urbe. Grimoaldus quoque ex quadam concubina genuit filium, nomine Theudoaldum.

fectus est, instigante Ansflede matrona socru sua. A sepultus in basilica beati Arnulfi confessoris Mettis Post hæc autem Pippinus Theodoricum regem accipiens cum thesauris, et domum palatii omnia peragens, in Auster remeavit. Eratque ei uxor nobilis et prudentissima, nomine Plecthrudis a, genuitque ex ea filios duos,: nomen senioris Drocus b, nomen vero junioris Grimoaldus.

CIII. Igitur præfatus Pippinus aliam duxit uxorem, nobilem et elegantem, nomine Alpheidam, ex qua genuit filium, vocavitque nomen ejus lingua propria Carlum, crevitque puer elegans, atque egregius effectus est.

CIV. Mortuus est his diebus Childebertus rex, et sepultus Cauciaci in basilica sancti Stephani mar tyris. Regnavit autem annos sexdecim i.

AN. DCCXIV. Ægrotante quoque Pippino Iobii B villa super Mosam fluvium, cum ad eum visitandum idem Grimoaldus venisset, cum ad orationem in basilica sancti Lantberti martyris processisset, a cru delissimo viro impio, Rantgario nomine, interfectus est. Posthæc Theudoaldus filius ejus parvulus, in loco ipsius cum prædicto rege Dagoberto major domus palatii effectus est 1. Insecuto quoque tempore idem 672 Pippinus dux ægrotans mortuus est m. Rexitque populum Francorum annos viginti septem. Reliquit superstitem Carlum filium. Post obitum quoque ejus Plechtrudis matrona præfata suo consilio atque regimine cuncta sese agebat. Demum Franci mutuo in seditionem versi, consilio inutili accepto, commissa tilis obiit, populis fidei suscipiendæ libertatem relinquens. Vide Vitam sancti Ulframni sæc. m Benedictino ad an. 720. Frisiones, antiqua gens inferioris Germania, in Bataviam effusi partem ejus non modicam occupaverunt, quæ ab iis Frisia dicta est. De iis vide Mabillonii observationes in Vitam sancti Willibrordi, num. 7 sæc. I Bened. ad an. 739.

Cll. Pippinus contra Ratbodum ducem gentilem Frisionum gentis adversus alterutrum bellum intulerunt, castro Dorestate illic belligerantes invicem. Pippinus victor exstitit, fugatoque Ratbodo duce cum Frisionibus qui evaserant, idem Pippinus cum multis spoliis et præda reversus est. Posthæc Drocus filius Pippini a valida febre correptus mortuus est, gusta Viromanduorum, quæ a celebri martyre urbis C et regionis patrono, vulgo Saint-Quentin appellatur; an vero vicus hodieque priscum Veromandui (Vermands) nomen retinens, abbatia ord. Præmonstratensis illustratus, a quo loco haud multum distat Textricium ad Dalmanionem fluvium, vulgo Teriri, seu Testri-sur-Daumignon, vicus inter Peronam et Sancti Quintini oppidum situs.

Sic Boh. Colb. Blidrudis, et infra, Blictrudis. Ed., Plictrudis, et sic infra. Hanc postea dimisit Pip pinus, ut Alpaidem assumeret; sed ab episcopis correptus, Alpaide in monasterium Orpii secedente, Plechtrudem recepit.

b Sic Boh. Colb. vero cum Ed. plerisque Drogo, qui infra habent Drocus et Drogo.

e Sie Boh., Colb. et cod. Christinæ reginæ. Editi, quatuordecim. Auctor Gestorum Reg. Franc. novem decim, al. octo decim. Nostris mss. favent Chronica aliquot a Chesnio edita. Cointius ei annos novem decim tribuit, et Clodoveo III ejus successori duos. Qui computus in summa a nostro auctore non dissidet, qui priori annos septem decim, posteriori vero quatuor tribuit. Theodoricus sepultus est Atrabati in monasterio sancti Vedasti (Saint-Vaast), quod ab eo constructum aut saltem dotatum fuisse tradunt.

dEx inscriptione cod. ms. Jacobi Bongarsii patet annum 5 Childeberti III cum anno æræ vulgaris 699, quo Pascha die 23 Martii celebratum fuit, concurrisse. Inscriptionem hic habes ex animadversionibus Scaligeri in chronologiam Éusebianam.

