a 1582 nawet marszałkiem izby poselskiej, nader ważne są jego pamiętniki, które po polsku napisał, wyjawiając tajemne sprężyny zdarzeń z ostatnich chwil życia Zyg. Augusta i następnych. Wyjątki z nich umieścił J. U. N. w t. II swego Zbioru pamiętników z napisem: Niektóre okoliczności bezkrólewia po obraniu Henryka. Wybranie Stefana Batorego. Na łaciński język przełożone mają napis: Interregni Poloniae libri VIII. W Petersburgu nakładem księgarza Wolfa w r. 1856 wyszły pod tytułem: Dzieje polskie od Zygmunta Augusta śmierci 1572 do 1576 Świętosława Orzelskiego przełożył z łacińskiego Włodzimierz Spasowicz. Tomów 3; 4ty zaś tom czyli wstępny zawiera życiorys Orzelskiego, mowy i pisma w sprawach publicznych w 8ce.

d) MACIEJ STRYJKOWSKI. (Ur. 1547 w Stryjkowie, mieście leżącém w obw. rawskim, z ojca Jakóba. Od 1554 uczył się przez 9 lat w Brzezinach, a licząc 18 lat, wybrał się 1565, aby doświadczyć żołnierskiego chleba, oprócz tego żywiąc w sobie żądzę podróżowania, do Litwy, wtedy wojującej z W. K. Moskiewskiém. I tu przebywał po rok 1573, przez ostatnie 12 roku w Witebsku gdzie rotmistrzował Al. Gwagnin, Włoch z Werony. Po śmierci Zyg. Aug. wrócił do Korony i w końcu wrześ. 1574 puścił się w podróż do Konstantynopola z posłem Jędrz. Tarnowskim przez Multany, Bulgaryą i Tracyą, skąd wróciwszy przed 12 kwiet. 1575 do Krakowa, udał się nazad na Litwę, gdzie pracował u Jerz. księcia Olelkowicza, a po tego śmierci 1578 u Melchiora Giedrojca biskupa, który go miał kanonikiem żmudzkim mianować; lecz czy święcenie wziął, nie wiadomo; († zapewne wkrótce po 1582). Od pierwszego przybycia na Litwę oddal się cały duszą i ciałem pisaniu dziejów litewskich. Dla tego nauczył się po litewsku i po rusku, słuchał pieśni i zbierał podania, zwiedzał pograniczne ziemie, oglądał pola bitew, dawne mogily, wyorywane oręże, ważniejsze uroczyszcza czyli

grodziska, zamki, cerkwie, grobowe kamienie, obrazy książąt, i t. d. Owocem tego zapału i ciężkiej pracy, nie wspominając już bynajmniej o rozlicznych źródłach pisanych: Która przedtém nigdy świata nie widziała Kronika polska, Litewska, Zmudzka i wszystkiej Rusi Kijowskiej, Moskiewskiej, Siewierskiej, Wołyńskiéj, Podolskiej, Podgórskiej, Podlaskiej i t. d. I rozmaite przypadki wojenne... W Królewcu 1582 2gie wyd. War. 1766 i 3cie tamże 1845. Cokolwiek sędziowie dzisiejsi temu dziełu zarzucają, mniej więcej może być sprawiedliwém; jednak jestto dzieło olbrzymie i sława jego nie zaginie. Aby przynęcić czytelników podał wiele opisów, mianowicie bitew, wierszami. Zaraz po powrocie z podróży wydał: O wolności Korony polskiej i w. k. Litewskiego a o srogiém zniewoleniu inszych królestw pod tyrańskiem jarzmem tureckiem; o rokoszu niniejszego tyrana... Amurata i wszystkich królów domu Otomanskiego... wywód; tudzież którymby sposobem ta moc ukrócona być mogla... przestroga w Konstantynopolu według czasu istotnie gwoli ojczyznie napisana. Krak. 1575. Miał do tego czerpać ze źródeł wschodnich. Inne pisma jego są: Goniec cnoty. Kraków 1574. Z wyd. Warsz. 1846. Przeslawnego wjazdu do Krakowa i pamięci godnej koronacyi Henryka i. t d. Kraków 1574 2gie wyd. Warsz. 1843. 3cie Warsz. 1846. Wywód narodów surmackich. Krak. 1575. Zwierciadło kroniki litew. Tablica 1577 drukowana.

