οὕτως ἕκτος ἀπὸ τῶν ἀποστό- Hyginus 1, post Pius, post quem Anicetus. λων καθίσταται Ξύστος· μετὰ δὲ τοῦ- Quum autem successisset Aniceto Soter, τον Τελεσφόρος, ὃς καὶ ἐνδόξως ἐμαρ- nunc duodecimo loco episcopatum τύρησεν· ἔπειτα Υγῖνος 2, εἶτα Πίος, ab apostolis habet Eleutherius. Hac μεθ' δν ̓Ανίκητος. διαδεξαμένου τὸν ordinatione et successione, ea quae est ab 5 Ανίκητον Σωτῆρος, νῦν δωδεκάτῳ apostolis in ecclesia traditio et veritatis praeτ ό π τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀπὸ τῶν conatio pervenit usque ad nos. Et est pleἀποστόλων κατέχει κλῆρον 'Ελεύ- nissima haec ostensio, unam et eandem viviθερος. 5. τῇ αὐτῇ τάξει καὶ τῇ αὐτῇ ficatricem fidem esse, quae in ecclesia ab διδαχῇ ἥ τε ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἐν τῇ apostolis usque nune sit conservata et tra- 10 ἐκκλησίᾳ παράδοσις καὶ τὸ τῆς ἀληθείας dita in veritate.

κήρυγμα κατήντηκεν εἰς ἡμᾶς. (Eusebius

h. e. V 6 1) 2.

42. 6. Irenaeus: Die Gemeinden zu Smyrna und Ephesus Zeugen der apostolischen Tradition (Polykarp; Johannes; Marcion).

5.

15

III 3 4. Καὶ Πολύκαρπος δὲ οὐ Et Polycarpus autem non solum μόνον ὑπὸ ἀποστόλων μαθητευθεὶς καὶ ab apostolis edoctus et conversatus cum συναναστραφείς πολλοῖς τὸν Χριστὸν multis ex eis, qui dominum nostrum videἑωρακόσιν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀποστόλων runt; sed etiam ab apostolis in Asia, in ea κατασταθεὶς εἰς τὴν ̓Ασίαν, ἐν τῇ ἐν quae est Smyrnis ecclesia con- 20 Σμύρνῃ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκο- stitutus episcopus, quem et nos πος, ὃν καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν ἐν τῇ vidimus in prima nostra aetate: (multum πρώτῃ ἡμῶν ἡλικίᾳ· 4. (ἐπιπολὺ γὰρ enim perseveravit et valde senex glorioπαρέμεινε, καὶ πάνυ γηραλέος, ἐνδόξως sissime et nobilissime martyrium faciens καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξῆλθε exivit de hac vita) haec docuit sem-25 τοῦ βίου) ταῦτα διδάξας ἀεὶ, ἃ καὶ per quae ab apostolis didiceπαρὰ τῶν ἀποστόλων ἔμαθεν, & rat, quae et ecclesiae tradidit, καὶ ἡ ἐκκλησία παραδίδω- et sola sunt vera. Testimonium his σιν, ἃ καὶ μόνα ἐστὶν ἀληθῆ. perhibent quae sunt in Asia ecclesiae omnes μαρτυροῦσι τούτοις αἱ κατὰ τὴν Ασίαν et qui usque adhuc successerunt Polycarpo; 30 ἐκκλησίαι πᾶσαι, καὶ οἱ μέχρι νῦν δια- qui vir multo maioris auctoritatis et fidelior δεδεγμένοι τον Πολύκαρπον, πολλῷ veritatis est testis, quam Valentinus et Marἀξιοπιστότερον καὶ βεβαιότερον ἀλη- cion et reliqui, qui sunt perversae sententiae. θείας μάρτυρα ὄντα Οὐαλεντίνου καὶ Is enim est, qui sub Aniceto quum advenisset Μαρκίωνος καὶ τῶν λοιπῶν κακογνω- in urbem, multos ex his quos praediximus, 35 μόνων. ὃς καὶ ἐπὶ ̓Ανικήτου ἐπιδημή- haereticos convertit in ecclesiam Dei, unam σας τῇ Ρώμῃ, πολλοὺς ἀπὸ τῶν προειρη- et solam hanc veritatem annuntians ab μένων αἱρετικῶν ἐπέστρεψεν εἰς τὴν apostolis percepisse se, quam et ecclesiae ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ, μίαν καὶ μόνην tradidit. Et sunt qui audierunt eum dicenταύτην ἀλήθειαν κηρύξας ὑπὸ τῶν ἀπο- tem, quoniam Ioannes domini discipulus, 40 στόλων παρειληφέναι, τὴν ὑπὸ τῆς ἐκ- in Epheso iens lavari, quum vidisset intus κλησίας παραδεδομένην. 6. καὶ εἰσὶν οἱ Cerinthum, exsilierit de balneo non lotus; 1 Iren. I 27 1: Κέρδων ἐπιδημήσας ἐν τῇ Ρώμῃ ἐπὶ ̔Υγίνου, ἔννατον κλῆρον τῆς ἐπισκοπικῆς διαδοχῆς ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἔχοντος; III 43: Ὑγίνου, ὃς ἦν ἔννατος ἐπίσκοπος. Ebenso Cyprian epist. 742 (ed. Hartel II 801).

