się od siebie wydania są te: Maciejowskiego podług rekopisu z r. 1456 w Pamiętnikach jego; Jana Laskiego przy statutach 1506; Stanisława Lwowczyka 1543 r. M. Bielskiego 1597: Piotra Skargi 1601. Bartl. Nowodworskiego 1620. J. U. Niemcewicza 1819 i w Przyjacielu ludu (1. 46 rok IV). podług osnowy dotąd używanej w Gnieźnie. m) Spiew na Boże ciało. n) Pieśń o s. Duchu. o) Pieśń o Jezusie Chrystusie z r. 1428. p) JANA PRZEWORSZCZYKA kancyonal z napisem: Cancionale labore et ingenio honesti Joannis olim ludi magistri in Przeworsk anno 1435 (w 4ce wielkiej), posiadał w rękopisie Juszyński. Gdzie się podział ten jedyny zbiór, nie wiadomo. Tylko tyle z niego znać możemy, ile Juszyński w swojém Dykcyonarzu poetów umieścił. A są to i pierwotworne i tlómaczone pieśni z łacińskiego, niektóre widocznie z czeskiego. r) JĘDRZEJ ZE SŁUPIA, Benedyktyn łysogórski, który około r. 1481 był przeorem, 1493 żył jeszcze. Prawdopodobném jest, że to jego utworu posiadamy kilka pieśni, którym należy przyznać wyższość nad wszystkiemi poprzedniemi. Uczucia żałosne Matki Boskiej w wielki piątek; Pieśń o królowej niebios: O nawiedzeniu p. Maryi; Hymn do n. panny, Hymn do Jezusa Chrystusa. s) Dwie pieśni z r. 1510, jednę nazwawszy pieśnią moralną, wtórą zaś rozmową grzesznika z Bogiem, wydał Maciejowski. Prawie wszystkie te zabytki znajdują się w Pamięmiętnikach i w Pism. Pols. A. W. Maciejowskiego. Treści światowej są następujące: a) Pieśń o Witoldzie, której tylko początek: „,Witold idzie po ulicy Za nim niosą dwie szablicy," przechował Sarnicki w swoich Księgach hetmańskich. - b) Dwie pieśni miłosne z r. 1408 i 1472. Umieścił je w Pism. Pols. Maciejowski. c) Ucinek przepisywacza z r. 1414 tak brzmiący: Bocz pywo yest dzywny oley A rzekcjǝcz Salenij seo Popy znajduje się w Księgach bibliograficznych J. LELEWELA (str. 57 t. II), a może był to początek jakiej satyry, spółczesnym znanéj i dla tego tu w całości nie wpisanéj. d) STANISŁAW PISKORZEWSKI miał się dziejami zajmować i pisać koło r. 1419 pieśni (zob. w Maciejowskiego Piśmien. Polskiem). e) STANISŁAW CIOŁEK, (syn wsławionego rycerza, który był potém wojewodą warszawskim); posłował wraz z Zawiszą 1410 do Zygmunta króla węgierskiego; następnie zrobił go Jagiełło swym podkanclerzym, iż mu się zalecił wesołym dowcipem i żartami z powodu wrodzonéj zdolności do poezyi, lubo mniej zdatnym do tego urzędu; 1428 r. osięgnął biskupstwo poznańskie i znajdował się na soborze bazylejskim, gdzie odprawiono żałobny obrzęd jego nakładem za Władysława Jagiełłę; († 18 listopada 1438). Z JANOCKIEGO Literarum in Polonia Propagatores przytaczamy o nim taką wiadomość: „Szczególniej słynął poezyą, i nietylko owe starożytne wiersze, w których wzorem innych narodów waleczne, mądre i szczęśliwe Polaków dzieła sławionemi były, z grobów niepamięci wydobył, przybrawszy je w nowego życia postać, ale wiele pieśni z własnego dowcipu wypracował, w których i ważność rzeczy i wdzięki ojczystej mowy dziwnie uwielbia“ (zob. Jusz. Dyk. poetów t. I). Jagiełło nie umiał po łacinie; a jeśli go z daru poetyckiego cenił, tedy CIOŁEK zapewne po polsku pieśni składał. Dotąd nieodszukane. f) JĘDRZEJ GAŁKA Z DOBCZYNA. Mistrz akademii krakowskiej i kan. przy ś. Floryanie na Kleparzu w Krakowie. Podejrzanego o naukę Wiklefa i Husa na żąda nie rektora akademii biskup Oleśnicki kazał osadzić na rekolekcyach w klasztorze Cystersów w Mogile. Gdy w mieszkaniu jego znaleziono pisma Wiklefa, dla uniknienia prześladowania ucieka ztamtąd w kilka dni na Szląsk i znachodzi przytułek w Głogówku u Bolesława V księcia oleśnickiego, jawnego stronnika nauki Wiklefa. Akademia pod dniem 15 maja 1449 roku i biskup krakowski znoszą się z wrocławskim biskupem i szląskimi książętami o wydanie go w ich ręce lub przynajmniej o ukaranie na miejscu. Skutki tych żądań są wątpliwe, jednak to pewna, że się Galka bronił piśmiennie. Siedząc zaś na Szląsku, rozsiewał tam swe zasady w wierszach; z pomiędzy takich posiadamy cały jego wiersz o Wiklefie składający się z 14 zwrotek, a od téj się zaczynający: Lachowie niemczowie fschiczi iazikowie wotpiczeli w mowie y fschego pisma słowie Wikleph prawda powie. i t. d. g) KSIĘDZA SANDOMIRZANINA znaleziono różnych wierszy wewnątrz okładek dwa półarkusze papierowe. Prócz pieśni o