sejm komissyą edukacyjną, której poruczył poprawę i zarząd wszystkich naukowych zakladów. Władza ta najbardziej zasłużyła się wprowadzeniem do uczelni języka polskiego w miejsce łacińskiego, naglącej zaś potrzebie zara dziła utworzeniem Towarzystwa do pisania ksiąg elementarnych. Skutki tego przeobrażenia były widoczne. Następnie 1800 r. powstanie Towarzystwa Przyjaciół nauk w Warszawie, poprawa uniw. wileńskiego i zaprowadzenie gimnazyum w Krzemieńcu a uniw. w Warszawie r. 1818 podniosly stronę naukową w ogóle.

§ 97. Podział nie zmienia się.

1. Poezya,

§ 98. Nie było powiedzianem, że estetyka starożytna przestała obowiązywać, owszem ciągle byla wyrocznią, ale najbardziej wpływała przez naukę i wzory we Francyi źródlo mające; było to tedy coś pośredniego, i ztąd nazwano tę dążność pseudo lub francuzką klassycznością. Polscy wieszcze mimo przyrodzenia swego ulegali téj dążności, i płody ich dochodzą miary wzorów nie pod jednym względem, w stosunku do okresu poprzedniego są nawet bardzo znakomitemi.

A. POEZYA LIRYCZNA.

§ 99. Nie jeden godnie poruszał struny gęśli, i pospolicie tém więcej rozwijano mocy, im mniej trzymano się obowiązującej poetyki.

a) FRANCISZEK KARPIŃSKI (ur. 4 paźd. 1741 we wsi Hołosku na Pokuciu; rozpoczęte nauki pod Jezuitami w Stanisławowie ukończył u nich we Lwowie. Gdy mu się nie podobało ani życie urzędnicze, ani dworskie, ani zawód ochmistrza, puścił się na dzierżawę Kraśnika w powiecie prużańskim; odtąd tylko raz (1807) był w Warszawie, życie spędził w zaciszu wiejskiém, jedynie w towarzystwie wieśniaków; po kilkunastu latach dzierżawy zakupił Choro wszczyznę którą jako bezżenny zapisał rodzeństwu; † 4 wrześ. 1825). Ten cichy i tkliwy poeta, ale bez fantazyi, śpiewał prawie

wyłącznie na cześć Boga i dla wieśniaków, czasami rzewnie. Jego Psalterz zastąpił dawniejszy Kochanowskiego, a niektóre pieśni duchowne i światowe stały się pospolitemi; np. Kiedy ranne wstają zorze i w. i. (Wyd. zup. t. 4. 1806 Wrocł. 1826, i Lipsk 1836; sterotyp. War. 1830). Nazywano go poetą serca.

b) FRANCISZEK DYONIZY KNIAŹNIN (ur. 4 paźd. 1750). Pierwsze nauki odebrał w Witebsku u Jezuitów, dalsze w War. szawie i przywdział suknią Jezuicką; 1773 po upadku tego zgromadzenia jako jeszcze niewyświęcony powrócił do stanu cywilnego i pracował przy Janockim w książnicy Załuskich. Zostawszy sekretarzem Ad. Czartoryjskiego jen. ziem Podolskich, oddał się cały muzie. Nieszczęścia obecne i niewzajemna miłość wywarły zgubny wpływ na jego ducha, 1796 dostał pomięszania zmysłów, i wtedy przywieziono go z Pulaw do Końskowoli; gdzie na rękach przyjaciela swego Franciszka Zabłockiego † 26 sierp. 1807. Doświadczał swych sił w wielu rodzajach, dość mu się udawały ody. (Wyd. zup. w Wars. 1828 t. 6. Lipsk 1835). Tłumaczył też na język łaciński Treny Kochanowskiego.