2 Zu der Frage einer Röm. Bischofsliste Epiphanius, Panarion haer. 27, 6, ed. KHoll, L 1919, 308 ff.; BÖHMER, ZNW VII, 1906, 193 ff.; cf. HARNACK, Chronologie I 184 ff.; LIETZMANN, Petrus und Paulus in Rom 14 ff.

40. 4. Irenaeus: Entstehung des Episkopats. Ansehen der römischen Gemeinde. ARITSCHL, Altkath. K.2, Bonn 1857, 312 ff.; RSEEBERG, Begriff d. chr. K., Erl. 1885, 16 ff.; HARNACK, SBA 1889, 939 ff.; 1893, 939 ff.; LANGEN I 170 ff.; DERS., JThZ II, 1894, 320 ff.; FUNK I 12 ff.; JCHAPMAN, Rev. Bénédictine XII, 1895, 49 ff.; JSCHNITZER, Hat Jesus d. 5 Papsttum gestiftet 3, Augsb. 1910, 62 ff.; GESSER, Katholik 1917; DERS., Th. u. Gl. 14, 1922, 344 ff.; HPRECHT, Begründg d. röm. Primats auf d. Vat. Konzil nach Irenaeus u. d. Florentinum 1923 (D. Gött.); FXROIRON, Rech. scienc. rel. 8, 1917, 36 ff.; HKоcн, StKr 1921; FHEILER, Katholizismus, M 1923, 282, 290 f.

III 31. Traditionem itaque apostolorum in toto mundo manifestatam in omni 10 ecclesia adest respicere omnibus, qui vera velint videre, et habemus annumerare eos, qui ab apostolis instituti sunt episcopi1 in ecclesiis, et successores eorum usque ad nos, qui nihil tale docuerunt neque cognoverunt, quale ab his deliratur. Etenim si recondita mysteria scissent apostoli, quae seorsim et latenter ab reliquis perfectos docebant, his vel maxime traderent ea quibus etiam ipsas ecclesias com15 mittebant. Valde enim perfectos et irreprehensibiles in omnibus eos volebant esse, quos et successores relinquebant, suum ipsorum locum magisterii tradentes; quibus emendate agentibus fieret magna utilitas, lapsis autem summa calamitas.

2. Sed quoniam valde longum est in hoc tali volumine omnium ecclesiarum enumerare successiones, maximae et antiquissimae et omnibus cog20 nitae, a gloriosissimis duobos apostolis Petro et Paulo Romae fundatae et constitutae ecclesiae, eam quam habet ab apostolis traditionem et annuntiatam hominibus fidem, per successiones episcoporu m pervenientem usque ad nos indicantes, confundimus omnes eos, qui quoquo modo, vel per sibiplacentiam vel vanam gloriam vel per caecitatem et malam sententiam prae25 terquam oportet colligunt. Ad hanc enim ecclesiam propter potentiorem principalitatem necesse est omnem convenire ecclesiam, hoc est, eos qui sunt undique fideles, in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea quae est ab apostolis traditio.

30

41.

