5) IGNACY PRĄDZYŃSKI urodził się w Sannikach w Poznańskiem r. 1792, z ojca Stanisława prokuratora przy sądzie pozn. i Marcianny z Bronikowskich, † 4 sierpnia 1850 u wód w Helgoland, zostawił po sobie: 1) Wyklad fortyfikacyi i strategii dla młodzieży wojskowej. Dzieło to w rękopiśmie ofiarował Towar. przyj. nauk którego był członkiem, obecnie znajduje się w Petersburgu. 2) Kurs strategii i taktyki, które wykładał w r. 1822 do 1825 młodym oficerom kwatermistrzostwa. 3) Kurs fortyfikacyi polowej. Strategia znajduje się w litografowanych exemplarzach, ostatnie pozostaje wraz z wielu innymi rozprawami treści wojskowej w rękopiśmie. W biegu tego roku, wysłany był do Augustowa i objął naczelnictwo robót przy kanale Augustowskim, przeznaczonym do połączenia Narwi z Niemnem za pomocą Hańczy, jeziór Augustowskich, rzek Biebrzy i Nelty. Roboty te wymagały nietylko wielkiej znajomości technicznych dzieł hydraulicznych, lecz i trafnego sądu w ustanowieniu linii spławu, wodozbiorów, śluz i upustów. Projekta przez niego podane, po dokładném rozpoznaniu, rozmierzeniu i zrównoważeniu wód i lądów w całej swojej rozciągłości, przyjęte zostały przez komissyą wyższą budowniczą. Spław kanalu Augustowskiego otwarty został r. 1830.

6) WRONIECKI ANTONI urodził się w Poznaniu 1790 r. lat 15 licząc wszedł do wojska księstwa warszawskiego, ranny pod Tczewem. W r. 1809 oddano mu komendę batalionu Francuzów. W r. 1812 otrzymał pod Borysorem postrzał w twarz, na który długo cierpiał i który później sprowadził mu śmiertelną chorobę. Umarł d. 3 grudnia 1838 r. w szpitalu Chaillot i pochowany na cmentarzu Montmartre. Dzieła jego są następujące: 1) Mała wojna batalionu na zasadach i doświadczeniu marszałka de Saxe, Warsz. 1819, 2) Zdanie o tegoczesném wojowaniu. Dzieło pruskiego majora C. Deckera, ułożone według uwag jenerała brygady Rogniat z rękopisu wykładanego w Berlinie oficerom głównego sztabu, Warszawa 1828. 3) Sprawa piesza według ducha naszego

4) Instrukcya służby frontowej w 8ce, Paryż 1856. 5) Służba wojskowa w polu, Paryż 1845.

3. Grammatycy i Słownikarze.

§. 154. Wiekopomna praca Kopczyńskiego i Lindego wydała właściwy owoc; przede wszystkiem zachęciła innych do dalszego badania. Nad Słownikiem polskim usilnie pracował całe życie ksiądz prałat Alojzy Osiński: lecz tylko skazówkę dał, jakie to będzie dzieło, wydając z niego dwa słowa: Łza i nadzieja (w Wilnie 1836), cały rękopis zaś, Bóg raczy wiedzieć! czy kiedy pójdzie na wspólny pożytek. Obecnie wychodzi w Wilnie Słownik języka polskiego obejmujący oprócz zbioru właściwie Polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jako też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk umiejętności, sztuk i rzemiósł: nazwiska monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincyi; mitologię plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą; do podręcznego użytku wypracowany przez: Aleks. Zdanowicza Mich. Bohusza Szyszkę, Jana Filipowicza, Waler. Tomaszewicza i Flor. Czepielińskiego z udziałem Bronislawa Trętowskiego 8vo, Wilno 1855, 1860.