IN ANNVM V. CHÏLDEBERTI REGIS FRANCORVM PIPINO IVBENTE AB ADAM SVNT ANNI V. MILLIA DCCCC. FVIT PASCHA X. K. APRILIS. ASCENSIO DOMINI FVIT K .MARTIAS [Leg. MAIAS] PER CYCLORVM NVMERVM ANNO M. XCL. REPETITIO A CAPITE CYCLI.

Is est Ratbodus, qui agnita Christianæ religionis veritate, naluit cum superioribus regibus et principibus in infernum demergi, quam ab illis separatus ad cœlum conscendere. Unde spreto baptismate gen.

D

Bob., Duristate, vulgo Durostadium, hodie Batavodurum dicitur (Wich te Duersteden), in Geldria ducatu ad Licum Rheni fossam.

Id est patria, scilicet Theotisca Karl. Is postea celebris fuit Carolus Martellus, qui in codd. Boh. et Colb. semper dicitur Carlus. Editi, Carolus, et ejus mater in Boh. Calpaida.

h Villa olim regia in pago Noviomensi et diœcesi Suessionensi sita haud procul a Compendio et Confluentibus Axonæ cum Isara, vulgo Choisy, ubi monasterium olim celebre, hodieque sancio Medardo Suessionensi subjectum. Vide lib. 1v de Re diplomat. et Valesium lib. xxn Rer. Francicarum.

i Sic Boh. et Colb. Editi, tradecim. Lectio mss. confirmat Labbei sententiam in Miscellaneis bistor., pag. 64, et Cointio favet, licet Childeberto annos septem decim tribuat, nam biduo tantum ultimi anni ipsum vixisse scribit.

i Nomine Teutsindam, ex Gestis Regum Franc. et lib. de Majoribus domus.

Boh., Job villa. Alias, Jopila, seu Jopilum, vulgo Jupil, sive Jopil appellatur; sita est e regione Heristalii prope Leodicum. Vide lib. iv de Re Diplomat. num. 71. Basilica sancti Lamberti hodie cathedralis est Leodicensis. Hic sanctus necatus fuerat anno circ. 708. Ejus vita habetur inter Acta sanctorun Benedictin., sæc. 1, parte 1.

1 Colb. et Boh., majorem domalu palatii accepit. m Obiit an. 714, mense Decembri, paulo post filii sui necem. Dictus est junior, quod avum maternum habuerit Pippinum Landinensem; senior vero ob nepotem, qui postea regnum obtinuit.

acie in Coatia silva, contra Theudoaldum, et leudes A Pippini quondam, atque Grimoaldum Þiniere certamen. Corruitque ibi immodicus exercitus. Theudoaldus itaque a sodalibus suis per fugam lapsus evasit. Magna et valida perturbatio et persecutio exstitit apud gentem Francorum.

CV. Eodem tempore tunc elegerunt in honorem majoris domatus quemdam Francum, nomine Raganfridum ; commotoque exercitu hostili usque Mosam fluvium properant, cuncta vastantes. Cum Radbodo duce foedus inierunt. flis diebus Carlus dux a præfata femina Plechtrude sub custodia detentus, Dei auxilio liberatus est.

AN. DCCXV.

CVII. Deinde Coloniam urbem reversus, ipsam civitatem cepit reseratam præfata Plechtrudis thesauros patris sui ei reddidit, et cuncta suo dominio restituit.

AN. DCCXVIII. Regem sibi constituit, nomine Chlotharium. Chilpericus itaque et Raganfridus legationem ad Eudonem ducem dirigunt, ejus auxilium postulantes rogant, reguum et munera tradunt. Ille quoque hoste [Id est, exercitu] Wasconorum commolo had eos veniens, pariter adversus Carlum perrexerunt. At ille constanter et intrepidus eis occurrere properat. Eudo territus quod resistere non valeret, aufugit. Carlus insecutus eum usque Parisios, Segona fluvio transito, usque Aurelianensem urbem peraccessit, et vix evadens, terminos re

AN. DCCXIX. Chilpericum regem secum cum thesauris sublatum evexit. Chlotharius itaque 674 rex eo anno obiit i.

