Obrazy na stronie
PDF
ePub

JAKOB KAZIM. HAUR, ekonom wielkorządów królewskich, dzieła jego Oekonomika ziemiańska generalna za przywilejem Jana III w r. 1676. Skład albo skarbiec znakomitych sekretów ekonomii włościańskiej. Kraków 1689. Ekonomia generalna 1693 Kraków. Wybór ekonomii ziemiańskiej, politycznej, gospodarskiej, żołnierskiej i lekarskiej 2 wydanie powiększone Wars. S. J. 1730. Jakiej wziętości było to dzieło dowodzą liczne wydania.

Jerzy DzieduszYCKI syn Franciszka woj. podol. i Zofii Jablonowskiej siostry hetmana przyjaciela Jana Sobieskiego ur. się 1665 + 6 września 1730. Dzieduszycki nieubiegał się o żadne urzędy i dostojności, osiadł w Cumłowcach pod miasteczkiem Żydaczewem około Halicza i pędził życie prywatne będąc 26 lat wiel. koniuszem koronnym. Wtenczas napisal: O polskiej weterynarce czyli obserwacye należące do koni i stad polskich napisane w r. 1705 przez Jerzego Dzieduszyckiego koniuszego W. koronnego. Z rękopismu biblioteki Załuskich po pierwszy raz z druku wydał Stanisław Przyłęcki we Lwowie 1852. Byłto pan zacny, hojny, uczony i wymowny. Załuski nazywa go Demostenesem polskim, gdyż istotnie był wymownym. Napisał dziełko: o elekcyi królów polskich dotąd niewydane.

$ 90. Nauki lekarskie.

OLSZOWSKI HIERONIM przetłumaczył i wydał: Szkoła Salernitańska to jest nauka doktorów Salernitańskich o sposobie zachowania zdrowia dobrego. Kraków 1645 i 1684.

HERKA KAZIMIERZ STANISŁAW Dr. Med. i Fil. profes. w akad. Krakow. wydał: Bankiet narodowi ludzkiemu; od monarchy niebieskiego zaraz przy stworzeniu świata, z różnych ziół, zbóż, owoców, bydląt, zwierząt, ptastica, ryb etc. zgotowany. Których tu każdym z osobna, zdrowiu ludzkiemu służących i szkodzących własność, zebranie i opisanie znajdziesz przez etc. Kraków 1660 w 4ce. Autor w tém dziełku skreślił ogólne prawidła dyetetyki. Niepominął autor najmniejszego szczegółu ściągającego się do zdrowego sposobu życia.

[ocr errors]

§ 91. W przedmlotach politycznych odznaczają się:

1) KRZYSZTOF FRAN. FALIBOGOWSKI nauczyciel we Lwowie wydał Diskurs o marnotrastwie i zbytku korony polskiej. Jarosław 1626. Dzieło to godne czytania, ze względu do przedstawiającego nam obrazu zwyczajów owczesnych.

2) SZYMON STAROWOLSKI. 1) Votum o naprawie Rpltéj b. m. 1625 w 4ce. Widać w tém piśmie wiele polityki owczesnej i projektów do naprawy rządu służących. 2) Re·formacya obyczajów polskich. Dzieło to po kilkakroć było przedrukowane; najlepsze zaś wydanie wyszło za staraniem Stanisława Witwickiego bisk. poznań. w Warszawie w drukarni XX. Pijarów 1692 w 4ce.

3) STANISLAW LESZCZYŃSKI po dwakroć mianowany królem polskim i nakoniec przy tytule zostawiony, żyjący od -1677 do 1766. Napisal po polsku: Głos wolny szlachcica ubezpieczający. Drukowane w Nansy 1733 in 4to. Bibl. -pol. Turowskiego przedruk. w Krakowie 1858.

[ocr errors]

§ 92. Bibliografia.

[ocr errors]

JÓZEF JĘDRZEJ ZAŁUSKI (ur. r. 1701 z Alexandra woj. rawskiego i Teresy Potkańskiej); doskonalił się w naukach za granicą. W stanie duchownym piastował różne godności w ojczyznie i we Francyii sprawował referendarstwo ko-ronne, od r. 1758 bisk. kijowskim i czerniechowskim; że na sejmie 1766 i 8 występował przeciw różnowiercom, wywieziony był z kraju, dokąd powrócił dopiero 1773. Książnicę, składającą się z rękopisów i dzieł najrzadszych Polski dotyczących, którą zbierał od młodości, przeznaczył na pożytek narodu 1746. Była ona otwarta w Warsz.; dopiero 1795 wywieziono ją do Petersb. i wtedy obejmowała 262,640 dzieł a 24.574 rycin; † 9 stycz. 1774). Wypracował on bibliografią polską powszechną olbrzymie dzieło, lecz nadzwyczajne okoliczności wydać mu go samemu nie dozwoliły, a po nim nikt o tem nie pomyślał. Ogłosił w tym przedmiocie naprzód: Programa literarium ad bibliophilos; typothetas et bibliopegos, tum et quovis liberalium artium amatores.

