76. 11. Cyprian: Stellung des Petrus im Kreise der Apostel; Synoden.

Cyprian ep. 71 an Quintus: op. 11 733 f.

-

HKOCH, Int. KZ 1923, 73 ff.

3. Non est autem de consuetudine praescribendum, sed ratione vincendum. Nam nec Petrus, quem primum dominus elegit et super quem aedificavit ecclesiam suam, 5 cum secum Paulus de circumcisione postmodum disceptaret, vindicavit sibi aliquid i nsolenter aut arroganter adsumpsit, ut diceret se primatum tenere et obtemperari a novellis et posteris sibi potius oportere nec despexit Paulum, quod ecclesiae prius persecutor fuisset, sed consilium veritatis admisit et rationi legitimae, quam Paulus vindicabat, facile consensit. 4. Quod quidem et Agrippinus bonae memoriae vir 10 cum ceteris coepiscopis suis, qui illo tempore in provincia Africa et Numidia ecclesiam domini gubernabant, statuit et librata consilii comunis examinatione firmavit.

a) Cyprian ep. 70 an Ianuarius u. andere: op. II 766 f. BONWETSCH, RE 10, 1901, 270 ff.; JERNST, Stephan I. u. d. Ketzertaufstreit, Mz 1905; ThQ 93, 1911, 230 ff.; HvSODEN, Streit 15 in Rom u. Karthago üb. d. Ketzertaufe, Qu. u. Forsch. a. röm. Arch. 12, 1909; HKOCH, Karthag. Ketzertaufsynode 256, Int. KZ 1923.

1. Cum simul in concilio essemus, fratres carissimi, legimus literas vestras quas fecistis de his qui apud haereticos et schismaticos baptizati videntur, an ad ecclesiam catholicam quae una est venientes baptizari debeant, de qua re quamquam et ipsi illic veritatem et 20 firmitatem catholicae regulae teneatis, tamen quia consulendos nos pro communi dilectione existimastis, sententiam nostram non novam promimus, sed iam pridem ab antecessoribus nostris statutam et a nobis observatam nobiscum pari consensione coniungimus, censentes scilicet et pro certo tenentes neminem baptizari foris extra ecclesiam posse, cum sit baptisma unum in sancta ecclesia constitutum.

25

b) Cyprian ep. 73 an Iubaianus: op. 11 783. 794 f. 798.

7. Petro primum dominus, super quem aedificavit ecclesiam et unde unitatis originem instituit et ostendit, potestatem istam dedit, ut id solveretur quod ille solvisset. - 21. Numquid potest vis baptismi esse maior aut potior quam confessio, quam passio, ut quis coram hominibus Christum confiteatur, ut sanguine suo baptizetur? et tamen nec 30 hoc baptism a haeretico prodest, quamvis Christum confessus extra ecclesiam fuerit occisus. Nisi si haereticorum patroni et advocati haereticos in falsa confessione Christi interfectos martyras praedicant et contra apostoli contestationem, qui nihil eos quamvis exustos et occisos dicit posse proficere, gloriam eis et coronam passionis adsignant. Quod si haeretico nec baptisma publicae confessionis et sanguinis proficere ad salutem potest, 35 quia salus extra ecclesiam non est, quanto magis ei nihil proderit, si in latebra et in latronum spelunca adulterae aquae contagio tinctus non tantum peccata antiqua non exposuerit, sed adhuc potius nova et maiora cumulaverit? Quare baptisma nobis et haereticis commune esse non potest, cum quibus nec pater deus nec filius Christus nec sanctus spiritus nec fides nec ecclesia ipsa communis est. Et ideo baptizari eos 40 oportet, qui de haeresi ad ecclesiam veniunt, ut qui legitimo et vero atque unico sanctae ecclesiae baptismo ad regnum Dei regeneratione divina praeparantur sacramento utroque nascantur, quia scriptum est: nisi quis natus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei 1.-26. Haec tibi. . rescripsimus. . nemini praescribentes aut praeiudicantes, quo minus unusquisque episcoporum, quod pu45 tat, faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem.

