etiam in te licuit avidum studium Romanas antiquitates qua sacras, qua profanas investigandi, judicium exquisitum in liberalium artium operibus æstimandis, ardens desiderium introspiciendi omnia pietatis opera, quæ multa ac varia Romæ sunt ad hominum ærumnas sublevandas sapienter instituta; ut maximopere optandum sit, tales ex Hispania hục ventitare viros, qui vicissim et bonam existimationem de gente nostra apud exteros inferant, et hinc in patriam reduces boni aliquid tamquam ex mercatura bonarum artium reportent. Utinam vero mea hæc in Juvencum exercitatio, quæ tuo etiam itineri Romano accepta referri debet, cæteris tuis cogitationibus et curis responderet! Verum si quid in ea deerit, vel potius quidquid deerit, deerunt enim multa, facile spero, te mihi condonaturum, vel propter ardui operis difficultatem, quam ipse in Breviario Isidoriano, in S. Martino Legionensi, in Patribus Toletanis recognoscendis, ut eminentissimi editoris Lorenzana laborem aliqua ex parte relevares, diu expertus es, vel propter singularem humanitatem, qua bonarum litterarum cultores complecti soles, et me cum multis, vel dicam, ne parum gratus videar, cum primis benigne complecti voluisti. Vale. Romæ iv kal. Octobr. MDCCXCII. PROLEGOMENA IN C. VETTIUM AQUILINUM JUVENCUM. CAPUT I. S. Hieronymi de Juvenco testimonia expenduntur. Opinio de religioso cultu olim Juvenco præstito rejicitur. A nostri gestis dictisque enarrandis conferendum quidem a me esse intelligo; sed adjumentum hoc valde exiguum ad tantum opus subeundum esse facile perspicio, cum istiusmodi tractationem non nisi timide et pedetentim quivis quamvis experientissimus debeat aggredi. Sequar igitur ducem Juvencum non quiden passibus æquis, sed tamen ut potero, Commentationes in Sedulium, Aratorem, aliosque saeros poetas in aliud tempus differam, ne mihi aliquis exprobret, quod Antonio Nebrissensi Nicol. Antonius abjiciebat Biblioth. vet. 1. 1, c. 4, part. 1, num. 144: Nullum vero hactenus habuisse Juvencum, qui critica industriæ, qul explicationis facem, qua indiget, ei præluceret, præter unum Barthium ex parte aliqua, et Fabricium levi manu in re usum, co mayis 11. Post Prudentium el Dracontium ad vetera exemplaria recognitos et, quoquo modo potui, illustratos, non tam a me reddenda est ratio, cur nune Juvencum simili cultu ornatum edam, quam cur tomdiu distulerim, aut alios illi prætulerim. Est enim Juveneus, ut poetarum christianorum omnium, quos inter Latinos quidem exstitisse certo novimus, antiquissimus, ita etiam nitore verborum, Elegantia styli, et veteri quadam simplicitate, ad divinum sui carminis argumentum plane accommodata, præstantis. simus. In ejus autem poemate non solum mirari licet primam, saltem inter Latinos, quatuor evangelio- B miror, quod cum Antonius Nebrissensis noster, qui rum concordiam, ad cujus imitationem innumeræ aliæ postea prodierunt, verum etiam peculiares quaşdam interpretationes sacrarum litterarum vetustate sua commendabiles, varietatem præterea lectionis in volumine Evangeliorum, quo ille suo tempore, ineunte scilicet sæculo iv, utebatur. potuit, debuitque una cum Sedulio et Aratore multo magis Juvencum civem suum commendare piis lectoribus a se explanatum, in Sedulio quidem industriæ suæ operam posteritati transwiserit, in Aratorem commentaria parata se habere alicubi testatus fuerit : Juvenco autem Hispano uullus suppetias ivisse referatur. Ne vero meo mori desim, his Prolegomenis complectar quiquid de eo, de ejus operibus, codicibus mss., editionibusque, multis in locis dispersum collegi. 