Obrazy na stronie
PDF
ePub

gubernatoribus et lectoribus, ne, qui iuventutem informare ad pietatem deberent, corrumpant eam.

Omnes libri haeretici, quotquot diligenti praehabita investigatione inventi fuerint apud bibliopolas et privatos, vel comburi vel extra omnes Regni provincias educi 5 expediret. Tantumdem de haereticorum libris [dicendum], licet non sint haeretici, ut de grammatica vel rhetorica vel dialectica [qui] in odium haeresis auctorum excludi prorsus debere viderentur; nec enim expedit eos nominari, et minus affici ad eos inventutem, cui se insinuant haeretici per huiusmodi opuscula, quibus alia magis erudita et ab hoc gravi periculo remota inveniri possunt. Si etiam (p. 491) prohiberetur sub gravi10 bus poenis, ne quis bibliopola excuderet aliquem haereticorum librorum, nec apponere scholia cuiuscumque haeretici, quae exemplum aliquod vel verbum quodvis impiam doctrinam redolens vel nomen auctoris haeretici haberent, valde conferret.

-

Nulli curiones nec confessarii essent tolerandi, qui de haeresi male audiunt; et de ea convicti, statim ab omnibus redditibus ecclesiasticis privandi essent. — Pastores catholici 15 quidem, quod ad fidem attinet, sed qui magna ignorantia et malo exemplo suo propter publica peccata populum subvertunt, acerbissime puniendi viderentur et redditibus spoliandi a suis episcopis; certe a cura animarum arcendi; horum enim vita mala et ignorantia pestem haeresum in Germaniam invexit.

Concionatores haeresum et heresiarchae et demum quicumque deprehensi fuerint 20 hac peste alios inficere, gravibus suppliciis puniendi videntur. Publice ubilibet declarari oporteret, quod ii, qui intra unum mensem a die publicationis resipiscerent, absolutionem benignam consecuturi essent in utroque foro 1; et post id tempus, qui deprehensi essent in haeresi, quod infames et inhabiles ad omnes honores futuri essent, et si videretur, exilio aut carcere, vel aliquando etiam morte mulctari posse, consultum forte esset. Sed de 25 extremo supplicio et de Inquisitione ibi constituenda non loquor, quia supra captum videtur Germaniae, ut nunc affecta est. 435. 5. Franz Xavier: Ausbreitung des Christentums durch weltliche Gewalt. Brief an König Johann III. v. Portugal, Kochin 20. Jan. 1548: S. Francisci Xaverii SJ Epistolarum lib. V ep. 9, Pr 1750, 483 ff., die Zitate 487, 488, 491, 492; Monumenta Xaveriana 30 I, Madrid 1899, 450 ff.; EDEVOS, Leben u. Briefe d. Fr. X.s I, R 1877, 330 ff.; HJCOLERIDGE, Life and Letters of Fr. X. II2, Lo 1890, 6 ff.; HVENN-WHOFFMANN, Fr. X., Wiesb 1869, 203 ff.; HSCHAEFER, G. v. Portugal, 4 Bde., Hamb 1852, 147 ff.; JMCROS, Fr. de X., 2 Bde., Toulouse 1900; RPBROU, St. François Xavier, 2 vols, P 1912; GSCHURHAMMER, Xav.forschg. i. 16. Jhrh., ZMW 12, 1922; AHU ONDER, Ignatius v. Loyola 35 u. d. Miss.beruf, Aachen 1923; GWARNECK, Prot. Blchtg. röm. Angriffe a. ev. Heiden M. I, Gütersloh 1884, 116 ff.; CMIRBT, M.methode d. r.-k. K.: Allg. Miss. Zts. 28, 1900, 257 ff.; HAAS, G. d. Chr. in Japan I, Tokio 1902, 237 ff.; Hist. de l'Inquisition de Goa, Amsterdam 1687; EREHATSEK, The holy Inquisition at Goa, Calcutta Review 73, 1881; AJANN, Kath. Missionen in Indien 189 ff.

