Obrazy na stronie
PDF
ePub

f) GRODZICKI STANISŁAW urodził się w Poznaniu 1541 r. Udał się na uniwersytet krakowski i wnet w poczet nauczycieli sławnej téj szkoły policzony został. Gdy Adam Konarski bisk. pozn. Jezuitów do Poznania sprowadził i Herbest Benedykt sukienkę Lojoli obleki, sława tego zakonu i przyklad Herbesta, takie na nim uczyniły wrażenie, że odtąd postanowił zrzec się wszelkich widoków światowych i służyć Bogu w zakonie Jezuickim. W tym celu udał się do Rzymu i w kwietniu 1571 r. w 29 roku swego życia wstąpił do nowicyatu tego zakonu Za powrotem do Polski przeznaczony do Wilna, zastawszy całą nieomal Litwę nowościami zarażoną, wytępianiu ich żarliwie się poświęcił, przeto téż apostolem Litwy był nazwany. Słynął jako kaznodzieja w mowach, jako teolog w pismach. Umarł w Poznaniu 1615 roku. Pisma jego są;

1. O poprawie kalendarza. Kazań dwoje. W Wilnie r. 1587 w 4ce.

2. O jednej osobie w używaniu sakramentu ciała Pańskiego. Kazań VI w Wilnie r. p. 1589 w 4ce.

3. Kazanie 1sze o czyszczu przy pogrzebie p. Katarzyny z Tęczyna Radziwiłłowny wojewodziny wileńskiej miane w Wilnie 1592 w 4ce.

4. O czyszczu kazanie wtóre przy pogrzebie J. O. pana Olbrichta Radziwilla w Wilnie 1593 w 4ce.

5. O straszliwym sądzie Pańskim na pierwszą niedzielę adwentu kazanie w Wilnie 1603. W języku łacińskim napisał kazań tomów 8 z których 1szy tom wyszedł w Krakowie a reszta za granicą.

Wymowa Grodzickiego nie porywa wprawdzie umysłów tak, jak wymowa Skargi, ale styl jest czysty, jędrny i pełny, a często w rozwlekłość przechodzący. Kazania téż jego bardziej są uczone, niż do serca przemawiające. Cóżkolwiek bądź, dla chcących atoli poznać i zgłębić nieprzebrane skarby języka naszego z téj epoki, są one ważnym materyalem.

g) KARNKOWSKI STANISŁAW wychowany na dworze stryja swego Jana Karnkowskiego biskupa kujawskiego. Po ukończonych naukach w Perugia we Włoszech i otrzymaniu stopnia mistrza prawa, za powrotem do kraju został kustoszem gnieźn. i scholastykiem łęczyckim, następnie sekretarzem króla Zygmunta Augusta i referendarzem koronnym. W r. 1567 otrzymał biskupstwo kujawskie. Rozruchy w Gdańsku z polecenia Zygmunta uspokoił i pewne prawa zwane konstytucyami Karnkowskiego Gdańszczanom nadał. Henrykowi Welezyuszowi do wstąpienia na tron polski wiele dopomógł i tegoż w imieniu stanów wital. Stefana Batorego i żonę jego Annę uroczyście koronował. Od tegoż króla w r. 1582 na arcybiskupstwo gnieźnieńskie wyniesiony, synod prowincyonalny zwołał i na nim wiele użytecznych ustaw obmyślił. Zygmunta III i jego żonę koronował. W czasie dwóch bezkrólewiów, najwyższą władzę troskliwie sprawował. W Kaliszu kollegium i szkoły Jezuitów założył i opatrzył, nieszczesnem zwołaniem zjazdu nieprawnego w r. 1590, celem uchylenia ustaw sejmowych, nienagrodzone krajowi zrządził szkody i przedstawił buntownicze zgorszenie. Szkoda że tak wiele pięknych przymiotów dumą, porywczością i uporem skaził. Pomimo jednak tych przywar, był miłośnikiem nauk, opiekunem uczonych, zakończył życie z żalem całego narodu w Łowiczu 8 czerwca r. 1603 przeżywszy lat 83. Tu należą:

1. Kazanie o dwojakim kościele chrześciańskim etc. w Krakowie 1596.

2. Messiasz albo kazanie o upadku i naprawie rodzaju ludzkiego, przez przyjście na świat Jezusa Chrystusa, do tego dołączył kaz. o kościele w Poznaniu 1597. Wydane 2gie w Poznaniu u Kamieńskiego 1847 w wielkiej 8ce.

3. Eucharistia, albo o przenajswiętszym sakramencie i ofierze ciała i krwi Pana Zbawiciela Boga naszego,

pod osobą chleba i wina, kazań 40 w Krakowie roku 1602. W pismach tych styl Karnkowskiego jest naturalny i jasny.

h) SOKOŁOWSKI STANISŁAW urodził się w r. 1536; staraniem Jakóba Bielińskiego suffragana płockiego wziął początkowe nauki. W r. 1561 wziął pierwszy wieniec w naukach wyzwolonych, a rok później doktora. Język grecki i łaciński posiadał w wysokim stopniu a mianowicie tym drugim pisał wybornie i mówił z wielką łatwością. Wyjechał potém za granicę do akademii włoskich i niemieckich, iżby się ugruntował w naukach duchownych i świeckich. Za powrotem do kraju został professorem w akad. krak. jużto iżby z plonu który przywiózł był pożytek, jużto iżby drugich ucząc kształcił samego siebie. Wkrótce został kanonikiem katedralnym krakow. Stefan Batory po objęciu tronu, powołał go na swojego spowiednika i kaznodzieję. Kaznodzieja był zawołany, i to w dwóch językach: bo przed królem, kazal po łacinie, a dla dworu po polsku. Mawiał też Bologneti, legat Grzegorza XIII i to o nim dal zdanie:

Trzy rzeczy widziałem w Polsce podziwienia godne: Stefana króla najmędrszego, Zamojskiego kanclerza najroztropniejszego i Sokolowskiego kaznodzieję prawie boskiego." Nakoniec stargany pracą od młodości swojej nieustanną r. 1592 lat mając blisko 56 chwalebnego biegu życia, z powszechnym żalem wszystkich dokonał. Wyszły kazania jego łacińskie i wszystkie dzieła, zebrane w jedną księgę z napisem: Stanislai Socolovii can. cracov. apud Stephanum I Pol. Reg. Concionatoris opera. Crac. 1591. Daniel Sygoniusz z Lwowa kan. krak. przełożył na język polski Kazanie o czci i chwale P. Chrystusa w N. Sakramencie. druk. w Krakowie 1590.