słowach, które Chrystus wyrzekł ostatecznie na krzyżu, i o rozporządzeniu, które umierając uczynil, są tu także wiersze: O kosterach i innych złych ludziach. O strasznym przypadku, który się graczowi pewnemu wydarzył w Budzie na Węgrach; potém opowiada ważniejsze zdarzenia Sandomirskie od r. 1241 do 1464; w końcu idą wiersze o tém, co się niegdyś działo w Jerozolimie, Troi i Rzymie za czasów wojen Hannibala toczonych. Maciejowski odnosi to pismo do r. 1497 i ogłosił w Pism. Polskiém. h) Pieśń o klęsce Bukowińskiej pod Janem Olbrachtem, z której M. Bielski te dwa tylko wiersze, później w przysłowie zamienione, zachował: „Za króla Olbrachta Poginęła szlachta." i) Pienie o porażce Pruskiej (pod Dąbrowną r. 1410). Wojcicki mniema że Bielski o niém wspomniał; teraz znalezione LEON RYSZCZEWSKI wydał w Bibl. Warszawskiej podług rękopismu z r. 1510. § 35. Jak wszędzie w Europie tak i w Polsce dawano widowiska w XV stuleciu, tak zwane dyalogi, a treść ich bywała pospolicie religijna: 1513 był przepisany dyalog o ścięciu ś. Jana, już jako stary dyalog. W wielki tydzień grywano dyalogi o męce Pańskiej; JUSZYŃSKI miał jeden taki rękopism z r. 1500; Dominikański dyalog, wierszem pisany 1533 r. zaczynał się w kwietnią niedzielę od prologu wystawiającego wjazd do Jerozolimy a kończył pogrzebem w środę po południu. Dzieło to na sceny podzielone, których 108, a osób występujących przeszło 60. Wystawą zajmowali się zakonnicy i uczniowie. Na początku XVI stulecia dramata łacińskie bywały grywane na teatrze dworskim w Krakowie. Najdawniejszy z nich: Dyalogus Adami (de Bochyń) Poloni art. et med. doct.: de quatuor statibus immortalitatem assequi contendentibus (1507); drugi Ulyssis prudentia in adversis. Impressum Grachovia 1516 (w 4ce); na ostatniej stronnicy: Acta hæc sunt cum scenico apparatu in aula regia in præsentia regis et reginæ; a trzeci: Judicium Paradis etc. Crac. (1522). 2. Proza. § 36. Co w kraju było zdolniejszych ludzi, jak DŁUGOSZ, OSTRORÓG, Grzegórz z SANOKA, KOPERNIK, wszyscy pisali po łacinie: lecz że się stało koniecznością znać księgi zakonu i wiedzieć, co zamyka w sobie własne prawodawstwo, ztąd naprzód znachodzimy te dwa przedmioty na polskie przekładane. Następnie przyszło do rozszerzenia tego koła innemi wiadomościami, aż w końcu tego okresu ośmiela się CHWALCZEWSKI wystąpić jako dziejopisarz. § 37. Pomniki. a) Przysięgi sądowe z akt sieradzkich od 1386 r. b) Biblia z r. 1390-1455. Podług podania Długosza królowa Jadwiga posiadała w tłumaczeniach z łaciń skiego na polskie: Stary i nowy zakon, Kazania (homilie) czterech doktorów, Mowy i męczeństwa świętych, Rozmyślanie i modlitwy blog. Bernarda, s. Ambrożego, Objawienienie ś. Brygity, i wiele innych ksiąg (z łac. na polsk. tłumaczonych). Odkryty na Węgrzech w Szarosz-Pataku rękopis biblii polskiej według napisu na nim należał do Zofii, czwartej żony Jagielly, rodem księżniczki kijowskiej, tłumaczył go zaś dla niej ksiądz JĘDRZEJ Z Jaszowic, jéj kapelan, a przepisał PIOTR Z RADOSZYC W Nowém-mieście (Korczynie) 1455. Prócz tego znaleziono w Hamburgu dwie karty polskiego przekładu Pisma Świętego proroctwo Daniela obejmujące i pokazało się, że pochodzą z biblii szarosz-patackiéj, gdyż je wydarto z niéj; później jeszcze jeden ułamek téj biblii z Królewca nadszedł i znalazł się urywek tłumaczonej ewanielii ś. Łukasza w XIV stuleciu. A. W. Maciejowski po rozważeniu wszystkich okoliczności i zbadaniu tak języka jak i pisma wnosi że biblia ta jest owa dla królowej Jadwigi wytłumaczoną, a Jędrzej z Jaszowic tylko ją wygładziwszy, sam na nowo nie tłumacząc, przygotował dla Zofii i zyskał sławę tłumacza; tudzież że ta jego praca zaginęła. Podług rekopisu Jędrzeja z Jaszowic przepisany inny egzemplarz na pargaminie miała niegdyś posiadać rodzina Krotowskich. c) Modlitwy w czasie kazania używane z XIV i XVgo stulecia. d) Modlitwa Pańska, Pozdrowienie anielskie, Skład apostolski i Dziesięcioro przykazań, z tegoż roku. W książnicy Załuskich była Agienda kościelna poprawna z roskazu Mikołaja Trąby arcybis. gnieź. († 1422), a Prażmowski biskup płocki miał w autografii Agiendę poprawną, przełożoną na polskie przez mistrza TRZCIANĘ, kaznodzieję archikatedry lwowskiej z rozkazu Pawła Tarly a w skutek życzenia Dzierzgowskiego pry masa. |