5

125. Catalogus Liberianus (354): Liste der römischen Bischöfe. ed. THMOмMSEN MG Auctores antiquissimi IX, 1892, 73 ff. Die mit dem Jahre 354 schließende und deshalb Catalogus Liberianus genannte Liste ist ein Teil des Chronographus a. 354, eines römischen Staatskalenders; BRACKMANN, RE 11, 1902, 441; LIETZMANN, Petrus u. Paulus 3 ff.; HARNACK, Chronologie 144 ff.

Imperante Tiberio Caesare passus est dominus noster Iesus Christus duobus geminis cons. VIII Kal. Apr. et post ascensum eius beatissimus Petrus episcopatum suscepit. Ex quo tempore per successionem dispositum, quis episcopus quot annis prefuit vel quo imperante.

Petrus ann. XXV mens. uno d. VIIII. fuit temporibus Tiberii Caesaris et Gai et Tiberi 10 Claudi et Neronis, a consul. Minuci et Longini [p. Chr. 30] usque Nerine et Vero [55]. Passus autem cum Paulo die III kal. Julias consul. ss imperante Nerone.

Linus ann. XII m. IIII d. XII. fuit temporibus Neronis, a consulatu Saturnini et Scipionis [56] usque Capitone et Rufo [67].

Clemens ann. VIIII m. XI d. XII. fuit temporibus Galbe et Vespasiani, a cons. Tracali

15 et Italici [68] usque Vespasiano VI et Tito [76].

Cletus ann. VI m. duo dies X. fuit temporibus Vespasiani et Titi et initia Domitiani,

a cons. Vespasiano VIII et Domitiano V [77] usque Domitiano VIIII et Rufo [83].

Anaclitus ann. XII m. X d. III. fuit temporibus Domitiani, a cons. Domitiano X et

Sabino [84] usque Domitiano XVII et Clemente [95].

20 Aristus annos XIII m. VII d. duos. fuit temporibus novissimis Domitiani et Nervae et Traiani, a cons. Valentis et Veri [96] usque Gallo et Bradua [108].

Alexander ann. VII m. II d. uno. fuit temporibus Traiani a cons. Palmae et Tulli [109] usque Veliano et Vetere [116].

Sixtus ann. X m. III d. XXI. fuit temporibus Adriani a cons. Nigri et Aproniani [117] 25 usque Vero III et Ambibulo [126].

Telesforus annos XI m. III d. III. fuit temporibus Antonini Macrini a cons. Titiani et Gallicani [127] usque Caesare et Balbino [137].

Higinus ann. XII m. III d. VI... fuit temporibus Veri

30 usque Presente et Rufino [153].

a cons. Gallicani et Veteris [150]

Pius ann. XX m. IIII d. XXI. fuit temporibus Antonini Pii, a cons. Clari et Severi [146] usque duobus Augustis [161]. Sub huius episcopatu frater eius Ermes librum scripsit, in quo mandatum continetur, quae ei precepit angelus, cum venit ad illum in habitu pastoris.

Calixtus ann. V m. II d. X. fuit temporibus Macrini et Eliogabali, a cons. Antonini et Adventi [218] usque Antonino III et Alexandro [222].

Urbanus ann. VIII mens. XI d. XII. fuit temporibus Alexandri, a cons. Maximi et Eliani

45 [223] usque Agricola et Clementino [230].

50

Pontianus ann. V m. II d. VII. fuit temporibus Alexandri, a cons. Pompeiani et Peligniani [231]. Eo tempore Pontianus episcopus et Yppolitus presbiter exoles sunt deportati in Sardinia in insula uocina Severo et Quintiano cons. [235] in eadem insula discinctus est IIII kal. Octobr. et loco eius ordinatus est Antheros XI kal. Dec. cons. ss [235].

Antheros m. uno dies X. Dormit III non. Ian. Maximo et Africano cons. [236]. Fabius ann. XIIII m. I d. X. fuit temporibus Maximini et Cordiani et Filippi, a cons. Maximini et Africani [236] usque Decio II et Grato [250]. Passus XII kal. Feb. hic regiones divisit diaconibus et multas fabricas per cimiteria fieri iussit. Post passionem eius Moyses et Maximus presbyteri et Nicostratus diaconus comprehensi sunt et in carcerem sunt missi. Eo tempore super55 venit Novatus ex Africa et separavit de ecclesia Novatianum et quosdam confessores, postquam Moises in carcere defunctus est, qui fuit ibi m. XI d. XI.