5. Irenaeus: Liste der römischen Bischöfe. LANGEN I 167 ff.; BOEHMER ZNW VII, 1906, 333 ff.

III 33. Θεμελιώ σαντες οὖν Fundantes igitur et instruentes beati καὶ οἰκοδομήσαντες οἱ μακάριοι apostoli ecclesiam Lino episcopatum ἀπόστολοι τὴν ἐκκλησίαν administrandae ecclesiae tradiderunt. Huius 25 Λίνῳ τὴν τῆς ἐπισκοπῆς λειτουργίαν Lini Paulus in his quae sunt ad Timotheum ἐνεχείρισαν· τούτου τοῦ Λίνου Παύλος epistolis meminit 2. Succedit autem ei Anaἐν ταῖς πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολαῖς μέμcletus; post eum tertio loco ab apoνηται ". διαδέχεται δὲ αὐτὸν ̓Ανέγκλη- s to lis episcopatum sortitur Clemens, qui τος. 2. μετὰ τοῦτον δὲ τρίτῳ τόπῳ et vidit ipsos apostolos et contulit cum eis 40 ἀπὸ τῶν ἀποστόλων τὴν ἐπισκο- etc. . .

πὴν κληροῦται Κλήμης, ὁ καὶ ἑωρακὼς Huic autem Clementi succedit Evaτοὺς μακαρίους ἀποστόλους και συμ-ristus et Evaristo Alexander, ac deinceps βεβληκὼς αὐτοῖς κτλ... 4. τὸν δὲ sextus ab apostolis constitutus Κλήμεντα τοῦτον διαδέχεται Εὐάρεστος est Sixtus, et ab hoc Telesphorus, qui etiam 45 καὶ τὸν Εὐάρεστον Αλέξανδρος· εἶθ' gloriosissime martyrium fecit; ac deinceps

1 cf. V 201 Omnes ii (haeretici) valde posteriores sunt quam episcopi, quibus apostoli tradiderunt ecclesias. 2 II Ti 4 21.

οὕτως ἕκτος ἀπὸ τῶν ἀποστό- Hyginus i, post Pius, post quem Anicetus. λ ω ν καθίσταται Ξύστος· μετὰ δὲ τοῦ- Quum autem successisset Aniceto Soter, τον Τελεσφόρος, ὃς καὶ ἐνδόξως ἐμαρ- nunc duodecimo loco episcopatum τύρησεν· ἔπειτα Υγίνος 2, εἶτα Πίος, ab apostolis habet Eleutherius. Hac μεθ ̓ ὃν ̓Ανίκητος. διαδεξαμένου τὸν ordinatione et successione, ea quae est ab 5 Ανίκητον Σωτῆρος, νῦν δωδεκάτῳ apostolis in ecclesia traditio et veritatis praeτόπῳ τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀπὸ τῶν conatio pervenit usque ad nos. Et est pleἀποστόλων κατέχει κλῆρον 'Ελεύ- nissima haec ostensio, unam et eandem viviθερος. 5. τῇ αὐτῇ τάξει καὶ τῇ αὐτῇ ficatricem fidem esse, quae in ecclesia ab διδαχῇ ἥ τε ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἐν τῇ apostolis usque nune sit conservata et tra- 10 ἐκκλησίᾳ παράδοσις καὶ τὸ τῆς ἀληθείας dita in veritate.

κήρυγμα κατήντηκεν εἰς ἡμᾶς. (Eusebius

h. e. V 61) 2.

42. 6. Irenaeus: Die Gemeinden zu Smyrna und Ephesus Zeugen der apostolischen Tradition (Polykarp; Johannes; Marcion).

