dości poświęcał się naukom w kraju i we Włoszech. Bawiącego na dworze Maxymiliana II wziął Mikołaj Firlej posel polski do tegoż dworu do siebie i zalecil Zygmuntowi Augustowi na sekretarza; za Stefana był pisarzem poborowym, 1577 objął ojcowską czcionkarnią na siebie i doprowadził takową do doskonałości; 1587 przez Jana Zamojskiego nadano mu szlachectwo i wtedy przybrał nazwisko Januszowskiego; 1588 po śmierci żony zostawszy księdzem uzyskał plebanią w Solcu i kanonią kollegiaty sądeckiej; † 1613). U współczesnych zyskał był sobie imię wielkiego prawnika: napisał: Wzór rzeczypospolitej rządnej do ciała człowieczego przystosowany, Kraków r. 1613. Na żądanie Mikolaja Firleja wojewody krak. wypracował i wydał w 10 księgach: Statuta, prawa i konstytucye koronne, Krak. 1600, które jednak sankcyi nie nabyły ze względu na błędy i opuszczenie niektórych ustaw. Polszczyzna jego wzorowa. e) MARCIN ŚMIGLECKI (ur. 1572 we Lwowie; 1591 wstępuje do towarzystwa Jezuitów i w Rzymie uczy się teologii; w kraju uczył filozofii lat 4 a teologii lat 10;

r. 1619 w Kaliszu). Zostawił loikę po łacinie napisaną, którą Francuzi i Anglicy uwielbiali, oraz prowadził polemikę piśmienną z różnowiercami. Tu go przywodzimy jedynie jako pisarza: O lichwie i trzech przedniejszych kontraktach wyderkowym, czynszowym, i towarzystwa kupieckiego, wydanie 2gie, Kraków 1604, a 7me Krak. 1640. Książka niegdyś bardzo chwalona. § 61. Nauki przyrodzone o tyle uprawiono, o ile do użycia pospolitego i lekarskiego stosować się dawały. a) SZYMON z Łowicz tłumacz mniemanego Emila Makra, który do opisów łacińskich roślin przydał nazwy polskie. Wydanie Flor. Unglera z figurami r. 1532 exemplarz w bibl. uniw. wrocław.

b) SZCZEPAN CHWALIMIRZ (Falimirz, Phalinurus, Phalimirus, Stefanek, z dodatkiem Rusin). Jemu przypisują

książkę, której dotąd napisu nie wiedzieliśmy, w r. 1859 Bibl. Ossol. we Lwowie nabyła i tytuł podała: Falimierza Zielnik imprimowany w Krak. u Floriana Unglera 1534 in 4to. Celniejsze rozdziały w niej takie: Opis roślin. O wódkach z ziół rozmaitych. Jak olejki sprawiać. Wypis rzeczy zamorskich i téż rozmaitego nasienia. O rzeczach żywych. O kamieniach drogich. (To wszystko pod wzglę dem lekarskim jest opisywane i z drzeworytami). Nauka o poznawaniu uryny to jest moczu... i... rozmaitych mocy człowieczych. Nauka o pulsie. O znamionach w ludzkich niemocach. Traktat o rodzeniu człowieczém. O przyrodzeniu... dwunastu miesięcy... Nauka puszczania krwi i o bańkach. Rządzenie czasu morowego powietrza. Lekarstwo doświadczone naprzeciw rozmaitym niemocom.

c) HIERONIM SPICZYŃSKI (rajca krak. i lekarz Zygm. Aug). O ziolach tutecznych i zamorskich, i o mocy ich, a ktemu ksiegi lekarskie wedle regestru niżej napisanego wszem wielmi użyteczne, Krak. 1542 i 54; wydanie 3cie z dodatkami przez Marcina Siennika p. n. Herbarz to jest ziół tutecznych i t. d. z przydaniem Alexego Pedemontana księgi ośmioro o tajemnych a skrytych lekarstwach. Krak. 1586.

