Parentum adversus filios severitas.

1. Titus Manlius Torquatus, qui perindulgens in patrem fuerat, idem acerbè severus in filium fuit. Cic. 3 Offic.

n. 112.

Quum Romanis adversus Latinos Tusculanosque pugnandum esset, placuit consulibus T. Manlio Torquato, et P. Decio, ut bellum severo administraretur imperio, et disciplina militaris ad priscos redigeretur mores: edixeruntque ne quis extra ordinem in hostes pugnaret. Fortè inter ceteros turmarum Præfectos, qui in diversas partes missi erant exploratum,* T.Manlius consulis filius cum suis turmalibus accessit prope stationem Tusculanorum equitum, quibus præerat Geminius Metius, vir tum genere, tum factis clarus. Is ubi Romanos equites cognovit, insignemque inter eos præcedentem consulis filium paululùm ab suis equo provectus; Visne, inquit, dum illa dies venit, quâ consulares exercitus cum Latinis decertabunt, interea tu ipse congredi mecum, ut utriusque nostrum eventu cernatur, quantùm eques Latinus Romano præstet? Movit ferocem animum juvenis seu ira, seu detrectandi certaminis pudor, seu inexsuperabilis vis fati. Oblitus itaque imperii patrii, consulumque edicti, ruit in id certamen, in quo haud multum intererat vinceretne, an vinceretur.

Equitibus ceteris velut ad spectaculum, utrimque summotis, Metius et Manlius adversos concitârunt equos, et cum infestis cuspidibus concurrissent, Romanus Tusculanum ex equo excussum transfixit, spoliisque lectis ad turmam suam revectus in castra ad patrem venit. Tum: Ut me, inquit, omnes tuo sanguine verè ortum prædicarent, provocatus ab hoste, hæc arma ex eo cœso capta attuli. Quod ubi audivit consul, extemplo filium aversatus, et patrio amori præferens rempublicam, cujus intererat‡ exereitum in gravissimo bello animadversionis metu contineri, milites classico advocari jussit. Qui postquam frequentes

* Exploratum; a supine from exploro, signifying to reconnoitre. Haud multum intererat; there was not much difference. Cujus intererat; the interest of which it was.

convenere: Quando quidem, inqnit, tu, Tite Manli, neque imperium consulare, neque majestatem patriam veritus, in hostem pugnâsti; et solvisti, quantum in te fuit, disciplinam militarem, quâ Romana res stetit ad hanc diem : nos potiùs pro nostro delicto plecti oportet, quam rempublicam luere peccata nostra magno suo damno. 1, lictor, deliga ad palum.

Exanimati omnes tam atroci imperio, et quasi districtam in se cernentes securim, metu magis, quàm modestiâ, quievêre. Postquam cervice cæsâ fusus est cruor, cum libero conquestu coortæ voces sunt, ita ut neque lamentis neque execrationibus parceretur. Deinde spoliis contectum juvenis corpus, à militibus crematum est, structo extra vallum rogo.

Fecit atrocitas pœnæ de Manlió sumptæ obedientiorem duci militem, et ea severitas ad felicem belli exitum profuit. Cùm T. Manlius consul Romam victor rediit, ei venienti seniores tantùm obviam exiêrunt: juventus et tunc et omni deinde vitâ aversata eum execrataque est. Livius, l. viii. c. 6. 12. Cic. i. de Fin. 23. 62.

Viguit quoque plurimùm apud Lacedæmonios disciplina militaris. Itaque cùm in acie quidam Lacon strictum ensem jam esset in hostem infixurus, audito signo quod canebat receptui, non infixit. Interrogatus deinde, cur hosten, quem in potestate habebat, non occidisset: Quoniam, inquit, meliùs est parere imperatori, quàm hostem occidere. Plut. Apoph.

