pisie lata dorabiać, naśladując, ile się dało, styl pisarza. Że Raczyński nazwał przerabiacza dzieła Kochowskiego nieznajomym autorem zrobił to nie bez ważnych przyczyn i nie bez pewnej zasady. Nasamprzód nie wiedział kto był ten Zabiello który na tytule rękopisu imienia swego nie położył, powtóre Zabiello ów nieprzekladał Kochowskiego niewolniczo, ale go streścił, zwężając, nadsuwając, gdzie było potrzeba, zmieniając częstokroć porządek rzeczy zachowany w klimakterach, opuszczając niepotrzebne wykrzykniki i apostrofy. Praca ta może uchodzić w pewnym względzie za dzieło oryginalne, a nieznajomy nam ani z imienia ani z tytułu Zabiello, za nieznajomego autora. Tenże pisarz nie podjął się też pracy którejby barki jego znieść nie mogly. Tytuł ma: Historya panowania Jana Kazimierza z klimakterów Wespazyana Kochowskiego przez współczesnego tlómacza w skróceniu na polski język przełożona, wydana z rękopismu w r. 1840 p. Edw. hr. Raczyńskiego, 2 tomy. Teraz podług oryginału poprawiona i powtórnie wydrukowana z dodaniem nazwisk w klimakterach wzmiankowanych i spisu rzeczy w Poznaniu nakładem N. Kamieńskiego i Spółki tom. 3 w 8ce. 1859.

2) KRZYSZTOF Xiąże RADZIWIŁŁ. Ur. 1585 † 1640. W wojnie szwedzkiej i męstwem i ludźmi swymi, wielką był Chodkiewiczowi do odnoszonych zwycięztw pomocą. W nagrodę tego, z polecenia Hetmana, gdy ten wielką buławę litewską otrzymał, Radziwiłł od króla wziął mniejszą. Biblioteka polska w Paryżu wydała w drukarni Martinet roku 1859 pod tytułem: Księcia Krzysztofa Radziwilla Helm. poln. W. księcia litewskiego Sprawy wojenne i polityczne od r. 1621 do 1632. Dzieło to prostuje wiele mylnych podań i wykazuje całe rozprzężenie wewnętrzne Rzpltéj jakie się wkradło i rozszerzało w drugiej połowie panowania Zygmunta III. Podania Radziwiłła są tu porównane z szwedzkiemi i niemieckiemi źródłami, a w przypisach umieszczone stosowne objaśnienia. W dodatku zaś umieszczone są ciekawe listy księcia Janusza Radziwiłła naczelnika litewskiego roko

szu Zebrzydowskiego do brata przyrodniego księcia Krzysztofa pisane.

3) PAWEL DEMITROWICZ wydał Compendium albo krótkie opisanie tak książąt i królów polskich, jako spraw, przy padków i dawnych dziejów królestwa polskiego, w Lubczu r. p. 1625 w 4ce.

4) WOJCIECH WĘGIERSKI (uczył się w szkołach bytomskich i tamże był nauczycielem za sprawą Rafała Leszczyńskiego w Opolu zaś włości Słupeckich kaznodzieją ewanielickim). Została po nim Kronika zboru ewanielickiego krakow. dopiero r. 1817 b. m. wyd. (przed J. S. Bandkiego) jako spółczesny wie niejedno, mianowicie o oblężeniu Krakowa przez Szwedów.

5) MIKOŁAJ CHWAŁKOWSKI rodem z Wschowy kształcił się w akademii frankfurtskiéj nad Odrą. Najprzód był radzcą, potém rezydentem Jakóba księcia Kurlandyi przy dworze polskim, ten sam urząd sprawował 1698 od Fryderyka Kazimierza kurlandzkiego do Jana III. Właściwie jest on pisarzem prawa pospolitego polskiego po łacinie, ale pod jego nazwiskiem wydał Jan Tobiasz Keller księgarz poznański po jego śmierci, Pamiętnik albo kronikę mistrzów i książąt pruskich, tudzież historyą inflantska i Kurlandyi, z przydaniem rzeczy pamięci godnych, oraz szwedzką i moskiewską wojnę za czasów Augusta II. Poznań 1712.