1 Io 35.

78.

13. Ketzertaufpraxis des römischen Bischofs Stephan.

Cyprian ep. 74 an Pompeius: op. II 799 ff. 805 f. — RITSCHL 110 f.; FRIEDRICH 114 ff.; LANGEN I 323 ff.; HARNACK, LG I 656 ff.

1. (Stephanus) inter caetera vel superba vel ad rem non pertinentia vel sibi ipsi contraria quae imperite atque improvide scripsit, etiam illud adiunxit, ut diceret,,Si qui 5 ergo a quacumque haeresi venient ad nos, nihil innovetur nisi quod traditum est, ut manus illis imponatur in paenitentiam, cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se venientes non baptizent, sed communicent tantum". 2. A quacumque haeresi venientem baptizari in ecclesia vetuit, id est omnium haereticorum baptismata iusta esse et legitima iudicavit. Et cum singulae haereses singula baptismata et diversa peccata habeant, hic cum omnium 10 baptismo communicans universorum delicta in sinum suum coacervata congessit. Et praecipit nihil aliud innovari nisi quod traditum est, quasi is innovet qui unitatem tenens unum baptisma uni ecclesiae vindicat, et non ille utique qui unitatis oblitus mendacia et contagia profanae tinctionis usurpat. Nihil innovetur, inquit, nisi quod traditum est. Unde est ista traditio? Utrumne de dominica et evangelica auctoritate descendens an de 15 apostolorum mandatis adque epistulis veniens? 3. Quae ista obstinatio est quaeve praesumptio, humanam traditionem divinae dispositioni anteponere nec animadvertere, indignari et irasci Deum, quotiens divina praecepta solvit et praeterit humana traditio. -7. In tantum Stephani fratris nostri obstinatio dura prorupit, ut etiam de Marcionis baptismo, item Valentini et Apelletis et caeterorum blasphemantium in Deum 20 patrem contendat filios Deo nasci, et illic in nomine Iesu Christi dicat remissionem peccatorum dari, ubi blasphematur in patrem et dominum Deum Christum. - 9. Nec consuetudo, quae apud quosdam obrepserat, impedire debet, quo minus veritas praevaleat et vincat. Nam consuetudo sine veritate vetustas erroris est.

25

79. 14. Cyprian: Gleichheit aller Bischöfe. Concilium Carthaginense 256: op. I 435 f. HEFELE I 118 ff. Cyprianus dixit: (nach Bericht über die Korrespondenz mit Iubaianus über die Ketzertaufe) Superest, ut de hac ipsa re singuli, quid sentiamus, proferamus, neminem iudicantes aut a iure communicationis aliquem, si diversum senserit, amoventes. Neque enim quisquam nostrum episcopum se episcoporum constituit aut 30 tyrannico terrore ad obsequendi necessitatem collegas suos adigit, quando habeat omnis episcopus pro licentia libertatis et potestatis suae arbitrium proprium tamque iudicari ab alio non possit, quam nec ipse possit alterum iudicare. Sed exspectemus universi iudicium Domini nostri Iesu Christi, qui unus et solus habet potestatem et praeponendi nos in ecclesiae suae gubernatione et de actu nostro iudicandi.

80. 15. Cyprian: Verdienstlichkeit guter Werke.

Cyprian, de opere et eleemosynis: op. I 373 ff. -
II, L 1901.

35

1. Cum Dominus adveniens sanasset illa quae Adam portaverat vulnera et venena serpentis antiqua curasset, legem dedit sano et praecepit, ne ultra iam peccaret, ne quid 40 peccanti gravius eveniret. Coartati eramus et in angustum innocentiae praescriptione conclusi. Nec haberet quid fragilitatis humanae infirmitas atque imbecillitas faceret, nisi iterum pietas divina subveniens iustitiae et misericordiae operibus ostensis viam quandam tuendae salutis aperiret, ut s or des postmodum, quascunque contrahimus, e le e m osynis ablua mus. 2. Loquitur in scripturis Spiritus sanctus et dicit: eleemo- 45 synis et fide delicta purgantur 1. Non utique illa delicta, quae fuerant ante contracta, 1 cf. Pr 15 27; 16 6. Mirbt, Quellen. 4. Auflage.