2. Quum Macedonum legati Romam venissent conquestum* de Silano Manlii Torquati filio, quòd prætor provinciam expilâsset; pater, avitæ severitatis hæres, petiit à patribus conscriptis, ne quid de eâ re statuerent, antequam ipse inspexisset Macedonum et filii sui causam. Id à senatu libenter concessum est viro summæ dignitatis, utpote consulari, et jurist civilis peritissimo. Itaque institutâ domi cognitione causæ, solus per totum biduum vacavit utrique parti audiendæ, ac tertio die pronunciavit : Filium suum videri non talem fuisse in provincia, quales ejus majores fuissent. Et in conspectum suum deinceps venire vetuit. Tam tristi patris judicio perculsus Silanus, lucem ulteriùs intueri non sustinuit, et proximâ nocte

* Conquestum; supine from conqueror, to complain. + Juris peritissimo; having great knowledge of the civil law.

vitam suspendio finivit. Peregerat Torquatus severi religiosi judicis partes, satisfactum erat reipublicæ, habebat ultionem Macedonia; at nondum erat inflexus patris rigor. Igitur neque filii exequiis interfuit, ut patribus mos erat apud Romanos: et eo ipso die, quo funus ejus dicebatur, aures, ut solebat, volentibus consulere se de jure accommodavit. Voler. l. v. c. 8. Cic. 1 de Fin. 24. Livius Epit. 54.

4. Non intra verborum castigationem hæsit A. Fulvius vir senatorii ordinis. Nam cùm filius ejus pravo consilio in castra Catilinæ rueret ; illum è medio itinere retraetum supplicio mortis affecit; præfatus: Non se genuisse eum Catilinæ adversus patriam, sed patriæ adversus Catilinam. Valer. ibid.

5. Rhacoces quidam genere Mardus* septem habebat filios, quorum minimus,† nomine Cartomes, adolescens supra ætatem audax, multis suis fratribus mala quotidie inferebat. Cùm eum pater non distitisset clementer admonere et verbis castigare, neque ille auscultaret utilia suadenti, venêre fortè in eam regionem judices illi, qui jussu regis Persarum singulas provincias peragrare soliti erant, ad jus dicendum, et propterea aliquando Oculi Regis vocabantur. Tum verò Rhacoces filium comprehendit, et manibus post tergum ligatis ad judices traxit, quibus cùm enumerâsset que fuerant ab illo audacter et improbè perpetrata, postulavit ut contumaciæ et improbitatis pœnas morte lueret. Tam inusitata parentis adversus filium postulatione obstupefacti judices, à sententiâ ferendâ abstinuêre, et utrumque ad regem Persarum Artaxerxem deduxerunt.

Ut stetit in conspectu Artaxerxis Rhacoces, et eadem, que priùs adversus filium conquestus est, ac postulavit ; Ergone," inquit rex, "tu oculis tuis videre morientem "filium sustinebis pater ?" "Maximè," respondit ille, "quoniam in horto quoque cùm lactucarum amaros surcuLos defringo et amputo, nihil omnino mali ex eo mater ipsorum, ipsa lactuca, sentit: sed efflorescit magis, majorque et dulcior evadit. Pariter et ego, ô rex, cùm vi"dero prohiberi ab injuriâ faciendâ et perire eum, qui et "domui meæ et fratribus suis plurimùm nocet, meæ res‡

66

* Mardus; the Mardi were probably a people of Asia, not far from Colchis.

+ Quorum minimus; the youngest of whom.

Mea res-habebunt; my condition will be improved.

"melius se habebunt, et cum reliquis filiis unà prosperè "agentibus vivam." Quibus auditis, Artaxerxes collaudatum quidem Rhacocem inter regios judices sedere jussit, ita allocutus eos qui præsentes aderant: Qui tam justè de suis ipsius liberis sententiam pronunciat, omnino etiam adversus alios diligens erit et incorruptus judex. Adolescentem verò præsenti pœnâ liberavit, gravissimum mortis genus interminatus ei, si deinceps deprehensus esset patrare similia præteritis. Elian. l. i. c. 34. Xenoph. Cyrop. l. i.

