Obrazy na stronie
PDF
ePub

C. PROZA DYDAKTYCZNA.

§ 113. Poprawa i przemiana naukowej zestawy (systematu) zwabiła wszystkich światłych mężów ku uczelniom, i ztąd poszło, że zająwszy się pisaniem książek elementarnych, samemi umiejętnościami zajmować się nie było czasu; nawet aż za granicą zamawiano loikę dla Polaków. Roboty te na swój czas użyteczne, tu nas nie obchodzą.

JÓZEF KALASANTY SZANIAWSKI urod. się w Krakowskiém. Za księstwa Warszaw. był prokuratorem królewskim przy sądzie kassacyjnym do końca r. 1811, pózniéj zaś prezesem prokuratoryi generalnej do 1821, następnie dyrektorem wydziału oświecenia i edukacyi kommisyi rządowej wyznań i oświecenia z tytułem radzcy stanu, aż do r. 1830, nakoniec członkiem rady stanu tudzież wychowania publicznego. Umarł w przejeździe przez Lwów 16 maja 1843. Pisma jego są: Rady przyjacielskie młod. czcicielowi filozofii..... Wars. 1805, Lwów. 1824. Co jest filozofia? Warsz. 1802. O znamienitych systomach moralnych starożytności. Warsz. 1803. System chrystyanizmu. Warsz. 1803. Nakoniec: Rzut oka na dzieje filozofii od czasu jej upadku u Greków i Rzymian aż do epoki odrodzenia nauk.... Przydana rzecz o skeptykach moralnych i o szkodliwém dążeniu filozofii XVIII wieku. Warsz. 1804. Starał się w tych pismach zwrócić ziomków uwagę na filozofią niemiecką.

FILIP NER. GOLAŃSKI filozof i antifilozof wydał: rozmowy o zarzutach i odpowiedziach dla dochodzenia prawdy. Wilno 1811. Logika czyli sztuka rozumowania przez ks. Przeczytańskiego. Warsz. 1816. J. Jasiński, antropologia o własnościach człowieka fizycznych i moralnych. Wilno 1818. Psychologia empiryczna i logiczna, dzieła o filozofii professora Snell wyjęta i na polski język przełożona przez W. J. Chojnackiego. Warszawa r. 1818. Emmanuel Kant o pedagogice F. Rynka, tłumaczenie J. Bobrowskiego. Wilno 1819. O loice, metafizyce i filozofii moralnej przez księdza Anioła Dowgirda. Wilno r. 1821. Krótki rys loiki,

wraz z historyq, ułożony przez J. E. Jankowskiego. Kraków r. 1822.

STANISŁAW KONARSKI. Ur. 1700 z Jerzego kaszt. Zawichostskiego; pobierał nauki u Pijarów i sam do nich 1717 wstąpil. Spędziwszy na podróżach kilka lat mianowicie w Rzymie i Paryżu dla nauk, wziął się za powrotem do wy. dania statutów i konstytucyi (volumina legum); dla upadku sprawy Stan. Leszczyńskiego bawił we Francyi powtórnie aż do 1739. Odtąd oddał się cały poprawie naukowości i nauczycielstwu u Pijarów; pisał książki, zaprowadzał konwikty dla szlacheckiej młodzieży (collegium nobilium) w Warszawie, Wilnie i Lwowie, zakładał biblioteki, budował, urządzał i przeinaczał swój zakon; pełen zasług † 1773), Twórczato dusza, która wszechstronnie wplyw swój wywierała na cały kraj; jeszcze i ztąd odniósł chwałę, że napisał: O skutecznym rad sposobie tom. 5, Warsz. 1760 i następ., dzieło w którém usiłował zapobiedz zrywaniu sejmów przez wykrzyk: Nie pozwalam. Nadewszystko jemu winniśmy wszczepienie lepszego smaku i ochoty do nauk. Szkoda tylko, że musiał z Francyi, wówczas już zepsutéj, sprowadzać wzory dla Nadwiśla. W języku ojczystym zostawił Konarski następne pisma: 1) Kazanie na pogrzebie Józefa Sapiehy wojewodzica podlaskiego w Warszawie 1731 in fol. 2) Kazanie na pogrzebie Konstancyi Denhofowej wojewodziny malborskiej w Warszawie 1723 in fol. 3) Pismo na obronę założonego Kollegium pijarskiego bezimiennie wydane w Wilnie 1738. 4) Rozmowa ziemianina z sąsiadem o nieszczęśliwościach ojczyzny pochodzących z fakcyi prywatnych w Warszawie. 5) Listy przyjacielskie we dwóch częściach Wars. 1733 w 4ce. Po śmierci Augusta II gdy stany obowiązały się przysięgą obrać królem Piasta, Stanisław Leszczyński przybył skrycie do Warszawy z zaleceniem od Ludwika XV do korony. Konarski na prośbę najznakomitszych osób napisal to dzielo zamykające krótko zebrane przyczyny za wyborem Stanisława. 6) O religii poczciwych ludzi. Warszawa roku 1769 w 8ce. Pisał prócz tego wiele mów i dzieł,