6) AUGUSTYN KOŁUDZKI sędzia inowrocławski napisał Thron ojczysty albo pałac wieczności w krótkim zebraniu monarchów, wiążąt i królów polskich z różnych approbowanych autorów od Lecha aż do teraźniejszych czasów, zupełną w sobie życia i dzieł ich nieśmiertelnych zamykający historyą. etc. Poznań 1727.

7) JAN POSZAKOWSKI (Jezuita) zostały po nim: 1) Historya luterska o początku i rozkrzewieniu się tej sekty, oraz niektóre rewolucye w sobie zawierająca, światu polskiemu ogłoszona. Wilno 1745 i 2) Historya kalwińska o począt kach, progressie i upadku tej sekty we Francyi, części 3. Warsz. 1747 do 1749.

8) BEZIMIENNEGO. Opisanie historyczne dziejów pierwszych shrześcijań i kościelnéj karności i t. d. b. m. 1746 (w prze→ mowie podpisany X. J. H. B. S.)

9) JAN AUGUST HILZEN † 1750 w dziele Inflanty w dawnych swych wielorakich dziejach i rewolucyach (Wilno 1750) wystawia stan kraju tego, dobrowolne połączenie się z Polską, docieka przyczyn dla czego się tak znaczna część Inflant poddała Szwedom.

§ 83. Pamiętniki, dyaryusze i listy.

1) STEFAN PAC skreślił Obraz dworów Europejskich przedstawiony w dzienniku podróży Królewicza Władysława do Niemiec, Austryi, Belgii, Szwajcaryi i Włoch w r. 1624 i 1625. Z rękopisu wydał J. H. Plebański. Wrocław 1857. 2) SZYMON OKÓLSKI Dominikan, przechodził różne urzęda, sprawowal missyą obozową na wojnie z Kozakami i znajdował się na wyprawach w r. 1637 i 1638. Był oraz kaznodzieją, dalej przeorem przez lat 10 kilku klasztorów na Rusi, rządzcą głównych szkół zakonnych we Lwowie, nakoniec r. 1649 został prowincyałem zakonu swego na Rusi i w tej godności r. 1654 życie zakończył. Znajdując się Okólski przy wojsku koronném, miał sposobność do napisania dwóch dzienników, które uważać można jako wielce szacowne pamiętniki historyczne pochodzące od naocznego świadka i zawierające wiele oryginalnych listów. Pierwszy wyszedł z pod prasy w Zamościu w druka. akad. roku 1638 w 4ce pod tyt.: Dyaryusz Transakciey między wojskiem. koronnem i zaporoskiem r. 1637. Drugi z napisem: Kontynuacya Dyaryusza wojennego w r. 1638 odprawiona, wydany w Krakowie w drukarni Cesarego 1639 w 4ce. Obadwa te dyaryusze przedr. Bibl. polska Turowskiego Krak. 1857. Ciekawy tu natrafia się obraz ówczesnej taktyki polskiej. Zawiera przytém dokładne rozstawienie szyków, rozkazy przed bitwą i po niej, rapporta poległych i rannych z każdej chorągwi, umieszczając nawet uchodzących z placu. potyczki i stratę w sprzętach i koniach.

3) BOGUSŁAWA KAZIM. MASZKIEWICZA Dyaryúsz początek swój bierze od r. 1643 w lata po sobie następujące. Opisuje wojnę kozacką. Znajduje się w Tom. V Pam. Niemc. Traktaty ze Szwedami za Jana Kazimirza w r. 1655. Tamże jest: Opisanie wielu poważniejszych rzeczy które się działy podczas wojny Szwedzkiej od r. 1665–1667.

4) Pamiętniki do panowania Jana III Sobieskiego z bibl. Józefa Dzierzkowskiego we Lwowie umieścił K. W. Wojcicki w Bibliot. starożyt. Warszawa 1844. Ambroży Grabowski wydał Listy Władysława IV i inne pisma urzędowe w których sprawy państwa są traktowane. Tenże w Starożytnociach historycznych polskich 1840 umieścił Dyaryusz wojny w Influntach; jako też Relacye z obozu pod Beresteczkiem, r. 1651. Także w Ojczystych spominkach r. 1845. przedrukował ciekawe dyaryusze i Listy odnoszące się do ruchów wojennych na Ukrainie.