OCVI. Eodem tempore Dagobertus rex obiit, regnavitque annos quinque. Franci vero Danihelem quondam clericum, cæsarie capitis cre- B gionis suæ penetravit. scente in regnum stabiliunt, atque Chilpericum nuncupant d. Iterato quidem tempore commoto exercitu contra memoratum Carlum dirigunt. Ex alia parte iidem cum hoste [Id est, exercitu] Frisionum venturo Radbodum ducem invitant. Contra quem prædictus vir Carlus cum exercitu suo consurgens, certamen invicem inierunt: sed non modicum ibidem perpessus est damnum de viris strenuis atque nobilibus; cernensque læsum exercitum terga 673 vertit. Chilpericus posthæc et Raganfridus, adunata hostili plebe, Arduennam silvam transeunt, ab alia parte præstolante Radbodo duce, cum exercitu suo hactenus Coloniam urbem super Rhenum fluvium pervenerunt, regiones illas pariter vastantes. Munera multa et thesauros a præfata Plechtrude accipientes re- C versi sunt. Sed in via, in loco, qui dicitur Amblava, ab exercitu Carli grande perpessi sunt damnum. Succedenti tempore, Carlus, commoto exercitu, contra Chilpericum et Raganfridum direxit.

AN. DCCXVII. Bellum inierunt die Dominica in Quadragesima, duodecimo Kalendas Aprilis, in loco nuncupato Vinciaco, in pago Cameracensi, nimia cæde invicem collisi sunt. Chilpericus et Raganfridus devicti, in fugam lapsi terga vertentes evaserunt, quos Carlus persecutus, usque Parisios civitatem properavit.

a Chesn., Cotia; Colb., in indice, Gotia. Est Cocia silva cum vico cognomine prope Compendium (la forêt de Cuise), ex Gestis Franc.

b Sic habent exemplaria, legendum tamen Gri- D moaldi; namn Grimoaldus tunc, sicut et ejus pater Pippinus, defuncti erant.

Cod. Colb., Raginfridum, et sic semper infra.

d Sic Chesn. Alii Editi cum Boh. et Colb.: Franci vero Chilpericum quemdam regem constituerunt. Ite

ralo.

• Colb., Blictrudæ. Idem et Boh., accepta reversus est.... grande accepit damnum. Porro inter villas regias Austrasia Sigibertus junior Amblavam recenset, luvio cognomini impositam. Amblava fluvius, vulgo Amblef, haud procul a Stabulensi et Malmundario monasteriis fluit, proindeque circa fines Coloniensis et Leodiensis dioeceseon.

Boh., Vinceco. Vinciacum hodie viculus est, qui, testante Miræo, appellatur la Cense de Vinci, haud procul a Crepardio oppido (Crevecœur). De hac pugna Paulus Diac. lib. vi Hist. Lang. cap. 42.

Valesius his verbis permissum Eudoni fuisse

AN. DCCXX. — Anno insecuto Carlus per missos suos amicitias cum Eudone duce faciens, ab eo prædictum Chilpericum regem cum multis muneribus recepit. Veniensque urbem Noviomo, pos' non multum tempus cursum vitæ et regnum amisit, et mortuus est, regnavitque annos sex. AN. DCCXXI. Quo mortuo, Theodoricum regein statuerunt in sedem regni, qui hunc locum solii regalis obtinet, anuis vitæ simul præstolatis.

AN. DCCXXIV. His ita evulsis, Carlus princeps insecutus idem Raganfridum, Andegavis civitatem obsedit, vastata eadem regione, cum plurimis spoliis remea vit.

CVIII. Per idem tempus rebellantibus Saxonibus, Carlus princeps veniens eos præoccupavit ac debellavit, victorque revertitur.

censet ut summo et regio jure in Aquitania uteretur. Cointius vero nihil aliud ex hoc loco inferri posse contendit, quam coronam, quæ passim apud medii ævi auctores regnum dicitur, honoris causa ad Eudonem transmissam fuisse.