4. Non exigua laus Juvenci est, quod a S. Hieronymo non semel nec perfunctorie laudatus fuerit: neque enim de ejus 3 vita quidquam aliud exploratum habemus, quam quod de eo tradidit Hierony 2. Verum Prudentio principatum inter poetas christianos, quem olim libens cum plerisque asserui ob mirabilem rerum et carminum varietatem, acutissimum ingenium, ingentes spiritus 2 poeticos, et singularem doctrinam, nec nunc quidem negare, aut in dubium revocare est animus. Ut autem proxime post Prudentium e mea manu prodiret Dracontius, illa me ratio impulit, quod hujus carmina duabus partibus auctiora, quam quæ antea prodierant, in C mus. Ita ergo præclarus hic doctor de Vir. illustr. codicibus mss. a me reperta, ex quibus omnino alius Dracontius apparet, multo majorem utilitatem studiosis doctrinæ et antiquitatis sacræ mibi visa sunt allatura, quam commentationes ulke mea in alios christianos poetas, in quorum poesi vix aliud agere licet, nisi veterem lectionem, codicibus optimæ notæ inspectis, constituere. 3. Deterrebat me etiam ab editione Juvenci majestas ipsa argumenti. Quod si usu et exercitatione in hoc genere aliquid profeci, id totum in Salvatoris cap. 84, tom. 11, col. 909: Juvencus, nobilissimi generis, Hispanus presbyter, quatuor Evangelia hexametris versibus pene ad verbum transferens, quatuor libros composuit, et nonnulla eodem metro ad sacramentorum ordinem pertinentia. Floruit sub Constan tino principe. In quodam Juvenci codice hoc testimonium exprimitur cum aliqua varietate, ut referam num. 50. 5. Vallarsius in nolis animadvertit, ex ipso gentilitio nomine satis apparere, Juvencum fuisse nobi lissimi generis, quia in libris antiquis, Jureto teste, A tium nomen Juvenci, adeoque Vettius, aut Vectius appellatur C. Vettius Aquilinus Juvencus. Certe Hieronymi testimonium de nobili genere Juvenci probatione non indiget. Verum argumentum aliquod pro eadem nobilitate non quidem omnino perspicuum, sed probabile petitur ex quatuor nominibus, quibus in vetustis membranis insignitus est Juvencus. Hæc autem nomina non eodem modo ab omnibus efferuntur, Joannes Albertus Fabricius in Biblioth. Lat. libr. IV, cap. 2, ex Jureto pag. 275, ad Symmach., et Paulo Colomesio in Paralipomepis ad Chartophylacem Guilielmi Cavei, et ad dialog. 5 Gyraldi de poetis, integrum Juvenci nomen ait esse Aquilinus Caius Vettius Juvencus. scribendum est, quamvis etiam Vettus, et Vetus, ct Vetuus in veteribus nonnullis monumentis reperiatur: nam gentilitia nomina ab aliis derivari solebant, ut Cornelius, Tullius, Claudius, Julius, Æmilius, etc. De nomine vero Vettii, aut Vectii nihil aliud habeo quod ex antiquis proferam, nisi quod Glandorpius in Onomast. Rom. nomen familia Romanæ plebeia tradit esse, quæ tandem sub impera-` toribus respicere ad honores cœpit. Plures lamen Vectios illustres nominat. In Juvenco id nomen magis, ut dixi, gent litium est, quam familiæ, adeoque cum hæc nomina gentilitia plerumque ex loco aliquo, aut gente manaverint, ut Tarquinius a Tarquiniis, non inepta conjectura duci potest, Juvencum ex Vectonibus seu Vettonibus populis Lusitaniæ antiquæ inter Dariam et Tagum 5 originem suam traxisse. Ac fortasse hæc fuit causa cur nennulli patriam Ju→ venci Olivam fuisse confiuxerint, ut paulo post ostendam. In Historia ecclesiastica Natalis Alexandri sæculo IV, cap. 6, art. 4, nomen hoc Juvenci effertur Vestins, et tertio loco ponitur, scilicet Caius Aquilinus Vestius Juvencus; uti etiam ex Petro Pithoco tradidit Labbeus, de Script. eccles., qui tamen ex veteri alio exemplari profert Gaium Vectium Aquilinum. 