szczegółów w innych spółczesnych dziejopisach nie znajdujących się.

i) STANISŁAW ZOEKIEWSKI hetman i w. kanclerz koronny, który poległ pod Cecorą, napisał Kommentarz wojny 2 Moskwą. Rękopis ten ważny dla historyi wyszedł naprzód we Lwowie r. 1832, potém w Moskwie r. 1835, wraz z tłumaczeniem rossyjskiem pod tytułem: Żółkiewskiego hetmana początek i progres wojny moskiewskéj wydany przez Pawła Muchanów. Ten ostatni wydał także: Autentyczne świadectwa o wzajemnych stosunkach pomiędzy Rossyą a Polską szczególniéj za czasów Samozwańców. Moskwa 1835. August Bielowski drukuje Pisma Stanis. Zolkiewskiego dołączając z bogatego archiwum zasławskiego księcia Romana Sanguszki różne listy i dokumenta. Szanowny wydawca bez wątpienia zebrał wszytko co tylko kiedykolwiek wyszło z pod pióra znakomitego hetmana.

k) Rokosz Zebrzydowskiego opisał według źródeł głównie rękopiśmiennych, HENRYK SCHMITT. Lwów 1859.

C. PROZA DYDAKTYCZNA.

58. Używanie w uczelniach i akademiach jedynie języka łacińskiego przeszkadzało rozwinięciu się polszczyzny ścisło-naukowej i umiejętnej. Ale duch wielkich i przezornych mężów, chcących nauki dla ogółu narodu przęstępnemi uczynić, pokonywał i tę trudność; kto się nie mógł zdobyć na pierwotwór, przyswajał narodowi obce dzieła.

$59. Filozofii teoretycznie wcale po polsku nie wykładano, praktyczna zaś nie objawia się wprawdzie w systemach, ale w stroju pospolitym, w przepisach i przykładach; takie tłumaczenia mają wagę.

a) MIKOŁAJA REJA Z NAGŁOWIC główném dzielem jest: Zwierciadlo albo kształt, w którém każdy stan snadnie się może swym sprawom jak we zwierciedle przypatrzyć. Krak. 1568, powtórnie p. n. Żywot poczciwego człowieka, Warszawa 1828. Dał w nim naukę, jak się

w każdym wieku prowadzić należy, rozłożywszy je na młody, średni i w lata podeszły. Całą mądrość swoję jakiej śród ludzi i książek nabył, tu złożył z całą swobodą duszy i serca, z cała mocą i wdziękiem pisarskiéj wprawy.

b) ŁUKASZ GÓRNICKI (ur. w Krakowskiem około r. 1520. Przeszedłszy nauki w Krakowie i Padwie, bawił jako dworzanin przy biskupach krak. Samuel. Maciejowskim, Zebrzydowskim, Przerębskim i Padniewskim, następnie został sekretarzem i bibliotekarzem Zygmunta Augusta; dostawszy starostwa wasilkowskie i tykocińskie 1565, złożył urząd i przesiadywał w Tykocinie; żonę Barbarę z Bezdziede Broniewską utracił r. 1587, sam † około r. 1602). Naczelném jego dziełem: Dworzanin Polski, Krak. 1566 i 1639, War. 1761 i 1828. Pomysł wzięty z włoskiego: 1l libre del cortegiano przez Balcera br. Kastylioniego, lecz przedmiot, osoby, obyczaje są miejscowe, własne. W rzeczy saméj tém dziełem zarobil sobie na nieśmiertelność; ucząc w niem jakim dworzanin być ma, wskazał nam, jak się w tedy rzeczy miały u nas. Są tu wprowadzone wszystkie stany, od króla poczynając, we własnych żyjących postaciach niejako działającę, w całéj krasie i z całym wdziękiem. Dzieje w Koronie Polskiej są raczej Pamiętnikami spraw i przygód na które patrzał z bliska od 1538 do 1572, wyszły w Krak. 1637, War. 1750, 54, 1804, 28. Rozmowa o elekcyej, o wolnosci, o prawie i obyczajach polskich, Krak. 1616, War. 1750 i 1828, tudzież Droga do zupełnej wolności, Elbląg 1650, są treści politycznéj i małej wagi, radzi bowiem rządzić się jak Wenecya. Lecz ze względu na język nie mogą być zapomniane, równie jak Rzecz o dobrodziejstwach z Seneki wzięta. Krak. 1593, Wil. 1772, oraz Demon Socratis albo rozmowa złodzieja z czartem. Krak. 1624-26, gdzie czart dowodzi, że w tém nie jego wina ale samego złodzieja, że się złemu oddał a cnoty pozbył. Raczył. Łukasza