:

Boh. Illi (forte pro Ille) quoque hostem commutant (pro commitans) ad eos veniens, pariter. Editi: Illi quoque... venientes.

iSic Chesn. Cæteri cum Colb. Rex defunctus decessit. Carolus per missos suos ab Eudone duce idemque prædictum Chilpericum regem recipit.

i Urbs episcopalis notissima, vulgo Noyon, sub Rhemorum metropoli. Alii scribunt eam Attiniaci obiisse.

Sic Bob., alii vero, nunc... obtinuit. Nostra lectio melior est. Regnante enim Theodorico iv, Calensi dicto, hujus Chronici auctor vivebat, ut ipse testatur, infra, cap. 9. Infra, pro præstolatis, Labbeus legit protelatis.

Sic Boh. Colb. vero, Baguarenses, habet tamen in indice capp. Bajoarenses. Editi, Bajorenses.

thesauris multis cum matrona quadam, nomine Bili- A inito consilio procerum suorum, denuo Ligerem flutrude, et nepte sua Sonichilde, regreditur.

AN. DCCXXXI. Per idem tempus Eudone duce a jure fœderis recedente, quo comperto per internuntios, Carlus princeps, commoto exercitu, Ligerem fluvium transiens, ipso duce Eudone fugato, præda multa sublata, bis eo anno ab his hostibus populata, iterum remeatur ad propria. Eudo namque dux cernens se superatum atque derisum, gentem perfidam Sarracenorum ad auxilium contra Corlum principem el gentem Francorum excitavit; egressique cum rege suo, Abdirama nomine, Garonnam transeunt, Burdegalensem urbein pervenerunt, ecclesiis 675 igne concrematis, populis consumptis, usque Pictavis progressi sunt, ubi basilica sancti Hilarii igne concremata, quod dici dolor est, ad domum beatissimi B Martini evertendam destinant.

AN. DCCXXXIII. Contra quos Carlus princeps audacter aciem instruit, super eosque belligerator irruit, Christo auxiliante, tentoria eorum subvertit, ad prælium stragem conterendam accurrit, interfectoque rege eorum, Abdirama nomine, prostravit exercitum, proterens, dimicavit atque devicit; sicque viclor de hostibus triumphavit b.

*Boh., Billetrude........ Sunichilde. Alii scriptores Pilitrudem appellant, quæ Grimoaldo, seu potius Theobaldo, Bajoariorum duci, nupta fuerat. Sonichildis postmodum Carolo Martello nupsit, ex quo filium habuit Grifonem. Eam Pippinus et Carlomannus post Caroli obitum apud Calam reclusere; ne turbas occasione Grifonis, qui a Majoratu exclusus fuerat, excitaret.

b Eudo jam a Sarracenorum fœdere recesserat, et in hoc prælio Carolum egregie adjuvit. Vide Anastasium in Vita Gregorii II, et Paul. Diac. lib. vi flist. Lang. cap. 46.

C

eSic Colb. Editi, Blavium, utroque modo scriptum D apud veteres invenitur. Castrum est, vulgo Blaye, monti impositum ad Garumnam, paulo infra confluentes ejus et Duranii.

d Boh., CCCCLXXVIII. Freh., omisso hoc articulo, habet, a Moyse ad reædificationem, etc.

e Boh. et Colb., MMMMMCCXXVI. Certe hunc ferc numerum, scilicet uno majorem, habet vetus cod. Weingartensis monasterii, in quo formulæ Andegavenses tomo IV Analect. Mabillon, editæ habentur, ad quarum calcem hæc addidit scriptor: A principio mundi usque ad passionem Christi v. milia ccxxvII. anni fuerunt. Abinde peractis regnum Chlodoveo, Chlothario, Theodorigo, et Childerico, a mundi initio unni sunt v. milia DCCCLXXX in anno 11. Theudorico regis. Hoc autem integrum exhibemus quod eodem

vium transiit, usque Garonnam vel urbem Burdegalensem, vel castrum Blaviam veniens occupavit, illamque regionem cepit ae subjugavit cum urbibus ac suburbanis castrorum. Victor cum pace remeavit, opitulante Christo Rege regum, et Domino domino

rum.

Curricula annorum hactenus reperiuntur.

