łącznie poświęcić nauce prawa. Po wysłuchaniu kursów, gdzie przez dwa lata był nauczycielem języka polskiego przy uniwersytecie, na początku 1806 r. przybył do Warszawy i rozpoczął przy sądach regencyjnych w praktyce, powodzenie swoje prawnicze. W końcu tegoż roku zaszły wielkie zmiany w kraju, skończyło się pruskie panowanie, zwycięzki Napoleon I wstąpił na ziemię polską, utworzono Księstwo Warszawskie. Bandtkie wyznaczonym został do deputacyi urządzającej sądowe sprawy depozytowe, a'w następnym 1807 mianowany assesorem przy sądzie appelacyjnym w Warszawie na którym to urzędzie pozostal aż do wprowadzenia kodeksu francuzkiego r. 1808. Przy nowej organizacyi sądownictwa w Księst. warsz. powołany był przez ówczesnego ministra sprawiedliwości Felixa Łubień→ skiego na notaryusza departamentu warszaw. i zarazem na członka komissyi do redakcyi kodeksu postępowania. Tegoż roku w nowo utworzonej szkole prawa mianowany professorém, wykladal w niej prawo rzymskie. Król saski książę warszaw. Fryder. August nagradzając zasługi Bandtkiego w r. 1809 mianował go notaryuszem na całe księstwo. Gdy w r. 1816 postanowiono w Warszawie otworzyć uniwersytet, wcielając doń tymczasową szkołę prawa i admistracyi, tudzież szkołę lekarską; należał do deputacyi układającej organizacyę tego instytutu. Zachował w nim katedrę prawa rzymskiego, a następnie wykład prawa polskiego i jego dziejów. Po ogłoszeniu Królestwa Polskiego, jako notaryusz dawny, potwierdzonym został w tym urzędzie z nazwą pisarza aktowego. Przy sądzie appellacyjnym sprawował ten obowiązek aż do roku 1843, zyskawszy chlubny rozgłos w całym kraju z prawości i ścisłości wykonywania tak ważnych obowiązków. Zaszczycony godnością radzcy stanu i nobilitacyą z przydomkiem Stężyńskiego, mianowanym został członkiem komissyi rządowej sprawiedliwości. Umar d. 7 lutego 1846. Z prac zostawił: Vindiciae juris Romani Justinianaei, 1808. Zbiór rozpraw o przedmiotach prawa polskiego 1812. Jus Culmense 1814. Uwagi

o potrzebie nauki prawa w naszym kraju 1814. W dziele Bentkowskiego Historya literatury polskiej 1814 w tomie drugim cały rozdział obejmujący bibliografią prawodawstwa i prawnictwa polskiego jest pracą Bandtkiego. Jus polonicum codicibus veteribus manuscriptis et editionibus quibuscunque collatis, Varsoviae 1831 w 4ce. Wiele rozpraw Bandtkiego mieszczą Pamiętnik warsz. i Biblioteka warsz. Po śmierci autora syn jego Kazimierz Władysław wydał: 1) Historya prawa polskiego napisana i wykładana przed r. 1830 w uniw. warsz. Warszawa 1850. 2) Prawo prywatne polskie (wykładane w tymże uniwer. Warsz. 1851.

3) ROMUALD HUBE (byly professor uniwer. warszaw. dziś radzca stanu, członek komisyi do ułożenia praw dla Król. Polsk). Wydal: O teoryach prawa kryminalnego, Warsz. 1828. Ogólne zasady prawa karnego t. I. Warsz. 1830, i rozprawy w Temidzie Polskiej, wydawał do 1830 w Warszawie.

