Memoriam in Themiftocle fuiffe ferunt fingularem, ita ut quæcumque audierat aut viderat, hærerent animo. Itaque cùm Simonides, five quis alius, fe ei traditurum polliceretur artem memoriæ aliquam, quæ recens inventa erat: Oblivionis, inquit, mallem. Nam memini etiam quæ nólo: Oblivifci non poffum quæ volo. Cic. 4 Acad. 2. 2 fin. 104.

Etiam oblivifci quod fcis, interdum expedit.

P. Syrus.

3. Seneca rhetor hoc fcriptum reliquit de fuâ memoriâ. Cùm fenectus mihi jam fecerit multa defideranda, oculorum aciem retuderit, aurium fenfum hebetaverit, nervorum firmitatem infregerit; in memoriam maximè incurrit. Hanc aliquando in me fic floruiffe non nego, ut non tantum ad ufum fufficeret, fed ufque in miraculum procederet. Nam & reddebam duo mila nominum, quo ordine erant dicta: & plures quàm ducentos verfus, qui finguli à fingulis condifcipulis dati erant, referebam; ab ultimo incipiens ufque ad primum. Nec tantùm velox erat mihi memoria ad complectenda quæ vellem: fed etiam firma ad continenda quæ accepera Itaque fine cunctatione etiam nunc profert quafi modò audita, quæcumque apud illam aut puer aut juvenis depofui. Imminuta tamen eft ætate, & longâ defidiâ, quæ juvenilem quoque animum diffolvit Nam qua ei commifi intra annos proximè elapfos, fic perdidit, ut, etiamfi fæpius ingerantur, toties tanquam nova audiam. Sen. Lib. i.

controv.

Hortenfius in auctione perfedit totum diem; & vefpere recenfuit omnes res, et pretia, & emptores ordine fuo, ita ut in nullo falleretur. Ibid.

Quidam recitatum à poeta carmen novum, fuum effe dixit, & protinus memoriâ recitavit; cum ille, cujus carmen erat, hoc facere non poffet. Ibid.

LIBER

J

TERTIU S.

DE JUSTITIA.

CAPUT I.

Juftitia omnium regima virtutum.

Uftitia eft omnium domina & regina virtutum: ejus fplendor maximus: ex eâ boni viri vulgo justi appellantur. At unum Ariffidem à Græcis cognominatum fuiffe Juftum accepimus. Cicer. 2. Offic. 28. 1 Offic. 20.

w

Hic Athenis natus, à puentià fermo conftantique animo fuit, nunquam ab eo, quod juftum videbatur, difcedens, et nullam fraudem nollumque mendacium admittens, ne joco quidem & in ludo. Corn. Nep. et Plut in Ariftide.

Ubi ad rempublicam acceffit, non potentium amicorum præfidio niti voluit, fed confiliis factifque utilibus & juftis. Non ahimum inflabant fecundæ res, non frangebant adverfæ. Id fe patrie debere exiftimabat, ut ei prodeffet fine ullo pecuniæ aut honórum præmio.

Cum aliquando eo præfente pronanciarentur in theatro verfus è tragoedia Efchyli de Amphiarao, qui dicebatur, non velle videri juftus, fed effe: omnes converterunt in eum oculos, tanquam ad quem hæc laus pertineret, euinque cognominaverunt juftum. Quod cognomen ut novum erat & omnium ampliffimum, ita Ariftidi invidiam conflavit & Themiftoclis æmuli, ^ & concitatæ ab illo multitudinis. Eft enim hoc commune vitium in magnis liberifque civitatibus, ut invidia gloriæ comes fit; & libenter detrahant de iis, quos vident eminere altiùs. Itaque mulctatus eft decem annorum exilio, quod oftracifmum vocabant. C. Nepos in Chabr. c. 3.

Eo

Eo tempore, quo congregatus populus de ejiciendo Ariftide ferebat fuffragium teftulis, pro more infcrip. tum, dicitur Illiteratus quidam & planè ris tradidiffe Ariftidi ipfi ut uni è populo teftulâm, petiiffeque ut infcriberet Arißidem. Admirante eo, & rogante num aliquid in illum peccâffet Ariftides? Nibil, inquit: neque eft ille mibi notus. Sed hoc mihi non piacet, quod cupide elaboraverit, ut præter cæteros JUSTUS appellaretur. Aristidem ferunt nihil refpondiffe, fed infcripfiffe teftulæ nomen fuum, hominique reddidiffe. a an

Urbe excedens ut in exilium iret, fupinas manus. tetendit in coelum, Deofque oravit: Ne ullum tempus populo Athenienfi incideret, quo Ariftidis reminifci neceffe ellet. Tertio poft anno revocatus in patriam, immemer acceptæ injuriæ utilem operam præbuit civibus inbello & pace per annos, multos. Illius abftinentiæ à pecuniâ nullum eft certius indicium, quàm quòd, cùm exercitibus & ærario præfuiffet, in tantâ paupertate deceffit, ut vix reliquerit quo efferretur. Unde factum eft, ut filiæ ejus publicè alerentur, & è com muni ærario dotibus datis collocarentur.

Hominem juftum effe gratis oportet.

