5

372 514. Urban VIII.: Freizügigkeit für Missionen nach Asien. 515. Galileis Verurteilung.

514. 3. Urban VIII.: „Ex debito pastoralis officio“ v. 22. Febr. 1633: Freizügigkeit nach Japan, China und Indien für alle Ordensmissionare.

lus Pontificium de Prop. fide I 143 ff. Ausdehnung der Freizügigkeit auf,,sacerdotes saeculares et laici" durch Klemens X. Breve,,Iniuncti nobis" v. 23. Dez. 1673, ib. 424 ff. JANN, Kath. Missionen in Indien, China u. Japan, Pad 1915, 187 ff.

1. Missionsmonopol der Jesuiten in Ostasien. Gregorius XIII.. per Brevis litteras (,, Ex pastorali officio"), 28. Jan. 1585.. Omnibus patriarchis et episcopis .. sacerdotibus .. tam saecularibus quam cuiusvis Ordinis regularibus.. interdixit et inhibuit, ne ad Sinarum regiones et provincias Iaponicas evangelii praedicandi vel doctrinam christianam 10 docendi.. sine suae et Sedis Apostolicae expressa licentia proficisci auderent.

2. Aufhebung dieses Privilegs; Zulassung aller Mendikantenorden, aber Reiseweg über Goa. Klemens VIII. (Konstitution,,Onerosa" v. 12. Dez. 1600).. accepto quod tam Chinae et Iaponum quam aliae illis vicinae et adiacentes insulae, regiones et provinciae ac finitima regna Indiae Orientalis amplissima et populis refertissima erant et pro tanta 15 animarum multitudine ad fidem catholicam traducenda.. plures operarii ac ministri necessarii erant, quam ex sola religiosorum societate Iesu haberi poterant, omnibus et singulis Mendicantium Ordinum magistros.. indulsit, ut, cum necessitas postulasset, quoslibet Ordinis sui . . religiosos.. per Lusitaniam dumtaxat et suscepta inde navigatione in Indias et civitatem Goam.. transmittere; et tam ipsi sic transmittendi quam alii 20 supradictorum Ordinum religiosi in eisdem Indiarum partibus existentes.. tam ad Iaponicas praedictas quam ad alias.. insulas accedere possent.

25

30

3. Aufhebung dieser Vorschrift über die Reiseroute. - Paul V. (Konstitution,,Sedis apostolicae" v. 2. Juni 1608).. quoslibet.. religiosos.. etiam per aliam viam quam per Lusitaniam in Iaponicas et alias.. insulas.. transmittere indulsit.

4. Omnibus et singulis religionum cuiuscunque ordinis aut instituti, etiam societatis Iesu, magistris, ministris, praepositis seu prioribus generalibus, aut quocumque nomine nuncupentur.. concedimus et indulgemus, ut.. quoslibet suarum religionum.. ad praedictas insulas, provincias, regiones et regna Indiae orientalis etiam per alias vias quam per Lusitaniam libere et licite mittere possint.

6. Religiosos.. hortamur, ut in docendo populos, et praesertim de recenti ad fidem christianam conversos uniformes sint, ne ob doctrinae diversitatem, praesertim in materiis moralibus neophyti illud aliquod scandalum patiantur. Ut autem id facilius succedat, praefati religiosi in instruendis populis.. catechismum Romanum et doctrinam christianam parvam et magnam bonae memoriae Roberti s. rom. eccl. Cardinalis Bellarmini 35 nuncupati, in linguas praedictorum populorum translatam et impressam, si fieri poterit, omnino adhibeant.

515. 4. Urban VIII.: Galileis Verurteilung und Abschwörung in Rom (22. Juni 1633). Lat. Uebersetzung des in italienischer Sprache abgefaßten Urteils: Riccioli, Almagestum novum t. I p. II 497 ff. 422 ff.; dt. Uebers.: REUSCH, Prozeß Galilaeis 323 ff.; GEBLER, 40 Galilei 422 ff.; HGRISAR SJ, Galileistudien, R 1882; SCHANZ, KL 5, 1888, 18 ff.; FUNK, II 444 ff.; AMÜLLER SJ, G. Galilei; Gal.prozeß, Fr 1909: (Stimmen a. Maria Laach, Heft 101. 102); EWOHLWILL, Galilei u. s. Kampf f. d. kopern. Lehre I, Hamb 1909, vgl. oben Nr. 510; SORTAIS, Le procès de G., P 1905; GERARD, Cath. Encyclopaedia VI 342 ff.; VaCANDARD, Études de critique 2, P 1906; LGARZEND, L'inquisition et l'hérésie.. à propos de l'affaire Galilée, P (o. J.).