4) AUGUST HEYLMAN wydał: O sądownictwie w królestwie Polskiem, wykład historyczny, Warsz. 1834. Wyklad historyczno-praktyczny porządku i postępowania wewnętrznego w sądzie appelacyjnym i trybunałach cywilnych Królestwa Polskiego, Warsz. 1835. Rys procesu dyscyplinarnego sądowego, Warsz. 1844. Kodex handlowy przekład z przypiskami, Warsz. 1847. Wywód zasad co do stosunków majątkowych między małżonkami. Wywód zasad ogólnych nauki prawa i prawodawstw. Myśli o nauce prawa i prawodawstwa w kraju naszym. W Bibliot. warszawskiej zamieścił następujące rozprawy: Odkąd służy ustawie hipotecznej i wszelkim przepisom w niej połączonym moc zobowiązująca? Rzut oka na praktykę sądowniczą jako też o potrzebie kształcenia prawa teoretycznie. Czy od wyroków pod formą tymczasowego uwolnienia zapadłych a mianowicie od wyroku, w którym obwiniony ab instantia lub dla dowodów uwolnionym, albo w którym inkwizycya dla niedostatku prawnych dowodów uwolnioną została, rekurs w drodze kassacyi na miejsce lub nie. O pier

wiastkach prawa i nauki prawa w Zachodniej Europie w wiekach średnich. O dowodach stanu familijnego, ich rodzaju, istocie i właściwości. Warsz. 1855. Pogląd na prawnictwo krajowe co do spraw krajowych między dobrami ziemskiemi. Warsz. 1855.

5) I. K. RzesiŃSKI. Rys historyczny prawa rzymskiego przez Edw. Gibbona, przekład z angielskiego G. Hugona powiększył. Kraków 1830. Trzy kodexa francuzkie, cywilny, postępowania sądowego i handlowy. Kraków 1845. 6) FRANCISZEK MACIEJOWSKI uczony sędzia wydał: Wyklad prawa karnego w ogólności, z zastosowaniem kodexu kar głównych i poprawczych z dniem 1 stycznia 1848 w Król. Pols. obowiązującego, tudzież ustawy przechodniej i instrukcyi dla sądów. Warsz. 1848. Nadto napisał wiele rozpraw, z których kilka wymieniamy. O związku jurysdykcyi kryminalnej z cywilną. O zwłoce czasu w zobowiązaniach. O zewnętrznych działaniach bezprawnych i wiele innych. Wyklad prawa rzymskiego. Nie mamy dotąd po polsku naukowego dzieła historyi prawodawstwa rzymskiego, ani wykładu zasad prawnych rzymskich, nie małą przeto oddał swą pracą p. Maciejowski usługę dla młodzieży poświęcającej się zawodowi prawnemu.

7) ANTONI ZYGMUNT HELCEL Dr. O. Pr. b. professor prawa polskiego przy uniwersytecie Jagiellońskim. Wydawał Kwartalnik naukowy w r. 1835 i 36 tom 4ty gdzie wiele jest prac jego własnych. W r. 1836 wydał: Rys postępów prawodawstwa Karnego; w tymże roku wyszedł z druku jego przekład Lengnicha: Prawo pospolite Królestwa Polskiego. W r. 1847 i 52 był współpracownikiem z ś. p. Antonim Muczkowskim w wydaniu Kodexu Dyplomatycznego Polski. Napisał ważną rozprawę umieszczoną w tom. I zeszycie IV Roczniku Tow. Przyj. Nauk. Krakowskiego w r. 1852 pod tytułem: O klasztorze Jędrzejowskim i będącym nagrobku Pakosława Kasztelana Krakowskiego. W r. zaś 1856 wydał: Starodawne prawa polskiego pomniki, poprzedzone wywodem historyczno-krytycznym tak zwanego prawodawstwa

wiślickiego Kazimierza Wielkiego w texcie ze starych rękopismów krytycznie dobranym. Tom I. Krak. 1856. Dzieło monumentalnego znaczenia. Ta praca będąca owocem 20tu lat poszukiwań autora, tworzyć będzie epokę w badaniach Historyi prawodawstwa polskiego. Jak każdy przyszły pracownik na tém polu, oprze się na tém dziele Helcla, tak również ta praca zatamowała drogę na przyszłość wszelkimi lekkomyślnym i płytkim rozprawom nad prawem polskiem. Helcel w swojej pracy okazał czém być powinna prawdziwa krytyka historyczna.

