καὶ ἀναστῆσαι πᾶσαν σάρκα πάσης ἀνθρωπότητος, ἵνα . . . κρίσιν δικαίαν ἐν τοῖς πᾶσι ποιήσηται· τὰ μὲν πνευματικὰ τῆς που νηρίας καὶ ἀγγέλους τοὺς παραβεβηκότας καὶ ἐν ἀποστασία γεγονότας καὶ τοὺς ἀσεβεῖς . . . τῶν ἀνθρώπων εἰς τὸ αἰώνιον πῦρ πέμψη, τοῖς δὲ δικαίοις . . ζωὴν χαρισάμενος ἀφθαρσίαν δω ρήσηται καὶ δόξαν αἰωνίαν περιποιήση. Irenaeus fährt fort cap. 2 τοῦτο τὸ κήρυγμα παρειληφυῖα καὶ ταύτην τὴν πίστιν ὡς προέφαμεν ἡ ἐκκλησία, καίπερ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ διεσπαρ μένη, ἐπιμελῶς φυλάσσει ὡς ἕνα οἶκον οἰκοῦσα ... καὶ γὰρ αἱ κατὰ τὸν κόσμον διάλεκτοι ανόμοιαι, ἀλλ ̓ ἡ δύναμις τῆς παραδόσεως μία καὶ ἡ αὐτή. καὶ οὔτε αἱ ἐν Γερμανίαις ἱδρυμέναι ἐκκλησίαι ἄλλως πεπιστεύ κασιν ἢ ἄλλως παραδιδόασιν, οὔτε ἐν ταῖς Ἰβηρίαις οὔτε ἐν Κελτοῖς οὔτε κατὰ τὰς ̓Ανατολὰς οὔτε ἐν Αἰγύπτῳ οὔτε ἐν Λιβύῃ οὔτε αἱ κατὰ μέσα τοῦ κόσμου ἱδρυμέναι. Weitere Irenaeusstellen bei Hahn § 5. Tertullian de corona 3: denique ut a baptismate ingrediar, aquam adituri ibidem sed et aliquanto prius in ecclesia sub antistitis manu contestamur nos renuntiare diabolo et pompae et angelis eius. dehinc ter mergitamur, amplius aliquid respondentes, quam dominus in evangelio determinavit. inde suscepti lactis et mellis concordiam praegustamus, exque ea die lavacro quoditiano per totam hebdomadem abstinemus. de virg. vel. I: regula quidem fidei una omnino est, sola immobilis et irreformabilis, credendi scilicet in unicum deum omnipotentem, mundi conditorem, et filium eius Jesum Christum, natum ex virgine Maria, crucifixum sub Pontio Pilato, tertia die resuscitatum a mortuis, receptum in caelis, sedentem nunc ad dexteram patris, venturum iudicare vivos et mortuos per carnis etiam resurrectionem. de praescr. haer. 13: regula est autem fidei, ut iam hinc quid defendamus profiteamur, illa scilicet, qua creditur unum omnino deum esse nec alium praeter mundi conditorem, qui universa de nihilo produxerit per verbum suum primo omnium demissum. id verbum filium eius appellatum in nomine dei varie visum a patriarchis, in prophetis semper auditum, postremo delatum ex spiritu patris dei et virtute in virginem Mariam, carnem factum in utero eius et ex ea natum exisse Jesum Christum, exinde praedicasse novam legem et novam promissionem regni caelorum, virtutes fecisse, cruci fixum tertia die resurrexisse, in caelos ereptum sedisse ad dexteram patris, misisse vicariam vim spiritus sancti, qui credentes agat, ven turum cum claritate ad sumendos sanctos in vitae aeternae et promissorum caelestium fructum et ad profanos iudicandos igni perpetuo, facta utriusque partis resuscitatione cum carnis restitutione. Haec regula a Christo, ut probabitur, instituta nullas habet apud nos quaestiones, nisi