e) MARCIN PASZKOWSKI, także rymotwórstwem się bawiący, przełożył Alexandra Gwagnina dzieło p. n.: Kronika Sarmacyi europejskiej, Krak r. 1611 i War. r. 1768. Stryjkowski głosił, że Gwagnin go w Witebsku okradł i cudze za swoje wydał; dzisiejsi znawcy tego nie przyznają: bo aczkolwiek Gwagnin mógł korzystać z jego dzieła, toć przecież język i układ, porządek i sposób pisania wcale go od Stryjkowskiego różnią i nad tegoż przekładają.

f) MARCIN BŁAŻOWSKI jest tłumaczem Kromera: O sprawach, dziejach i wszystkich innych potocznościach Koronnych polskich, ksiąg XXX. Krak. 1611, Warszawa 1767.

g) CYPRYAN BAZYLIK (rodem z Sieradza. Ojciec jego był w służbie u Greka Heraklidesa, którego Łascy na Hospodarstwo wołoskie wprowadzili. Syn wychowany od Łaskich chwycił się wyznania reformowanego, miał drukarnią własną w Brześciu litewskim, wspierany od Olbrachta Łaskiego wojewody sieradz.; żył w przyjaźni z Trzycieskim, Przyłuskim). Zajmuje tu miejsce jako najwyborniejszy tłumacz: Historya o srogim prześladowaniu kościoła bożego, w której są wypisane sprawy onych męczenników, którzy począwszy od Wiklefa i Hussa aż do tego naszego wieku prawdę... ewanielii krwią zapieczętowali. Brześć lit. 1567. Historya o żywocie i zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Skanderbergiem zowią. Brześć lit. 1569 (pierwsze trzy księgi przetłumaczył Wolan). J. F. Modrzewskiego o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięcioro, w Łosku r. 1577 i Wil. r. 1770, lecz w tém opuszczono księgę o kościele. Przed. Bib. polsk. Turowskiego. Sanok 1855. Nakoniec Historya Atyli, dotąd nieznana bliżej. h) PIOTR SKARGA PAWĘSKI. Roczne dzieje kościelne od narodzenia... wybrane z rocznych dziejów kościelnych Cesara Baroniusza, Krak. r. 1603 i dopełnione w Krak. 1607. Zywoty świętych starego i nowego zakonu na każdy dzień przez cały rok. Pierwsze wydanie w Wilnie r. 1579, ostatnie 2ie w 4ce w Wiedniu 1859. i) BARTOSZ PAPROCKI (ur. koło 1543); nauki pobierał w Krakowie, i w młodości przesiadywał u Modliszewskiego i Piotra Gorajskiego. Dla poprawienia sobie doli ożenił się z Jadwigą Kosobudzką, kasztelanką sierpską, wdową po Wiszniewskim staroście mławskim i po jakimś Zyczku; lecz tyle doznawał od niej przykrości, że już do Włoch wymykał się, od czego wiadomość do

