wodawstwa polskiego cywilnego i kryminalnego do czasów Jagiellońskich; z przydatkiem dyplomatów. 2) Krytyczny rozbiór statutu Wiślickiego, z tablicami do objaśnienia składu tego statutu. Poznań 1851. Tom IV ma: Rozpatrzenie niektórych względów i Pomników prawodawstwa. Wyrazy prawne i zakończenie. Ocalenie Polski za króla Łokietka. Drzwi kościelne Płockie i Gnieźnieńskie. Pieniądze Piastów. Oświecenie i nauki w Polsce aż do wprowadzenia do niej druku. Ostatnie pojrzenie na Polskę średnich wieków. Poznań 1851. Pod tytułem: Polska, dzieje i rzeczy jej rozpatrywane, zawiera: Tom Iszy: 1) Dziejopisarstwo, 2) chronologią, 3) historyą, 4) geografią, 5) politykę, 6) kulturę, 7) abecadłowy rozkład znamienitych ludzi, rozmaitości. Poznań 1858. Tom IIgi: Dzieje Polski opowiadane synowcom z przypiskami i dwunastu krajobrazami. Poznań 1859. Tom IIIci: Uwagi nad dziejami Polski i ludu i Paralelle Hiszpanii z Polską. Poznań 1855. Tom IVty: 1) Dostojność i urzędy, 2) herby w Polsce, 3) pojedynki w Polsce, 4) grobowe królów polskich pomniki, 5) pszczoły i bartnictwo w Polsce. Poznań 1856. Tom Vty: Dzieje Litwy i Rusi, powiększone i przydana doń Mitologia litewska. Poznań. Tom VIty: 1) Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego króla polskiego, 2) przypiski, 3) porównanie dwu powstań narodu polskiego 1794 i 183. Poznań 1859. Tom VIImy: 1) Polska odradzająca się, 2) dodatki do niej 3) porównanie trzech konstytucyi, 4) Nowosilców w Wilnie. Poznań nakładem J. K. Żupańskiego 1859. Teodora Wagi Historya królów i książąt polskich krótko zebrana, dla lepszego pożytku wydaniem wileńskiém znacznie przerobioną i pomnożona. Do tego dołączony: Wyciąg z geografii polskiej przez X. Teodora Wagę w r. 1767 skreślonej i ogłoszonéj. Poznań 1857.

3) ŁUKASZ GOŁĘBIOWSKI, urod. 1773 w Pokoście o 6 mil od Pińska. Pierwsze lata młodości spędził na dworze księżnej Lubeckiej. Po ukończeniu szkół był lat pare przy boku Czackiego. W r. 1823 przeniósł się do Warszawy, mianowany

czynnym członkiem do ksiąg elementarnych. Strawiwszy lat 28 w domu Czackiego i Czartoryskiego w służbie publicznej, umyślił szukać wytchnienia na własnym kawałku ziemi, którą nabył w Hrubieszowskiém. Jakoż w dziedzicznej swéj Kazimierówce na łonie rodziny dnia 7 stycznia 1849 zakończył życie. Prace Gołębiowskiego są:

Zwyczaje Polaków w 4 tomach, jako to: ubiory w Polsce, lud polski, gry i zabawy, domy i dworki.

Dzieje Polski za Władysława Jagielly i Władysława III objęte dwoma tomami, (Warsz. 1846).

4) ADRYAN KRZYŻANOWSKI. Najważniejszą jego pracą jest: Dawna Polska ze stanowiska jej udziału w dziejach postępującej ludzkości skreślona w jubileuszowym Mikołaja Kopernika r. 1843. Nakoniec wydał: Zarysy zakonu Maltańskiego w Polsce. Zarys ten wyjaśnia ciekawe szczegóły zakonu o ile się odnoszą do dziejów naszych. W Dawnej Polsce najgłówniej go zajmowało wykazanie polskiej rodowitości Mikołaja Kopernika i tego też dokazał.

5) JĘDRZEJ MORACZEWSKI (ur. d. 4 lutego 1802 w Poznańskiem, zmarł dnia 20 lutego 1855 r.). Pierwsze nauki pobierał w Poznaniu, następne w Kaliszu, uniwersyteckie zaś odbył w Niemczech; naprzód w Lipsku, potém w Hejdelbergu, gdzie się nauce historyi, prawa i filozfii poświęcal. Był współpracownikiem Dziennika Powszech. warsz., Mrówki poznańskiej i wielu innych; w dziele: Starożytności polskie, wydaném w Poznaniu, wszystkie artykuły o Prawach, Wojsku, są jego pióra.

