mieckich, w duchu słowiańskiego prawa wyrażonych, technizmów odgadnąć, (ambitus granica, herschilde, wopen herby, wustenage bauen pustki obsiewać). Dzieło więc to nauczyć tego tylko może kto rzecz rozumi, tego co jej nie zna obałamuci.

$ 328. Inaczej się przedstawia zbiór dyplomatów serbskich, przez Franciszka Miklosicza w Wiedniu 1858, pod napisem: Monumenta serbica spectantia historiam Serbiae, Bosnae, Ragusae, wydany. Jest to częścią rejestr dyplomatów, częścią są tu dyplomata, z rękopisów i druków przedstawione, a dzieje rzeczonych krajów opowiadające. Przedstawiają się więc w tym zbiorze dyplomata nietylko w Szafarzykowych Okażky, lecz i w wielu tak dyplomataryuszach jak i dziełach historycznych znajdujące się. Idą od r. 1114 do r. 1497, wszystkich jest 597. Nie można dosyć wypowiedzieć, ile to dzieło ważnych zawiera dowodów na to, com w pierwszym i drugim tomie o markach i żupach, a w drugim o opolach i ludności ich opowiedział. Widać i z nich (z dyplomatu liczbą 35 oznaczonego), że Kmiecie od ludzi zwyczajnych, a od nich znowu Boljary odróżniali się, że Serbowie byli niby szlachtą, a Meropchy ludem, i że pierwsi w szlacheckiém, a drudzy w ludowém uczestniczyli ziemstwie, mieszkając w żupach pod takiém co ludzie w sotniach germańskich umieszczeni prawem, (dyplomat pod liczbą 83, 118). Widać też i to, że ciężary publiczne ściśle się z skarbowością jednoczyły (pod liczbą 117), i że takie, które w Polsce nie miały nazwy a miały ją na Szląsku, i nawzajem, znane były u Serbów w XIII już i XIV wieku (powojne a wojsko, tudzież pozow a powołowe). Jest nakoniec w tych dyplomatach nie jedno, co do wyświetlenia prawa Książąt udziałowych, do historyi klasztorów i t. p. może posłużyć wielce (pod liczbą 83, 125, 130). Gdy nie tylko polityczne ale i prywatne i t. p. prawo bierze ztąd zasób nowy, więc dzieło to jest i dla trzeciego tomu historyi prawodawstw ważne. Są tu bowiem szczegóły prawo rzeczowe wyświecające. Jest mowa o tem, kto po za granicą swéj roli leżącą ziemię przywłaszczać sobie, i jak,

może lub nie może. Jest zakaz, ażeby rzeczy od rządu nabytéj nie dawać na załogę i t. p. (pod liczbą 125, 127). Sądownictwo też zyskuje na tém dziele niemało światła (pod liczbą 46, 52). O stanie serbskiego pod Turkami prawa, można z tego zrzódła obszernéj zaczerpnąć wiedzy i t. ď.

SKAŹNIKI TOMU TRZECIEGO

HISTORYI PRAWODAWSTW.

I. SKOROWIDZ TREŚCI TOMU TRZECIEGO.

DZIAŁ I. Wstępny.

Rozdział 1. Pogląd.

Przedmiotem prawa jest osoba, podmiotem rzecz, § 1.

Rozdział II. Osoba.

Jak się wyrobiło wyobrażenie o osobach 2. Nie miano u nas pojęcia o tém co Rzymianie nazywali status 3, albowiem wszystkie osoby jednego były stanu 4. Szczególnéj prawa opieki doznawała niewiasta, małoletni, starzec 5. Stosunek sługi do pana 6. Bezecni 7. Osoba zbiorowa (communitas) 8.

Rozdział III. Rzecz.

Rzecz nazywano też imieniem, które było ruszające się, nieruszające i nieruszane 9. Zrzędu obu były niektóre uprzywilejowane, za święte i nietykalne miane 10. Wyraz dig rzecz umysłową (incorporalis) znaczył 11.

Rozdział IV. Przypomnienie czytelnikowi zachodzącej między prawem niemieckiem i słowiańskiem a germańskiem różnicy, tudzież słowo o rozkładzie prywatnego prawa na działy i rozdziały.

Prawo niemieckie a słowiańskie 12. wzajemnie z sobą zetknięte, wydały z siebie germańskie prawo 13. Oba utworzył zwyczaj, a rozwinęła ustawa 14. Rozkład prywatnego Słowian prawa 15.

DZIAŁ II. Prawo rodowe.

Rozdział I. Pogląd.

Rodowe prawo charakteryzuje naród. Małżeństwo występuje w tém prawie naprzód 16.

Rozdział II. Małżeństwo za czasów istniejącego wielożeństwa. Zawiązywano go porywając niewiasty na żony 17.

Rozdział III. Szluby cywilne.

Lecz już za pogaństwa było i jednożeństwo (brak), które się według formy zawięzywało i rozwiązywało 18.

Rozdzial IV. Szluby kościelne.

Małżeństwo tym sposobem zawierane, podniosło duchowieństwo katolickie do godności sakramentu s. 19.

Rozdział V. Przeszkody do zawarcia małżeństwa zwyczajem przyjęte nie utrzymały się, pokrewieństwo wyjąwszy.

Przeszkody te częścią z politycznego prawa, częścią z pokrewieństwa wynikały 20.

Rozdział VI. Pokrewieństwa stopnie.

Pokrewieństwo miało też znaczenie polityczne 21. Osoby ród stanowiące na krewnych się 22 i swoich dzieliły 23.

Rozdział VII. Żona a kobieta.

Małżonka prawa i morganatyczna różniła się od kobiety (nałożnicy). Skutki prawne ztąd wynikłe 24.

Rozdział VIII. Rozwód

z widoku zwyczajowego a kościelnego prawa rozważony 25.

Rozdzial IX. Stosunki prawne, wiano a posag.

Rozwód sięga pogańskich czasów 26. Kościelny wziął górę nad zwyczajowém 27. Początek odprawy (oprawy) żoninéj 28. Prawa o posagach 29. a mianowicie o legitymie córek 30.

Rozdział X. Władza rodzicielska.

Były dzieci albo sprawiedliwie urodzone (prawe), albo wylęgańce (bękarty), albo postrzyżone czyli przysposobione 31. Wynikły ztąd różne skutki prawne 32.

Rozdział XI. Trojaka opieka.

Kto i nad kim wykonywał opiekę? 33. Przybyszem kto się opiekował? 34. Los wdowy 35. i jéj majątku 36, za życia i po śmierci 37.

Rozdział XII. Pełnoletność.

Pełnoletność dojrzałością wieku 38. a prawem określona 39. Rozwój historyczny 40. Lata sprawne a doskonałe 41. Obu skutki 42.

DZIAŁ III. Prawo rzeczowe.

Rozdzial I. Pogląd.

Posiadłość ziemska dawała prawo polityczne 43. bądź się ona na swojém bądź na czyjémś opierała prawie 44.

Rozdział II. Posiadłość a własność.

Posiadłość drugiego rzędu dawniejszą jest od posiadłości rzędu pierwszego 45, czyli od własności 46.

Rozdział III. Początkiem i następstwem tak posiadłości jak i własności jest puścizna, która się wielce od odumarlizny różni.

Było łatwo nabyć posiadłości 47. bo dużo ziemi leżało pusto 48. Dawano ją rodowi lub osobie. W drugim przy