SECULUM IV, ANNUS 397. ELENCHUS AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XIV CONTINENTUR. S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS EPISCOPUS. Benedictinorum Patrum e congregatione S. Mauri Epistola dedicatoria . Vita sancti Ambrosii a Paulino ejus notario ad beatum Augustinum conscripta. Vita et conversatio sancti Patris nostri Ambrosii episcopi Mediolanensis, auctore, ut videtur, Symeone Metaphraste. Aprilis die 4. - Ex cod. Gr. Paris. 1458. Exstabat quidem Operibus Ambrosii ed. Bened. præfixa, sed initio mutila et Vita sancti Ambrosii, ex ejus potissimum scriptis ab editoribus Benedictinis collecta, BENEDICTINORUM PATRUM E CONGREGATIONE S. MAURI EPISTOLA DEDICATORIA. DEC 1 6 55 U of M Bindery Illustrissimo Ecclesiæ principi D. D. Francisco de Harlay, archiepiscopo Parisiensi, regiorum ordinum commendatori, duci ac pari Franciæ, Sorbonæ et Navarræ provisori, etc. Perfectis quam potuimus accuratissime, quæ in adornanda hac operum Ambrosianorum editione exspectare visus es, illustrissime Ecclesiæ Princeps, ea res ad supremum decus sola restabat, ut frontem operis splendore clarissimi alicujus nominis illustraremus, qui totum opus luce sua perfunderet, adscisceremusque patronum qui pro sua humanitate vellet, pro sua auctoritate posset vim et impetum obtrectatorum amoliri. Tu nobis illico occurrebas in quo quæ vel ad securitatem vel ad ornamentum valere possunt, miro fulgore universa emicant: et que nemo alter aut gloria clarior, aut auctoritate gravior, aut quæ imprimis allexit, humanitate facilior inveniretur. Neque enim, quod proclive factu fuerat, Harleæ hic familiæ dignitas ex ultima antiquitate repetenda, maximis Europe principibus jam olim licet affinitate et consanguinitate conjunctæ, summorumque virorum semper feracis, quorum in præcipuis Ecclesiæ et Reipublicæ muneribus virtus mirabiliter enituit: lu enim omnium ornamenta in te complexus et præcipuum familiæ tuæ decus, aliis potius splendorem tuum affundis, quam aliunde dignitatis quidquam amplitudinisque in te refundatur. Apertus hic ingens immensusque campus ad excurrendum in laudes ingenii excelsi, subtdis, acris; acuti ad excogitandum, maturi ad judicandum, ad explicandum facilis, ad memoriam firmi atque diuturni, eo tibi concessi divinitus, ut par ad maxima quæque fores, quibus a propitio Gallis Numine destinabaris. Commoda nihilominus occasio præclaræ tuæ eruditionis et doctrinæ prædicandæ, cui nihil in historia incompertum, in dogmatibus arduum, in juribus anceps ambiguumve, obscurum nihil in factis, quamque nihil aut effugiat aut fallat. At certe rerum a te gestarum. Præsul illustrissime, celebratissima fama longe splendidius emicat. Vidit olim te tua tum Rothomagus jam inde i primis annis, quibus fauste fortunateque sacram præsulis et primatis iniisti dignitatem, patruo tuo, viro et pietate et doctrina, et pastorali labore immortalitatem memoriæ promerito, successor datus, in tuis publicis concionibus privatisque collocutionibus, quam prompta et extemporali tam felici eloquentia, sanctissima quæque infundentem auditoribus, reconditissima eruentem, obscurissima illustrantem, intricatissima non minus erudite quam dilucide reserantem. Audiverunt et te tui Parisii; audiverunt advenæ frequentissimi illuc confluentes: audivimus et nos obstupuimusque vehementer, cum in doctissimis quæ publice tuis in ædibus habebantur disceptationibus de moribus, de fide, de disciplina, tantum exhiberes prudentiæ in declinandis duobus scopulis, ad quos fere cæteri omnes alliduntur, intensiore scilicet severitate,` vel remissiore indulgentia, rerumque pondus et dicendi vim sic eloquentiæ lepore temperares, ut pronis auribus excepta