45

Die Sentenz der Inquisition, an deren Spitze 10 Kardinäle als Richter genannt werden, rekapituliert zunächst den Tatbestand der früheren Verhandlungen 1: Cum tu Galilaee,

1 REUSCH, Process 71.

fili quondam Vincentii Galilaei Florentini, aetatis tuae annorum 701, denuntiatus fueris anno 1615 in hoc S. Officio, quod teneres tamquam veram, falsam doctrinam a multis traditam, solem videlicet esse in centro mundi et immobilem, et terram moveri motu etiam diurno; item quod haberes quosdam discipulos, quos docebas eandem doctrinam; item quod circa eandem servares correspondentiam cum quibusdam Germaniae mathe- 5 maticis; item quod in lucem dedisses quasdam epistolas inscriptas de maculis solaribus, in quibus explicabas eandem doctrinam tamquam veram; et quod obiectionibus, quae identidem fiebant contra te, sumptis ex s. scriptura, respondebas glossando dictam scripturam iuxta tuum sensum cumque deinceps coram exhibitum fuerit exemplar scriptionis in forma epistolae, quae perhibebatur a te scripta ad quendam discipulum olim tuum 10 et in ea sectatus Copernici hypotheses contineas nonnullas propositiones contra verum sensum et auctoritatem s. scripturae.

Volens proinde hoc s. tribunal prospicere inconvenientibus ac damnis, quae hinc proveniebant et increbrescebant in perniciem s. fidei, de mandato domini n. et eminentissimorum dd. cardinalium huius supremae ac universalis inquisitionis a qualificatoribus 15 theologis qualificatae fuerunt duae propositiones de stabilitate solis et de motu terrae, ut infra: Solem esse in centro mundi et immobilem motu locali, est propositio absurda et falsa in philosophia et formaliter haeretica, quia est expresse contraria s. scripturae. Terram non sse centrum mundi nec immobilem sed moveri etiam diurno, est item propositio absurda et falsa in philosophia et theologice considerata ad minus 20 erronea in fide.

Sed cum placeret interim tum nobis tecum benigne procedere, decretum fuit in s. congregatione, habita coram d. n. die 25. Febr. a. 1616, ut eminentiss. d. card. Bellarminus tibi iniungeret, ut omnino recederes a praedicta falsa doctrina; et recusanti tibi a commissario S. Officii praeciperetur, ut desereres dictam doctrinam neve illam posses 25 alios docere nec defendere nec de illa tractare; cui praecepto si non acquiesceres, coniicere in carcerem. Et ad executionem eiusdem decreti, die sequenti in palatio coram supradicto eminentiss. d. cardinali Bellarmino, postquam ab eodem d. cardinali benigne admonitus fueras, tibi a d. commissario s. officii eo tempore fungente praeceptum fuit, praesentibus notario et testibus, ut omnino desisteres a dicta 30 falsa opinione, et ut in posterum non liceret tibi eam defenpere aut docere quovis modo neque voce neque scriptis; cumque promisisses obedientiam, dimissus fuisti. Et ut prorsus tolleretur tam perniciosa doctrina neque ulterius serperet in grave detrimentum catholicae veritatis, emanavit decretum a s. Congregatione Indicis, quo fuerunt prohibiti 35 libri, qui tractant de huiusmodi doctrina, et ea declarata fuit falsa et omnino contraria sacrae ac divinae scripturae.

Nunmehr folgt der Bericht über die neue Anklage gegen Galilaei aus Anlaß der Veröffentlichung seines,,Dialogs über die beiden größten Weltsysteme, das Ptolemäische und das Copernicanische", Florenz 1632, und über die mit ihm angestellten Verhöre und 40 sein examen rigorosum 2. Die sententia definitiva lautet: Te ob ea, quae deducta sunt in processu et quae tu confessus es, te ipsum reddidisse huic S. Officio vehementer suspectum de haeresi, hoc est, quod credideris et tenueris doctrinam falsam et contrariam sacris ac divinis scripturis, solem videlicet esse centrum orbis terrae et eum non moveri ab oriente ad occidentem, et terram 45

1 Galilei wurde 15. Febr. 1564 geboren.

2,,Ist Galilaei gefoltert worden?" REUSCH 357.

