skiego, w którym spór między wiarą a wiedzeniem rozbiera. W r. 1846 ogłosił drukiem w języku niemieckim mowę jaką miał w Berlinie z powodu uczty danej przez niego na obchód urodzin Szellinga. W r. 1852 wydał w Krakowie znakomitą rozprawę Światowość w stosunku do obyczajów uważana. Często czynił wycieczki po Europie, mianowicie do Francyi, Niemiec, Hollandyi w celach naukowych odbywanych. Z każdej podróży przywozil Gołuchowski nowy zapas wiadomości, które do potrzeb kraju umiejętnie zastosować potrafil. Pracował ciągle i napisał dzieło pod tytułem: Dumania nad najwyższemi zagadnieniami człowieka. Jestto owoc dlugoletnich rozmyślań, pomnik niepożyty na wieczną dla siebie i kraju chwałę zbudowany. Świat ten pożegnal 20 listop. 1858.

2) JÓZEF KREMER urodził się w Krakowie 1806 z gimnazium tamtejszego wyszedł w 1823 r. i w ciągu lat czterech ukoń czył nauki filozoficzne i prawne w Uniw. Jagiellońskim i zaszczycony został oboj. pr. i filozofii Drem. Następnie przebywał w Uniwersytetach w Berlinie, Heidelbergu i Paryżu okolo lat trzech. W Berlinie prócz innych najwięcej go zajmował wykład filozofii Hegla; w Paryżu zaś odczyty historyczne Guizota. Czas wolny spędzał tam Kremer na szperaniu w bibliotece królewskiej rzeczy dotyczących prawodawstwa średniowiekowego. Przed wyjazdem z Francy odwie dził Londyn i w październiku 1830 r. wrócił do kraju. W r. 1833 został assessorem trybunału w Krakowie, ale ponieważ prawnictwo nie miało pociągu dla niego, rzucił więc ten zawód, oddał się głównie filozofii i zajmował się prywatném nauczycielstwem. Wówczas zapoznał się z Winc. Polem i odtąd zespolili się życiem i myślą. W r. 1837 pisał rozprawy do Kwartalnika naukowego; otworzył zakład wychowania młodzieży i ten utrzymywał do r. 1847. W tymże roku został zastępcą profess. filozofii, a w r. 1850 otrzymał katedrę rzeczywistego professora. Wydał: Rozprawy filozoficzne, unieszczone w Kwartalniku naukowym (Kraków 1835-36), jako zasady logiki, filozofii, natury, antropologii, fenomenologii. Prócz artykułów pomniejszych, wspominamy o większego roz

miaru rozprawach, jak: Kilka słów o Szylerze i dziewicy Orleańskiej w r. 1844. O przeczuciach w Wiązance p. Wilkońskiej, Poznań.1857. O epoce w której rozkwitła sztuka byzantyńska, w piśmie zbiorowém: Dodatek do Czasu, zeszy listopad r. 1856. Z dziel: Listy z Krakowa, tom I. Kraków 1843; tutaj objęte są: Ogólne zasady estetyki. Drugie wydanie tego tomu Igo, i tom 2gi i 3ci, wyszły w Wilnie r. 1855. Dwa ostatnie tomy zajmują: Dzieje artystycznej fantazyi. Wydał także: Wykład systematyczny filozofii obejmujący wszystkie jej części, tom I Krak. 1849, tom II Wilno 1852. Obecnie wydaje Kremer 5cio tomową Podróż do Włoch obejmującą: Historyą sztuk pięknych wedle pomników we Włoszech z której tom I wyszedł w Wilnie 1859 2 tamże 1860.