40

Pro certo habeat Maiestas Tua, in his locis (sc. in Indiarum, Malacae et Moluci regionibus) uti et alibi, plerumque omitti multa, quae fieri ad Dei obsequium expediret. - Un u m isti malo remedium excogitavi, quod si adhiberetur et multi, ni fallor, christiani fierent in his tractibus, et qui ex iis, quod apud potentes gratia careant, expositi sunt iniuriis, cari commendatique magistratibus forent, ut nemo eos vexare, nemo spoliare 45 neque Indus auderet. Hoc autem est, ut significet Maiestas Tua vel per literas praetori cc praefectis, qui iam sunt in India, vel voce coram iis, quos huc mittes rebus praefuturos, alare inquam iis significes ac certo denunties: te incrementum nostrae sa nctae fidei, quod prae omnibus cupis, praecipue, ante omnes religiosos et sa

1 BRAUNSBERGER 491 n. 1: Iudices dicit tum ecclesiasticos, tum civiles.

cerdotes, qui in Indiis sunt ipsi praetori aut loci praefecto commendare, in eo praesertim confidere, ab eo repetiturum rationem, ei quod bene quodve perperam actum in eo genere fuerit, totum imputaturum praemioque aut supplicio repensurum. Atque in ea declaratione, quo minus esset interpretationibus obnoxia, cuperem equidem nominatim exprimi nos omnes, qui versamur in his locis, negando in quemquam 5 nostrum aut in omnes simul deonerare te ullam partem officii, quod conscientiam tuam gravat, sed in eum solum, qui a te autoratus praetoris aut praefecti potestate locum quemcunque obtinet, ubi rei christianae gerendae qualiscunque occasio est. Cum enim Deus Maiestatem Tuam isto gravissimo constrinxerit officio, consulendi videlicet aeternae saluti subiectarum tibi gentium, non aliis a te id 10 debere demandari, quam vicariis auctoritatis isthic tuae et personam Tuae Maiestatis dignitate magistratus repraesentantibus. Quorum alicuius negligentia si evenisse comperias, ut non multi Christi fidem eo gubernante in loco ipsi commisso susceperint, poenas quae ob neglectum obligationis tantae in tuum ipsius impenderent caput, te in ipsum animadversurum, cum iam antea clare denuntiaveris, totum istud 15 gravissimum officium curandi imbuendas Christi fide animas infidelium tibi subiectorum te in tuos primarios horum tractuum ministros exonerasse. Quoties igitur ad te praetor aut praefectus scribet, exponat, quo loco christiana res sit, quot et qui qualesve crediderint ex ethnicis, quae spes sit quaeve facultas adducendorum aliorum. Literis eius solis in his, quae de hoc genere ferentur, fidem adhibiturum te, aliis quorumvis eo de argumento 20 scriptis non acquieturum. Quod si eo in loco vel provincia, cui quisque praeest, eo tempore, quo praefuit, parum aucta numero neophytorum ecclesia nostra sancta fuerit, cum constet multum ubique ac semper augeri posse, modo praesides velint, serio ac fide regia denuntiet Maiestas Tua ipsis in diplomatibus, quibus eos instituis et potestatem confers, te poenas ab ipsis repetiturum. Idque percuperem te iureiurando con- 25 firmare pollicerique palam interposito solemni formula conceptis verbis Dei nomine, te per quemcunque praesidem steterit, ne fides propagetur, eum postquam redierit in Lusitaniam mulctaturum bonis et pecuniam eius remque familiarem universam in opera misericordiae expensurum, ac praeterea vinculis ipsum 30 et dura custodia multis annis detenturum clareque moneas, ne errent, sibique blandiantur, quasi minae deducendae in rem nequaquam sint. Certo enim certius te nullas, quaecunque obtendi possint, excusationes accepturum unamque restare ipsis viam tuae severitatis evitanda e promerendaeque gratiae, si quam plurimos locis et tempo- 35 ribus, quibus rexerint, effecerint christianos. Cur ita fieri necesse sit multis possem experimentis, quae mihi sunt perspectissima, demonstrare. Sed haerere in his nequeo, ne molestus sim Maiestati Tuae et meas aerumnas praeteritas ac praesentes sine spe operae pretii recitem. Tantum dico: si praetor aut praefectus quicunque sit certissime sibi persuaserit, talia ex vero a Maiestate Tua dici planeque ita 40 facturum te, sicut denuntiasti ac iurasti, uno anno universa insula Ceilani et multi orae Malabaris reges totumque quam late patet Comorini promontorium Christi religionem amplectetur. Quamdiu vero praetores aut praefecti locorum Indiae non urge buntur isto metu dignitatis et rei familiaris amittendae, nisi christianos plurimos fecerint, nullum 45 magnum speret Tua Maiestas successum praedicationis per Indias evangelicae, certissimumque habeas nec accessuros multos ad

baptismum nec qui accesserint multum in religione profecturos, neque omnino per aliud stare, quominus quotquot vivunt homines in India Christi divinitatem agnoscant et eius sacram doctrinam profiteantur, quam quod, qui praetor aut praefectus id curare neglexit, nulla per Maiestatem Tuam gravi poena mulctatur.