Największe atoli zaslugi pisarskie położył Moraczewski jako dziejopis Polski w dziele przez siebie napisaném pod tytułem: Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej. W niém to doprowadził Dzieje aż do r. 1668 w 9 sporych tomach w latach 1842-55, podzielonych na 29 ksiąg, a które obejmują 9 wieków. Szkoda że los zawistny usunąwszy go zawcześnie z pośród żyjących, niepozwolił mu dokonać dzieła, nad którém ze znakomitym talentem, z niezmordowaną usilnością i z wielkiém zamiłowaniem przedmiotu pracował. Sta

1

nowisko jego jako historyka zupełnie niezawisłe, sposób zapatrywania się na dzieje Polski zupełnie nowy i oryginalny, rzut oka na wypadki pewny i jasny, nadewszystko ogarnienie całości dziejów narodowych w jeden żywot pełny, rozwijający się przed naszemi oczyma we wszystkich funkcyach swoich politycznych, spółczesnych i duchownych, tak jak wiek po wieku wzrastał i rozmagał się, to też dzieło to historyczne jedyne w swoim rodzaju pod względem obszernych rozmiarów, bogatej treści i wydatnéj fizyognomii, rokuje autorowi trwały pomnik w pamięci potomnych i w liter. ojczystėj.

6) JÓZEF ŁUKASZEWICZ, Ur. 1799, po ukończeniu nauk w Poznaniu zwiedził Kraków, Wrocław, Królewiec i Berlin. W r. 1829 przyjął obowiązek bibl. książnicy Raczyńskich w Poznaniu. Od roku 1856 osiadł we wsi swojej dziedzicznéj Targoszyce pod Kobylinem. W tym przeciągu czasu wydal: Wiadomości historyczne o dyssydentach w mieście Poznaniu. Poznań 1834. Obraz hist. statystyczny Poznania. 2 tom. Poznań 1838. Dzieje wyznania helweckiego 2 tomy, Poznań 1843. Historya szkół w Koronie i na Litwie 4 t. Poznań 1849-51. Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce. Poznań 1853. Krótki opis historoczny kościołów parafialnych w dawnej dyecezyi Poznańskiej 3 tomy. Iszy i IIgi tom Poznań 1858, następny w druku. Wiele rozpraw znajduje się w licznych czasopismach. Ostatnia n. p. jest zamieszczona w Bibliot. Warszawskiej na maj r. 1860 O Jerzym Niemierzycu staroście owruckim itd. Wszystkie te dzieła zawierają mnóstwo szczegółów i ważnych zasobów dla dziejów oświaty.

7) ALEKS. WACE. MACIEJOWSKI ur. 1792 w Kalwaryi; pierwsze nauki pobierał u Pijarów w Piotrkowie; ztamtąd udał się do Krakowa, gdzie się uczył i pracował pod okiem Bandtkiego; od r. 1810-14 sluchał nauk w uniwersytecie wrocław.; potém udał się do Gietyngi, gdzie wkrótce stopień doktora prawa pozyskał; 1818 uczył literatury starożytnéj w liceum warsz., 1819 mianowany profes. prawa rzym. w uniw. warsz. a 1837 sędzią Trybunału cywilnego mazo

wieckiego, potém profes. przy gimn. warsz. i akad. duchow. Rzymsko-katolickiej. Większe jego dzieła są następujące: Historya prawodawstw Słowiańskich 4 tomy. Warsz. 1832 -35. Pamiętnik o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Slowian tomów 2, Petersburg 1839. Polska aż do połowy XVII w. pod względem oświaty. itd. Warszawa 1842. Pierwotne dzieje Polski i Litwy. Warsz. 1846. Roczniki i kroniki polskie i litewskie. Warsz. 1850. Piśmiennictwo polskie 3 tomy. Warsz. 1853. Obecnie wychodzi: Historya prawodawstw słowiańskich znacznie pomnożona i przerobiona w 6ciu tomach. Tom VIty 1858 w Warszawie już wyszedł i zawiera w sobie dokumenta, na których się całe dzieło opiera. Dzieło to podniesie ogólną zasługę wszystkich prac naukowych p. Maciejowskiego i zbogaci dzieje naszego prawodawstwa.