quas haereses inferunt et quae haereticos faciunt. ebenda 36: age iam, qui voles curiositatem melius exercere in negotio salutis tuae, percurre ecclesias apostolicas ... Si autem Italiae adiaces, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est. ista quam felix ecclesia, cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt ... videamus quid didicerit, quid docuerit, cum Africanis quoque ecclesiis contesserarit: unum deum dominum novit, creatorem universitatis, et Christum Jesum ex virgine Maria filium dei creatoris, et carnis resurrectionem. Cyprian epist. 69, 7: quod si aliquis illud opponit, ut dicat eandem Novatianum legem tenere, quam catholica ecclesia teneat, eodem symbolo quo et nos baptizare, eundem nosse deum patrem, eundem filium Christum, eundem spiritum sanctum, ac propter hoc usurpare eum potestatem baptizandi posse, quod videatur in interrogatione baptismi a nobis non discrepare, sciat ... non esse unam nobis et schismaticis symboli legem neque eandem interrogationem. nam cum dicunt >> Credis in remissionem peccatorum et vitam aeternam per sanctam ecclesiam ?« mentiuntur in interrogatione, quando non habeant ecclesiam, tunc deinde voce sua ipsi confitentur, remissionem peccatorum non dari nisi per sanctam ecclesiam posse: quam non habentes ostendunt remitti illic peccata non posse. epist. 70, 2: sed et ipsa interrogatio, quae fit in baptismo, testis est veritatis. nam cum dicimus >> Credis in vitam aeternam et remissionem peccatorum per sanctam ecclesiam ?<«< intelligimus remissionem peccatorum non nisi in ecclesia dari. Novatian de trinitate 1: Regula exigit veritatis, ut primo omnium credamus in deum patrem et dominum omnipotentem, id est rerum omnium perfectissimum conditorem, qui caelum alta sublimitate suspenderit, terram deiecta mole solidaverit, maria soluto liquore diffuderit 9 Eadem regula veritatis docet nos credere post patrem etiam in filium dei Christum Jesum, dominum deum nostrum... 29 Sed enim ordo rationis et fidei auctoritas digestis vocibus et litteris domini admonet nos post haec credere etiam in spiritum sanctum. Clemens Alex. Strom. VII 15, 89 πρῶτον μὲν οὖν αὐτὸ τοῦτο προσάγουσιν ἡμῖν (sc. Ἰουδαῖοι καὶ Ἕλληνες) λέγοντες μὴ δεῖν πιστεύειν διὰ τὴν διαφωνίαν τῶν αἱρέσεων . . . 90 μή τι οὖν, εἰ καὶ παραβαίη τις συνθήκας καὶ τὴν ὁμολογίαν παρέλθοι τὴν πρὸς ἡμᾶς, διὰ τὸν ψευσάμενον τὴν ὁμολογίαν ἀφεξόμεθα τῆς ἀληθείας καὶ ἡμεῖς; ἀλλ ̓ ὡς ἀψευδεῖν χρὴ τὸν ἐπιεικῆ καὶ μηδὲν ὧν ὑπέσχηται ἀκυροῦν, κἂν ἄλλοι τινὲς παραβαίνωσι συνθήκας, οὕτως καὶ ἡμᾶς κατὰ μηδένα τρόπον τὸν ἐκκλησιαστικόν παραβαίνειν προσήκει και νόνα· καὶ μάλιστα τὴν περὶ τῶν μεγίστων ὁμολογίαν ἡμεῖς μὲν φυλάττομεν, οἱ δὲ (sc. αἱρετικοί) παραβαίνουσι. Origenes comm. in Johann. 