veritas omnium sibi conciliaret assensum, et nulli quantumvis contumaci aut liceret aut liberet refragari. His gloriæ tuæ fontibus novus et ille largior clariorque lucis rivus accedit, quod in augustissimis cleri Gallicani consessibus, cum tu infulatorum Patrum, aliorumque ex toto imperio → selectorum comitiis ex omnium voto de more præsideres, Ecclesiæ et religioni tanto studio · consuluisti ; agenda tam sapienti arte digessisti, ut nullus non intelligat, nusquam feliciori consensu imperium cum sacerdotio, sacerdotium cum imperio conspirasse, quam tu sacerPATROL. XIV. 123263 1 11 EPISTOLA DEDICATORIA. 12 dotii præside; Ludovico Magno moderatore imperii: nempe magnus Harlæus cleri præses regum maximo debebatur; magno Harlæo cleri præsidi, absit verbo invidia, Ludovicus; ambo communi sacerdotii et imperii cum felicitati tum gloriæ. Hæc ut peculiaria et rara ad laudem sunt, ita summa; neque enim ad laudem commendationemque nominis accidere ulli quidquam gloriosius potest, quam si Ludovico regi post memoriam hominum sapientissimo probetur. Porro sibi probatum, et quidem abunde quo potuit luculentiori clariorive testimonio palam facere Ludovicus ipse largus fons luminis sol, quam cum ad primariæ Galliarum urbis sedem e metropolitana Neustriæ translatum voluit; ad artiorem sacratioris consistorii societatem assumpsit; ad frequentissimam comitatus et colloquii arcani consuetudinem advocavit? Quibus in omnibus non tam præmia meritorum quam merita ipsa miramur. Illa sunt, illustrissime Ecclesia Princeps, propter quæ nostro huic licet non tenui, tamen ex conditione nostra subobscuro labori te tutorem, imo patrem, lumen et columen advocamus; confisi magnum, si favens susceperis, illius pretium, magnamque existimationem apud omnes fore, qui comprobatione tua, tuique nominis inscriptione quadam velut face prævia illustrati, infinitos propemodum Ambrosii locos pristinæ suæ integritati restitutos et reparatos gratulabuntur. Nec certe timendum nobis dubitandumve fuit ne non satis humaniter a te maximo præsule occupatissimoque exciperemur: occupato, scimus, tibi occurrunt omnes, at nullus impedito, qui ad multo plura plenissime sufficias: aperit alioquin tuas fores et ad palatii tui limina invitat inimitabilis affabilitatis gratia et comitas, qua cujuslibet ordinis, et conditionis homines sic excipis, ut nemo a te dimissus unquam fuerit, nisi quadam jucunditate atque solatio perfusus, et vel humillimæ sortis hominibus audacem accedendi et obtinendi fiduciam inspires. Tua est illa singularis aut dos aut virtus, aut dotum virtutumque non tam una, quam longe suavissimum omnium condimentum, quæ te non prius oculis exhibeat, quam animis præpotenti quadam virtute reddat imperantem: illa est quæ nos securos esse jubet, efficitque ut quod operi nostro decus et patrocinium volumus, id a te exspectemus, quod tu tam certo tamque confidenter sperare, et nostro quasi jure reposcere audeamus, præter humanissimum illum animum tuum, faciunt insuper et summa auctoris dignitas, et eximia excellentis hujusce operis auctoritas, et mira quædam opportunitas temporis. Ambrosius est quem tibi redivivum sistimus, Archipræsul maxime, quod si nondum ea cura, iis excultum vigiliis, ea tota forma totaque majestate spectabilem qua semetipse olim exhibuit Valentinianis, Gratianis, Theodosiis Augustis: Ambrosius tamen est integritati et nitori pristinis, quo valuimus studio restitutus. Quas porro ædes archiepiscopum ecclesiasticæ disciplinæ tenacissimum adire prius aportebat, quam archiepiscopales? Quem ante omnes convenire congruebat doctorem Ecclesiæ celeberrimum, nisi meritissimum sapientissimæ Sorbonæ, eruditissimæque Navarræ provisorem, et