d) MARCIN Z URZĘDOWA (ur. w mieście Urzędowie w województwie lubelskiem, wychowany w Krakowie); okolo roku 1540 udał się na nauki do Włoch i powróciwszy został lekarzem Jana Tarnowskiego; w końcu był kanonikiem sandomirskim. Herbarz Polski 1562. Kraków r. 1595.

e) SZYMON SYREŃSKI (Syreniusz, ur. 1539 w Oświęcimie (Sacranus) z ojca Mikołaja; 1560 przyjęty w poczet uczniów akademii krak., a r. 1569 popisywał się. Podróżował po Niemczech, Węgrzech, Szwajcaryi i poludniowych ziemiach Polski; 1589 został profes. w akad. krak., r. 1611 d. 29 marca). Pracował lat 30 nad dziełem: Zielnik, Herbarzem z łacińskiego języka zwany

itd., Krak. 1613. Naukę o roślinach krajowych posunął wysoko, wszelako dzieło jego, nie jestto sama botanika, ale w ogóle dzieło lekarskie.

$62. Gospodarstwo.

W kraju naszym o róluictwie, łowiectwie i innych gałęziach gospodarstwa pisali ludzie, co całe życie przy roli lub kniei strawili, czerpiąc naukę z własnego najwięcej i codziennego doświadczenia, ile że księgi o agronomii Rzymian i włoskich téj epoki pisarzy, do kraju naszego stosować się nie dały. Biegli w naukach przyrodzonych ludzie nie zwrócili w tej epoce uwagi na rólnictwo.

a) Pierwsze dzieło o rólnictwie wytłumaczył JĘDRZéj TrzyCIESKI Z łacińskiego Piotra Krescentyna, który wypisywał z Warrona, Kollumelli i Palladyusza, ze współczesnych pisarzy, nieco swego przydawszy. Jestto encyklopedya nauk przyrodzonych, zawierająca urywkowe wiadomości, z ogrodnictwa, rolnictwa, pszczelnictwa, hodowania koni, botaniki, zoologii i medycyny. Dzieło to wyszło pod tytułem: Piotra Krescentyna księgi o gospodarstwie i opatrzeniu rozmożeniu rozlicznych pożytków, każdemu stanowi potrzebne, 1549. Drugie wyd. ma tytuł: O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków, ksiąg dwojenaście... Teraz na wielu miescach z niemałą pilnością poprawione i rozszerzone i znowu drukowane. Krak. 1571. b) ERAZM GLICZNER wydał: Nauka y Praktyka, sktorey rozmaite czasy i czasów postępki a przygody, dobre i złe, pogodne y niepogodne, łatwie a sprosta wyrozumieć można. Teraz nowo wydane. 1558.

c) Pierwsze dzieło o rólnictwie z własnego doświadczenia czerpane, a zatém dobrze do polskiej roli, klimatu i wszystkich miejscowych okoliczności zastosowane napisał ANZELM GOSTOмSKI Wojewoda rawski, słynny gospodarz 1587 przeżywszy lat 80. Dzieło jego pośmiertne wydał sławny Oczko p. n. Gospodarstwo. Kraków 1588. 2gie wyd. Gospodarstwo. Kraków 1606. 3cie wyd. ma napis Ekonomia czyli Gospodarstwo. Krak. 1644.

4 wyd. zrobione jest z 3go umieścił w Bibliot. staroż. Wojcicki Tom III. str. 98. 5te wyd. ma tytuł Notaty Gospodarskie wydał Jan Radwański gdzie poprzednio opisał wydania wszystkie i o autorze bliższą wiadomość podał. Krak. 1856.