3

nam illa Christi sanguine et sanctificatione purgantur. Item denuo dicit: sicut aqua ignem extinguet, sic eleemosyna extinguet peccatum1. Hic quoque ostenditur et probatur, quia sicut lavacro aquae salutaris gehennae ignis extinguitur, ita eleemosynis atque operationibus iustis delictorum flamma sopitur. 5 5. Remedia propitiando Deo ipsius Dei verbis data sunt, quid deberent facere peccantes magisteria divina docuerunt, operationibus iustis Deo satisfieri, misericordiae meritis peccata purgari . . . (Raphael angelus) ostendit 2 orationes nostras ac ieiunia minus posse, nisi eleemosynis adiuventur, deprecationes solas parum ad impetrandum valere, ni factorum et operum accessione satientur. Revelat angelus et manifestat 10 et firmat eleemosynis petitiones nostras efficaces fieri, eleemosynis vitam de periculis redimi, eleemosynis a morte animas liberari.

81. Firmilian, B. v. Cäsarea 3: Kritik des Bischofs Stephan v. Rom. Brief an Cyprian in der Briefsammlung Cyprians ep.75: op. II 811. 813 f. 821. 825 ff. — JERNST, 15 ZkTh, XVIII, 209 ff.; RITSCHL 126 ff.; HARNACK, LG I 407 ff.; FRIEDRICH 117 ff.; LANGEN I 327 ff.; KRÜGER, RE 6, 1899, 79; BARDENHEWER, LG II 312 ff.

2. Nos gratiam referre Stephano in isto possumus, quod per illius inhumanitatem nunc effectum sit, ut fidei et sapientiae vestrae experimentum caperemus. — 3. Sed haec interim quae ab Stephano gesta sunt praetereantur, ne dum audaciae et insolentiae eius 20 meminimus, de rebus ab eo improbe gestis longiorem maestitiam nobis inferamus. — 6. Eos autem qui Romae sunt non ea in omnibus observare, quae sint ab origine tradita et frustra apostolorum auctoritatem praetendere, scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos dies Paschae et circa multa alia divinae rei sacramenta videat esse apud illos aliquas diversitates nec observari illic omnia aequaliter quae Hierosolymis observantur, secundum 25 quod in ceteris quoque plurimis provinciis multa pro locorum et hominum diversitate variantur, nec tamen propter hoc ab ecclesiae catholicae pace atque unitate aliquando discessum est. Quod nunc Stephanus ausus est facere rumpens adversus nos pacem, quam semper antecessores eius vobiscum amore et honore mutuo custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum et Paulum beatos apostolos, quasi hoc ipsi tradiderint, qui in 30 epistolis suis haereticos execrati sunt et ut eos evitemus monuerunt. Unde apparet traditionem hanc humanam esse quae haereticos asserit et baptisma quod non nisi solius ecclesiae est eos habere defendit. — 17. Atque ego in hac parte iuste indignor ad hanc tam apertam et manifestam Stephani stultitiam, quod qui sic de episcopatus sui loco gloriatur et se successionem Petri tenere contendit, 35 super quem fundamenta ecclesiae collocata sunt, multas alias petras inducat et ecclesiarum multarum nova aedificia constituat, dum esse illic baptisma sua auctoritate defendit. . Stephanus qui per successionem cathedram Petri habere se praedicat nullo adversus haereticos zelo excitatur. 24. Vide qua imperitia tu reprehendere audeas eos, qui contra mendacium pro veritate ni40 tuntur. . Lites enim et dissensiones quantas parasti per ecclesias totius mundi? peccatum vero quam magnum tibi exaggerasti, quando te a tot gregibus scidisti? excidisti enim te ipsum, noli te fallere, si quidem ille est vere schismaticus, qui se a communione ecclesiasticae unitatis apostatam fecerit. Dum enim putas omnes a te abstineri posse, solum te ab omnibus abstinuisti. 25. Haec apostoli mandata et monita salutaria (scil. Eph 41-6), 45 quam diligenter Stephanus implevit, humilitatem sensus et lenitatem primo in loco servans. 2 To 128 f. 3 in Kappadokien.