1

War. 1732; chociaż napis łaciński, jednak osnowa napisana po polsku; a potém Biblitheca poetarum polonorum, qui patrio sermone scripserunt, War. 1752. Ulamek zaś z owego wielkiego pomiędzy 1768 a 1773 z pamięci wierszem miarowym ułożony, przez Epif. Minasowicza sprawdzony, wydał Józef Muczkowski p. n. Bibliotheka historyków, politików, prawników i innych autorów polskich lub o Polsce piszą, cych, Krak. 1832, dodawszy objaśnienia i przypiski.

§ 93. Gramatyka i Słownikarze. Badania językowe kilku przedstawiają pracowników, nie tyle mających zasługi około pojęcia ducha polskiej mowy, jak okolo zgromadzenia zasobów do bliższego poznania języka, ztąd w owym czasie lepsze są słowniki niż grammatyki i więcej się pisarze pierwszymi niż drugiemi zajmowali, zasługują na wspo

mnienie:

FRANCISZEK MENIŃSKI, zwany w języku francuzkim Mesgnien urodzony w r. 1623 podobno w Lotaryngii, z Polski udał się do Wiednia i tu na dworze cesarza pełnił obowiązki pierwszego tłumacza wschodnich języków. Napisał Grammatica seu institutio polonicae linguae in qua etimologia syntaxis et reliquae partes omnes exactae tractantur. Gdańsk 1629. Prócz tej wydał także grammatykę włoską i francuzką dla Polaków i ogromny słownik wschodnich języków w którym jest i polski wykład, oraz grammatykę turecką. ADAM STYLLA Wydał w Krakowie r. 1675 Grammatica polono italica, albo sposób lacny nauczenia się włoskiego języka, krótko gruntownie etc.

KONSTANTY SZYRWID Jezuita wydał: Dictionarium trium linguarum in usum studiosa juventutis. Wilno 1631, 1677. (Pięć razy przedrukowany, ostatni raz w Wilnie 1713. Jestto słownik z polskiego na łaciński i litewski język.

MARCIN DOBRACKI Z sandomirskiego, zniszczony przez wojnę szwedzką, przeniósł się około r. 1659 do Wrocławia, gdzie trudnił się nauczycielstwem, później był sądowym pisarzem w Brodnicy, gdzie i umarł r. 1681. Pozostawił a) Goniec grammatyki polskiej, seu Curier der polnischen Spra

che. Oleśnica 1668. b) Polnische Sprachkunst, tamże 1699 c) Kancellarya policyjna., Gdańsk 1665. d) Wydworny polityk. Oleśnica 1664. e) Spiżarnia duszna. Oleśnica 1671 f) Polnische Hofmanier, Gdańsk 1690.

BARTŁOMIEJ KAZIM. MALICKI napisal: Tractatus ad compendiosam cognitionem linguae polonicae. Kraków 1699. Tenże Malicki wydał Lexikon francuzko-polski w Krakowie 1701.

ABRAHAM TROC rodem z Warszawy wydał około roku 1740 w Lipsku Słownik francuzko polski niemiecki w 2 tomach, trzeci z polskiego na francuzki i niemiecki, kilkakrotnie przebijany. Tom czwarty niemiecko-polski przez ks. Moszczeńskiego został ułożony, ale jest mniejszej wartości. Na czele swego słownika położył Troc naukę polskiego cza. sowania, która się wtedy od powszechnej różniła.

OKRES VI

KONARSKIEGO.

Od wzniesienia się lepszego smaku aż do wystąpienia Mickiewicza; czyli od roku 1750 (1773) do roku 1822.

§ 94. Znamie ogólne. Nadzwyczajny zbieg sprzyjających okoliczności zrządza powszechne w naukowym świecie przesilenie z korzyścią dobrego smaku. My winniśmy zmianę tę przypadkowym stosunkom z Francyą w sprawie o królewską koronę Stanisława Leszczyńskiego. Jego to dworzanie, przyjaciele i wychowańcy, na których czele jaśnieje Stanisław Konarski, wnieśli do kraju inne wyobrażenia o spółeczności i naukach; te to świeże wyobrażenia stworzyły u nas nagle, jakby za uderzeniem czarodziejskiej laski, literaturę francuzko-klassyczną, podobną do piśmiennictwa francuzkiego, na dworze Ludwika XIV wzrosłego.

§ 95. Język. Usilność oczyszczenia mowy ojczystéj z makaronizmów jest chlubą tego okresu; ale natomiast przez tłumaczenia i naśladowanie pisarzy francuzkich nadawano językowi polskiemu mimowolnie tok francuzki, i nikt nie zwrócił uwagi piszących na udoskonalony język w złotym wieku. Za to wzięto się do wynalezienia prawideł grammatykalnych mowy i uczono się ich.

§ 96. Zakłady naukowe i oświata. Poprawa urządzeń w zakładach pijarskich nakłoniła była Jezuitów do podobnéj poprawy, a po ich rozwiązaniu (1773) ustanowił

« PoprzedniaDalej »