d) MACIEJ WIERZBIĘTA wydał Gospodarstwo dla młodych a nowotnych gospodarzów, teraz znowu poprawione i rozszyrzone przez M. W. 1596. inne wyd. z r. 1598. e) JANUSZ DUBRAWSKI (pochodził z województwa ruskiego). Napisał i wydał po łacinie w Wrocławiu 1547 książkę, którą Andrzej Proga przetłumaczył p. n. O rybnikach i rybach, Krak. 1600: dzieło to jest ozdobą naszego piśmiennictwa gospodarskiego. f) KRZYSZTOF DOROCHOSTAJSKI (ur. 1562; ojciec Mikołaj Moniwid Olechowicz wojewoda płocki; w młodym wieku uczył się sztuki jeżdżenia u Antoniego Ferarego w Neapolu, pełnił różne krajowe posługi, a 1603 mianowany marszałkiem w. lit.; † 1611). Dzieło swojego mistrza i jego ojca wydał po polsku p. n. Hippica, to jest o koniach księga. Krak. 1603 i 1647.

§ 63. Nauka lekarska, znachodząc swą podstawę i pomoc w szerzeniu się nauk przyrodzonych, musiała się także szerzyć; dążność wszakże piśmienna nosi na sobie znamię stosowania się do użytku pospolitego.

a) JĘDRZEJ GLABER Z Kobylina: Problemata Arystotelis, z pisma wielkiego filozofa Arystotelesa i też inszych mędrców tak przyrodzonej jako i lekarskiej nauki z pilnością wybrane; pytania rozmaite o składności człowieczych członków rozwięzujące itd. Krak. 1542 przy Zielniku Siennika.

b) WALENTY Z LUBLINA (uczony lekarz). O różnych chorobach i leczeniu ich, 1592.

c) WOJCIECH Oсzко (rodem z Warszawy) był synem Sta-nisława kołodzieja. Po ukończeniu nauk w kraju został księdzem. W r. 1560 z wikaryusza kollegiaty warszawskiej Ś. Jana posunął się na penitencyarza. W r.

1562 był w akademii krakowskiej w r. 1565 został magistrem i rektorem szkoły u Ś. Jana w Warszawie. W latach 1565-9. Podróżował po Włoszech, gdzie uzyskał stopień doktora medycyny. Kapituła przyjęła go z radością za powrotem. (W bibl. Warsz. 1857 kwiecień str. 290). Oczko przy kościele S. Krzyża uczyni fundusz na 12 ubogich z Anną Wolf. Nagrobek w Lublinie wystawił mu synowiec Wincenty Oczko kan. gnieźnieński. Pisał się lekarzem królewskim). Prócz zielnika po łacinie, wydał po polsku Cieplice, Kraków 1578 i Przymiot czyli dworska niemoc, Krak. 1591. d) PIOTR UMIASTOWSKI (po ukończeniu nauk w akad. krak. zostaje doktorem med. i fil. i podróżuje po Włoszech; sławny za Zygm. III lekarz). Ksiąg czworo o przyczynach morowego powietrza, Kraków 1591.

§ 64. Matematyka i astronomia. Te nauki staly najwyżej w akademii krak. Wielu pisarzy zyskało sławę europejską, ale ci pisali po lacinie; polskiego zaś języka użyli najpierwsi :

a) TOMASZ KLOs (o którego życiu nie wiemy), przekazał po sobie takie dziełko: Algoritmus to jest nauka liczby Polską rzeczą wydana; przez księdza Tomasza Kłosa. Na trzy części się dzieli. Pierwsza będzie o osobach liczby, wtóra o regule detri, trzecia o rozmaitych rachunkach y o spółkach kupieckich. Cracoviæ ex of. Ungleriana 1537. (w 8ce. ark. 8).

b) STANISŁAW GRZEPSKI (Ur. 1526 w Grzepsku, wsi dziedzicznej w Mazowszu; z młodych lat przykładał się do jęz. łac., grec. i hebraj.; był domowym nauczycielem Stanisława Mikoszewskiego a 1563 został magistrem w akad. później professorem; † d. 1 grud. 1570), Geometrya to jest miernicka nauka po Polsku napisana z Greckich i Łacińskich ksiąg itd. teraz nowo wydana Kraków 1566.

c) JAN LATOś lub Latosz, WOJCIECH ROŚCISzewski i Szczę SNY ŻEBROWSKI Wiedli spór piśmienny względem kalen