15

III 34. Καὶ Πολύκαρπος δὲ οὐ Et Polycarpus autem non solum μόνον ὑπὸ ἀποστόλων μαθητευθεὶς καὶ ab apostolis edoctus et conversatus cum συναναστραφεὶς πολλοῖς τὸν Χριστὸν multis ex eis, qui dominum nostrum videἑωρακόσιν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀποστόλων runt; sed etiam ab apostolis in Asia, in ea κατασταθεὶς εἰς τὴν ̓Ασίαν, ἐν τῇ ἐν quae est Smyrnis ecclesia con- 20 Σμύρνῃ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκο- stitutus episcopus, quem et nos πος, ὃν καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν ἐν τῇ vidimus in prima nostra aetate: (multum πρώτῃ ἡμῶν ἡλικίᾳ· 4. (ἐπιπολὺ γὰρ enim perseveravit et valde senex glorioπαρέμεινε, καὶ πάνυ γηραλέος, ἐνδόξως sissime et nobilissime martyrium faciens καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξῆλθε exivit de hac vita) haec docuit sem-25 τοῦ βίου) ταῦτα διδάξας ἀεὶ, ἃ καὶ per quae ab apostolis didiceπαρὰ τῶν ἀποστόλων ἔμαθεν, a rat, quae et ecclesiae tradidit, καὶ ἡ ἐκκλησία παραδίδω- et sola sunt vera. Testimonium his σιν, ἃ καὶ μόνα ἐστὶν ἀληθῆ. perhibent quae sunt in Asia ecclesiae omnes 5. μαρτυροῦσι τούτοις αἱ κατὰ τὴν Ασίαν et qui usque adhuc successerunt Polycarpo: 30 ἐκκλησίαι πᾶσαι, καὶ οἱ μέχρι νῦν δια- qui vir multo maioris auctoritatis et fidelior δεδεγμένοι τον Πολύκαρπον, πολλῷ veritatis est testis, quam Valentinus et Marἀξιοπιστότερον καὶ βεβαιότερον ἀλη- cion et reliqui, qui sunt perversae sententiae. θείας μάρτυρα ὄντα Ουαλεντίνου καὶ Is enim est, qui sub Aniceto quum advenisset Μαρκίωνος καὶ τῶν λοιπῶν κακογνω- in urbem, multos ex his quos praediximus, 35 μόνων. ὃς καὶ ἐπὶ ̓Ανικήτου ἐπιδημή- haereticos convertit in ecclesiam Dei, unam σας τῇ Ρώμῃ, πολλοὺς ἀπὸ τῶν προειρη- et solam hanc veritatem annuntians ab μένων αἱρετικῶν ἐπέστρεψεν εἰς τὴν apostolis percepisse se, quam et ecclesiae ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ, μίαν καὶ μόνην tradidit. Et sunt qui audierunt eum dicenταύτην ἀλήθειαν κηρύξας ὑπὸ τῶν ἀπο- tem, quoniam Ioannes domini discipulus, 40 στόλων παρειληφέναι, τὴν ὑπὸ τῆς ἐκ- in Epheso iens lavari, quum vidisset intus κλησίας παραδεδομένην. 6. καὶ εἰσὶν οἱ Cerinthum, exsilierit de balneo non lotus;

1 Iren. I 27 1: Κέρδων ἐπιδημήσας ἐν τῇ Ρώμῃ ἐπὶ Ὑγίνου, ἔννατον κλῆρον τῆς ἐπισκοπικῆς διαδοχῆς ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἔχοντος; III 43: Ὑγίνου, ὃς ἦν ἔννατος ἐπίσκοπος. Ebenso Cyprian epist. 74 2 (ed. Hartel II 801).

2 Zu der Frage einer Röm. Bischofsliste Epiphanius, Panarion haer. 27, 6, ed. KHoll, L 1919, 308 ff.; BÖHMER, ZNW VII, 1906, 193 ff.; cf. HARNACK, Chronologie I 184 ff.; LIETZMANN, Petrus und Paulus in Rom 14 ff.

ἀκηκοότες αὐτοῦ, ὅτι ̓Ιωάννης, ὁ τοῦ dicens, quod timeat ne balneum concidat, κυρίου μαθητής, ἐν τῇ ̓Εφέσῳ πορευ- quum intus esset Cerinthus inimicus veritaθεὶς λούσασθαι, καὶ ἰδὼν ἔσω Κήριν- tis. Et ipse autem Polycarpus Marcioni aliθον, ἐξήλατο τοῦ βαλανείου μὴ λουσά- quando occurrenti sibi et dicenti: Cog5 μενος ἀλλ ̓ ἐπειπών· φύγωμεν, μὴ καὶ noscis nos ? respondit: Cognosco te primoτὸ βαλανεῖον συμπέσῃ, ἔνδον ὄντος genitum Satanae. Tantum apostoli et hoΚηρίνθου, τοῦ τῆς ἀληθείας ἐχθροῦ. rum discipuli habuerunt timorem, ut neque 7. καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Πολύκαρπος Μαρκίωνί 1 verbo tenus communicarent alicui eorum, ποτε εἰς ὄψιν αὐτῷ ἐλθόντι καὶ φήσαντι qui adulteraverunt veritatem, quemadmo10 ἐπιγινώσκεις ἡμᾶς; ἀπεκρίθη· ἐπιγι- dum et Paulus ait: Haereticum autem νώσκω τὸν πρωτότοκον τοῦ σατανᾶ. hominem post unam correptionem devita, τοσαύτην οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ μαθηταὶ sciens quoniam perversus est qui est talis αὐτῶν ἔσχον εὐλάβειαν πρὸς τὸ μηδὲ et est a semetipso damnatus. μέχρι λόγου κοινωνεῖν τινὶ τῶν παρα15 χαρασσόντων τὴν ἀλήθειαν, ὡς καὶ Παῦλος ἔφησεν 2 · αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει, ὧν αὐτοκατάκριτος.