Ab Adam, vel initio sæculi usque 676 diluvian anni MMCCXLII; a diluvio usque Abraham, anni DCCCCXLII; ab Abraham usque ad Moysen, anni Dv; a Moyse ad Salomonem usque, anni CCCCLXXXIX d; a Salomone usque reædificationem templi, temporibus Darii regis Persarum, anni DX; a restauratione templi usque adventum Domini nostri Jesu Christi, anni DXLVII.

Certe ab initio mundi usque ad passionem Domini nostri Jesu Christi, anni MMMMMDXXXVIII. Et a passione Domini usque in istum annum præsentem, qui est in cyclo Victorii, anni cɩxxvii. Kal. Januar. die Dominica anni DCCXXXV. Et ut istud millenarium com. pleatur, restant anni CCLXV 5.

AN. DCCXXXIII. - Itemque quod superius prætermisimus. In gentem dirissimam maritimam Frisionum nimis crudeliter rebellantem, præfatus princeps audacter navali evectione properat, certatim ad mare ingressus, navium copia adunata, Wistrachian et Austrachiam, insulas Frisionum penetravit, super Burdine i fluvium castra ponens; Poponem gentilem, ducem illorum, fraudulentum consiliarium interfecit, exercitum Frisionum prostravit; fana eorum idololatiæ contrivit, atque combussit igni. Cum magnis spoliis et prædis victor reversus est in regnum Fran

corum.

tempore, ac præsens Chronicum, scriptum fuerit.

f Cum ille auctor annum a Paschate, nos vero a Kalendis Januarii inchoemus, hic annus 556 intelligendus est. Ex hoc autem loco intelligimus quo pacto Victorii cyclus cum æra vulgari sit componendus.

• Bober., miliarium impleatur, anm Lxv. Colb., LXLII, id est, xcm. Chesn., marg., al. cx. Quæ omnia etsi sibi invicem non cohaereant, repræsenta vimus tamen at in codd. habentur.

h Rebellare dicuntur non solum subditi qui principis sui jugum excutiunt, sed et ii qui post cladem acceptam foedus initum frangunt, ut compluribus exemplis etiam ex T. Livio probat Cointius ad an, 595, num. 19. Hinc in nostro auctore Frisones, Sarraceni, etc., rebellasse dicuntur, quanquam Francorum ditioni subjecti nunquam fuerint.

i Sic ex cod. Boher. restituimus. Westrachia, hodie Westergoa, a Stavera (Staveren), olim Frisonum metropoli, initium ducit: octo præfecturas comple clitur. Inter hujus regionis urbes celebris est Franekera (Franeker), ubi academia celebris. Austrachia vero, seu Ostergoa, prælecturas habet duodecim, vi cos 127, ibi est Leowardia, vulgo Leuwarden, cæte rarum urbium caput. De his vide Emmium, lib. 1 Rerum Frisicarum.

i Boh., Bordine, et infra, sicut et alii, Bobonem.. consularium.

AUCTORE ANONYMO AUSTRASIO,

Qui jussu Childebrandi comitis scripsit.

a

677 ANNO DCCxxx. · Itaque a sagacissimus vir A illis partibus cum apparatu hostili dirigit; quique Carolus dux, commoto exercitu, ad partes Burgun- præpropere ad eamdem urbem pervenientes tentoria diæ dirigit, Lugdunum Galliæ urbem, majores natu instruunt. Undique ipsum oppidum et suburbana atque præfectos ejusdem provinciæ suæ ditioni reipu- præoccupant, munitissimam civitatem obsident, blicæ subjugavit; usque Massiliensem urbem, vel aciem instruunt, donec insecutus vir belligerator Arelatum suis judicibus constituit; cum magnis the- Carolus prædictam urbem aggreditur, muros eirsauris et muneribus in Francorum regnum remeavit cumdat, castra ponit, obsidionem coacerval, in moin sedem principatus sui. dum Hiericho cum strepitu hostium et sonitu tubarum, cum machinis et restium funibus super muros et ædium monia irruunt, urbem munitissimam ingredientes succendunt, hostes inimicos suos capiunt, interficientes trucidant atque prosternunt, et in suam ditionem efficaciter restituunt. Victor igitur atque bellator insignis intrepidus Carolus Rhodanum 679 fluvium cum exercitu suo transiit, Gotthorum fines penetravit, usque Narbonensem Galliam peraccessit, ipsam urbem celeberrimam, atque metropolim eorum obsedit: super Adice fluvio munitionem in gyrum in modum arietum instruxit, regem Sarracenorum, nomine Athima, cum satellitibus suis ibidem reclusit, castraque metatus est undique. Hæc audientes majores natu et principes Sarracenorum, qui commorabantur eo tempore in regione Hispaniarum, coadunato exercitu hostium cum alio rege, Amor f nomine, machinis adversus Carolum viriliter armati consurgunt, præparantur ad prælium: contra quos præfatus dux Carolus triumphator occurrit, super fluvio Birra, et valle Corbaria Pa'atio; illisque