1 Evaristus.

Cornelius ann. II m. III d. X, a cons. Decio IIII et Decio II [251] usque Gallo et Volusiano [252]. Sub episcopatu eius Novatus extra ecclesiam ordinavit Novatianum in urbe Roma et Nicostratum in Africa. Hoc facto confessores, qui se separaverunt a Cornelio, cum Maximo presbytero, qui cum Moyse fuit, ad ecclesiam sunt reversi. Post hoc Centumcellis expulsi. Ibi cum gloria dormitionem accepit.

Lucius ann. III m. VIII d. X. fuit temporibus Galli et Volusiani usque Valeriano III et Gallieno II [255]. Hic exul fuit et postea nutu dei incolumis ad ecclesiam reversus est.... III non. Mar. cons. ss.

Steffanus ann. IIII m. II d. XXI. fuit temporibus Valeriani et Gallieni, a cons. Volusiani et Maximi [253] usque Valeriano III et Gallieno II [255].

Xystus ann. II m. XI d. VI. coepit a cons. Maximi et Glabrionis [256] usque Tusco et Basso [256] et passus est VIII id. Aug. a cons. Tusci et Bassi [258] usque in diem XII kal.

Aug. Aemiliano et Basso cons. [259].

Dionisius ann. VIII m. II d. IIII. fuit temporibus Gallieni, ex die XI Kal. Aug. Aemiliano et Basso cons. [259] usque in diem VII kal. Ian. cons. Claudi et Paterni [269].

Felix ann. V m. XI d. XXV. fuit temporibus Claudi et Aureliani, a cons. Claudi et Paterni

[269] usque in consulatum Aureliano II et Capitolino [274].

Eutycianus ann. VIII m. XI d. III. fuit temporibus Aureliani, a cons. Aureliano III

et Marcellino [275] usque in diem VII idus Dec. Caro II et Carino cons. [283].

5

10

15

Gaius ann. XII m. IIII d. VII. fuit temporibus Cari et Carini, ex die XVI Kal. Jan. cons. 20 Carino II et Carino [283] usque in X kal. Mai. Diocletiano VI et Constantio II [296].

Marcellinus ann. VIII m. III d. XXV. fuit temporibus Diocletiani et Maximiani ex die prid. kal. Iulias a cons. Diocletiano VI et Constantio II [296] usque in consul. Diocletiano VIIII et Maximiano VIII [304]. Quo tempore fuit persecutio et cessavit episcopatum ann. VII m. VI d. XXV.

Marcellus annum unum m. VI d. XX. fuit temporibus Maxenti, a cons. X et Maximiano [308] usque post consulatum X et septimum [309].

25

Eusebius m. IIII d. XVI, a XIIII Kal. Maias usque in diem XVI kal. Sept. Miltiades ann. III m. VI d. VIII, ex die VI nonas Julias a consulatu Maximiano VIII solo, quod fuit mense Sep. Volusiano et Rufino [311], usque in III idus Ianuarias Volusiano et 30 Anniano coss. [314].

Silvester ann. XXI m. XI. fuit temporibus Constantini, a consulatu Volusiani et Anniani [314] ex die prid. Kal. Feb. usque in diem kal. Ian. Constancio et Albino coss. [335].

Marcus mens. VIII dies XX. et hic fuit temporibus Constantini, Nepotiano et Facundo coss. [336] ex die XV. Kal. Feb. usque in diem non. Octob. coss. ss.

35

Iulius ann. XV m. I d. XI. fuit temporibus Constantini, a consulatu Feliciani et Titiani [337] ex die VIII id. Feb. in diem pridie idus Apr. Constancio V et Constancio Caes. [352]. Hic multas fabricas fecit: basilicam in via Portese miliario III; basilicam in via Flaminia mil. II quae appellatur Valentini; basilicam Iuliam, quae est regione VII iuxta forum divi Traiani; basilicam trans Tiberim regione XIIII iuxta Callistum; basilicam in via Aurelia mil. III ad Callistum. 40 Liberius... . . fuit temporibus Constanti et Constanti ex die XI kal. Iun. in diem a consulatu Constantio V et Constantio Caes. coss. [352].

Mansi 11 563.

Synode zu Laodicea in Phrygien (c. 360).

LAUCHERT XXIII 72 ff.; HEFELE I 746 ff.; THZAHN, G. des Neutest. Kanons II 1, Erl 1890, 193 ff.; AJÜLICHER, Einl. i. NT, Tü 1906, 495; EHENNECKE,

11, 1902, 281.