10

374 516. Urteile über Luther in der Jubiläumsschrift des Iesuitenordens 1640.

moveri nec esse centrum mundi, et posse teneri ac defendi tamquam probabilem opinionem aliquam, postquam declarata ac definita fuerit contraria s. scripturae; et consequenter te incurrisse omnes censuras et poenas a s. canonibus et aliis constitutionibus generalibus et particularibus contra huiusmodi delinquentes statutis et promulgatis. A quibus placet ut absolvaris, dummodo prius corde sincero ac fide non ficta coram nobis abiures, maledicas et detesteris supradictos errores et haereses et quemcunque alium errorem et haeresim contrariam catholicae et apostolicae Romana e ecclesiae ea formula, quae tibi a nobis exhibebitur.

Ne autem tuus iste gravis et perniciosus error ac transgressio remaneat omnino impunitus, et tu in posterum cautior evadas, et sis in exemplum aliis, ut abstineant ab huiusmodi delictis, decernimus, ut per publicum edictum prohibeatur liber Dialogorum Galileo Galilaei, te autem damnamus ad formalem carcerem huius S. Officii ad tempus arbitrio nostro limitandum, et titulo poenitentiae salutaris praecipimus, ut tribus annis futuris 15 recites semel in hebdomade septem psalmos poenitentiales 1; reservantes nobis potestatem moderandi, mutandi aut tollendi omnino vel ex parte supradictas poenas et poenitentias. Es folgt die Abschwörungsformel Galileis.

516.

Imago primi saeculi societatis Iesu (1640): Urteile über Luther und die Reformation.

20 Editio: Antverpiae 1640 p. 18. 19. 20. 550. 551. 552. 843. Lit. über den Iesuitenorden vgl. oben Nr. 430.

Prolegom. Diss. VI. De ferali iubilo sectae Lutheranae eique opposito societatis

iubileo.

Volvebatur 2 annus nuper decimus septimus supra millesimum sexcentesimum: 25 Lutherani impiae religionis suae saecularem numeravere, quod primae scilicet tum apparuere scintillae pestilentis flammae, quae funesto incendio Germaniam primum, aliquot deinde vicinas provincias quasi agente procella subito pervasit. Saeculum, quod felix faustum saeculum esse iactabant, ex quo nimirum divis hominibusque infestissima gens religionem avitam per nefas excusserat. Toties interim bellis civilibus exarserat Germania, 30 rebellium sanguine et Albis saepenumero et fluxerat Rhenus: omnem fere Europam domesticis permiscuerant seditionibus, publica ipsi bellorum fax, et saeculi nostri communis Erinnys.

35

Conferamus 3 tamen pedem, si placet, et quem a eterno consilio Luthero Deus opposuit, scripto quoque nostro opponamus Ignatium.

Nach Aufzählung der Vorzüge des Ignatius vor Luther heißt es: Et Luthero tamen prae Ignatio, illi Germaniae probro, Epicuri porco, Europae exitio, orbis infelici portento, Dei atque hominum odio, bene decretum fuisse censebitur iubilum saeculare?

Non 5 nisi partem Europae Lutheri dementia attigit, totam omnino instituta ab Ignatio 40 societas Iesu pervasit. 6 Quamquam quid tam operose utriusque incrementa compono? Utcumque sua magnifice extollant Lutherani, non excessere Europam. En quas iactet angustias impura religio, praeclara iubilandi causa. Societas Iesu vix nata, Europae finibus egressa, in Americam, Asiam, Africam primo fere atque eodem tempore

1 Ps. 6. 31. 37. 50. 101. 129. 142; MAST, KL 2, 1883, 1614 f.

penetravit. (Aufzählung der Missionsgebiete.) An non simul orbem universum suis laboribus complexa societas?