c) ADAM STANISŁAW Naruszewicz o którego życiu patrz niżej między historykami. Mieścimy go tu w rzędzie poetów lirycznych, bo u współczesnych za wielkiego liryka uchodził, chociaż to jest istotnie strona jego najsłabsza. Kraszewski w nowych studiach literackich, w artykule pod napisem: Naruszewicz jako poeta, ocenia jego ody i pieśni i lubo przyznaje że w nich wiele jest poezyi, jednak w ogól, ności jako wypływające z rozmaitych okoliczności; częstokroć wcale nie mogących natchnąć poety, i zbyt pochlebstwami przesadzone, nie mają wiele wartości. Potém przechodząc do Satyr tak mówi: nigdzie Naruszewicz nie dał tak jawnych wielkiego telentu dowodów jak w Satyrach. Tu swobodny, posłuszny tylko natchnieniu, mści się nielitościwie na tych, którym musiał na nieszczęście gdzieindziej pochlebiać. W nich z całą siłą powstaje na czasowe w obyczajach wady, na zepsucie, na śmieszność: chłoszcze je szyderstwy energi

nemi, wytyka palcami. W nich okazuje co miał w duszy szlachetnego, poczciwego, staroświeckiego, a czego dworszczyzna nie mogąc zabić zupełnie stłumiła tylko. Satyry właściwie są najlepszym i jedynym poetycznym Naruszewicza utworem, jedynym po nim dla nas spadkiem co przedstawia doskonale świat ów, w którym żył poeta, któremu płaszczyć się musiał, a którym w duszy gardził. W bajce ma także pewną dobrą stronę. Szumność i nadętość znachodzimy we wszystkich jego utworach. Dzieła rymotworcze I 4 Warszawa 1778 i wydanie Mostowskiego Warszawa 1803. Lipsk 3 tomy 1835. Szczęśliwszym był badaczem historycznym.

d) STANISŁAW TREMBECKI urod. w wojewod. krakow. prawie całą Europę zwiedził i był w stosunkach ze wszystkimi francuzkimi literatami. Dworskości nauczył się na pokojach Ludwika XV, był szambelanem Stanisława Augusta; ostatnie lata spędził w Tulczynie w domu Szczęsnego Potockiego. Odbył 30 pojedynków na różną broń, a wszystkie za kobiety. W pożyciu, ubiorze i pokarmie dziwak † 12 grudn. 1812. Kaź. Wład. Wojcicki takie o nim daje zdanie: Trembecki należy do najpierwszych po Krasickim poetów okresu Stanisława Augusta, i zaprawdę miał najwięcej i talentu i uczucia poetycznego. Zaprawiony nietylko na wzorach starożytnéj literatury, znał gruntownie pisarzy Zygmuntowskiej epoki, a przeto władał po mistrzowsku ojczystym językiem. Wiele mu też winien język, bo nie mało wyrazów prawdziwie polskich utworzył, które są dziś w powszechuém narodu użyciu, ale zgrzeszył i ciężko, że nie pojął swego powołania: on co miał po temu sily, ażeby stać się poetą narodu, śpiewakiem czasu, zmarnotrawił wielki talent, sponiewierał ducha, sadząc się na czcze pochlebstwa. Widzimy że gdzie przyłożył ręki Trembecki, wszystko odznacza się siłą, jędrnością języka, wszystko pokazuje, jakim jest nasz język pod ręką wielkiego jak on mistrza. Żaden z poetów mu współczesnych nie okazał tyle co Trembecki prawdziwego talentu poetyckiego, ale żaden mimo to nie skalał tyle

eo on świętości swego powołania. Jego dzieł wydanie zupełne w Wrocławiu 1828 i w Lipsku 1806 i 1836 w 2 tomach. Hipolit Klimaszewski wydał: rozbiór poezyi Trębeckiego. Część Isza 8 w Wilnie 1830.