We względzie grammatyki polskiej bardzo wiele zrobiono dobrego, mianowicie:

JÓZEF MROZIŃSKI (ur. w Galicyi, dosłużył się w wojsku stopnia jenerała, † 1838). Po przeczytaniu uwag nad książką przez siebie napisaną, rzucił się do zbadania języka chcąc go się tylko sam nauczyć, i owocem tego są: Pierwsze zasady grammatyki języka polskiego, Warszawa 1822, Lwów 1850, w których rozwinął nowe pojmowanie polskiej grammatyki. Na recenzyą zaś téj książki w Gazecie literackiej z 1822 umieszczoną wydał: Odpowiedź, obszerne dzieło; i dopiął zamiaru w zupełności, przekonał bowiem, że jego zasady są z ducha języka wydobyte, i istotnie z czasem weszły w pospolite użycie.

JÓZEF MUCZKOWSKI.

W dziele: Grammatyka języka polskiego, Poznań 1825, które przerobił i pomnożył w wydaniu powt. Krak. 1836 (i 1849). Pierwszy poszedł za Mrozińskim, w wielu miejscach rozwinął też własne pomysły prócz tego wydał ją i w skróceniu.

Rozprawy i wnioski o ortografii przez Deputacyą, Warszawa 1830.

MAXYMILIAN JAKUBOWICZ ułożył: Grammatyka języka polskiego w 2ch tom, a w 3ch częściach, Wilno 1825-1834. Są tu nagromadzone bogate zasoby dla badaczów języka polskiego,

TOMASZ KURCHANOWICZ, obecnie professor akad. rzymsko-katolickiej w Warszawie i gimnazyum realnego. Pracuje od pierwszych lat zawodu nauczycielskiego nad zbadaniem języka. Owocem jego pracy jest Gram. języka polskiego. Część I pierwszy raz drukowaną była w Wilnie 1832, przedrukowana 1834. Część II obejmująca składnią i pisownią wyszła w Warszawie 1843, trzeci raz znacznie przerobiona w Warsz. 1852. Inne jego prace do zgłębiania języka dążące, umieszczone w różnych pismach peryodycznych są następujące: Rozbiór dzieła F. Z. Części mowy odmieniające się przez przypadki. Rys kształcenia się języka polskiego i porównania tegoż języka z innemi słowiańskiemi. O stownikach języka polskiego. Rozbiór gram. języka polskiego przez Wact. Hankę dla Czechów. O nowym sposobie uczenia czytać po polsku bez abecadla. Krytyczny rozbiór gram. polskiej przez T. Sierocińskiego. Rozbiór uwag filozoficznych nad abecadłem polskiem przez Dra Ludwika Natansona.

FELIX ŻOCHOWSKI nauczyciel języka i literatury w instytucie szlach. w Warszawie, wydał: Części mowy odmieniające się przez przypadki, Warsz. 1838. Następnie ogłosił swą pracę pod napisem: Mównia języka polskiego, Warszawa 1852.

Felix Jezierski nauczyciel gimnazyum w Lublinie, napisał: Przygotowania do wiedzy mowy polskiej, War. 1943.

Jestto filozoficzne zapatrywanie się na wewnętrzną stronę mowy ojczystej.

TEODOZY SIEROCIŃSKI uczył się w lyceum krzemienieckiém, następnie był nauczycielem w Szczebrzeszynie, gimnazyum warsz. i instytucie wychowania panien w Nowej Alexandryi, † 13 grudnia 1357 r. Napisal Grammatykę polską w 2ch częściach z załączeniem nauki o postaciach retorycznych, wierszowaniu i stylu, Warsz. 1847. Pedagogika czyli nauka wychowania, Warsz. 1846. Pogląd historyczny i krytyczny na pisownią polską od 1808 aż do najnowszych czasów.

J. N. DESZKIEWcz znakomity badacz językowy, napisał: Gram. języka polskiego, Rzeszów 1846. Treść odczytów we wszech uczelni Jagiellońskiej krakowskiej objaśniających uklad gram. polskiej. Krak. 1850. Rozprawy o języku polskim i jego grammatykach, Lwów 1843.