8) DOMINIK SZULC professor gimnazium odznaczył się w badaniach historycznych. Napisal: O Turnowie mazowieckiem (Thorn) do Kopernika, Warsz. 1843. O znaczeniu Prus dawnych z mappa, Warsz. 1850. O źródle wiedzy tegoczesnej, Warsz. 1851. W r. 1854 wyszły pisma Dominika Szulca z kartą jeograficzną. Nadto wydał: Życie Mikołaja Kopernika, Warsz. 1855.

9) TEODOR NARBUT ur. 8 listop. 1784 w Szawrach pod Wilnem. Prócz wielu prac literackich zamieszczonych w pismach czasowych wydał: Dzieje narodu litewskiego tom. IX 1835 do 1841 (których wydanie nowe przygotował znacznie poprawione). O dziele tém wspominamy jako wzór pięknych chęci, gdyż brak krytyki i tylko po kronikarsku są wypadki ustawione. Dzieje narodu litewskiego w krótkości zebrane z dołączeniem potoku dochodzeń ludu litewskiego i czterech tablic rodowych Xiążąt litewskich. Wilno 1847. Pomniki do dziejów litewskich pod względem historycznym, obyczajowym, archeologicznym i t. d. Wilno 1846. Pomniejsze pisma historyczne szczególnie do historyi Litwy odnoszące się, z 10 rycinami. Wilno 1856.

10) MIKOŁAJ MALINOWSKI Opracował krytycznie: 1) Dzieje

Jagiellończyków panujących w Węgrzech i Historyą sławnej rodziny Łaskich, Wilno 1844. 2) Źródła do dziejów Polski, gdzie czytamy jego przedmowę i dwie biograficzne wiadomości Grzymultowskim i Filonie Kmicie. 3) Dzieje Korony polskiej i W. X. Litew. od r. 1380-1535 przez Wapowskiego, wytłumaczył i cennemi przypiskami zbogacił, Wilno 1847, 3 tomy.

11) KARÓL SZAJNOCHA pierwszy z prawdziwym talentem zaczął obrabiać dzieje narodu w formie powabniejszej. Ur. w 1818 na Rusi Czerwonej w okolicach Sambora. Początkowe nauki pobierał w rodzinnem miejscu, późniejsze we Lwowie, reszty czego mu brakowało, dopełniła mozolna krwawa praca nad sobą, czego żadna szkoła nie daje nam i dopiero zdolność w połączeniu z pracą, tworzą intelligencye naukowe i literackie. W r. 1840 począł pisywać do pism peryodycznych lwowskich. Nazwisko jego stało się głośne z powodu tragedyi Stasio. Jedni całkiem potępili, drudzy odzywali się z współczuciem. Tymczasem mlody poeta nie ustawał w swoich usiłowaniach i pisał różne drammata. W r. 1847 kiedy za wpływem Pola zreformowało się Czasopismo biblioteki Ossolińskich i wezwano do niego młodych pisarzy, Szajnocha stanął jednym z najpierwszych do pracy szlachetnéj. W Czasopiśmie tém, widać jak umysł jego rozstrzela się widocznie w dwóch kierunkach. Z poezyą zerwać nie może, bo wszystko go ku niej ciągnie, a najwięcej sama natura talentu, ale już widać w pracach jego zwrót poważny, naukowy, chociaż zawsze ekscentryczny. W następnym czasie stanowczo przerzucił się na stronę nauki. Z utworów poetycznych wydał śliczny poemacik p. n. Jan III w tumie św. Szczepana, Lwów 1848. Jerzy Lubomirski dram. historyczny w 4ch aktach, Lwów 1850. Z prozy wydał dzieła: Bolesław Chrobry, opowiadania historyczne, Lwów 1844. Jadwiga i Jagiello opowiadanie historyczne, Lwów 1855 do 1857 3 tomy. Szkice historyczne 1 tom, dwa wydania 1855 i 1858. Nowe szkice historyczne, Lwów 1857. Lechicki początek Polski szkic hist., Lwów 1858. Jestto pa