które albo bezimiennie wyszły z druku, albo w rękopiśmie pozostały. 8) Volumina legum który to szacowny zbiór stał się równie historykom, dyplomatom, jak i prawnikom użyteczny. Składa się tenże obywatelskiej staranności Konarskiego pomnik z VI foliałów, nie jednakowéj grubości.

J. Volumen ma tytuł, Leges, statuta, constitutiones, privilegia Regni Poloniae, M. D. Lithuaniae, omniumque provinciarum annexarum, a Comitiis Visliciae 1347 celebratis usque ad ultima regni comitia, Vars. Coll. Scholl. Piarum. Anno 1732. Tom ten zawiera prawa krajowe w języku łacińskim od roku 1347 do r. 1547 pisane. Tytuły w voluminie 2 i następnych są tego brzmienia.

II. Volumen. Prawa, Kostytucye i przywileje królestwa polskiego i W. X. Litew. i wszystkich prowincyi należących na walnych sejmiech koronnych od sejmu wiślickiego r. p. 1347 aż do ostatniego sejmu uchwalone. Rok wydania był 1733. Zawiera konstytucye od r. 1550 do r. 1609 już w języku polskim stanowione.

III. Vol. ma konstyt. od r. 1611 do r. 1640 druk. 1735. IV. Vol. ma konstyt. od r. 1641 do r. 1668 druk. 1737. V. Vol. konstyt. od r. 1669 do r. 1697 druk. 1738. VI. Vol. konstytucye od r. 1697 do r. 1736. druk. r. 1739. W następnym czasie wydali XX. Pijarowie jeszcze dwa, to jest:

VII. Vol. konstyt. od r. 1764 do r. 1768 druk. 1782. Przerwa pomiędzy 1739 a 1764 pochodziła z niedochodzenia i zrywania sejmów, złotą owę wolność wzmacniającego.

VIII. Vol. Konstytucye od r. 1775 do 1780 druk. 1782 r. Konstytucye po r. 1780 na sejmach uchwalone, wyszły z druku pod tytulami: Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego r. p. 1782 dnia 30 września odprawiającego się. Warszawa roku 1782 in fol. 22 stron. Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego grodzieńskiego sześcioniedzielnego r. p. 1784 dnia 4 października odprawującego się. Warsz. r. 1784. in fol. 36 stron. Konstytucye sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sze

ścioniedzielnego r. p. 1786 dnia 2 października odprawującego się w Warszawie 1786 in fol str. 38.

Na tém tedy kończą się tak zwane Volumina legum lubo konstytucye z trzech ostatnich sejmów, to jest 1782, 1784, 1786 w jednym zbiorze nie są wydane.

Obecnie w Petersburgu wychodzi drugie wydanie Volum. Legum. przez uczonego J. Ohryzko w miejsce zniesionego pisma czasowego Słowa.

HUGO KOLLATAJ prócz wielu innych dzieł jego: Porządek fizyczno moralny czyli nauka o należytościach i powinnościach człowieka wydobytych z praw wiecznych, nieodmiennych i koniecznych przyrodzenia. Część Iwsza Kraków roku 1810, był uważany za prawo natury i trzymano go się w uczeniu za księstwa warszaws. Część Ilga nie wyszła.