1 Si 3 30.

---

Quid enim humilius aut lenius quam cum tot episcopis per totum mundum dissensisse, pacem cum singulis vario discordiae genere rumpentem, modo cum orientalibus, quod nec vos latere confidimus, modo vobiscum, qui in meridie estis, a quibus legatos episcopos patienter satis et leniter suscepit, ut eos nec ad sermonem saltem colloquii communis admitteret, adhuc insuper dilectionis et caritatis memor praeciperet fraternitati universae 5 ne quis eos in domum suam reciperet, ut venientibus non solum pax et communio sed et tectum et hospitium negaretur. Hoc est servasse unitatem spiritus in coniunctionem pacis, abscidere a caritatis unitate et alienum per omnia fratribus facere et contra sacramentum et vinculum pacis furore discordiae rebellare... Non pudet Stephanum.. propter haereticos asserendos fraternitatem scindere, insuper et Cyprianum pseudochristum et 10 pseudo-apostolum et dolosum operarium dicere; qui omnia in se esse conscius praevenit, ut alteri ea per mendacium obiceret, quae ipse ac merito audire deberet.

Dionysius, Bischof von Alexandrien (gest. 264).

CWEIZSÄCKER (HARNACK), RE 4, 1898, 685 ff.; HARNACK, LG I 409 ff.; BARDENHEWER, LG II 203 ff.; DITTRICH, Dion. d. Gr., Fr 1867.

82. 1. Dionysius v. Alexandrien: Liebestätigkeit der römischen Gemeinde. Brief an Stephan, B. v. Rom: Eusebius h. e. VII 52. UHLHORN I 195.

15

Αἱ μέντοι Συρίαι ὅλαι καὶ ἡ ̓Αραβία, οἷς ἐπαρκεῖτε ἑκάστοτε καὶ οἷς νῦν ἐπεστείλατε, ἥ τε Μεσοποταμία, Πόντος τε καὶ Βιθυνία καὶ συνελόντι εἰπεῖν ἀγαλλιῶνται πάντες πανταχοῦ τῇ ὁμονοίᾳ καὶ φιλαδελφίᾳ, δοξάζοντες τὸν θεόν. 20 83. 2. Dionysius v. Alexandrien: Verhalten des Bischofs Stephan v. Rom in dem Ketzertaufstreit.

,

Brief an Sixtus II., B. v. Rom: Eusebius h. e. VII 54.

Επεστάλκει μὲν οὖν πρότερον καὶ περὶ ̔Ελένου καὶ περὶ Φιρμιλιανοῦ καὶ πάντων τῶν τε ἀπὸ Κιλικίας καὶ Καππαδοκίας καὶ δηλονότι Γαλατίας καὶ πάντων 25 τῶν ἑξῆς ὁμορούντων ἐθνῶν, ὡς οὐδὲ ἐκείνοις κοινωνήσων διὰ τὴν αὐτὴν ταύτην αἰτίαν, ἐπειδὴ τοὺς αἱρετικούς, φησίν, ἀναβαπτίζουσιν. 5. καὶ σκόπει τὸ μέγεθος τοῦ πράγματος. ὄντως γὰρ δόγματα περὶ τούτου γέγονεν ἐν ταῖς μεγίσταις τῶν ἐπισκόπων συνόδοις, ὡς πυνθάνομαι, ὥστε τοὺς προσιόντας ἀπὸ αἱρέσεων προκατηχηθέντας, εἶτα ἀπολούεσθαι καὶ ἀνακαθαίρεσθαι τὸν τῆς 30 παλαιᾶς καὶ ἀκαθάρτου ζύμης ῥύπον· καὶ περὶ τούτων αὐτοῦ πάντων δεόμενος ἐπέστειλα.