20

*Εστι δὲ καὶ ἐπιστολὴ Πολυκάρπου πρὸς Φιλιππησίους γεγραμμένη ἱκανωτάτη, ἐξ ἧς καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς πίστεως Est autem et epistola Polycarpi ad Phiαὐτοῦ καὶ τὸ κήρυγμα τῆς ἀληθείας οἱ lippenses scripta perfectissima, ex qua et βουλόμενοι καὶ φροντίζοντες τῆς ἑαυτῶν characterem fidei eius et praedicationem 25 σωτηρίας δύνανται μαθεῖν. Euseb. h. e. veritatis, qui volunt et curam habent suae IV 14 38. Αλλὰ καὶ ἡ ἐν Ἐφέσῳ salutis, possunt discere. Sed et quae ἐκκλησία ὑπὸ Παύλου μὲν τεθε- est Ephesi ecclesia a Paulo quiμελιωμένη, Ιωάννου δὲ παραμείναντος dem fundata, Ioanne autem permanente apud αὐτοῖς μέχρι τῶν Τραϊανοῦ χρόνων, eos usque ad Traiani tempora, testis 30 μάρτυς ἀληθής ἐστι τῆς τῶν est verus apostolorum ἀποστόλων παραδόσεως. Euseb. ditionis. III 23 4.

43.

7. Irenaeus: Der Episkopat im Besitz der Wahrheit.

tra

IV 262. Quapropter eis qui in ecclesia sunt presbyteris obaudire oportet, his qui 35 successionem habent ab apostolis, sicut ostendimus; qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum secundum placitum patris acceperunt; reliquos vero, qui absistunt a principali successione, et quocunque loco colligunt, suspectos habere vel quasi haereticos et malae sententiae.

40

44. 8. Irenaeus: Die Erhaltung der apostolischen Lehre.

IV 33 8. Γνῶσις ἀληθὴς ἡ τῶν ἀποστό Agnitio vera est apostolorum doctrina λων διδαχὴ καὶ τὸ ἀρχαῖον τῆς ἐκκλη- et antiquus ecclesiae status in universo σίας σύστημα κατὰ παντὸς τοῦ κόσμου. mundo

et character corporis Christi secundum successiones episcoporum, quibus illi eam, quae in unoquoque loco est, ecclesiam tradiderunt; quae pervenit usque ad nos custoditione 2 Tit 3 10.

1 AVHARNACK, Marcion, L 1921, 1* ff.

sine fictione scripturarum tractatio plenissima neque additamentum neque ablationem recipiens; et lectio sine falsatione et secundum scripturas expositio legitima et diligens et sine periculo et sine blasphemia; et praecipuum dilectionis munus, quod est pretiosius quam agnitio, gloriosius autem quam prophetia, omnibus autem reliquis charismatibus supereminentius.

5

45. Caius von Rom1: Die Gräber des Petrus und Paulus in Rom. Eusebius h. e. II 25 5-7. ERBES (cf. oben Nr. 5) 67 ff.; FRIEDRICH 69 f.; ZISTERER, ThQ 1892; HARNACK, LG I 601; RE 3, 1897, 638; GRISAR I 225; LIETZMANN, Petrus u. Paulus i. Rom 106 ff.; GLA PIANA, The tombs of Peter and Paul ad Catacumbas Harvard Theol. Rev. 14, 1921; PSTYGER, Erste Ruhestätte der Apostel fürsten Petrus und Paulus an d. Via Appia, 10 ZKathTh 45, 1921; HDIECKMANN. Zeugnis d. Polykrates f. d. Apostelgräber in Rom, ebend.; JPKIRSCH, Das neuentdeckte Denkmal d. Apostel Petrus u. Paulus,,in Catacumbas“ an d. Appischen Straße in Rom, RQ 30, 1922; LIETZMANN, The tomb of the apostles, Harvard Theol. Rev. 16, 1923.