5 436. 6. Jesuitische Arbeitsweise unter König Johann III. in Schweden (1576). EGGEIJER, G. Schwedens (G. d. europ. St.n) II, Hamb 1834, 216 f. 220 f.; ATHEINER, Schweden u. s. Stellung z. hl. Stuhl unt. Johann III., Sigismund III. und Karl IX., I 1, Augsb 1838, 431 ff.; GIESELER, KG III 1, Bonn 1840, 487 n. 18; AEICHHORN, Card. Stanislaus Hosius II, Mz 1855, 448 ff. 526 ff.; ASTEINHUBER, G. d. Coll. Germanicum10 Hungaricum in Rom I, Fr 1895, 328; HBIAUDET, Le Saint-Siège et la Suède I, P 1907; Le Saint-Siège et la Suède, Notes et documents I, P 1906; HHOLMQUIST, RE 24, 1913, 470 (Lit.); PASTOR, Päpste IX, 689; BDUHR, G. d. Jesuiten i. d. Ländern dt. Zunge II 2, Fr 1913, 75 ff.

15

a) Kard. Stanislaus Hosius an Johann Herbest, Hofprediger der Königin v. Schweden (1576): Anweisung für die Predigt.

Brief aus Rom v. 8. Juli 1576, epist. 241, opera Stan. Hosii, II, Köln 1584, 408; JBAazius, Inventarium ecclesiae Sueo-Gothorum, Lincopiae 1642, 390 ff.

Nihil odiosius est apud vos papae nomine.. Itaque malunt esse Sathanistae quam Papistae: malunt eum sequi, qui dividit inter fratres, quam eum cuius opera fit, ut unitas 20 in ecclesia conservetur. Sed ego divinitus id factum esse puto, quod venit ad vos Norvegius ille 1, quem esse virum prudentem, et bene doctum, et non vulgari iudicio praeditum audio, magna praeterea pietate, censerem hunc modis omnibus amplectendum, ut ecclesiam habere posset, in qua Dei verbum praedicaret... Expedit autem, ut is qui mittitur ad vos, omnem occasionem fugiat, qua possint animi omnium offendi. Poterit fidem in 25 coelum usque tollere, operibus extra fidem factis nihil tribuere, Christum unicum esse mediatorem asserere, unicum illud esse sacrificium crucis, per quod salvati sumus docere. Quae cum in genere docuisset, tum demum eorum quae docuit sanum intellectum afferre, et planum omnibus facere, quod nihil aliud quam hoc fuit hactenus in papatu praedicatum movebitur procul dubio populus, ea quae dicitur esse in homine vitae sanctimonia, cum 30 videat longe ab ea discrepare suos episcopos et ministros.

35

b) Bericht des Florentius Feyt über die Tätigkeit des Laurentius Nicolai (KlosterLasse) in Schweden (1577).

Scriptum Magistri Florentii Feyt reversi ex Suecia a. 1577 de statu religionis in regno: Geijer, G. Schwedens 11, 221. THEINER I 2 Nr. 113-115.

-

Insinuat se Pater Laurentius in amicitiam Germanorum, hi enim faciles sunt. Pergit Pater ad ministros, sermonem miscet variis de rebus. -- Ministri, homines illiterati, promtitudinem latini sermonis et elegantiam mirantur, operam omnem promittunt, miseri laqueum, quo suspendantur postea, sibi contexunt. Adeunt regem, commendant virum. Rex gratam sibi esse commendationem significat; gaudet in sinu rem dextre confectam. 40 Hanc opportunitatem nactus rex, Patrem Laurentium in Theologiae professorem cooptavit, statuens, ut quotquot Holmiae ministri essent (erant autem, plus minus, 30) Patris lectionibus interessent. Verum cum Sueci (ut vulgo fertur) tardi sint, factum est, ut P. Laurentius non nisi Iulio mense Stockholmiam lectiones suas auspicaretur. Porrocum salutis nostrae inimicus omnem animarum fructum semper impedire contendit, excitavit

[ocr errors]

Laurentius Nicolai Norvegus: Lauritz Nielssen, in Schweden gewöhnlich Klosterlasse genannt, geboren 1538 in Oslo, studierte in Löwen, trat zum Katholizismus über, wurde 1564 Jesuit, starb 1622, vgl. LKARTTUNEN, Antonio Possevino, Thèse de Helsinski, Lausanne 1908, 81 ff.; ABRANDRUD, Klosterlasse, Kristiania 1895; APERGER, SJ, Jesuiterpateren Lauritz Nielssen, Krist 1896.