ipsum doctorem eximium in Ecclesia Dei? Quem denique lubentius alloquio suo dignaretur orator vere àμ¤póσios, quam te cujus exore docentis exundat ambrosia? At vero quam a te gratiam reportaturos nos illo sic præeunte non speremus, observantissimos præsertim tui, qui ipsi vidimus, cum difficultas annonæ, hyemisque inclementia ex æquo sævirent, pauperrimos quosque in archiepiscopales ædes turmatim irruentes. sola miseria duce, perquam amanter exceptos, perquam humaniter refectos, minus tamen donis ipsis tuis, quam ea quæ tibi propria est donandi ac demerendi ratione recreatos ? Vel en solo nostrum, crede nobis, ad te Ambrosium allexisses, qui cum ipse pater pauperum studiosissimus, sacra etiam vasa frangere et conflare, ut eorum inopiæ difficillimo tempore succurreret, minime dubitarit: non amare singulariter non potest, quem viderit regia hac charitatis via suis inhærentem vestigiis, sua exempla renovantem. Et istud ad te festinantibus opportunissimum, Antistes illustrissime, quod ipsa Ambrosianorum operum ratio cito jam ultroque currentes exstimulet: divina nimirum doctrina, quæ, ut digni tanto magistro Augustini utamur verbis, de tam sancto oraculo, pectore illius emanavit. Qua quidem ut nullum ad curanda corruptæ ethices vulnera remedium præsentius, sic nullum ad propellendum hæreseos et schismatis venenum, efficacius; nullum quo promptius certiusque curentur, cveant et consolidentur, redeuntium ad sanam fidem vulnera et cicatrices; nullum quo plenius et perfectius adusque intimos pietatts Christianæ sensus Catholici cum antiqui tum neophyti convalescant. Summæ tuæ sapientiæ consultissimique zeli fuit quod e manibus hæreticorum arma, id est, perniciosissimos omnes quibus sibi ipsis necem inferebant, libros auferendos prudentissime providisti. Nec fuit tibi satis ipso cum Ambrosio dixisse: Legimus ne legantur; illisque venenata pocula, amæna quadam suavitatis specie et quasi mellis stillicidio hominibus ægrotis, suumque morbum adamantibus blandientia eripuisse, nisi insuper iisdem amica manu porrigeres divinos, aliosque pios libros, quibus possent tanquam ex alveo quodam saluberrimo plenissimam haurire sanitatem. Ecce igitur votis tuis Ambrosius adjutor et fautor accurrit, sine quo invalida fere quælibet debilisque medicina. Ecce illimem et limpidissimum aquæ vivæ fontem, qui de salutari monte Christo profluens exsilit in vitam æternam, ut lætificet civitatem Dei: et epotus sanet omne genus languentium et ægrotorum: fontem ex cujus vena ut haurire possent sapientissimi potentissimique Persarum, de remotissimis Orientis finibus sitibundi olim accurrerunt; quique vel paucis guttulis perfectam fidei sanitatem regi, reginæ, gentique Marcomannorum instillavit. Ecce denique strenuissimum, invictumque adversus Religionis et Ecclesiæ hostes sacri verbi ducem, assuetum victoriis, qui instructissimam panopliam offert, in qua ille quem toti Galliæ collegisti et formasti operariorum evangelicorum exercitus cuilibet et singulis inveniat habeatque æternæ salutis galeam, fidei scutum inexpugnabile, ancipitem divini verbi gladium, et Quidquid habent telorum armamentaria coli. Sed quorsum ista de evangelico etiamnum ad bellum apparatu? Potitur jam Ecclesia belli successsu: pacem ac tranquillitatem nobis reduxit ejusmodi victoria, quæ ut tota victis ad utilitatem, sic tibi ex multo maxima parte ad gloriam cessit. Plurimum tamen contulisse cæteros Ecclesiæ proceres, et pro sua quemque pietate ac vigilantia strenue gnaviterque laborasse fatendum est; sed quis te inter illos primas egisse vel invidus neget, quem non ignoret illis omnibus pro tuo omnium Ecclesiarum amica sollicitudine idoneos operi tanto viros tua