Józef Sprawiedliwy, czyli kazanie o śmierci Pańskiej (Justus Joseph) przetłumaczył na język polski ksiądz Jan Bogusławski proboszcz w Michocinie czyli Tarno

brzegu, obecnie Dzików. Kraków 1594. Jan Januszowski przełożył na język polski.

1. Szafarz, albo o pohamowaniu niepotrzebnych utrat (Quaestor sive de parsimonia) Kraków 1586.

2. Poseł wielki o wcieleniu Syna Bożego (Nuntius salutis) w Krakowie 1590.

i) PIOTR SKARGA PAWĘSKI. Ur. 1536 w miast. Grojcu mazowieckim, gdzie i początkowe nauki powziął; 1552 uczył się w akad. krak. i po dwu latach został bakalarzem. 1555 objął zarząd uczelni warszawskiej a od 1557 prowadzenie w Wiedniu na naukach bawiącego Jana Tęczyńskiego, syna Jędrzeja kasztelana krakow., który Skardze potém, gdy ten 1563 do stanu duchownego wszedł i kaznodziejstwo zaraz objął przy katedrze wowskiej, dał probostwo w Rochatynie, które jednak wkrótce złożył zatrzymując kanonią do r. 1568, w którym udał się do Rzymu i tam 1569 wszedł do Jezuitów, w tém zgromadzeniu pełnił różne obowiązki wyższe, prorektora, rektora kollegiów w Wilnie, Płocku, Rydze i zastępcy prowincyala; 1584 mianowano go superiorem u św. Barbary w Krakowie a w styczniu 1588 Zygmunt III powołał go na kaznodzieję, i był nim aż do śmierci, 27 wrześ. 1612). Z gorącego zapaśnictwa swojego z różnowiercami i szczęliwego nawracania ich do kościoła powszechnego nie mniej sławny jak i z kaznodziejstwa.

Pierwszeństwa mu dotąd nikt nie odebrał w tym zawodzie; również ze względu na piękność języka pierwsze zajmuje miejsce w polskiém piśmiennictwie. Wzniosły głęboki, jasny i nieograniczoną moc rozczulenia słuchaczów posiadający. Kazania na niedziele i święta całego roku. Krak. 1595-97, 1602-9-10-18, Warszawa. 1737, Wil. 1793, w 3 tomach i w Lipsku 1743 Kazanie o siedmiu sakramentach, do których są przy dune przygodne, Krak. 1600. Jedne i drugie jeszcze kilkakroć osobno i w połączeniu były wydawane, także

z innemi jego dziełami. Kazania sejmowe wyszły pierwszy raz w Krak. 1600: i w tym samym pogrzebowe między któremi na pogrzebie Anny Jagiellonki i Anny Austryaczki celują. Także są pojedyńczo wydane kazania, jak Dziękowanie kościelne za zwycięstwo multańskie.... 1600. Wsiadanie na wojnę (szwecką 1601) Krak. 1602 także są wcielone do przygodnych. Przydano mu chlubne imię Piotra Zlotoustego. k) FABIAN BIRKOWSKI (ur. 1566, Lwowianin; uczył się i nauczał w akad. krak. wymowy i filozofii w młodości, 1592 został Dominikanem i przez 14 lat kazał w kościele krakowskim dominikańskim, sprawując i rektorstwo: po powrocie z Włoch był kaznodzieją u Dominikanów w Warszawie, potém kaznodzieją obozowym, nakoniec nadwornym królewicza Władysława, z którym był w Moskwie i we Włoszech, 1634 przeorem krak. klasztoru; † 9 grudnia 1636). Po Skardze w następstwie czasu aż do drugiej połowy XVIII wieku nie było lepszego od niego kaznodziei; jednak wzorowym nazwać go nie można, choć piękna w nim polszczyzna z uczonością, za często przywodzi łacinę i dowcipkuje. Ztąd ckliwy. Odznacza się nadto zamiłowaniem porównań, podobieństw i przystosowań; słowem goni za kwiatami. Żywot obozowy także wpływ nań wywarł. Kazania pogrzebowe, których 7 wyszło w Krakowie 1612—1633, a dwa w Warszawie 1625-1632 między temi na cześć Jana Zamojskiego, Skargi, Chodkiewicza, Krz. Zbaraskiego, i t. d. Kazań z okoliczności zaś 10 w Krak. 1624 do 1635, a jedno w Warsz. 1623. Kazania na niedziele i święta doroczne. Na każdą niedzielę po dwojgu kazań i na święta przedniejsze. Krak. 1620. Tom II ma napis: Kaz. na święta doroczne. Na święta przedniejsze po dwojgu kazań. Wydania drugiego tom I wyszedł 1623 a tom II (właściwie trzeci, bo II przy Iszym jest niewymieniony), w którym środy i piątki przez post wielki i wiele świętych wspomniano, r. 1628. Bibl. polsk. Tu

« PoprzedniaDalej »