e) JAN PAWEL WORONICZ ur. na Wołyniu r. 1757 syn Jana i Marcyanny z Kmitów. Uczył się w Ostrogu u Jezuitów, do których zgromadzenia wkrótce wstąpił, i wtémże samém miejscu pełnił obowiązki nauczycielskie. Po zniesieniu Jezuitów przeszedł do warszawskich Misyonarzy; podczas czteroletniego sejmu pracował w sprawach duchowieństwa przy biskupach Garnyszu chełmskim, Cieciszowskim luckim, Cieszkowskim kijowskim i Skarszewskim lubelskim; Stanisław August mianował go Infulatem proboszczem liwskim, 1795 zostaje proboszczem w Kazimirzu, a potem w Powsinie. Roku 1808 dziekanem kapituły warszawskiej i radzcą stanu; r. 1815 biskupem krakowskim; 1827 arcybiskupem warszawskim, metropolitą i prymasem królestwa polskiego 4go grudnia 1829 w Wiedniu, pochowany w Krakowie. Znamieniem jego poezyi jest prawdziwy zapał poetycki, płodna imaginacya i podniosłość liryczna. Prace jego razem zebrane wyszły w Krakowie pod napisem Poezye. Tom 2. Krak. 1832.

f) JULIAN URSYN NIEMCEWICZ ur. w Skokach w Brzesciu litewskiém r. 1757, nauki pobierał w korpusie kadetów warszawskich, w następnych latach podróżował po Francyi, Niemczech i Włoszech. Wróciwszy 1787 obrany posłem na sejm wielki; r. 1794 służy wojskowo i dostaje się do niewoli pod Maciejowicami; uwolniony przez cesarza Pawła udaje się przez Szwecyą do Ameryki. Opis téj podróży przez niego dokonany ogłosił Przegląd poznański zeszyt 4 Roku 1858 i osobno odbity u J. K. Župańskiego 1858 w Poznaniu. R. 1800 żeni się tam z Liwingstonkean, r. 1802 powraca do ojczyzny na niejaki czas; r. 1812 chroni się w Niemczech, wezwany przez cesarza Alexandra I zostaje Sekretarzem senatu i członkiem rady wychow. publicz. 1828 Prezesem Towarzystwa Nauk. Warszaw. W skutku wypadków r. 1830

i 1831 opuszcza znowu kraj, mieszka w Londynie, zakłada w Paryżu komitet historyczny + 20 maja 1841 r. Wydatnie jaśnieje w tym okresie jako poeta liryczny przez swoje Śpiewy historyczne z muzyką i rycinami etc. Wydanie 5 Lwów 1849 bez nót i rycin w 4ce, w Krakowie u Czecha 1835 w 8ce.

g) WINCENTY REKLEWSKI urodził się w Boleszynie 1785 po ukończeniu nauk w akademii krakowskiej wszedł do wojska do artyleryi W 1809 znajdował się w pamiętnéj bitwie pod Raszynem. W 1811 przeniesiony do korpusu inżynierów jako poddyrektor, miał znaczny udział w ufortyfikowaniu Modlina. Należał do wojny 1812 r. i z pola bitwy pod Mozajskiem uniesiony bez przytomności, zakończył życie w Moskwie. Wydał Pienia wiejskie p. W. R. Kraków 1811. Jestto zbiór sielanek, których osnowę czerpał w ówczasowych okolicznościach. Oprócz tego pozostawił w rękopiśmie dwa poemata sielskie Wieńce i robienie kwiatów.

h) Z kolei należą tu Ody:

LUDWIKA OSIŃSKIEGO la) na pochwałę Kopernika i 2ga) na powrót wojska polskiego do Warszawy r. 1809.

KAJETANA KOŹMIANA 1sza) na zawarcie pokoju, 2ga) na zawieszenie orłów i 3cia na upadek Napoleona.

KANTOBERY TOMASZ TYMOWSKI. Dumania żołnierza polskiego na walach Saragossy itd.

FRANCISZKA MORAWSKIEGO jenerała. Oda do poetów, wszystko to było tłoczone w czasopismach.

B. POEZYA POWIEŚCIOWA.

§ 100. Pominąwszy różne tłumaczenia, które tylko za dowód ówczesnego ruchu piśmiennego posłużyć mogą (Przybylski, Dmóchowski, dwaj tłumacze Henryady Woltera), oryginalni Krasicki, Koźmian i Zaborowski będą mieli stałe znaczenie. Do romansu także się zrywano.

a) IGNACY KRASICKI. (Ur. 1734 w Dubiecku wojew. ruskiém. Po ukończeniu nauk we Lwowie jeździł do Rzymu. Po powrocie naprzód kanonik a potém proboszcz ka