RE 45

126. Synode zu Laodicea: Aufnahme von Haeretikern in die Kirche. can. 7. Περὶ τοῦ τοὺς ἐκ τῶν αἱρέσεων, τοῦτ ̓ ἔστι Νουατιανῶν, ἤτοι Φωτεινιανών, ἢ Τεσσαρεςκαιδεκατιτῶν, ἐπιστρεφομένους [εἴτε κατηχουμένους] εἴτε πιστοὺς τοὺς παρ ̓ ἐκείνοις μὴ προσδέχεσθαι, πρὶν 50 ἀναθεματίσωσι πᾶσαν αἵρεσιν, ἐξαιρέτως δὲ ἐν ᾗ κατείχοντο· καὶ τότε λοιπὸν

Novatianer cf. oben Nr. 74; Anhänger des Photinus v. Sirmium, vgl. Loofs, RE 15,

1904, 372 ff.

τοὺς λεγομένους παρ ̓ αὐτοὺς πιστοὺς ἐκμανθάνοντας τὰ τῆς πίστεως σύμβολα χρισθέντας τε τῷ ἁγίῳ χρίσματι οὕτω κοινωνεῖν τῷ μυστηρίῳ τῷ ἁγίῳ.

can. 8. Περὶ τοῦ τοὺς ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν λεγομένων Φρυγῶνι ἐπιστρέφοντας, εἰ καὶ ἐν κλήρῳ νομιζομένῳ παρ' αὐτοῖς τυγχάνοιεν, εἰ καὶ μέγιστοι 5 λέγοιντο, τοὺς τοιούτους μετὰ πάσης ἐπιμελείας κατηχεῖσθαί τε καὶ βαπτίζεσθαι ὑπὸ τῶν τῆς ἐκκλησίας ἐπισκόπων τε καὶ πρεσβυτέρων.

10

127. Synode zu Laodicea: Mischehen mit Häretikern.

can. 10. Περὶ τοῦ μὴ δεῖν τοὺς τῆς ἐκκλησίας ἀδιαφόρως πρὸς γάμου κοι νωνίαν συνάπτειν τὰ ἑαυτῶν παιδία αἱρετικοῖς.

31. Οτι οὐ δεῖ πρὸς πάντας αἱρετικοὺς ἐπιγαμίας ποιεῖν, ἢ διδόναι υἱοὺς ἢ θυγατέρας, ἀλλὰ μᾶλλον λαμβάνειν, εἴγε ἐπαγγέλλοιντο Χριστιανοὶ γίνεσθαι.

128. Synode zu Laodicea: Kanonische Schriften.

can. 59. ̔́Οτι οὐ δεῖ ἰδιωτικοὺς ψαλμοὺς λέγεσθαι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ οὐδὲ ἀκανόνιστα βιβλία, ἀλλὰ μόνα τὰ κανονικὰ τῆς καινῆς καὶ παλαιᾶς διαθήκης (can. 60 15 folgt das Verzeichnis der Schriften des AT und des NT).

20

Optatus, Bischof von Mileve 2 (c. 370).

De schismate Donatistarum libri VII: CSEL XXVI. SCHANZ IV, § 959; BARDENHEWER, LG III 491 ff.; HARNACK, RE 14, 1904, 414 ff.

129.

1. Optatus v. Mileve: Begriff der Kirche; die Sakramente.

II c. 1. Ecclesia una est, cuius sanctitas de sacramentis colligitur, non de personarum superbia ponderatur; ergo hanc unam columbam et dilectam sponsam suam Christus appellat.

c. 2. Probavimus, eam esse catholicam, quae sit in toto terrarum orbe diffusa. Vc. 4. Videatis omnes, qui baptizant, operarios esse, non dominos, et sacramenta

25 per se esse sancta, non per homines.

130.

2. Optatus v. Mileve: Petrus Bischof von Rom; Liste der römischen Bischöfe; Kirchen in Rom.

II 2. Negare non potes scire te, in urbe Roma Petro primo cathedram episcopalem esse collatam, in qua sederit omnium apostolorum caput Petrus, unde et Cephas appel30 latus est, in qua una cathedra unitas ab omnibus servaretur, ne caeteri apostoli singulas sibi quisque defenderent, ut iam schismaticus et peccator esset, qui contra singularem cathedram alteram collocaret. c. 3. Ergo cathedram unicam, quae est prima de dotibus, sedit prior Petrus; cui successit Linus, Lino suscessit Clemens, Clementi Anacletus, Anacleto Euaristus, Euaristo (Alexander, Alexandro) Sixtus, Sixto Telesphorus, Tele35 sphoro Iginus, Igino Anicetus, Aniceto Pius, Pio Soter, Soteri (Eleutherius, Eleutherio) Victor, Victori Zephyrinus, Zephyrino Calixtus, Calixto Urbanus, Urbano Pontianus, Pontiano Anterus, Antero Fabianus, Fabiano Cornelius, Cornelio Lucius, Lucio Stephanus, Stephano Sixtus, Sixto Dionysius, Dionysio Felix, Felici (Eutychianus, Eutychiano Caius, Caio) Marcellinus, Marcellino (Marcellus, Marcello) Eusebius, Eusebio Miltiades, Miltiadi 40 Silvester, Silvestro Marcus, Marco Iulius, Iulio Liberius, Liberio Damasus, Damaso Siricius (!), hodie qui noster est socius, cum quo nobis totus orbis commercio formatarum in una communionis societate concordat. Vestrae cathedrae vos originem reddite, qui vobis vultis sanctam ecclesiam vindicare.

