władzę i dążność tylko rodzimą. Przywiązanie i zmierzanie do czystej prawdy jest u naszego autora wielkie; jeżeli w ścisłém badaniu ukazuje się jakie zboczenie to z pewnością przychodzi je zaliczyć na karb ogólnych pojęć czasu, a z których i największy gieniusz jeszcze się ani razu całkiem nie wybiegał. O ludziach mówi autor bez uprzedzenia i ciągle pamięta, że sprawuje urząd sędziego bardzo wysokiego bo dziejowego, którego wyrok przedawnieniem nie upada, nawet w dalekich wiekach i w obec bardzo odległych pokoleń. Nie szczędzi prymasa Prażmowskiego, ale gdy widzi że ze śmiertelnego łoża prosił spotwarzonego przez siebie króla o przebaczenie, że się wyspowiadał i szczerze żałował za grzechy, przebacza mu po chrześciańsku.

11) ERAZM OTWINOWSKI. Niewiadomy autor, podobno napisał Pamiętniki do panowania Augusta II i te w rękopiśmie znajdują się w bibliotece uniwersytetu krakowskiego. Ed. hr. Raczyński wydał takowe poprawnie w Poznaniu 1838. Józef Czech księgarz krakowski wydał r. 1850 niezmiennie. Kto był autor niewiadomo, nie wymienia bowiem nazwiska swego w całém dziele. Ale pisarz ten nie jest prostym kronikarzem zapisującym pojedyńcze zdarzenia jak jedne po drugich następowały, lub jak o nich zasłyszał. Zgłębia on przyczyny, wykazuje skutki, odsuwa zasłonę wielu tajemnic i odkrywa sprężyny które do złych lub dobrych czynów osoby działające pobudzały. Bezstronność, rzadki a niezbędny przymiot historyka, cechuje wszędzie dzieło tego pisarza. Obrazy nie są pochlebne, cierpkie, ale w większej części wierne. Wiele tu jest zdarzeń, których w innych pisarzach nie znajdziemy.

12) W zbiorze Pamiętników do dziejów polskich wydanych przez Włodz. Stanis. hr. de Broel Plater w tom. IV w Warszawie 1859 znajdują się 1) Korespondencye dziejowe od 1628-1666. 2) Summaryusz okazyi wiedeńskiej przez N. króla JMci Jana III z wiekopomną sławą narodu naszego expedyowanéj, teraz przez JPana Mikolaja na Dyakowicach

Dyakowskiego napisany. 3) Dyaryusz wjazdu JM króla
Augusta do Warszawy d. 12 Januarii 1698 r.

13) P. KAZIMIERZ JARochowski rozpoczął wydawać z rękopismu pod napisem: Teka Gabryela Junosza Podoskiego arcyb. gnieźń. † 1777 w Marsylii) w drukarni N. Kamieńskiego 1854, 1857. Rękopism ten w VI tomach ogromnych in folio dobrze zachowanych, zawiera począwszy od roku 1717 aż do 1732 w najdokładniejszym komplecie wszelkie czynności publiczne, jako to dyaryusze sejmowe, korespondenoye króla z dygnitarzami i dygnitarzów między sobą: korespondencye kanclerzów w. kor. z posłami zagranicznemi etc. Dzieło to jest dalszym wątkiem źródeł polskich Zału-M skiego do historyi lat 17 stanowiących drugą połowę panowania Augusta IIgo Sasa. uthing a

§ 84. Pisma czasowe.

Nowiny świeże albo relacya pewna z Niemiec. Za odmianą fortuny od Gustawa do Cesarza J. M. w r. 1632 4go kwietnia. Panu Bogu na cześć i chwałę, nam katolikom i kościołowi Ś. na pociechę a heretykom na wszelką hańbę. kart 4.

Nowiny z Moskwy r. p. 1634.