informatos doctrina, tuis studiis et laboribus excultos amantissime subministrasse, quod nemo alius: quem sciat propensissimam alioquin Christianissimi Regis ad opitulandum subditorum saluti voluntatem, mirum sane quo ardore, qua pietate magis ac magis accendisse, quod vix alter; quem demum consideret indefesso labore, omnique arte magistra,tam felici exitu manum pro operi frequentissimam admovere,ut benem ultos diebus singulis ad ejurandos errores admittas, nec non inaudita facilitate, atque affectu totum te devoveas effundasque convertendis, excipiendis, instituendis, adjuvandis? Hæc dum dicimus, absit ut immensæ regis religiosissimi gloriæ quidquam veluimus esse detractum. Totum illius est quod Ecclesia nostra vicit. At reges imperando, principes Ecclesiæ persuadendo cum vincant, nihil est quod Regis gloriæ detractum quidquam aut imminutum ad tuam commandandam, censeat aliquis aut doleat; cum utraque sit in suo quæque genere summa. Quod Cæsaris, Cæsari; tibi modo, illustrissime Ecclesiæ Princeps, quod tuum est in tanto hoc opere tota Gallia gratulatur; quanquam et in ipsa Cæsaris parte, tibi qui dux et par Franciæ es, quod sub Rege Optimo Maximo administris fidissimis potest, censemus esse quoque gratulandum. Probe scit imperator omnium longe perspicacissimus, ut illud beatissimum in principatu, facere quod libuerit; ita istud miserrimum esse, nolle sibi suggeri quod debuerit: qua æquissima modestissimaque sua mente secretioribus suis consiliis dignissimos quosque accenset, in quos proinde nonnulla regiæ gloriæ portio consilii nomine merito derivetur. Inde fit ut qui profligatum hæreseos monstrum regibus ipsis paulo ante non mediocriter formidandum stupent, miranturque in tanto regno, tam brevi intervallo temporis, feliciter et sine ulla cæde penitus exstinctum; te in partem tantæ laudis evocent, non ut divinum modo, sed ut regium etiam administrum quem norunt initi tam ingentis et supra fidem posterorum ardui propositi, consiliarium et auctorem fuisse a rege præcipuum. Commode opportuneque festis eam ob rem omnium vocibus, et congeminatis plausibus publicis Ambrosius advenit chori nostri dux; cujus ore et lætius et dignius accinatur: Factus est unus populus, ex hæreticis... repleta est Ecclesia; et non sine maxima voluptate hoc subjungatur : Sedata tempestas est, concordia navigat, fides spirat, certatim nautæ repetunt fidei quos reliquere portus, et duicia patriis oscula littoribus figunt, liberatos se periculis, absolutos erroribus gratulantes: quique tibi totique clero Gallicano suppeditet et sugge rat istas ad Ludovicum Magnum voces, antiquæ adversus hæresim disciplinæ testes et novi interpretes gaudii: Reddidisti mihi quietem Ecclesiæ; perfidorum ora, atque utinam corda, clausisti et hoc non minore fidei quam potestatis auctoritat e. Felices nos fortunatosque, illustrissime Ecclesiæ Princeps, si non secus atque operibus suis Ambrosius in museo tuo locum obtinuit, ita quem nobis ipsorum emendatoribus in animo tuo concessisti, diutissime conservet in dies magis intimum et auctiorem: felices, si nostris votis et precibus annuens præsul sanctissimus Religioni, Ecclesiæ, Galliæ, nobis et omnibus te diutissime salvum et incolumem a Deo comprecetur atque impetret! felices denique, si qui nostræ erga te observantiæ testis veracissimus Ecclesiæ doctor, a te etiam obses suscipiatur et fidejussor devinctissimæ voluntatis qua sumus Celsitudini tuæ addictissimi et obsequentissimi Monachi Benedictini Congregationis S. Mauri. PRÆFATIO. Cum nova cura nec minimo labore purgatas Ambrosii commentationes exhibemus, nihil necesse nobis fuerit catholici lectoris animum, ut ei nostram hanc editionem commendemus, affectatis