84. Kaiser Aurelian: Entscheidung über Paul v. Samosata (272). Eusebius VII 30 17. 19. FRIEDRICH 127; KLOSTERMANN, RE 2, 1897, 285 ff.; LANGEN 1364; HARNACK, Monarchianismus, RE 13, 1903, 303 ff. ; LHomo, Essai sur le règne de l'em- 35 pereur Aurelien, P 1905; BARDY, PAUL de Samosate, P 1923.

Das an Dionysius, B. v. Rom, und Maximus, B. v. Alexandrien, und die ganze katholische Kirche gerichtete Rundschreiben der Synode zu Antiochien 269 über die Absetzung des Paul v. Samosata hatte geschlossen: ἠναγκάσθημεν οὖν, ἀντιτασσόμενον αὐτὸν τῷ θεῷ καὶ μὴ εἴκοντα ἐκκηρύξαντες, ἕτερον ἀντ ̓ αὐτοῦ τῇ 40 καθολικῇ ἐκκλησίᾳ καταστῆσαι ἐπίσκοπον, θεοῦ προνοίᾳ, ὡς πεπείσμεθα, τὸν τοῦ μακαρίου Δημητριανοῦ καὶ ἐπιφανῶς προστάντος πρὸ τούτου τῆς αὐτῆς παροικίας υἱὸν Δόμνον, ἅπασιν τοῖς πρέπουσιν ἐπισκόπῳ καλοῖς κεκοσμημένον· ἐδηλώσαμέν τε ὑμῖν, ὅπως τούτῳ γράφητε, καὶ τὰ τούτου κοινωνικὰ δέχησθε γράμματα. - Dann berichtet Eusebius: ἀλλὰ γὰρ μηδαμῶς ἐκστῆναι τοῦ 45

5

10

Παύλου τοῦ τῆς ἐκκλησίας οἴκου θέλοντος, βασιλεὺς ἐντευχθεὶς Αὐρηλιανὸς αἰσιώτατα περὶ τοῦ πρακτέου διείληφεν, τούτοις νείμαι προστάττων τὸν οἶκον, οἷς ἂν οἱ κατὰ τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν ̔Ρωμαίων πόλιν ἐπίσκο ποι τοῦ δόγματος ἐπιστέλλοιεν.

Die Pseudo-Klementinen (Anfang des 4. Jahrh.). HARNACK, LG I 212 ff.; RE 23, 1913, 312 ff.; DG I 331 ff.; UHLHORN, RE 4, 1898, 171 ff.; HWAITZ, PS. Klementinen, TU 25, L 1904; BARDENHEWER, LG II 615 f.

85. 1. Ps. Klementinen: Die Einsetzung des Klemens zum Bischof von Rom durch Petrus.

Brief des Klemens an Iakobus: Clementina ed. Pde Lagarde, L 1865, 67 ff. 19 ff.

1. Γνώριμον ἔστω σοι, κύριέ μου, ὅτι Σίμων, ὁ διὰ τὴν ἀληθῆ πίστιν καὶ τὴν ἀσφαλεστάτην αὐτοῦ τῆς διδασκαλίας ὑπόθεσιν τῆς ἐκκλησίας θεμέλιος εἶναι ὁρισθεὶς καὶ δι' αὐτὸ τοῦτο ὑπ' αὐτοῦ τοῦ ̓Ιησοῦ ἀψευδεῖ στόματι μετονομασθεὶς Πέτρος, ἡ ἀπαρχὴ τοῦ κυρίου ἡμῶν, ὁ τῶν ἀποστόλων πρῶ 15 τος, ᾧ πρώτῳ ὁ πατὴρ τὸν υἱὸν ἀπεκάλυψεν, ὃν ὁ χριστὸς εὐλόγως ἐμακάρισεν, ὁ κλητὸς καὶ ἐκλεκτὸς καὶ συνέστιος καὶ συνοδοιπόρος, ὁ καλὸς καὶ δόκιμος μαθητής, ὁ τῆς δύσεως τὸ σκοτεινότερον τοῦ κόσμου μέρος ὡς πάντων ἱκανώτερος φωτίσαι κελευσθεὶς καὶ κατορθῶσαι δυνηθείς ..μέχρις ἐν ταῦθα τῆς ̔Ρώμης γενόμενος, θεοβουλήτῳ διδασκαλίᾳ σώζων ἀν 20 θρώπους, αὐτὸς τοῦ νῦν βίου βιαίως τὸ ζῆν μετήλλαξεν.