2 Florentius Feyt war in Löwen Schüler von Laurentius Norvegus und begleitete ihn nach Schweden, vgl. KARTTUNEN, Ant. Possevino 92 f.

aemulum quendam. P. Laurentio, Abrahamum (Angermannum) scholae rectorem: is animos auditorum subvertit et alienos a Patre fecit. Progreditur tamen Pater, quotquot auditores veniant, insinuat se in familiaritatem aliquorum, nunc hunc, nunc illum, dante Deo, ad fidem occulte reducit.

c) Iohannis Messenii Scondia illustrata (1620).

Hrsg. v. Joh. Peringsköld, Stockholm 1700 ff. - Ueber Messenius (gest. 1637): FRWHORN, G. d. Literatur d. skandinav. Nordens, L 1880, 295 ff.

VII. 33. a. 1575. Medio praeterea tempore in Sueciam adductus P. Laurentius Norvegus, cum paucis Iesuitarum aliis natione Flandris, vestium cultu et vultu, sermoneque imprimis se accommodat ille Stockholmensium presbyterio; qui cum non parum eruditionis 10 ostentet, familiariter privatim disputat; se tamen Evangelicum ex regis ac P. Herbesti instinctu simulat. Itaque clero regni primario consentiente, petente et plaudente scholam aperit theologicam in coenobio Stockholmensium insulari; vicinam pro concionibus ecclesiam capit; ad ipsum utrobique velut novum summumque Augustanae confessionis theologum auscultandum ingens fit hominum concursus. Quibus ideo magis indies placebat, 15 quod non ex scriptura modo sacra et sanctis patribus, sed astu quodam mirabili ex ipsiusmet Lutheri libris ita pedetentim omnia ferme catholicorum probaret suis auditoribus dogmata, ut pauci demum inter utramque discernere possent religionis differentiam.

VII. 45 a. 1576. Ueber die Kämpfe veranlassende Liturgie:,,Pontificiae in Sueciam religionis postliminio introducendae prodromus."

XV (Epitome). 135. a. 1575: Laurentius Norvegus cum aliis Iesuitarum nonnullis propter huius consummationem operis hoc tempere accitus in Sueciam, callideque Lutheranum imprimis simulans conatur per partes et velut gradatim Suecos cum rege ad integrum revocare dogma ecclesiae romanae.

437.

20

Artikel des Religionsfriedens aus dem Augsburger Reichstagsab- 25 schied vom 25. Sept. 1555.

Beiträge z. Reichsgeschichte 1553-1555 v. AvDruffel u. K Brandi (Briefe u. Akten z. G. d. 16. Jhdts IV.) Nr. 671, M 1896, 722-744. FBVBUCHOLTZ, G. Ferdinands I., W 1831, Bd. 7-9; GWOLF, Augsb. Rel.fr., St 1890; Dt. G. i. Zeitalter d. Gegenref. I, B 1899, 698 ff.; KRIEKER, Rechtl. Stellung d. ev. K. Dts., L 1893, 115 ff.; RANKE, Dt. G. V 30 255 ff.; JANSSEN, Dt. G. III 705 ff.; GEGELHAAF, Dt. G. im 16. Jahrh. II, St 1892, 574 ff.; MRITTER, Augsb. Relfr.: Hist. Taschenb., L 1882; Dt. G. i. Zeitalter d. Gegenref. I, St 1889, 79 ff.; HFÜRSTENAU, Grund R d. Religionsfreiheit, L 1891, 33 ff.; KBRANDI, Passauer Vertrag u. Augsb. Relfr., HZ 95, 1905; KOLDE, RE 2, 1897, 250 ff.; Bv BONIN, Prakt. Bedeutung d. ius reformandi, St 1902 (KRAbh. v. USTUTZ, H. 1); USTUTZ, KR 35 371 ff.; SCHROEDER, RG 893.

(1. Der stende und undertonen gemüter widerumb in ruge und vertrauen gegen einander zu stellen, die teutsch nation, unser geliebt vatterlant vor entlicher zertrennung und undergang zu verhütten, haben wir uns mit der Kfen reten und geordneten, den erscheinenden fürsten und stenden, der abwesen- 40 den botschaften und gesanten, und sie hinwider sich mit uns vereinigt und verglichen.