6. In codicibus mss. referendis, num. 306 et seqq., modo profertur appellatio C. Vectii Juvenci, modo Aquilini Juvenci, modo Q. Vetti Aquilii Juvenci, modo Gai Vecti Aquilini, modo C. Vettii Aquilini Juvenci, modo C. Vetti Aquilini Juvenci, modo C. Vectii Aquilini Juvenci. Remigius Ceillierius, de Sript. eccl. tom. IV, asserit, ejus nomen iu quibusdam mss. esse Aquilinus Caius Veltins. Neque omittendum, in duobus codicibus manuscriptis Florentinis addi V. C., quæ notæ innuunt virum clarissimum de quo titulo dixi ad Prudentium, in Prolegom. num. 50 seq. Sed, ut ego suspicor, Juvencus vir clarissimus non a veteribus, sed a receuti aliquo librario vocatus est. In codice Vaticano reginæ Sueciæ, quem describam num. 48, sic nomina Juvenci invenio Gai Veui Aquilini Juventi ; in Ottoboniano vero, de quo agam num. 49, ita: Gai Vetti Aquilini Cnus, Aquilinus, Albus, Niger, Rufus, Flavus, ut Juvenci. Discrimen solum est in Juventi, et Juvenci nomine: 4 nam Gai pro Cai clare in utroque legitur: et eodem modo legitur in veteri alio exemplari, quod ex Labbeo, num. 36, indicabo. 7. Itaque prænomen Juvenci Gaius scribi posset. Etsi enim prænomen hoc, quod in nomen aliquando transit, plerumque Caius scribatur, tamen reperitur etiam per G scriptum, ut in Cenotaphio Pisano C. Cæsaris: Dua equestres inaural Gai et Lucii Cæsarum statuæ ponantur. Quintilianus, libr. 1, cap. 7, docel Gaius pronuntiari, etiam si Cajus scribatur ; et Græci quidem per G semper efferunt ráïos, et nonnulli a poiss, gaudeo, quasi a gaudio parentum deductum hoc vocabulum volunt. Valerius Maximus, sive auctor sit Titus Probus, aut Julius Paris, in epitoma de prænominibus id annotatum reliquit, et similem scribendi varietatem in Gueus animadvertit : Alii NEUM, alii GNeum, alii cneum scribunt. Qui G littera in hoc pronomine utuntur, antiquitatem sequi videntur, que multum eu littera usa est. . . Qui C, corruptione syllabæ delectari videntur. Confer, si placet, Norisium, de Cenotaph. Pis, dissert. 4, cap. 5; notas Dionysii Gothofredi ad Festum, verbo Gaja Cæcilia; et Sigonjum, de Nom, Rom. 8. Nomen secundum Juvenci, quod a veteribus Romanis simpliciter nomen dicebatur, ut primum prænomen, nos Vetus, sed Vettius est, nisi si forte cui magis arrideat Vectius. Id videtur esse gentili 9. Romani præcuomine et nomine non contenti, addiderunt cognomen. Hujusmodi cognomina aut ab animo, aut a corpore, aut a casu imponi solebant. Videlicet a colore dicti sunt Rutilus, Ebur explicat Sigonius, de Nom. Rom, Festus prænomen Aquilius ait esse: Aquilius prænomen ab aquilo colore, id est uigro, dictum. Melius interpretaberis ‹olorem aquilum rufum, aut subnigrum. Neque semper Aquilius est prænomen, ut cernere licet in C. Aquilio, a quo Aquilia lex exstat Dig. libr. 1x, tit. 2, qui totus est de lege Aquilia, sive ad legem Aquiliam. Glandorpius in Onom. Rom. plures Aquilios recenset, in quorum plerisque Aquilius nonfen est, non prænomen: hoc ipsum observo in veteribus inscriptionibus, in quibus nonnumquam Aquillius reperitur scriptum. Sæculo y floruit Aquilius Severus, scriptor Hispanus, a S. Hieronymo, de Script. ecclès. c. 3, et a Nic. Antonio, 1. u, c. 2, part. 1, Bibl. Vet. Hisp. laudatus. In nonnullis mss. is dicitur Achillius, in alijs Acilius. 