AN. DCCXXXVIII.-Itemque rebellantibus Saxonibus paganissimis, qui ultra Rhenum fluvium consistunt, strenuus vir Carolus dux commoto exercitu Francorum in loco ubi Lippia b fluvius Rhenum amnem ingreditur, sagaci intentione transmeavit. Maxima ex parte regionem illam dirissimam stravit, gentemque illam sævissimam ex parte tributarios esse præcepit, atque quamplures obsides ab eis accepit; sicque, B opitulante Domino, victor remeavit ad propria.

AN. DCCXXXVI. — Denuo rebellante gente validissima Ismahelitarum, quos modo Sarracenos vocabulo corrupto nuncupant, irrumpentesque Rhodanum fluvium, insidiantibus infidelibus hominibus sub dolo 678 et fraude Mauronto quodam cum sociis suis, Avenionem urbem munitissimam ac montuosam, ipsi Sarraceni, collecto hostili agmine, ingrediuntur; illisque rebellantibus ea regio vastata.

AN. DCCXXXVII. At contra vir egregius Carolus Jux germanum suum, virum industrium, Childebrandum & ducem, cum reliquis ducibus et comitibus,

a Hanc Chronici partem Childebrandi jussu scriptam fuisse dicimus, ob inscriptionem quam infra post num. 117 exhibebimus. Si quis vero contenderit etiam et præcedentem partem ejusdem comitis jussu fuisse exaratam, non refragabimur, modo fateatur eas vel a duobus diversis auctoribus scriptas fuisse, aut certe ejusdem auctoris duo esse diversa et diversis temporibus scripta opuscula. Bob. incipit: Id. circo, etc.; et infra, pro exercitu, habet hoste.

b Alio nomine Lupia seu Lupias dicitur, cum urbe cognomine in Westfalia, qui apud Wesaliam in Rhenum influit, vulgo dicitur Lippe. Lipiam tamen alii dicunt esse Lhon, Hassia fluvium, qui inter Bodobri gam et Confluentes Rheno permiscetur.

Alii, Mauronte; Boh., Moronto. Is infra aux appellatur. Fuerat, ut conjicimus, alquibus provincie civitatibus præfectus, qui rebellis, ex Chronico Fontanellensi, cap. 11, Sarracens in sui præsidium asciverat

C

vius proprio nomine vocatur Atax, qui Narbonem ipsam alluit. Infra, Colb., Athema.

Boh., Amormagna nomine, adversus Carolum. Vet. Ed., Machinis, quasi proprium nomen fuerit, scribunt. Infra, cap. 134, memoratur Amormuni Saria

cenorum rex.

Ches. al. et Freh. al., Birsa, et valle Corbaria præliaturus, illisque, etc. Birra, vulgo Berre, inter Narbonem et Leucatam fluit per vallem Corbariam ac demum sese in maritimum stagnum exonerat. Oritur ex monte valli cognomine, le mont de Corbière, a quibus etiam archidiaconatus Corbariensis in Narbonensi diœcesi dictus est. Baudranus Cervera appellat. Quid vero his verbis Corbaria palatio designetur, nam hæc est lectio tam Mss. quam Editorum, incertum est. Censet Valesius his indicari palatium in valle Corbaria exstitisse, proindeque inter villas regias recenseri debere; quo nomine locum habet in lib. iv de Re diplomatica. Favet noster auctor, qui inita, Carisiacum villam palatii appellat. — Palatium in istis partibus aduc sæculo x1 sub Palatii Gotthorum nomine celebre agnoscit Otho Frisingensis, quod Athaulfus primus in Septimania Gotthorum rex ibi consederit, uti observat Alteserra. At ipsum exstitisse putant in oppido Sancti Ægidii, hodieque ob monasterium, quod in sæculariam canonicorum collegium conversum est, celebri. Fuit et Palatium Æmiliani in Levitania, cui successit sancti Savini monaster.um prope Baregium. Certe conelio Agathensi subscri