piero o jej śmierci (1572) wstrzymała go. Miał majątek dziedziczny w Płockiém: Głogole i Paprocką- Wolą, gdzie czasami przebywał; wiele przesiedział za granicą, mianowicie w Czechach, na Morawie i Szląsku, tudzież lubił gościć przy opatach; († 1614 i pochowany u Franciszkanów we Lwowie). Byłto nies pracowany pisarz wierszem i prozą; zalet nie ma żadnych wprawdzie, lecz tego mu nikt nie odmówi, że pierwszy wystąpil na polu heraldyki i nie jedno wynalazł i pamięci przekazał, co za ważne poczytać należy. Tu wyliczamy tylko dzieła heraldyczne, wszystkie inne polskie i czeskie odstawiając na stronę, choć w niektórych możnaby znaleźć jakie ziarnko. Panosza to jest wysławienie panów i paniąt ziem ruskich i podolskich... Krak. r. 1575. Wierszem. Gniazdo cnoty zkąd herby rycerstwa... polskiego Krak. 1578. Lecz najważniejsze są: Herby ryrerstwa polskiego, Krak. 1584. Bib. Turow. 1859 i Ogród królewski, w Pradze czeskiej 1599. Dzieło to nader rzadkie, podaję treść jego dokładną. Zawiera ono historyę powszechną, czyli raczej krótką powieść o monarchiach różnych narodów, począwszy od historyi rzymskiéj za czasów Rzpitéj, przechodzi autor do cesarzów na zachodzie (których wizerunki równie jak i innych monarchów, na drzewie rznięte obok są przyłączone). Potém następują cesarze niemieccy od Karola w. począwszy. Następnie potém bistorya Siedmiogrodzanów, Woloszanów, książąt rakuskich, królów polskich, czeskich, książąt szląskich, ruskich, litewskich, i pruskich. Dzieje swoich czasów opowiada Paprocki niekiedy w nader drobnych szczegółach, dla tego też niejednostajność dzieła. Nie mając dość na robocie około herbów polskich, opisywał je także u obcych. Należą tu: Zrdcadło... margrabstwij Morawskeho, w Olomuńcu r. 1593. Diadochos id est successio ginak postaupnost knijżat a kraluw Czeskych w Pradze 1602. Sztambuch szlesky, w Bernie 1609. Zwierciadło najlepiej wykonaném. Co po polsku sam

napisał, to kazał innym na czeskie przekładać. Pisał dużo dla pieniędzy!

§ 57. Pamiętniki, dyaryusze, listy.

a) Listy oryginalne Zygm. Augusta do Mikołaja Radziwiłła Czarnego wojew. wileńsk. etc. z autentyków spisane i wydane przez STANISŁAWA LACHOWICZA. Wilno 1842 zawierają wiele ciekawych szczegółów i objaśnień do historyi jego panowania.

b) Pamiętniki o królowej Barbarze żonie Zygm. Augusta z ryc. 2 tomy 1837, 40. Dopelnienie tychże pamiętników w studiach histor. wydał MICHAL BALIŃSKI. Wilno 1856.

c) Rękopism historyczny dworzanina i wychowańca Augusta: wydał A. E. KoŹMIAN. Wrocław 1841. d) Pamiętnik do historyi Stefana króla polskiego czyli korrespondencya tego monarchy, oraz zbiór wydanych przez niego urządzeń, z rękopismów zebrane przez Edwarda hr. Raczyńskiego. Warsz. 1830.

e) Pamiętniki Millerowe (radzca nadworny księcia kurlandskiego) do panowania Stefana Batorego przełożył z języka niemieckiego J. J. S. Poznań i Trzemeszno 1840. f) Pamiętniki o Samuelu Zborowskim zebrane z współczesnych dzieł i rękopismów biblioteki Kórnickiej przez Lucyana Siemieńskiego. Poznań 1844.

g) SAMUEL MASZKIEWICZ rotmistrz koronny napisał Dyaryusz wydarzeń, których był świadkiem. Jan Zakrzewski wydał z rękopismu biblioteki szczorsowskiej hrabiego Chreptowicza, pod tytułem: Pamiętniki Samuela Maszkiewicza, początek swój biorą od r. 1594 w lata po sobie idące. Wilno 1838.

h) MIKOŁAJ MARCHOCKI, rotmistrz w czasie wojny moskiewskiej, odpasawszy oręż, obwinąwszy rany, zapisywał sobie co na własne oczy widział, skreślił Dyaryusz wojny moskiewskiej do r. 1612 idący. Wyszedł pierwszy raz w Poznaniu r. 1841 pod niewłaściwém nazwiskiem Historya wojny moskiewskiej, zawiera wiele ciekawych