6. Pausanias Lacedæmoniorum dux, elatus victoriâ partà de Nardonio apud Plateas, nefaria adversus patriam cousilia inierat. Eum propterea comprehendi cùm jussissent Ephori in ædem Minervæ confugit: unde ne exire posset, statim Ephori valvas ejus ædis obstruxerant, tectumque sunt demoliti, ut faciliùs sub dio interiret. Dicitur eo tempore matrem Pausaniæ vixisse, eamque, postquam cognovit scelus filii, lapidem ad introitum ædis attulisse, ad claudendum filium. Cùm deinde Pausanias semianimis è templo elatus esset, confestim animam efflavit. Sie magnam belli gloriam turpi morte maculavit. Corn. Nep. in Pausan.

CAPUT XLIX.

Parentum amor in liberos.

1. Erat Mulgentii, quod est oppidum Siciliæ, vir opibus et gloriâ princeps civitatis suæ, cui cognomen Cambalus. Hic venatum egressus, cùm in latronum manus penè incidisset pedibus in oppidum cœpit contendere. Ei tum fortè Gorgus pater equo veetus occurrens, statim equo desiliit, filiumque hortatus est ut, equo inscenso, protinus se in urbem reciperet. At filius salutem suam patris incolumitati præferri non est passus: neque pater vicissim voluit periculum effugere, projecto ad certam mortem filio. Itaque cùm alter alterum flens oraret, et ambo inter se certarent, pateruo amore in filium contendente cum filii pietate in patrem, interim latrones utrumque assecuti confoderunt. Diod. Sic. l. xxxiv.

2. Diagoras Rhodius tres filios adolescentes habuit.

unum pugilem, alterum pancratiastem,* tertium luctatorem: eosque omnes vidit vincere coronarique Olympiæ eodem die. Et cùm ibi eum tres adolescentes amplexi, coronis suis in caput patris impositis, suaviarentur, populusque gratulabundus jaceret undique in eum flores, ibidem in stadio, inspectante populo, in osculis atque in manibus filiorum animam efflavit. A. Gell. l. iii. c. 14.

3. Ubi accepta ad Trasimenum lacum clades Romæ audita est, varias in caras dispertiti eorum animi fuêre, quorum propinqui pugnæ interfuerunt: quia ignorabant quæ cujusque suorum fortuna esset, et quid sperare aut timere deberent. Postero die, ac princeps aliquot sequentibus, ad portas major mulierum, quàm virorum, multitudo stetit, opperiens ant suorum aliquem, aut nuncium de his: circumfundebanturque obviis multa sciscitantes, neque avelli. ab illis poterant priusquam ordine omnia inquisivissent. Inde varios vultus cerneres, ut cuique aut læta aut tristia nunciabantur. Femiuarum præcipuè gaudia insignia erant, et luctus. Ferunt unam, sospite filio, repentè in ipsâ urbis portâ oblato præter spem, in conspectu ejus expirâsse: alteram, cui mors filii falsò nunciata fuerat, mostam sedentem domi, nimio gaudio exanimatam fuisse ad primum conspectum redeuntis filii. Sic quas dolor non extinxerat, lætitia consumpsit. Livius, l. xxii. c. 7. Valer. l. ix. c. 12.

CAPUT L.

Sua sunt conjugibus munia assignata à naturâ.†

Gradus plures sunt societatis humane. Prima societas est in ipso conjugio. Cic. Offic. n. 58, 54. Maritale conjugium à naturâ comparatum est, ut non solùm jucundissima, sed etiam utilissima vitæ societas iniretur. Ex eâ plurima mortalibus adjutoria et propugnacula præparata sunt. Cùm victus et cultus humanus accurandus esset, non in sylvestribus locis et in propatulo, sicut feris, sed domi sub tecto: necessarium fuit, alterum è conjugibus esse foris et sub dio, qui labore et industriâ compararet

* Pancratiastes, œ. m.; one who professes boxing and wrestling. + Sua-natura; their peculiar duties are assigned to married persons by nature.