mutuo confligentibus, Sarraceni devicti atque pro- A restituit. Fugato duce Mauronto impenetrabilibus, tu

tissimis rupibus, maritimis munitionibus, præfatus princeps Carolus cuncta sibimet acquisita regna vicfor regressus est, nullo contra eum rebellante; reversusque in regionem Francorum, ægrotare cœpit in villa Verimbrea d super Issara fluvio.

strati, cernentes regem eorum interfectum, in fugam lapsi terga verterunt. Qui evaserant cupientes navali evectione evadere, in stagno maris natantes, namque sibimet mutuo conatu insiliunt. Mox Franci cum navibus et jaculis armatoriis super eos insiliunt, suffocantesque in aquis interimunt. Sicque Franci triumphantes de hostibus prædam magnam et spolia capiunt; capta multitudine captivorum, cum duce victore regionem Gotthicam depopulantur : urbes famosissimas 680 Nemausum, Agatem, ac Biterris b funditus muros et mania Carolus destruens, igne supposito, concremavit; suburbana et castra illius regionis vastavit. Devicto adversariorum agmine, Christo in omnibus præsule, et capite salutis victoriæ, salubriter remeavit in regionem suam, in ter- B legationem recepit, munera pretiosa contulit, atque ram Francorum ad solium principatus sui.

AN. DCCXXXIX.-Denuo curriculo anni illius mense secundo, prædictum germanum suum cum pluribus ducibus atque comitibus, commoto exercitu, ad partes Provinciæ dirigit; Avenionem urbem venientes, Carolus præproperans peraccessit, cunctamque regionem usque littus maris magui suæ dominationi

psit Petrus episcopus de Pulatio, quem nonnulli aulæ Alarici episcopum fuisse, pro illorum barbarorum more putant. At Petrus catholicus erat. Non etiam sic dictus est a Palo urbe Pau. Nam Galactorius de Benarno et Gratus de civitate Olorone eidem concilio subscripsere. Non denique episcopus Lernovicensis, qnem sic nuncupatum fuisse suspicatur Valesius, quod in urbis suæ palatio habitaverit, aut certe ab aliquo suæ diœcesis palatio.

Ches. et Freh., cum duce, victor... depopulatur. b Vulgo Nimes, Agde, Béziers, urbes Occitaniæ episcopales notissima. Pro ac Biterris, aliquot Ed. habent his in terris ; Colb., hac in terris. Ch. al., Beteriis. Boh., infra, concremant... vastant... remearunt.

• Cointius hunc locum sic restituendum esse censet: Denuo curriculo anni secundo prædicum, id est, anno post secundo. Nam alias hæc secunda expeditio, eodem anno 737, quo prior, et secundo quidem post mense, consignanda foret; quod Chronico Fontanellensi et aliis monumentis repugnat, ex quibus discimus priorem anno 737, alteram an. 739 susceptam fuisse. Paulus Diac., lib. vi Hist. Lang., Isidorus Pacensis; Rodericus Toletanus; Anastasius, in Vita Gregorii Ill et alii passim auctores Caroli expeditiones in Sarracenos laudant.

a Colb. et vet. Ed. Vermbrea. Freh. al., Vermeria, Ches. al. addit super fluvium Iseram. Vermeria proprium est hujus oppidi nomen, inter Compendium et Silvanectum siti, vulgo Verberie. Vide Valesii notitiam et lib. iv de Re diplomatica.