II 4. Sed et habere vos in urbe Roma partem aliquam dicitis. Non grex aut populus appellandi fuerunt pauci, qui inter quadraginta et quod excurrit ba silicas locum, ubi conligerent, non habebant.

131. 3. Optatus v. Mileve: Petrus hat die Schlüssel zum Himmel erhalten im Interesse der Einheit der Kirche.

5

VII 3. Unitatem ipsum Christum videmus praeposuisse vindicta suae, qui magis omnes discipulos suos voluit in uno esse, quam, quod offensus fuerat, vindicare; dum nollet se negari, promisit se apud patrem negaturum esse, qui se negaret apud homines et tamen non se promisit puniturum, scripturam aliquam qui tradidisset: gravius est enim negare eum, qui locutus sit, quam tradidisse verba, quae locutus 10 sit et cum haec ita scripta sint, tamen bono unitatis beatus Petrus, cui satis erat si, post quod negavit solam veniam consequeretur, et praeferri apostolis omnibus meruit et claves regni coelorum communicandas ceteris solus accepit.

Damasus I., Bischof von Rom (366-384).

132. 1. Röm. Synode (c. 378): Gericht über den röm. Bischof. Damasi ep. 6: Schoenemann 355 ff. MRADE, Damasus, B. v. Rom., Fr 1882, 33 ff., 37; JWITTIG, Damasus I., Fr 1902; Friedenspolitik Dam. I, Br 1912; MCCABE, Crises 16 ff.; LANGEN I 506 ff; BARDENHEWER, LG III 563 ff., 588 ff.

15

c. 11. Accipite aliud quoque, quod vir sanctus (Damasus) vestrae magis conferre 20 pietati quam sibi praestare desiderat, nec derogare cuiquam, sed principibus adrogare; quoniam non novum aliquid petit, sed sequitur exempla maiorum: ut episcopus Romanus, si concilio eius causa non creditur, apud concilium se imperiale defendat. Nam et Silvester papa a sacrilegis accusatus, apud parentem vestrum Constantinum causam propriam prosecutus est. Et de scripturis similia exempla suppeditant; quod cum a praeside sanctus 25 apostolus vim pateretur, caesarem appellavit, et ad caesarem missus est.

133. 2. Kaiser Gratian: Anerkennung der Jurisdiktion des Bischofs und der Synode zu Rom über die Metropoliten der Präfektur Italien. (378/3 79). Gratianus et Valentinianus Augg. Aquilino vicario (19. Aug. 378 bis. 19. Jan. 379): CS EL XXXV 1, 57; Schoenemann 364. LANGEN I 506 ff.

30

11. Volumus autem, ut, quicumque iudicio Damasi, quod ille cum concilio quinque vel septem habuerit episcoporum, vel eorum qui catholici sint iudicio atque concilio condemnatus erit, si iniuste voluerit ecclesiam retentare vel evocatus ad sacerdotale iudicium per contumaciam non <ad> esse, seu ab illustribus viris praefectis praetorio Galliae atque Italiae auctoritate adhibita ad episcopale iudicium remittatur sive a proconsulibus vel 35 vicariis (accitus) ad urbem Romam sub prosecutione perveniat, 12. aut si in longinquioribus partibus alicuius ferocitas talis emerserit, omnis eius causae dictio ad metropolitani in eadem provincia episcopi deducatur examen, vel, si ipse metropolitanus est, Romam necessario vel ad eos, quos Romanus episcopus iudices dederit, sine relatione contendat, ita tamen ut, quicumque deiecti sunt, ab eius tantum urbis finibus segregentur, in quibus 40 fuerint sacerdotes, mitius enim graviter meritos cohercemus et sacrilegam pertinaciam lenius quam merentur ulciscimur. 13. Quod si vel metropolitani episcopi vel cuiuscumque alterius sacerdotis iniquitas suspectatur aut gratia, ad Romanum episcopum vel ad concilium quindecim finitimorum episcoporum arcessito liceat provocare, modo ne post examen habitum, quod definitum fuerit, integretur.