3) KARÓL LIBELT urodz. w Poznaniu 1807; po ukończeniu tamże gimnazyum r. 1820, chodzil na uniwersytet berliński, gdzie 1829 otrzymał stopień doktora filozofii i napisał rozprawę o Spinozie, uwieńczoną złotym medalem. Naprzód dał się poznać z wielu rozpraw w Tygodniku literackim i Roku umieszczanych, które razem teraz zebrane są wydane jako pisma pomniejsze; później wykladal w Poznaniu Estetykę, a nakoniec napisał dzieło: Filozofia i krytyka, Poznań 1845-1850, w którém naprzód osądził swoich poprzedników, filozofią się zajmujących ziomków (t. I), a potém skreślił estetykę ogólną (t. II) i system umnictwa czyli filozofii umysłowej (t. III i IV). W r. 1854 wyszła w Petersburgu Estetyka, czyli umnictwo piękne, 2 tomy w 3ch częściach. Czarujący to wykład! Humor i prawda w kilku obrazach, Petersburg 2 tomy. System umnictwa, czyli filozofii umysłowej, 2 części Poznań 1857. Również dąży do zbudowania własnej zestawy (systemu). Trentowski i Libelt także ponoszą trud tworzenia słownictwa filozoficznego; ostatni szczęśliwszy od pierwszego, który wpadł W ostateczność słoworobstwa, i często dla tego jest niezrozumiałym.

4) FERD. BRONISŁAW TRENTOWSKI urodził się 1808 pod Warszawą, uczył się w Łukowie u Pijarów, tudzież w uni

wersytecie warsz. 1829, uczył w Szczucinie (w Augustowskiém) języka łacińskiego, historyi i literat. polskiej. Od 1832 uczęszczał do uniwersytetów w Królewcu, Hejdelberdze i Fryburgu w Bryzgowii, gdzie następnie przez kilka lat wykładał filozofią jako docent. Usiluje on w dziełach swoich przeprowadzić własny system, wychodząc od tego na czém Niemcy stanęli, a w szczególności chce znieść walkę empiryzmu ze spekulacyą. Niemieckich jego dzieł także pominąć tu nie można, bo od nich sam zaczął: Grundlage der uni versellen Philosophie, 1837. De vita hominis aeterna, Frib. Brisg., 1838. Vorstudien zur Wissenschaft der Natur tom. 2, Lipsk 1840. Chowanna czyli system pedagogiki tom. 3, Poznań 1842. Stosunek filozofii do cybernetyki, Poznań 1843. Myślini czyli loika tom. 2, Poznań 1844. Demonomania, Poznań 1844 i 54. Prócz tego są i jego rozprawy po dziennikach rozrzucone. Zapowiedział naukę o Bogu.

5) JAN H. S. RzesiŃSKI ur. 1803 w Galicyi, szkoły i uniwersytet ukończył w Krakowie i otrzymał stopień doktora filozofii i prawa; od 1828-31 zastępcą profes. fil. w uniw. Jagiell., od 1831 mecenasem przy sądach krakow., † 1842 г. Przysłużył się literaturze spolszczeniem dzieła Tennemanna; Rys historyi filozofii podług przerobienia Wendta, tom. 2 Kraków 1836-37.

6) Józer SUPIŃSKI. Jak nietylko w tak nazwanéj literaturze pięknéj, ale i w rozlicznych kierunkach wiedzy ludzkiéj, nowocześnie znakomite narodowe powstają talenta, z oryginalnemi, a więc polskiemi występujęce pomysłami, dowodzą świeże prace przytoczonego autora. Jego „Myśl ogólna Fizyologi powszechnej“ (Lwów nakładem Kajetana Jabłońskiego 1860 roku) zasługuje na wszechstronne uwzględnienie i ocenienie.

Józef Supiński urodził się w r. 1804 we wsi Romanów pode Lwowem. Ojciec jego był sędzią w dobrach księżny marszałkowej Lubomirskiej (dziś Potockich i Lubomirskich). W r. 1816 wziął go wuj jego Józef Mroziński (jenerał wojsk

polskich, znany pisarz o języku polskim) do Warszawy, gdzie przeszedł liceum i wydział prawno-administracyjny w uniwersytecie warszawskim. W r. 1826, jako magister praw wszedł do ministerium spraw wewnętrznych, gdzie po rok 1830 pełnił obowiązek sekretarza sekcyi. Gdy po wypadkach listopadowych jeneral Chłopicki został dyktatorem, bióro jego złożoném zostało między innemi z czterech sekretarzy, w rzędzie których znajdował się Supiński, jak o tém doniosły dzienniki ówczesne. Po upadku dyktatury, wszedł do wojska, a po wzięciu Warszawy z korpusem Rybińskiego do Prus; zkąd przeszedł do Francyi, gdzie wkrótce przybyła żona jego z Warszawy. Pracując na utrzymanie swoje i rodziny doszedł stopniowo urzędu Chef de comptabilité w kasie departamentowej w Lionie. Później był dyrektorem jednej z pierwszych fabryk pod Paryżem. Stęskniony za rodzinną ziemią powrócił do niej w r. 1844, mianowicie do Lwowa, gdzie został buchalterem galicyjskiej kasy oszczędności i urząd ten po dziś piastuje.