Παῦλος δὴ οὖν ἐπ' αὐτῆς Ρώμης τὴν κεφαλὴν ἀποτμηθῆναι καὶ Πέτρος ὡσαύ- 15 τως ἀνασκολοπισθῆναι κατ ̓ αὐτὸν ἱστοροῦνται. καὶ πιστοῦταί γε τὴν ἱστορίαν ἡ Πέτρου και Παύλου εἰς δεῦρο κρατήσασα ἐπὶ τῶν αὐτόθι κοιμητηρίων πρόσρησις. 6. οὐδὲν δ ̓ ἧττον καὶ ἐκκλησιαστικὸς ἀνήρ, Γ άϊος ονόματι, κατὰ Ζεφυρί νον Ρωμαίων γεγονὼς ἐπίσκοπον· ὃς δὴ Πρόκλῳ τῆς κατὰ Φρύγας προϊσταμένῳ γνώμης ἐγγράφως διαλεχθεὶς αὐτὰ δὴ ταῦτα περὶ τῶν τόπων, 20 ἔνθα τῶν εἰρημένων ἀποστόλων τὰ ἱερὰ σκηνώματα κατατέθειται, φησίν· τ., ἐγὼ δὲ τὰ τρόπαια τῶν ἀποστόλων ἔχω δεῖξαι, ἐὰν γὰρ θελήσῃς ἀπελθεῖν ἐπὶ τὸν Βατικανὸν ἢ ἐπὶ τὴν ὁδὸν τὴν ̓ Ωστίαν, εὑρήσεις τὰ τρόπαια τῶν ταύτην ἱδρυσαμένων τὴν ἐκκλησίαν.

Tertullian, Presbyter in Karthago (gest. c. 220).

AHAUCK, T.S Leben u. Schriften, Erl. 1877, 166 ff.; ENÖLDECKEN, Tertullian, Gö 1890; HARNACK, LG I 667 ff.; BARDENHEWER, LG II, 377 ff.; SCHANZ-KRÜGER 270 ff.; BONWETSCH, RE 19, 1907, 537 ff.; 24, 560.

46.

1. Tertullian: Klerus und Laien; Spendung der Taufe.

De baptismo c. 17: CSEL XX 214 f.

25

30

Dandi quidem (baptismi) habet ius summus sacerdos, qui est episcopus; dehinc presbyteri et diaconi, non tamen sine episcopi auctoritate, propter ecclesiae honorem, quo salvo salva pax est. Alioquin etiam laicis ius est. Quod enim ex aequo accipitur, ex aequo dari potest. Nisi episcopi iam aut presbyteri aut diaconi, vocantur discentes. Domini sermo non debet abscondi ab ullo. Perinde et baptismus, aeque dei census, 85 ab omnibus exerceri potest. Sed quanto magis laicis disciplina verecundiae et modestiae incumbit, cum ea maioribus competant, ne sibi adsumant dicatum episcopi officium? Episcopatus aemulatio schismatum mater est. Omnia licere dixit sanctissimus apostolus, sed non omnia expedire 2. Sufficiat scilicet in necessitatibus ut utaris, sicubi aut loci aut temporis aut personae condicio compellit.

40

Pro cuiusque personae condicione ac dispositione, etiam aetate, cunctatio baptismi utilior est, praecipue tamen circa parvulos. Quid enim necesse, si non tam necesse est, sponsores etiam periculo ingeri, qui et ipsi per mortalitatem destituere promissiones suas 45 possunt et proventu malae indolis falli? Ait quidem dominus 3 nolite illos prohibere ad 1 Kirchlicher Schriftsteller z. Z. des Bischofs Zephyrin in Rom, vgl. Bardenhewer LG I. 2 I Ko 6 12. 3 Mt 19 14.

432 ff.