1) cf. Mt 10 383; Le 129.

45

5

134.

3. Religionsedikt der Kaiser Gratian, Valentinian II. und Theodosius (27. Febr. 380): Der Bischof von Rom Hüter des rechten Glaubens. Codex Theodosianus, lib. XVI tit. 1 de fide catholica c. 2: ed. GHaenel, Bonn 1842, 1476. RADE, Damasus 70 ff.; LANGEN I 551 f.; AGÜLDENPENNING u. JIFLAND, Theodosius d. Gr., Ha 1878, 76 ff.; TURMEL, Papauté 374 ff.; KIDD, History II 280. Cunctos populos, quos clementiae nostrae regit temperamentum, in tali volumus religione versari, quam divinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio usque nunc ab ipso insinuata declarat, quamque pontificem Damasum sequi claret, et Petrum, Alexandriae episcopum, virum aposto10 licae sanctitatis: hoc est ut secundum apostolicam disciplinam evangelicamque doctrinam patris et filii et spiritus sancti unam deitatem sub parili maiestate et sub pia trinitate credamus. § 1. Hanc legem sequentes Christianorum catholicorum nomen iubemus amplecti, reliquos vero dementes vesanosque iudicantes, haeretici dogmatis infamiam sustinere nec conciliabula eorum ecclesiarum nomen 15 accipere, divina primum vindicta, post etiam motus nostri, quem ex coelesti arbitrio sumpserimus, ultione plectendos.

135.

4. Synode von Konstantinopel 381: Verurteilung von Häresien.
Mansi 111 557. HEFELE II 14; LooFs, RE 2, 1897, 43 ff.

can. 1. Μὴ ἀθετεῖσθαι τὴν πίστιν τῶν πατέρων τῶν τριακοσίων δεκαοκτώ, 20 τῶν ἐν Νικαίᾳ τῆς Βιθυνίας συνελθόντων, ἀλλὰ μένειν ἐκείνην κυρίαν, καὶ ἀναθεματισθῆναι πᾶσαν αἵρεσιν· καὶ ἰδικῶς τὴν τῶν Εὐνομιανῶν, εἴτουν ̓Ανομοίων· καὶ τὴν τῶν ̓Αρειανῶν εἴτουν Εὐδοξιανῶν· καὶ τὴν τῶν ̔Ημιαρειανῶν, ἤγουν Πνευματομάχων· καὶ τὴν τῶν Σαβελλιανῶν, Μαρκελλιανῶν, καὶ τὴν τῶν Φωτεινιανῶν, καὶ τὴν τῶν ̓Απολλιναριστῶν 4.

25

30

136. 5. Das sog. Nicaeno-konstantinopolitanische Symbol. Mansi 111 565; Hahn Bibl. § 144. HEFELE II 1 ff.; JKUNZE, Nic.-konst. Symbol, L 1898; KATTENBUSCH 252 ff.; Ap. Symbol I 233 ff.; LOOFS, RE 2, 1897, 43; Symbolik I§8; HARNACK, RE 11, 1902, 12 ff.; DG II 276 ff.; WSCHMIDT, N. k. Z. II 132; X, 1899, 955 ff.; FJBADGOCK, Journ. theol. Stud. 16, 1905, 205 ff.; SEEBERG DG II 142 ff. Πιστεύομεν εἰς ἕνα θεὸν πατέρα παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων. καὶ εἰς ἕνα κύριον ̓Ιησοῦν Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων, φῶς ἐκ φωτός, θεὸν ἀληθινὸν ἐκ θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο· τὸν δι' ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ 35 διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, καὶ ἐνανθρωπήσαντα, σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου καὶ παθόντα καὶ ταφέντα καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς, καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ πατρός, καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας 40 καὶ νεκρούς· οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος. καὶ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν πατρὶ καὶ υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν. εἰς μίαν, ἁγίαν, καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν. ὁμολογοῦμεν ἕν βάπτισμα εἰς

1 Eudoxius v. Germanicia (Prov. Euphratensis) gest. 370; LooFs, RE 5, 1898, 577 ff,

2 Marcellus v. Ancyra, gest. 374; Loors, RE 12, 1903, 259 ff.

3 Photin, B. v. Sirmium, gest. 376; LooFs, RE 15, 1904, 372 ff.

Apollinaris v. Laodicea, gest. vor 392; KRÜGER, RE 1, 1896, 671 ff.