Górnickiego w Krakowie, w drukarni Łazarzowéj r. p. 1598 w 4ce str. 7. Niesłychanéj rzadkości pismo. Pismo to w roku 1859 odbite zostało w doskonalém fuc simile w Paryżu, tak iż chyba bardzo wprawne oko potrafi rozpoznać, że jestto przerys tylko pierwotnego wydania i wyczytać w końcowym floresie drobniuchnemi literkami wypisane słowa: Adam Niegłowski, Paris 1859. Przedruk Raczyła zamieściła Gazeta Warsz. No. 80 z r. 1859.

c) STANISŁAW KOSZUTSKI wytłumaczył Rejnharda Lorychiusza księgi o dobrym rządzie i wychowaniu, Wilno 1555, Kraków 1558. Także Cycerona księgi o powinnościach, w Łosku w nadwornéj drukarni krajczego Kiszki. 1575. Wilno 1583, 1593, 1606 i 1766.

d) SEBASTYAN PETRYCY (ur. w Pilźnie, uczył się w akadedemii krak. i r. 1583 został. dokt. filozofii; po kilkunastoletniém uczeniu tu filozofii jeździł do Włoch dla wydoskonalenia się w sztuce lekarskiej i uzyskał stopień w tym zawodzie w Padwie. Zwiedziwszy Niderlandy, Francyą i Niemcy, uczył téjże sztuki w Krakowie aż do 1603; 1604 został nadwornym lekarzem Bern. Maciejowskiego a 1606 carowej Maryny, i po zabiciu Dymitra więziony przez półtora roku przekładał w więzieniu na język polski Horacyusza (wyszedł w Krak. 1609). Odątd niewiadome są szczegóły jego życia, prócz tego, że udzielał swéj pomocy lekarskiej w Krakowie pospolitemu ludowi i że przeznaczył fundusz na utrzymanie dwu uczniów i historyografa przy krak. akad.; † 1626 w Krakowie). Ze szczególną starannością o czystość języka przełożył: Politiki Arystotelesowej to jest rządu rzeczypospolitej z dokładem ksiąg ośmioro. Krak. 1605. Przy każdym rozdziale są jego własne przestrogi, a przy końcu każdej księgi obszerne przydatki. Etyki Arystotelesowej, to jest jako się każdy ma na świecie rządzić z dokladem ksiąg dziesięciorga, 1sza Część, w której pięcioro księg, Krak. 1618. 2ga część mająca zawie

rać pozostałe pięć ksiąg nie wyszła na widok publiczny. Ekonomiki Arystotelesowéj to jest rządu domowego z dokladem księgi dwoje. Kraków 1618.

e) SALOMON RYSIŃSKI Zwany inaczej Pantherus (był kaznodzieją ewanielickiego zboru i nauczycielem szkoły w Gdańsku, † 1626) pierwszy zebrał przysłowia polskie i wydał p. n. Przypowieści polskie centuryj osiemnaście. W Lubczu 1618, Lublin. 1629 i Warsz. 1844. w Bibl. star. T. II.