5) A. PODGORSKI Wydał w Wrocławiu r. 1840 2 tom. Pomniki dziejów polskich z wieku XVII.

6) Ed. hr. RACZYŃSKI wydał Portofolio królowej Maryi Ludwiki czyli zbiór listów, aktów urzędowych i innych dokumentów przełożonych z francuzkiego na język polski. Poznań 1844 2 t. w 16ce.

Tenże wydał Listy Jana III do swojej kochanej Marysienki. War. 1823.

Tenże: Pamiętniki X. Pstrokońskiego kanon. gniezn. z rękopismu. Wrocł. 1844.

Tenże wydał: Pamiętniki o konfederacyi tárnogrodzkiej. Poznań 1841. Archiwum tajne za Augusta III. Poznań 1843. Listy króla Stanisława Leszczyńskiego i jego rodziny. Poznań 1844.

7) JERLICZA JOACHIMA Latopisiec albo kroniczka różnych spraw i dziejów dawnych i teraźniejszych czasów z wieku i życia mego na tym padole płaczu od r. 1620 do 1673 2 tomy w małej 8ce. Warszawa 1853. Pamiętnik ten jakkolwiek suchy nie jeden przecież szczegół ciekawy zawiera.

8) JAN CHRYZOSTOM PASEK (ur. w okolicach Rawy, uczył

się u tamtejszych Jezuitów; służył pod Czarnieckim przeciw Szwedom, Siedmiogrodzianom i Moskwie, na schyłku panowania Jana Kazimirza osiadł w Rawskiém i chodził dzierzawami, około 1690). Z rękopismu Pamiętniki jego wydal Raczyński w Poznaniu 1836 i 39, ale język poprawiał: dokładniejsze wydanie Lachowicza w Wilnie 1843 i w 1854 z rycinami. Podoba się wszystkim, bo opowiadanie jest szczere i ciekawe.

9) MIKOLAJ JEMIOŁOWSKI (właściciel cząstki Swaryczowa w Bełzkiem). Służył wojskowo za Jana Kazimirza; 1669 obrano go poborcą podatków na wojsko uchwalonych. Za żonę pojął Katarzynę Ilowiecką; dzierzawił 1675 wieś Kotlice a 1687 Konotopy pod Sokalem; 1683 mianowano go rewizorem powiatu grabowieckiego; + około 1693). A. Bielowskiemu winniśmy ogłoszenie jego Pamiętników, obejmųjących dzieje Polski od 1648 do 1679 we Lwowie 1850 z rękopisu Win. Rogalińskiego. Znać, że je pisała ręka do szabli nawykła, ale wie wiele rzeczy dobrze i czego zkądinąd nie znamy. Obchodzą go i zagraniczne sprawy, choć to ziemianin tylko bełzki.

10) Konfederacya Gołąbska obraz historyczny skreślony przez niewiadomego pisarza. Nakład N. Kamieńskiego i Spółki w Poznaniu 1853 roku. Opis ten uważać zą historyą do panowania Michala Wiszniowieckiego. Nie zabawiają autora drobiazgi osobiste z żywota ludzi znaczenia, ale z rozpuszczonemi żaglami płynie przez burzą czasu, żeby pokazać prace i życie narodu w jego porcie. Drugą ważną zaletą autora jest że wdawszy się w obszerny wywód okoliczności z których powstała i na których spoczywała konfederacya gołąb'ską, skreślił partyą francuzką i austryacką, panów co się sami zwali w narodzie wielkimi, pytali się tylko o swe osobiste sprawy, ukazał króla niemającego ani wad ani zalet. Jasnem jest nadto z całego pisma, że szlachta okrzyknęła Michała królem, nie przez szał trudny do pojęcia ale oburzona na partje cudzoziemskie i zcudzoziemczałych swych przewodzców; chciała pokazać że ona ma w ręku