32, 16, 187ff. »Πρῶτον πάντων πίστευσον, ὅτι εἷς ἐστιν ὁ Θεός, ὁ τὰ πάντα κτίσας καὶ καταρτίσας καὶ ποιήσας ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα (Hermas Mand. 1, 1). χρὴ δὲ καὶ πιστεύειν, ὅτι κύριος Ἰησοῦς Χριστός, καὶ πάσῃ τῇ περὶ αὐτοῦ κατὰ τὴν θεότητα καὶ τὴν ἀνθρωπότητα ἀληθείᾳ. δεῖ δὲ καὶ εἰς τὸ ἅγιον πιστεύειν πνεῦμα, καὶ ὅτι αὐτεξούσιοι ὄντες κολαζόμεθα μέν, ἐφ ̓ οἷς ἁμαρτάνομεν, τιμώμεθα δέ, ἐφ ̓ οἷς εὖ πράττομεν. Φέρε οὖν καθ ̓ ὑπόθεσιν, εἴ τις δοκῶν πιστεύειν εἰς τὸν Ἰησοῦν μὴ πιστεύοι, ὅτι εἷς ἐστιν ὁ θεὸς ὁ νόμου καὶ εὐαγγελίου, οὗ τὴν δόξαν οὐρανοὶ ὡς ὑπ ̓ αὐτοῦ γεγενημένοι διηγοῦνται, . . οὗτος ἂν μεγίστῳ λείποι τῆς πίστεως κεφαλαίῳ. ἢ πάλιν εἴ τις πιστεύων, ὅτι ὁ ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου σταυρωθείς . . οὐκ ἐκ παρθένου τῆς Μαρίας καὶ ἁγίου πνεύματος τὴν γένεσιν ἀνείληφεν . ., καὶ τούτῳ ἂν λείποι εἰς τὸ πᾶσαν ἔχειν τὴν πίστιν τὰ ἀναγκαιότατα ἢ εἰ ἀνάπαλιν τὴν . . ὑπό στασιν τοῦ μονογενοῦς καὶ πρωτοτόκου πάσης κτίσεως ἀθετοί, καὶ οὗτος ἂν οὐ δύναιτο λέγειν πᾶσαν ἔχειν τὴν πίστιν. Dionysius v. Alexandria brief bei Euseb. h. e. VII 6 redet von dem dogma des Sabellius βλασφημίαν πολλὴν ἔχοντος περὶ τοῦ παντοκράτορος θεοῦ, πατρὸς τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀπιστίαν τε πολλὴν περὶ τοῦ μονογενοῦς παιδὸς αὐτοῦ καὶ πρωτοτόκου πάσης κτίσεως, τοῦ ἐνανθρω πήσαντος λόγου, ἀναισθησίαν δὲ τοῦ ἁγίου πνεύματος. bei Euseb. VII 8 Νοουατιανῷ μὲν γὰρ εὐλόγως ἀπὸ εχθανόμεθα διακόψαντι τὴν ἐκκλησίαν . . . ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις τὸ λουτρὸν ἀθετοῦντι τὸ ἅγιον καὶ τήν τε πρὸ αὐτοῦ πίστιν καὶ ὁμολογίαν ἀνατρέποντι. bei Euseb. VII 9, 2 τῶν γὰρ συναγομένων ἀδελφῶν πιστὸς νομιζόμενος ἀρχαῖος, καὶ πρὸ τῆς ἐμῆς χειροτονίας οἶμαι δὲ καὶ πρὸ τῆς τοῦ μακαρίου Ἡρακλᾶ καταστάσεως τῆς συναγωγῆς μετασχών, τοῖς ὑπόγυον βαπτιζομένοις παρατυχὼν καὶ τῶν ἐπερωτήσεων καὶ τῶν ἀποκρίσεων ἐπακούσας, προσῆλθέν μοι κλαίων . . . ἐξομολογούμενος . . τὸ βάπτισμα, ἃ παρὰ τοῖς αἱρετικοῖς βεβάπτιστο, μὴ τοιοῦτον εἶναι μηδὲ ὅλως ἔχειν τινὰ πρὸς τοῦτο κοινωνίαν, ἀσεβείας γὰρ ἐκεῖνο καὶ βλασφημιῶν πεπληρῶσθαι. Alexander von Alexandria bei Theodoret hist. eccl. I 4, 46 περὶ ὧν ἡμεῖς οὕτως πιστεύομεν, ὡς τῇ ἀποστολικῇ ἐκκλησίᾳ δοκεῖ· εἰς μόνον ἀγέννητον πατέρα . . . καὶ εἰς ἕνα κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ μονογενῆ, γεννηθέντα οὐκ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος ἀλλ ̓ ἐκ τοῦ ὄντος πατρός, 53 Πρὸς δὲ τῇ εὐσεβεῖ ταύτῃ περὶ πατρὸς καὶ υἱοῦ δόξῃ, καθὼς ἡμᾶς αἱ θεῖαι γραφαὶ διδάσκουσιν, ἓν πνεῦμα ἅγιον ὁμολογοῦμεν τὸ καινίσαν τούς τε τῆς παλαιᾶς διαθήκης ἁγίους ἀνθρώπους καὶ τοὺς τῆς χρηματιζούσης καινῆς παιδευτὰς θείους, μίαν καὶ μόνην καθολικὴν τὴν ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν . . . 54 Μετὰ τοῦτον ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν οἴδαμεν, ἧς ἀπαρχὴ γέγονεν ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, σῶμα φορέσας ἀληθῶς καὶ οὐ δοκήσει ἐκ τῆς Θεοτόκου Μαρίας, ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων εἰς ἀθέτησιν ἁμαρτίας ἐπιδημήσας τῷ γένει τῶν ἀν θρώπων, σταυρωθεὶς καὶ ἀποθανών, . . . ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, ἀναληφθεὶς ἐν οὐρανοῖς, καθήμενος ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλω σύνης. ABENDLÄNDISCHE SYMBOLE ITALIEN: Rom. Hahn § 17-23 Καὶ εἰς Πιστεύω εἰς θεὸν πατέρα παντοκράτορα. Χριστὸν Ἰησοῦν, υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν κύριον ἡμῶν, τὸν γεννηθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, τὸν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου σταυρωθέντα καὶ ταφέντα, τῇ τρίτη ἡμέρᾳ ἀναστάντα ἐκ νεκρῶν, ἀναβάντα εἰς τοὺς οὐρανούς, 5 καθήμενον ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρός, ὅθεν ἔρχεται κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς. Καὶ εἰς πνεῦμα ἅγιον, ἁγίαν ἐκκλησίαν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, σαρκὸς ἀνάστασιν, ἀμήν. text nach dem Psalter des Aethelstan im Brit. Mus. (Hahn § 18). Marcell von Ancyra schiebt den griech. text ein in seinen bei Epiph. 72, 3 erhaltenen brief an Julius von Rom (wohl v. j. 340) mit folgenden varianten: I πατέρα om 2 τὸν υἱὸν 4 καὶ τῇ 5 ἐκ τῶν 6 καὶ καθήμενον | κρίνειν 7 τὸ ἅγιον πνεῦμα 8 ἀνάστασιν, ζωήν αἰώνιον | αμήν om Credo in deum patrem omnipotentem. Et in Christum Jesum filium eius unicum, dominum nostrum, qui natus est de spiritu sancto et Maria virgine, qui sub Pontio Pilato crucifixus est et sepultus, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit in coelos, sedet ad dexteram patris, unde venturus 5 est iudicare vivos et mortuos. Et in spiritum sanctum, sanctam ecclesiam, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem. text combiniert aus cod. Laudianus 35 (L) saec. VII, Brit. Mus. 2 A XX = cod. Swainsonii (S) s. VIII (Hahn § 20. 23), Rufins gelegentlichen bemerkungen in der expos. symb., der aber nur die auslassungen gegenüber dem Aquilejenser symbol angiebt vgl. s. 12. I omnipotem L If. Christo Jesu L Jesum Christum S 5 caelis L | sedit S | dextera L dei patris S* aber 'dei' vom corrector getilgt 6 et 1 : ac S 6 f. spiritu sancto sancta ecclesia remissione pecc. L 7 ecclesiam + catholicam S | resurrectionis L, + amen S Hippolytische Kirchenordnung Dann soll er ins wasser steigen, der presbyter folgendermassen fragen: Glaubst du an gott den vater? Der täufling soll antworten: Ich glaube. aber soll ihn allmächtigen Und der pres |