WINCENTY SKZETUSKI napisał: Prawo polityczne narodu polskiego tom. 2. Warszawa r. 1782 i 1784. Przedruk tamże r. 1787. Autor zapomniał odgraniczyć ściśle statystyki od samego prawa publicznego.

TEODOR OSTROWSKI urodził się na Podlasiu 1750, gorliwy nauczyciel w zgromadzeniu pijarskiém, umarł we Lwowie dnia 12 lutego 1802. Lepszego niemamy nad jego Prawo ogólne narodu polskiego tom. 2 Warsz. r. 1784 i 1787. Wytłumaczył i uwagami do prawa polskiego stosownemi pomnożył Wilhema Blakstona: Prawo kryminalne angielskie. Tom. 2 Warsz. 1786. Nadto wydał jako dalszy ciąg: Inwentarz nowy praw, traktatów i t. d. Warsz. 1782. Napisał także: Dzieje i prawa kościoła polskiego krótko zebrane. Warsz. 1793 3tom. W języku polskim bardzo było to dzieło pożądaném i okazuje chwalebne pisarza chęci i znajomość dziejów ojczystych, lecz nie jest krytyczną i progma→ tyczną historyą. 2gie wyd. Poznań. 1846 i 1847.

FRYDERYK hr. SKARBEK oprócz wielu rozpraw po dziennikach wydał 2 tom. dzieła: 1) Gospodarstwa narodowego elementarne zasady. Warsz. 1820. 2) Nauka administracyi. Warsz. 1821 2 tomy. 3) Rys ogólny nauki finan

sów, Warsz. 1824. 4) Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego, czyli Czysta teorya ekonomii politycznéj 2 t. Warsz. 1859.

KRZYSZTOF KLUK jest jednym z najzasłużeńszych pisarzy w kraju naszym i w czasie o którym mówimy. Rodzice jego wyszli z Warmii i w Podlask.osiedli, gdzie též, a mianowicie w Ciechanowcu urodził się Krzysztof Kluk 13 września 1739. Początkowe nauki odbył w Warszawie, później chodził do szkół drohiczyńskich, nakoniec do pijarskich w Łukowie. Biorąc przykład z ojca, który był budowniczym, polubił architekturę i w niej znaczne postępy uczynił, a nadto wyuczył się rytowania na miedzi, co mu się w dalszym zawodzie wielce przydało, sam bowiem był w stanie wykonać ryciny, które przy dziełach jego widzimy. Najulubieńszém wszelako młodego Kluka zajęciem było, ciągle czytanie dzieł polskich i niemieckich o historyi naturalnej. Uważając za najwłaściwszy dla poświęcających się naukom stap duchowny, w r. 1761 wszedł do seminarium XX. Missyonarzy warszawskich ś. Krzyża, gdzie po ukończeniu nauk otrzymał święcenie kapłańskie. Był następnie kapelanem w domu Ossolińskich starostwa Nurskich, później plebanem Wińskim, nakoniec w r. 1770 przeniósł się na ubogie probostwo w Ciechanowcu w miejscu swego urodzenia zaszczycony następnie kanonikiem kruświckim, później inflantskim, dziekanem drohickim, Doktorem Nauk wyzwolonych i członkiem akademii wileńskiej i tego ubogiego probostwa już do śmierci nie opuścił. Rozpoczął Kluk zawód pisarza, wydaniem dzieła pod napisem: 1) Roślin potrzebnych pożytecznych, wygodnych osobliwie krajowych albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymywanie, rozmnożenie i użycie. Warsz. 1777-1780. 3 tomy z rycinami w 8ce. 2) Zwierząt domowych i dzikich osobliwie krajowych, historyi naturalnej początki i gospodarstwo, potrzebnych domowych chowanie, rozmnożenie, chorob leczenie, dzikich łowienie, oswojenie, zużycie, szkodliwych zaś wygubienie w Warszawie w drukarni XX. Pijarów, 1779 i 1780 w 8ce 4 tomy z rycinami. 3) O rzeczach

« PoprzedniaDalej »