(2. Landfriede). Setzen demnach... das hinfüro niemands, was würden, stants oder wesen der sei, umb keinerlei ursachen willen... den andern beveden, bekriegen... sondern in alle wege die Kai. Mt. und wir alle stende, und hinwiderumb die stende Kai. Mt. <und> uns, auch ein stant den andern, bei dieser nachfolgenden religions-, auch ge- 45 meiner constitution des ufgerichten lantfriedens alles inhalts bleiben lassen sollen.

(3. Sicherung der Stände der A. C.) Und damit solcher friet auch der spaltigen religion halben wie aus hievor vermelten und angezogenen ursachen die hohe notturft des

hl. reichs teutscher nation erfordert, desto bestendiger zwischen der Röm. Kai. Mt., uns, auch den curfürsten, fürsten und stenden des hl. reichs teutscher nation angestelt, aufgericht und erhalten werden möchten, so sollen die Kai. Mt., wir, auch curfürsten, fürsten und stende des hl. reichs keinen stand des reichs von wegen der Augs5 purgischen confession und derselbigen ler, religion und glaubens halb mit der tat gewaltiger weis überziehen, beschedigen, vergewaltigen oder in andere wege wider sein conscienz, gewissen und willen von dieser Augspurgischen confession, religion, glauben, kirchengebreuchen, ordnungen und ceremonien, so sie aufgericht oder nochmals aufrichten möchten in iren fürstentumben, landen und herschaften, tringen oder derhalben 10 durch mandat oder in einiger anderer gestalt beschwären und verachten, sonder bei sölcher religion, glauben, kirchengebreuchen, ordnungen und ceremonien, auch iren hab (und> gütern, liegent und farent, lant, leuten, herschaften, obrigkeiten, herlichkeiten und gerechtigkeiten ruiglich und friedlich bleiben lassen, und sol die streitig religion nicht anderst, dan durch christliche, freuntliche, friedliche 15 mittel und wege zu einhelligem, christlichem verstant und vergleichung gepracht werden.

(4. Sicherung der Stände der alten Religion.) Dargegen sollen die stende, so der Augspurgischen confession verwant.. des hl. reichs stende, der alten religion anhengig, geistlich oder weltlich.. gleichergestalt bei irer religion.. un20 beschwert pleiben.. lassen.

(5. Ausschluß Andersgläubiger.) Doch sollen alle andere, so obgemelten beden religionen nit anhengig, in diesem frieden nit gemeint sondern genzlich ausgeschlossen sein.

(6. Geistlicher Vorbehalt.) Wo ein erzbischof, bischof, prelat oder ein anderer geist25 lichs stants von unser alten religion abtretten wurd, das derselbig sein erzbistum, bistum, prelatur und andere beneficia, auch damit alle frucht und einkommen, so er davon gehabt, alsbalt on einiche verwiderung und verzug, jedoch seinen eren onnachteilig, verlassen, auch den capiteln und denen es von gemeinen rechten oder der kirchen und stift gewonheiten zugehört, eine person der alten religion verwant 30 zu welen und zu ordnen zugelassen sein, welche auch sampt der geistlichen capiteln und andern kirchen bei der kirchen und stift fundationen, electionen, presentationen, confirmationen, altem herkommen, gerechtigkeiten und gütern, liegent und fahrent, unverhindert und friedlich gelassen werden sollen, jedoch künftiger, christlicher, freuntlicher und entlicher vergleichung der religion unvorgreiflich.

35

(7. Eingezogene Güter reichsunmittelbarer Stände.) Dieweil aber etliche stende und derselbigen vorfarn etlich stift, clöster und andere geistliche güter eingezogen und dieselbigen zu kirchen, schulen, milten und andern sachen angewent, so sollen auch solche eingezogene gütter, welche denjenigen, so dem reich on mittel underworfen und reichsstende sein, nit zugehörig, und dero possession die geistlichen zu zeit 40 des Passauischen vertrags oder seithero nit gehabt, in diesem friedstand mit begriffen und eingezogen sein, und bei der verordnung, wie es ein jeder stant mit obberürten eingezogenen und albereit verwenten güttern gemacht, gelassen werden, und dieselbigen stende deruhalb weder in noch ausserhalb rechtens, zu erhaltung eines bestendigen ewigen friedens, nit besprochen noch angefochten werden.

45

(8. Geistliche Jurisdiktion.) Damit auch obberürte bederseits religions verwante so vil mer in bestendigem frieden und gutter sicherheit gegen und beieinander sitzen und pleiben mögen, so sol die geistlich jurisdiktion.. wider der Augs

« PoprzedniaDalej »