Literatura, poezya i ekonomia polityczna była od lat młodych jego ulubionym zajęciem. Między innemi napisał w uniwersytecie rozległy poemat „Karpaty“ którego rozbiorowi Brodziński kilka prelekcyi poświęcił; na rok przed rewolucyą napisał trajedyą wierszem w 5 aktach pod napisem: Arces, która trzykrotnie przedstawioną była, później trajedya Regulus, która już za późno wykończoną została. We Francyi był jednym z założycieli szkoły polskiej pod Paryżem dotąd istniejącej.

W roku 1848 we Lwowie był współredaktorem „Dziennika narodowego." Później pisywał artykuły do innych pism treści spółecznéj, dziś do „Kółka rodzinnego.“

W tym roku (1860) ogłosił: „Myśl ogólna Fizyologis powszechnej." Dzieło to policzyć śmiało możem do najznakomitszych naszego piśmiennictwa, tak pod względem formy jak treści, tak pod względem wzniosłości pomysłów, jak grun townego i uczonego ich obrobienia. Nie jest to fizyologia. w zwyczajném tego wyrazu znaczeniu, stawająca obok dzieł

Magendiego, Jana Müllera, Carusa i naszego Andrzeja Šuiadeckiego; jestto raczej filozofia społeczeństwa ludzkiego, dla tego fizyologią powszechną przez autora przezwana, że wedle jego widzenia rzeczy, ogólne prawa światą fizycznego, sa prawami wszechistnienia, a zatém i spoleczność ludzka, jako część onego, tym samym prawom w rozwoju swoim ulegać musi. Zdanie Augusta Comte: że w naszym okresie wszystko staje się fizyką; że już istnieje fizyka nieba i ziemi i pozostaje do utworzenia fizyka ostatnia, to jest spółeczna, i że jej powstanie uzupełni naukę filozofii powszechnej" zdanie to, zda się, naprowadziło naszego autora na rzucenie ogólnego tylko zarysu do filozofii spółecznéj. Przez tegoż autora zapowiedziana: Szkolu polska gospodarstwa społecznego. Będzie to ekonomia polityczna, oparta na powyższyeli zasadach, zastosowana do natury społeczności polskiej..

4

§ 145. Prawo i nauka gospodar. narodó» wego. Mniej teoryą a więcej stroną praktyczną” zajmują się dotąd nasi uczeni tego wydziału. W części zaś teorycznej téj gałęzi nauk odznaczają się w tym okresie:

1) IGNACY DANIŁOWICZ urodził się we wsi Hryniewiczach na Podlasiu w powiecie Bialskim d. 30 lipca 1789 z ojca Mikolaja, miejscowego unickiego plebana i matki Domiceli z Michniewiczów. P. Siderowicz wydając Skarbiec podał wiadomość o życiu i pismach J. Danilowicza, których 14 wydanych w różnych czasach wylicza. Najgłówniejszą pracą i najpiękniejszą pamiątką po pracowitym badaczu zostanie przygotowany przezeń statut litewski Zygmunta I który wydal hr. Działyński i obecnie Skarbiec wydany przez p. Siderowicza, bez którego przyszłemu historykowi Litwy obejść się będzie nie podobna.

2) JAN WINCENTY BANDTKIE (Stężyński) urod. w Lublinie 1783. Po śmierci rodziców w 12 roku starszy brat Jerzy Samuel będący wówczas w Wrocławiu, zajął się dałszém jego wychowaniem. W gimnazium Ś. Elźbiety korzystał z nauk słynnych w świecie uczonych professorów. Po ukończeniu szkół udał się do Halli saskiej, pragnąc się wy