§ 60. Prawnicy podobnie jak filozofowie nie pracują nad teoryą, lecz jedynie nad prawem obowięzującém. a) JAN HERBURT Z FULSZTYNA (posłany przez Zygmunta I

z przyrodnim bratem Walentym do Belgii, uczył się w Lowanium i zwiedził akademie niemieckie i francuskie. Naprzód sekretarzem królewskim, później został podkomorzym przemyskim, w ostatku kasztelanem sanockim, wiele poselstw odbywał). Prawa i ustawy obowiązujące zebrał systematycznie, wytłumaczył i wydał pod nazwą Statuta i przywileje Koronne, Krak. 1570 z polecenia Zygmunta Augusta, który pierwszy 1550 r. uchwały sejmowe nie po łacinie ale po polsku pisać zalecił, co się utrzymywało, aż do ostatnich czasów. b) BARTŁOMIEJ GROICKI. Był nauczycielem synów Erazma Banka senatora krakow., później został podwójcim, a na końcu pisarzem celnéj komory w Krakowie; w ścisłej zostawał przyjaźni z Augustem Rotundem, Janem Cerazynem i Piotrem Rojzyuszem, sławnymi prawnikami). Zasługuje tu na miejsce jako pierwszy tłumacz prawa magdeburskiego, w miastach polskich prawem tém nadanych obowiązującego. Porządek spraw i sądów miejskich. Krak. 1559, 1562, 1610 i 1630 w 4ce. Artykuły prawa magdeburskiego. Krak. 1558. 1560 i 1565. Ustawa płacy u sądów, Krak. 1558 i 1562. Tytuły prawa magdeburskiego. Krak. 1573. 1575 i 1629. Summaryusz do porządku spraw i artykułów prawa magd., Krak. 1567. Ten postępek uy

bran jest z spraw cesarskich. Krak. 1582. Wszystko wydawane pojedyńczo często, razem zaś wyszło w Przemyślu r. 1760. Rękopism po jego śmierci znaleziony: Obrona sierót i wdów opiekunom i kuratorom z łacińskiego na polskie przetłumaczony, wydali synowie Gabryel i Jan, w Krakowie 1605.

c) STANISŁAW SARNICKI herbu Ślepowron, obywatel ziemi

chełmskiej, wojski krasnostawski, napisał obszerne dzieło w XII księgach in folio z 1316 stronnic złożone pod tytułem: Statuta i metryka przywilejów koronnych Językiem polskim spisane i porządkiem prawie przyrodzonym a bardzo snadnem nowo zebrane, przez etc. W Krakowie w drukarni Łazarzowey R. 1594.

Każda księga ma osobny nadpis: Isza opisawszy Interregnum, elekcyą, koronacyą, przysięgę królewską we czterech urzędach królewskich w wierności, w chowaniu jedności, w obronie, w sprawiedliwości, wszystko wielkie i walne prawo się zamyka. W drugiej księdze prawo duchowne. W trzeciej wojewodziéj jurisdykcyi. W 4téj prawa nadwornego. W 5téj prawa kancelaryi. W 6téj prawa fisci skarbowego. W 7méj prawa rycerskiego. W 8méj prawa granicznego. W 9téj prawa grodzkiego. W 10téj prawa ziemskiego. W 11téj prawa komissarskiego. W 12téj prawa trybunalskiego. Część druga statutu Metrika statutowa, której są trzy części. W 1 wszej są przywileje państw koronnych. W 2giej formularze pozwów, zapisów rozmaitych, pisania roków i innych prawnych. W 3ciéj consvetudines i exempla isagogica i practica, jako się przytrafiało przed sądem królewskim, ziemskim, trybunalskim etc. Ku przykładowi młodszych rzędem tymże jaką idą dwanaście jurisdikcyi w pierwszej części statutu zebrane. Dzieło to zaleca się bardziej pięknym drukiem, aniżeli dobrém uporządkowaniem materyi.

d) JAN JANUSZOWSKI (Łazarzowicz) (ur. 1550 z ojca Łazarza Andrysowicza czcionkarza krakowskiego. W mlo