Krótka ale prawdziwa Relacya rzeczy tych, które od 12 Stycznia 1634 do 28 lutego z Olbrychtem Wallensteynem, przez zdradzieckie praktyki na świat się pokazaly. W Warsz. 1634 kart. 4.

Relacye z obozu pod Beresteczkiem z r. 1651.
NB. W Paryżu pierwsza gazeta wydaną została dnia

1go kwietnia 1631, która od r. 1761 przybra

wszy tytuł Gazette de France aż po dziś dzień przetrwała.

W Polsce pierwszy stały dziennik polityczny zaczął wychodzić dnia 3go stycznia 1661 r. tygodniowo pod redakcyą Jana Alexandra Gorczyna w Krakowie, a następnie w tymże roku od 20 maja w Warszawie pod tytułem Merkuryusz polski ordynaryjny dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacyi pospolitej w formacie ćwiartkowym,

drukiem gotyckim; jak długo atoli pismo to wychodziło, nie wiadomo.

Awizy z Grodna r. 1678 i 1679.

Od r. 1729 do 1736 ustaliły się gazety polityczne, w Warszawie; wydawał je Jan Naumański, podobnież raz na tydzień w dwóch osobnych pólarkuszach, w których umieszczał osobno wiadomości krajowe i zagraniczne pod tytułem: Kuryer polski i Relata refero. Później odmieniono te tytuły,, pierwsze nazwano Gazety polskie drugie Kuryer cudzoziemski 1733.

. Od r. 1737 wychodził Merkuryusz historyczny i polityczny.

W miejsce Kuryera cudzoziemskiego poczęły wychodzić Uprzywilejowane wiadomości z cudzych krajów od r. 1750-1757 eksemplarz tego pisma kosztował naówczas sześć czerwonych złotych.

Uwagi tygodniowe Warszawskie ku powszechnemu pożytkowi o pomnożeniu ekonomii w królestwie polskiém r. 1768.

§ 85. Rodopisarze.

WACŁAW POTOCKI wydał poczet herbów znamienitszych familii polskich i litewskich porządkiem alfabetycznym herbów z figurami u Mikołaja Szedla 1696 in fol. 641 stronnic. KASPER NIESIECKI (Jezuita) † 1743. Obszerniejszego i doskonalszego spisywacza szlacheckich rodów i herbów polskich dotąd nie mamy; napis dziela: Korona polska i t. d. czyli herby i familie rycerskie tom 4 Lwów 1728-41. tom 5 nie wyszedł. Główną jego zaletą, że wiele wiadomości nagromadził. Że zaś nie wszystkich spisywał i chwalił, za to wcześniej poszedł do grobu! Dopełniał go ktoś w wydaniu lipskiem nowém i skracal; lecz cała robota nie zaspakająca, gdyż niedokładna.

JÓZEF ALEKS. książe JABŁONOWSKI wojew. nowogr. wydał: 1) Heraldyka, to jest osada klejnotów rycerstwa i wiadomości znaków rycerskich, dotąd w Polsce nie objaśniona we Lwowie 1742 2gie wyd. tamże 1748 w 4ce z kilkuna

stu tablicami objaśniającemi stopnie pokrewieństwa na miedzi rzniętemi. Wiele tu jest ciekawych rzeczy o heraldyce polskiej w ogólności. 2) Tabulae genealogiae Jablonovianae. Amstelodami 1743 in fol. przedrukowane w Warsz. 1749. Ogromne te tablice wyobrażają genealogie domów polskich bardziej uzupełnione aniżeli Niesieckiego.