lib. IV oratio 3. Adiunxerunt1 seu Luthero, posteaquam ille Deo ac religioni perfidus, pristinae fidei castra deseruit, continuo petulci e trivuo magistelli, procaces grammatici, distincti poetae, leves graeculi, ebrii oratores, nescio qui philosophastri atque philologi; 5 horum exempla secuta est e reip. faece grex sutorum, tinctorum, lanionum atque textorum. Quid deinde etiam? Ut nihil ad summam impietatem, nihil ad extremam dementiam deesset, confluxere undique facinorosissimi homines, ignominia celebres, iudicum sententiis damnati publicaeque infamiae signis inusti, inde vero prosiliere prostituti pudoris ac pudicitiae mulieres. - Praeluxit 2 omnibus in hoc genere sacrilegam facem ipse Lutherus, 10 qui prae cibo, potu, somno necessariam omnibus venerem impudentissimo scripto 3 persuasit, qui, iugo religionis excusso, incestis se nuptiis contaminavit. Huius haeresiarchae vestigia non pauci, diffractis votorum repagulis, omnique pudore proscripto, sunt secuti.

Non tanta Iapones inter.. et Europaeos morum studiorumque dissensio reperitur, quanta inter Lutheri et Calvini asseclas et fundatam ab Ignatio societatem. Quid, obsecro, 15 Luthero propositum fuit, nisi Romanae fidei exstinctio, pontificiae auctoritatis eversio, morum corruptela, mortalium denique a Christi fidelibus et ab omni probitate avulsio?... Ille infamis apostata ex angulis et ima faece plebis non tantum homines illitteratos, sed impietate, sed infami vita, sed morum contagione notissimos, verbi Dei depravatores, sacrarum paginarum foedissimas harpyias, in aciem produxit. Contra vero quam nobilem, 20 expeditam manuque et lingua promptam legionem illi opposuit Societas Iesu?

lib. VI cap. 4. Et fortasse 5 suum in nos odium nostro vicissim erga se odio excusabunt: dicent mutuas inimicitias geri, utrimque agi hostiliter, iniurias iniuriis rependi. Haud sane negaverim acre nobis perpetuumque certamen pro catholica religione cum haeresi esse susceptum. Quae olim Hieronymi 6, nunc mea et nostrum unius cuiusque vox est: 25 In uno tibi consentire non potero, ut parcam haereticis et me catholicum non probem; si ista est causa discordiae, mori possum tacere non possum. Frustra exspectat haeresis solo conciliandam silentio cum Societate concordiam. Quamdiu vitae spiritus erit, adversus lupos pro catholici gregis defensione latrabimus. Desperata pax est, o dii semina innata sunt. Quod Amilcar Hanni- 30 bali, hoc nobis Ignatius fuit: illo auctore a e ter na bella iuravimus ad aras.

517. Missionsmethode der Iesuiten in China (1645).

Quaesita missionariorum Chinae seu Sinarum circa ritus, ceremonias et sacramentorum administrationem s. congregationi de propaganda fide exhibita cum responsis ad ea datis a patribus qualificatoribus s. officii: Bullarium pontificum s. congregationis de propaganda 35 fide, t. I, Rom 1839, 123-130; Bestätigung der Responsa durch Dekret der s. congr. de propaganda fide 12. Sept. 1645, ib. 130 f. Definitive Verurteilung der jesuit. Miss. praxis durch Benedikt XIV. Bulle,,Ex quo singulari" v. 2. Juli 1742, Benedicti XIV. Bullarium I, Nr. 59, Prati 1845, 216 ff. ADAMSCHALL SJ, Historica relatio de ortu et progressu fidei orthodoxae in regno Chinensi 1587-1669, R 1672; ABBÉPLATEL (Norbert), Mémoires histori- 40 ques sur les affaires des Jésuites avec le saint siège, 7 Bde., Avignon 1742 ff.; HENRION, G. d. kath. Mission, a. d. Franz. IV., Schaffh 1852, 248 ff.; G. d. Streitigkeiten üb. d. chin. Gebräuche, 3 Bde., Augsb 1791 f.; REUSCH, Index II 771 ff.; JBRUCKER SJ, Rites chinois: Dictionnaire de Théol. cath. II 2364 ff.; Kath. Missionen 39, Febr. 1911, 112 ff.; PAKIRSCH, Benedikt XIV. u. s. Bullen, ThQ 83, 1901; LAUNAY, Hist. des Missions de Chine, P 1903; 45

1

p. 550.

2 p. 551.

Als Randbemerkung wird hinzugefügt: Lib. de vita coniug; cf. LUTHER, Vom ehelichen Leben, WA X 2, 1907, 267 ff.