2. Πρὸς αὐταῖς δὲ ταῖς ἡμέραις, αἷς ἔμελλεν τελευτᾶν, συνηθροισμένων τῶν ἀδελφῶν, αἰφνιδίως λαβόμενός μου τῆς χειρὸς ἐγερθεὶς ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας ἔφη· ἀκούσατέ μου, ἀδελφοὶ καὶ σύνδουλοι. ἐπεὶ (ὡς ἐδιδάχθην ἀπὸ τοῦ με ἀποστεί λαντος κυρίου τε καὶ διδασκάλου ̓Ιησοῦ Χριστοῦ) αἱ τοῦ θανάτου μου ἠγγίκα25 σιν ἡμέραι, Κλήμεντα τοῦτον ἐπίσκοπον ὑμῖν χειροτονῶ, ᾧ τὴν ἐμὴν τῶν λόγων πιστεύω καθέδραν. (cf. 19 τὴν τοῦ διδάσκοντος ἐπιστεύθη καθέδραν.)

86. 2. Ps. Klementinen: Petrus in Antiochia.

Recognitiones ed. Gersdorf, L 1838, 254. WAITZ 16 ff. u. a.

30 X 71 heißt es von Antiochia: in qua Petro apostolo constituta est ab omni populo cathedra et omnis multitudo quotidie ad audiendum verbum conveniens credebat sanae doctrinae.

87. Porphyrius 1: Wirksamkeit des Petrus; Tod in Rom (c. 300). Fragmente von Porphyrius κατὰ Χριστιανῶν: Makarius Magnes, Αποκριτικὸς ἢ Μονογενής ΙΙΙ 35 22. IV 4, Macarii Magnetis quae supersunt ed. C. Blondel, P 1876, 102. 162. WAGENMANN, JdTh 1878, 289 ff.; ¡LDUCHESNE, De Macario Magnete, P 1877; AJKLEFFNER, Porphyrius, Pad 1896; JBIDEZ, Vie de P., Gent 1913; BARDENHEWER, LG II 349; AHARNACK, Porphyrius, SBA 1916 (Nr. 26. 36).

Οὗτος ὁ πρωτοστάτης τοῦ χοροῦ τῶν μαθητῶν διδαχθεὶς ὑπὸ τοῦ θεοῦ 40 θανάτου καταφρονεῖν, συλληφθεὶς ὑπὸ ̔Ηρώδου καὶ φυγών, αἴτιος κολάσεως τοῖς τηροῦσιν ἐγένετο. φυγόντος γὰρ αὐτοῦ νυκτός, ἡμέρας γενομένης, θόρυβος ἦν ἐν τοῖς στρατιώταις πῶς ἐξῆλθεν ὁ Πέτρος· ἐπιζητήσας δὲ αὐτὸν ὁ Ἡρώδης καὶ μὴ εὑρών, ἀνακρίνας τοὺς φύλακας, ἐκέλευσεν ἀπαχθῆναι, τουτέστιν ἀποτμηθῆναι. θαυμάσαι τοίνυν ἐστὶ πῶς ὁ ̓Ιησοῦς τοιούτῳ ὄντι τῷ Πέτρῳ τὰ κλειδία δέ45 δωκε τῶν οὐρανῶν, πῶς ἐν τοσούτῳ τεταραγμένῳ θορύβῳ καὶ τηλικούτοις πράγμασι καταπεπονημένῳ ἔλεγε 2·„βόσκε τὰ ἀρνία μου, εἴ γε τὰ μὲν πρόβατά 1 gest. c. 304.

2 Jo 21 15.