1. Te juftum effe gratis oportet: et nullum juftæ actionis præmium majus eft, quàm juftum effe. Nihil refert, quam multi aquitatem tuam noverint. Qui virtutem fuam prædicari vult, non virtuti laborat, fed gloriæ. Non vis effe juftus fine gloria? At meherculè, fæpe juftus effe debebis cum infamiâ, & tunc, fi fapies, mala opinio juftitiâ parta te delectabit. Nemo mihi videtur pluris æftimare virtutem, nemo magis illi effe devotus, quàm qui boni viri famam perdidit, ne confcientiam perderet. Senec. Ep. 113. Ep. 81.

M. Cato, genitus proavo Marco Catone, principe. famile Portia, nunquam.rectè fecit, ut facere videzetur, fed quia aliter facere non poterat; eique id 3 folum

folum vifum eft rationem habere, quòd haberet juftitiam. Effe, quàm videri, bonus malebat. Ita, quò minùs gloriam petebat, eo magis illam adfequebatur. Patercul. I. ii. c. 35. Salluft. Catilin. c. 54.

2. Inveniuntur qui honefta in mercedem colant, & quibus non placeat virtus gratuita. At nihil habet illa in fe magnificum, fi quidquam venale habet. Quid enim eft turpius, quàm aliquem computare quâ mercede fit vir bonus? Calcatis utilitatibus ad virtutem eundum eft, quocumque vocavit, quocumque mifit, fine refpectu rei familiaris. Interdum etiam fine ullâ fanguinis fui parfimoniâ vadendum: nec unquam imperium ejus detrectandum. Quid confequar, inquis, fi hoc gratis fecero? Quod feceris. Rerum honeftarum pretium in ipfis eft. Si non ipfo honefto movemur, ut boni viri fimus, fed utilitate aliquâ atque fructu, callidi fumus, non boni. Senec. 4. Benef. c. 1. Cicer. I de leg. n. 41.

Injuftiffimum eft, juftitiæ mercedem quærere. Reliquæ quoque virtutes per fe colendæ funt, & in iis fequi officium debemus, non fructum. Nam ut quifque maximè refert ad fuum commodum quæcumque agit, ita minimè eft vir bonus. Cicer. I de leg. n. 48. et 49. Verum, ut olim querebatur Ovidius, Non facilè invenias multis è millibus unum Virtutem pretium qui putet effe sui. Ipfe decor recti, facti fi pramia defint, Non movet, & gratis pœnitet effe probum. Nil, nifi quod prodeft, carum efst.

De Ponto, Lib. ii. E'eg. 3.

Omni ratione colenda & retinenda juftitia eft. Cic. 2 Offic. n. 42.

1. Quanquam omnis virtus nos ad fe allicit, facitque ut eos diligamus, in quibus ipfa ineffe videatur: tamen juftitia & liberalitas id maximè efficit. Cicer. 1 Offic. n. 56.

Juftis hominibus ita fides habetur, ut nulla fit in his fraudis injuriæque fufpicio. Itaque his fa'utem noftram, fortunas, liberos rectiffimè committi arbitramur. Mihi quidem videntur bene morati reges olim fuiffe conftituti ab hominibus, juftitiæ fruendæ causâ, Nam cùm inops multitudo premeretur ab iis qui majores opes habebant, confugiebant ad unum aliquem, de cujus juftitiâ & prudentia magna erat opinio: qui cùm prohiberet ab injuriâ tenuiores, fummos & infimos æquo imperio regebat. Eadem fuit conftituendarum legum caufa, quæ regum. Inventæ enim leges funt, quæ cum omnibus femper unâ atque eâdem voce loquerentur. Cicer, 2 Offic. n. 33. 41.

2. Laudabat Agefilaüs Lacedæmoniorum rex juftifiam, ut virtutum omnium principem, affirmabatque nullum effe fortitudini locum fine juftitiâ. Cùm ei dicerent quidam à magno rege Perfarum aliquid imperari: An, inquit, ille major Agefilao eft, fi non fit juftior? rectè quidem fentiens magnitudinem effe metiendam juftitia, quafi regiâ regulâ. Put. in Agefil.

Dicente quodam coram rege Antigono, Regibus omnia honefta jufta effe: fubjecit rex: Omnino barbarerum quidem regibus: nobis vero fola honefta pro honeftis, fola jufta pro juftis habenda funt. Plut. Apoph.

Cùm Trajanus præfecto militum prætorianorum gladium daret, quo is cingendes erat ad cuftodiam imperatoris; educto eo è vaginâ, & in altum fublato Acipe, inquit, gladium hunc, ut eo, fi jufè imperem, pro me utaris: fin malè, contra me. Quoniam moderatorem omnium peccare minùs fas eft, quàm cæteros. Dio. 78. A. Vict.

3. Æthiopes pietatem & juftitiam maximè colebant. Edibus eorum nullæ erant fores: quúmque in viis publicis multa jacerent, nemo quidquam eorum furripiebat. Celtæ quoque fores ædium nunquam occlufas habebant. Nicol. Damafc.

Interrogatus Leon rex Lacedæmoniorum in quâ urbe quis maximè tutus effet? Ubi, inquit, juftitia poldeat, injuftitia jaceat. Plut. Apoph.

4. Jutitia eft conftans & perpetua voluntas jus

F.