• Is est Gregorius III qui epistolas duas eadem occasione Carolo scripsit, quæ ad nos usque pervenerunt. In iis varias calamitates, quas Ecclesia Romana a Langobardis patiebatur, Carolo, quem subregulum nuncupat, exponit: opemque ejus adversus illos implorat, mittens ei claves confessionis beati Petri. Quibus verbis Cointius et ali intelligi volunt claves aureæ, in quibus aliquid de limatura catenæ sancti Petri inclusum erat, quales Gregorius Magnus Childeberto olim transmiserat, lib. v epist. 6, ut collo suspensæ eum a malis omnibus tuerentur, etc. Unde hæc verba, quod antea nuilis auditis aut visis temporibus fuit, de ipsa legatione ad opem implorandam intelligunt. Lege notam sequentem.

Editi omnes, ut ad partes imperatoris recederet. Intricata est Aimoini lectio: Ecclesiam a Langobar

C

D

AN. DCCXLI.CX. Eo etenim tempore, bis a Roma sede sancti Petri Apostoli beatus papa Gregorius • claves venerandi sepulcri, cum vinculis sancti Petri et muneribus magnis et infinitis, legationem, quod antea nullis auditis aut visis temporibus fuit, memorato principi destinavit. Eo pacto patrato, ut a partibus imperatoris recederet, et Romanum 681 consulatum præfato principi Carolo sanciret. Ipsa itaque princeps mirifico ac magnifico honore ipsam

cum magnis præmiis cum suis sodalibus missis Grimonem, abbatem Corbiensis b monasterii, et Sigibertum, reclusum basilicæ sancti Dionysii martyris, Romam ad limina sancti Petri et sancti Pauli destinavit. Igitur memoratus princeps, consilio optimatum suorum expetito, filiis suis regna i dividit. Itaque primogenito suo, Carlomanno nomine, Auster,

dorum tyrannide liberaret... et a partibus Langobardorum recederet, ac Romanum consultum præfatus princeps Carolus sanciret. Unde Cointius sic restituendum censet auctoris nostri textum : Ut ad partes Imperatoris accederet, et Romanum consultum, etc., contendens nibil aliud Gregorium voluisse, quam ut Carolus, rupta cum Langobardis pace, imperatoris partes susciperet. At, ni fallor, melior est nostra lectio, quæ est mss., qua auctor innuit Gregorium Carolo pollicitum fuisse, ut si Romanos a Langobardorum tyrannide liberaret, posthabita imperatoris, qui Italiæ opem non ferebat, dominatione, se Carolo Romanum consulatum collaturum. Quod quidem etsi, defuncto paulo post Carolo, imo et ipso Gregorio, tunc infectum fuerit, postea tamen eveni, ut omnes norunt. Unde coujicio claves quas Gregorius Carolo transmisit, veras fuisse confessionis sancti Petri claves, quas in pignus dominationis ei conferendæ traditas volebat, idque innuunt hæc verba epistolæ pontificis ad Carolum: Conjuro te... per ipsas sacratissimas clares confessionis sancti Petri, quas vobis ad regnum dimisimus. Certe nostram lectionem disertis verbis firmant Annales Mettenses, in quibus legitur: Epistolum quoque decreto Romanorum principum sibi pra diclus præsul Gregorius miserat, quod sese populus Romanus, relicta imperatoris dominatione, ad suam defensionem et invictam clementiam commillere voluissel. Nec minori incentivo egebat Carolus, ut fœdus cum Langobardis frangeret, a quibus in expeditione Sarracenica egregie fuerat adjutus. Vide Paul. Diac. lib. v Hist. Langob. capp. 53 et 54.

Boh., et Romano consulto.

h Freh., Corvensis; alii, Corbensis. Celebre monasterium Corbeiæ, vulgo Corbie, sic dictum a fluvio!o cognomine, qui ibi in Sumenam influit, a sancia Balthilde ejusque filio Chlotario rege conditum est. Grimonem vero hic laudatum postea ad infolas Rotomagensis Ecclesiæ evectum fuisse putat Pomerayus in Historia Archiep. Rotomag. At refragatur Cointius, qui Grimonem multo ante annum 741 Rotomagensi Ecclesiæ præfuisse contendit. Sigibertus vero, seu, ut habent Editi et Boh., Sigobertus, alius non fuit, ut censet Dubletus, a Singiberto, qui Dionysianus abbas postea fuit.

Ed., præter Ches., regnum. Francia in tria regna fuit olim divisa, Austrasiam, Neustrasiam, et Bur