Auctoris operumve ipsius laudibus pellicere. Quis enim eorum, qui vel primoribus labris ecclesiasticam delibaverint historiam, iniiciaturus est omnia in Ambrosio maxima exstitisse ac plane singularia? Sane quidem in confesso est illius ad episcopatum vocationem, in episcopatu sollicitudinem atque constantiam, in omni vita integritatem, humanitatem, religionem, aliasque virtutes splendore fulsisse non usitato; solaque illius magnanimitate adeo perculsum fuisse Theodosium Magnum, ut eruperit in hæc verba: Episcopum vidi neminem præter Ambrosium (Theod. Hist. lib. v, c. 17). Quod vero ad doctrinam ejus, illam non modo sancti Patres, summi Pontifices, œcumenica concilia certatim exquisitis elogiis prædicarunt, verum etiam ipsimet hæretici. Sed nec aliud quidquam magis declarat quanta doctrinæ ac eloquentiæ vis fuerit in Ambrosio, quam Augustinus ab errore ad veram fidem Doctoris nostri opera et concionibus revocatus. Hac quippe una victoria sibi tropæum ac monumentum ære perennius erexit sanctus hic Præsul. Utinam vero neotericis etiam heterodoxis magni Augustini exemplum imitari libeat! Illud profecto jure affirmare possumus, de Christi præsentia in sacramento, depotestate atque clavibus Ecclesiæ, de necessitate bonorum operum, veneratione reliquiarum, beatorum cœlitum invocatione, tam disertis verbis locutum esse Ambrosium, ut nihil apertius æquo prudentique lectori expetendum sit. Cæterum cum inter alia isti refractarii codicum editorum de pravationem criminentur quam invidiosissime, editionem nostram hoc tempore quo regis pietas omnem suam auctoritatem ad hæreticorumconversionem confert, speramus non sine fructu exituram. In qua exornanda quid a nobis præstitum fuerit, explicabitur, postquam nonnulla de veteribus editionibus quæ in variis Europæ locis emissæ sunt, præmiserimus. Nullam porro videre nobis contigit antiquiorem ea quam Maffellus Venia, monachus Augustinianus, Ambrosio Corano, ejusdem ordinis generali, dedicavit. In illa quidem neque loci, neque temporis certam aliquam notam deprehendas: sed inde forsan conjicere liceat eamdem et in Italia, et ante annum 1485 vulgatam esse; tum quod forma codicis et characterum cum alia, de qua jam dicemus, plane convenit, tum quod Coranus ille seu Coriolanus memorato anno diem suum Romæ obiit. Altera illa editio, curante Cribellio presbytero, Mediolani anno 1490 prodiit apud magistrum Leonardum Pachel: quæ simul cum superiore servatur apud RR. PP. canonicos regulares Sanctæ Genovefæ Parisiensis. Utraque autem valde imperfecta est, ac paucos admodum tractatus comprehendit. Post duos annos non mediocrem laudem retulit Joannes Amerbachius, civis Basileensis, quod conquisitis congregatisque undecunque plurimorum ac præcipuorum Ambrosi operum exemplaribus, eadem opera in tres partes distributa totidem voluminibus complexus est. Atque etiam quo editionem suam utiliorem efficeret, rogavit Joannem de Lapide, Carthusianum Parisiensem, ut, singulis libris in certum capitum numerum divisis, suum cuique capiti aptaret argumentum: quod et factum est. Optandum vero illud fuerat, ut quemadmodum plures tractatus nobis edidit, ita etiam illos edidisset emendatiores. Sed in hoc industriam diligentissimi bibliopolæ agnoscimus, quod tam multos reperit: quod tam depravatos, injuriæ temporum tribuimus. Hanc autem editionem anno 1506 iterum prælo subjecit Joannes Petri de Langendorf, typographus quoque Basileensis: a quo nihil aliud priori illi adjectum fuit præter indicem admodum copiosum, quod Registrum florigerum inscripsit. Cujus quidem registri utilitas Conrado Leontorio ex ordine Cisterciensi tanta visa est, et illud versu et prosa celebrare non sit gravatus. |