STANISŁAW Z Łazów DUNCZEWSKI doktór prawa akademii zamojskiej; geometra trybunału koronnego ur. 1701 + 1766. Wydał dziela: 1) Trydent herbowych kopi JO. domu Zamojskich. 2) Dwie gwiazdy Sarmackie etc. 1740. Oba płody panegiryczne. 3) Herbarz wielu domów Korony polskiej i W. X. litewskiego 1757. Dzieło to nie może się równać z Niesieckim chociaż jest jego dopełnieniem. 4) Ciekawość o komecie r. p. 1744. 5) Traktat o starostwach tak w Koronie polskiej jak i w W. X. litewskiem w Warszawie 1758. 6) Nowa sława Collegium warszawskiego S. J. przez matymatyka Zamojskiego obroniona 1761. Jakkolwiek mają swoją wartość tak herbarz, jak traktat o starostwach i opis komety, za który akademia Scientiarum w Paryżu policzyła go między uczonych mężów; najrozleglejsze mu imie w narodzie zrobiły wydawane kalendarze od r.. 1725 do 1757 pod napisem: Kalendarz polski i ruski na r. p. od narodzenia Chrystusowego etc. W wieku w któ rym żył Dunczewski, kalendarzami swemi wielką wyświadczył przysługę literaturze, bo utrzymywał znaczną liczbę czytających, a umieszczał w nich i gruntowne rozprawy historyczne, i wiadomości jak często z jednej strony najniedorzeczniejsze, tak przy nich ważne i ciekawe uwagi gospodarskie, astronomiczne i wiersze różne. Jako wierszopis nie ma żadnej wartości, jako historyk więcej, jako wydawca powszechnie czytanych kalendarzy najwięcej.

C. PROZA DYDAKTYCZNÁ.

$86. Filozofit nikt się nie oddawał, choć po wszy-.. stkich akademiach scholastycznej uczono. Wspominamy tylko

że Jędrz. Maks. Fredro (kaszt. Lwowski a potém wojew. Podolski, † 1679) układał przysłowia, lecz po łacinie, i te Jan Ign. Jankowski spolszczywszy w obieg puścił (3cie wydanie w War. 1660, a były i kilka razy jeszcze potém tłoczone), tudzież że Wojciech Tylkowski (Jezuita ur. 16341 a † 1695), który wiele po łacinie pisał, całą scholastyczną mądrość swoję zawarł w książce: Uczone rozmowy wszy stkę prawie zawierające w sobie filozofiq. War. 1692.

§ 87. Z matematyków mają zasługę:

a) STANISŁAW SOLSKI (ur. r. 1623; Jezuita, który bawił 1660-68 w Konstantynopolu jako spowiednik jeńców). Geometra Polski i t. d. ksiąg III. w Krakowie 1683, 4 i 6. Architekt Polski w Krak. r. 1690.

b) JAN GORCZYNA. Nowy sposób arytmetyki... w Krako wie 1647; w części drugiej mówi o monecie Polskiej i porównywa ją z cudzoziemską.

c) KRZYSZTOF SCHEDEL Syn Krzysztofa I. († 1654;) typograf krakowski napisał i wydał: Arytmetyka to jest nauka rachunku na trzy podzielona księgi,

§. 88. Pisarze o rzeczach wojskowych godni są wymienienia:

JAN DEKAN który wydał Archielia albo artyleria, to jest fundamentalna i doskonała informacya o strzelbie i o rzeczach do niej należących przez Diego Uffana kapitana nad armatą w zamku antwerpskim po hiszpańsku napisana, a teraz z niemieckiego przełożona. W Lesznie 1643 r. w 3ch częściach z wielą rycinami.

BŁAŻEJ LIPOWs napisał piechotne ćwiczenia albo wojenność piesza wodzom, pułkownikom i wszelkiej wojennej starszyznie do wiadomości podana. Kraków 1660.

§ 89.

W gospodarstwie odznaczyli się: TEODOR ROGALA ZAWADZKI wydał: Pamięć robót i dozoru gospodarskiego w każdym miesiącu. Kraków 1637, 1643, 1647. Podaje tu autor na każdy miesiąc jakie roboty wykonać gospodarz powinien; jestto raczej przypomnienie tylko tych zatrudnień, ale nie nauka gospodarska.