8) ALEXANDER hr. STADNICKI napisał: Przegląd krytyczny rozporządzeń tak zwanego Statutu Wislickiego podług przedmiotów ułożony, z uwzględnieniem poprawnej wersyi w dziele p. Zygmunta Ant. Helcla podanej i z ocenieniem zdobyczy naukowych przez jego badania osiągniętych. Bibl. warsz. z r. 1859.

§ 146. Dzieła o ekonomil politycznej w tym okresie:

1) LUDWIK TEGOBORSKI Syn znanego w Warszawie obywatela. Zaczął swój zawód od służby przy księciu Lubeckim, z którym jeździł do Wiednia w sprawie likwidacyi rachunków między Królestwem Polskiém a Austryą. Po r. 1831 był konsulem w Gdańsku. Następnie w r. 1833 zasiadał w komissyi, mianowanej przez trzy mocarstwa dla reorganizacyi Rpltéj krakowskiej. W ostatnich czasach reprezentował Rossyą w konferencyach, które rozstrzygały sprawę cła zundowego. Ledwie wrócił z Danii do Petersburga, śmierć go prawie nagle dnia 11 kwietnia r. 1857 zaskoczyła. Pisma jego wielką zwracały na siebie uwagę, przedmiotem ich była nauka, która w Rossyi uprawiana, żadnego dotąd znamienitszego autora nie wydała. Z prawdziwém téż zadziwieniem, a nawet niedowierzaniem przyjęła Europa najważniejsze jego dzieło: Essai sur le force productivs de la Russie. Dzieło to Wojciech Szymanowski przełożył na język polski pod tyt. Siły produkcyjne Rossyi. Warsz. 1853. Przebywając długo i w Krakowie, i w Wiedniu miał czas

przypatrzyć się z bliska finansom austryackim i te w osobnym dziełku wyłożył. O finansach i kredycie publicznym Austryi 2 tomy. Paryż 1843. Niezawodnie jako finansista i ekonomik polityczny miał obszerne wiadomości i niepospolity talent. Za naczelną jednak zasługę poczytać mu należy, że się zawsze szczerze za wolnością handlu oświadczał. 2) JAN MITTELSTAEDT wydał origin. Zasady ekonomii politycznej zgodne z religią chrześciańską zastosowane do gospodarstwa wiejskiego. Warsz. nakład autora 1859. Tenże w r. 1851. wydał Uwagi nad gospodarstwem wiejskiém.“

3) KARÓL FORSTER rodem z Warszawy, ukończył tamże nauki przed r. 1831. Znajdujemy artykuły jego krytyczne w dziennikarstwie naszém z owego czasu, oraz na scenie narodowej kilka tłumaczeń. Były to zapowiedziny zdolności, które rozwinięte z czasem miały postawić p. Forstera w rzędzie niepospolitych pisarzy. Później bawił on za granicą, a znając dobrze język francuzki, w niedługim przeciągu czasu daje się poznać jako pisarz francuzki. Forster wezwany przez Aleksandra Humbolda z którym łączyły go związki przyjaźni, osiadł w Berlinie, gdzie za wstawieniem się Humbolda uzyskał obywatelstwo, zaczynając na nowo karyerę w uczonym świecie niemieckim; zawsze kierowany myślą prostowania pojęć cudzoziemców o dziejach i narodowości naszej. W Berlinie powziął myśl wydawania dzieł w polskim języku przyswajając rodakom pojęcie zdrowe i pożyteczne. Z tych wyszły na widok publiczny:

Rzut oka na ostatnie pisma p. Guizota. Berlin 1857. Oulasności przekład z franc. Adolfa Thiers. Warsz. 1849. 2 części. Przewodnik moralności i ekonomii politycznej dla użytku klass roboczych, ułożony podług dzieła franc. p. Rapet. Berlin 1859.

4) Zasady ekonomii politycznéj z niektóremi zastosowaniami do ekonomii społecznej przez JOHN SZтUARTA MILL napisane a tłomaczone na polskie przez R. P. i B. nakład jednego z tłumaczów wyszły w Petersb. z drukarni Józefata