AJANN, Kath. Missionen in Indien, China u. Japan, Pad 1915, 398 ff.; AHUONDER, Chines. Ritenstreit, Aachen 1921 (Abh. a. M.kunde u. MG 22); HCORDIER, Bibliotheca Sinica = I. II, P 1904 ff.; RSTREIT, Bibliotheca Missionum I, Mstr 1916, cf. oben FRXAVIER Nr. 435; FRRMERKEL, GWVLeibnitz u. die China-Mission, L 1920.

5 I. Utrum christiani Chinenses sint obligati ad observantiam iuris positivi, quantum ad ieiunia, confiteri semel in anno, et communicare, et festa servare, eo modo quo obligantur Indi in nova Hispania, et in insulis Philippinarum, iuxta dispositionem p. Pauli III. pro Indis occidentalibus et meridionalibus. II. Utrum in praedicto regno ministri evangelici pro nunc saltem in sacramento 10 baptismi possint abstinere ab imponendo mulieribus oleum s. catechumenorum, sputum in auribus et sal in ore. Insuper, et non administrare eisdem mulieribus sacramentum extremae unctionis. Et ratio dubitandi est, quia Chinenses magno zelo ducuntur erga uxores, filias, et alias mulieres, et scandalum sument ex huiusmodi actionibus. III. In praefato regno lege stabilitum est, ut in mutuo triginta pro cen15 tum accipiatur absque respectu lucri cessantis aut damni emergentis. Quaeritur utrum Chinensibus sit licitum pro pecuniarum suarum mutuo, licet non interveniat lucrum cessans aut damnum emergens, praedictam pro centum triginta quantitatem regni lege taxatam, accipere. Et causa dubitationis est, quia in recuperanda pecunia est aliquod periculum, scilicet, quod qui accepit mutuatum fugiat, vel quod tar det in solvendo, vel 20 quod necessarium sit coram iudice repetere, vel propter alia huiusmodi. - IV. V. Behandlung von usurarii publici. VI. In populis et civitatibus illius regni mos est imponendi quasdam distributiones, quae a populis vicinis exiguntur, ut in Pascha novi anni, in sacrificiis, et daemoniorum suorum idololatriis et invitationibus ac conviviis in eorundem templis praeparatis simulque in festivitatibus aliisque indiffe25 rentibus pro populi laetitiae demonstrationibus expendantur. Quaeritur utrum christianis ac ministris eorum licitum sit, pro nunc saltem, pro huiusmodi rebus contribuere, nam si christiani ad hoc non contribuerint, tumultus aliquis contra christianos inter gentiles fiet. VII. In omnibus illius regni civitatibus et villis templa cuidam idolo Chim hoàm dicto erecta ac dicata reperiuntur, quod fingunt Chinenses 30 esse protectorem, regentem et custodem civitatis stabilitaque regni lege ordinatur, ut omnes gubernatores civitatum et villarum, quos mandarinos vocant, quando regiminis possessionem assumunt, et anni decursu bis in mense, sub poena privationis ab officio, templa adeant praefata ibique ante dicti idoli altare prostrati, genibus flexis, capiteque ad terram usque inclinato idolum illud adorent ac venerentur, eidem candelas, odoramenta, 35 flores, carnes vinumque in sacrificium offerant; et cum sui regiminis possessionem accipiunt, ante praedictum idolum iurant de recte administrando, et si contra fecerint se submittunt supplicio ob idolo infligendo simulque ab illo petunt modum et normam bene gubernandi, et alia huiusmodi. Quaeritur, utrum attenta istius gentis fragilitate, tolerari possit pro nunc, quod tales gubernatores christiani deferant quandam crucem, quam occulte 40 inter altaris idoli flores vel in manibus propriis reponant, et facere (intentione non ad idolum sed ad crucem directa) omnes illas genuflexiones, reverentias et adoratione s ante altare illud, exterius tantum et ficte; omnem cultum interius, et in corde, ad crucem dirigendo? Quia si huiusmodi gubernatores cogantur ad hoc non faciendum, prius apostatabunt a fide quam relinquant officium regiminis. — VIII. In praedicto 45 regno habent Chinenses quendam magistrum in philosophia morali litteratum qui olim discessit a vita, vocatum K ùm fú çù, qui ob doctrinam, regulas et documenta adeo in toto regno acceptus est, ut tam reges quam omnes alii cuiuscunque conditionis et gradus sint, sibi proponunt imitandum et sequendum, saltem quoad speculativum, et tamquam