DOBROMYSŁAW ŁAZOWSKI napisał mniejszą i większą gram. języka polskiego, Krak. 1848.

ALOJZY KALIXT Kozłowski urodz. 1806 † 22 stycznia 1854 (Jurowianin) wydał: Grammatyka polska rozbiorowa ułożona podług zasad zdrowej logiki i naturalnej przez porównanie z innemi językami krytycznie roztrząsanėj, budowy języka polskiego, ze szczegółowym wykładem praw ustalonéj pisowni i odmian grammatycznych, 2 części Wilno 1850.

ANTONI CZAJKOWSKI napisał: Gram. języka polskiego, która zawiera: 1) Naukę rozbioru; 2) Naukę słoworodu i pisowni; 3) Naukę składni, Warsz. 1853.

ANDRZEJ SZTOCHRL wydał: Grammatykę historyczno krytyczną języka polskiego w Warsz. 1854. Autor opiera prawidła podawane na zasobie przykładów z wzorowych pisarzy dawniejszych, a nie na przywidzeniu.

STANISŁAW JACHOwicz wydał: Pomysły do poznania zasad języka polskiego, Warsz. 1858 i wiele innych.

§. 196. Nad Słownikami z obcych i na obce jezyki pracowali:

X. FLORIAN BOBROWSKI wydał: Słownik łacińsko-polski

ra wzór najlepszych europejskich słowników etc. z dodaniem wyrazów lekarskich przez Dra F. Rymkiewicza, 2 tomy, Wilno 1842.

CELESTYN MRONGowiusz kaznodzieja w Gdańsku, napisal: Dokladny słownik polsko niemiecki krytycznie wypracowany, Królewiec 1835; jako też: Słownik niemiecko polski, 2gie wyd. Królewiec 1837.

KAJETAN TROJANSKI ur. w Lublinie, tamże pobieral nauki; r. 1813-1819 kształcił się w uniw. krak, i wroclawskim; 1819-1828 prof. w gimnazyum pozn., od 1828 prof. starożytnej literatury w uniw. krak., †u wód w Karlsbadzie r. 1850. Wypracował uczenie słowniki: 1) Polsko niemiecki w 2 tom. Poznań i Berlin 1835. 2) Niemiecko polski 2 tom Poznań i Berlin 1844-1847. 3) Słownik polsko łaciński dla szkół. użycia, Wrocław 1819. Jego obszerny słownik polsko łaciński spłonął w pożarze Krakowa.

STANISŁAW MULLER ur. 17 lipca 1787, † 15 czerw. 1847. W młodości służył wojskowo, był kapitanem artyleryi i kawalerem różnych orderów. Odbył kampanią francuzką 1807 i turecką w latach następnych. Raniony na okopach Szumli opuścił szergi wojenne, wrócił do Wilna i naukom się zupelnie oddał. Znane są ze swej ogólnej użyteczności jego słowniki: 1) Słownik polsko rossyjski 3 tomy, Wilno 1829 do 1830 2gie wyd. 1841 tamże. 2) Słownik rossyjsko polski 2 tomy, Wilno 1832. Wiele prac umieszczał w Tygodniku wileńskim, wizerunkach i roztrząsaniach naukowych. W rękopiśmie zostawił olbrzymie dzieło pod tytułem: Pan Lexykon (przezwane tak przez Ignacego Szydłowskiego), czyli Słownik powszechny francuzko polski, w 4ch ogromnych in folio wypracowany tomach. Dla nadzwyczajnych kosztów, jakich wymaga wydanie, dotychczas nie wyszedł; teraz dopiero p. Maurycy Orgelbrand księgarz wileński, zamierza wlasnym nakładem ogłosić go drukiem.

DOMINIK BARTOSzewicz: Słownik polsko-rossyjski podług słownika Trojańskiego 2 tomy, Warsz 1841. Także Słownik rossyjsko-polski.