10. Juvenci agnomen, ut codices plerique consentiunt, non Aquilius est, quod nomen apud antiquiores Romanos magis in usu erat, sed Aquilinus. Goldastus tamen Aquilium, vocat, cujus verba afferam num. 37. In Actis. Sanctorum et Martyrologiis plurimi occurrunt Aquilini dicti; nec desunt qui eodem nomine vocentur in ethnicorum antiquis inscriptionibus aliisque monumentis. Sed omittendus a nobis non est is, qui cum Juveneo tribus primis nominibus convenit, C. Vettius Aquilinus, consul cum Q. Junio Rustico anno Christi 162. In Fastis solum appellatur Venius Aquilinus, sed apud Gru terum exstat inscriptio pertinens ad tempora Marci, A multis modis alioquin corruptum reperitur, ut pro et Commodi AA., quam Lipsius vidit Romæ ad templum S. Ludovici in ædibus 6 privatis in qua inter xv viros STLIT. JUDIG., ut videtur, aut inter alios collegii xx virorum secundo loco nominatur C. Vettius Aquilinus, qui, ut ad marginem notatur, fuit consul anno Urbis 914; atque ita vocatur a Pagio, qui prænomen Junii Rustici Lucium inscribit. Alius fuit Q. Vettius Aquilinus consul anno Christi 125, alius Vettius Aquilinus consul 286. De his omnibus conferri possunt notæ Mansii ad Pagium, anno Urbis 878, 915, 1039. 11. Fortasse ut a C. Vettio Aquilino consule, aut ab aliis ejusdem suæ gentis Vettiæ et familiæ Aquilinorum Juvencus distingueretur, additum illi est hoc ipsum nomen Juvenci, quod quartum est, ac B cognomen recte dicetur. Revera Juventius nomen est inter Romanos notius nobiliusque et hoc nomen Juvenco nostro asserere possemus ex codice antiquissimo Vaticano reginæ Sueciæ, ubi in fine patrius ejus nominis casus effertur Juventi. Juventium veterem poetam comicum ex Charisio, libr. II, laudat Barthius Advers. libr. xxi, cap. 5, col. 1025. Sed cum omnes alii codices et codex ipse reginæ Suecia in principio Juvencum exhibeant, nefas esset a tam recepto vocabulo discedere: præsertim quia rationem habet in veteri Romanorum consuetudine, qui multa cognomina ab utroque pecore, majore et minore, sumebant. Ascribam verba Varronis libr. 11 de Re rust. cap. 1, ex correctione Sigonii de Nomin. Rom.: Nomina multa habemus ab utroque pecore, a majore et minore a minore Porcius, Ovinius, Caprilius. Sic a majore Equitius, Asinius. Est autem intelligendum, cum dicimus Capram, Taurum, Vitulum, cognomina adsignificari, quod dicuntur Annii Capra, Statilii Tauri, Pomponii Vituli : sic a pecudibus alii multi. Paulo aliter id in editis legitur. 12. Juvencus ergo a juvenco cognominatus est, ut Moschus poeta Græcus : nam μόσχος juvencum significat. Hoc verbo lusus est Barthius libr. vi Epidorpidum, num. 74: Tenere aratra dignior viro taurus Sermo illi est de duobus his poetis christianis Ju- 15. Advertendum tamen est, in Martyrologio Romano legi ad diem 8 Februarii: Papiæ S. Juventii episcopi; et ad diem 12 Septembris: Apud Ticinum S. Juventii episcopi. In aliis tamen Martyrologiis, et in multis mss. nomen Juvenci exprimitur, quod C D Juvenci, vel Juventii sæpe reperias Eventii, Inventii, Yventii, Hiventii, Quentii, Yentii, Hyventis, Venuntii. Noster etiam Juvencus non solum alicubi Juventius appellatur, sed etiam Hiventius, et aliquando Juvenis, ut colligitur ex Montfauconio Bibl. Biblioth. pag. 508, ubi ex bibliotheca Ambrosiana Mediolanensi recenset Aquilini Juvenis poema de Actis apostolorum. Intelligo autem codicem illum complecti Aquilini Juvenci poema de quatuor Evangeliis, et Aratoris de Actis Apostolorum. Ac fortasse error est in Montfauconio, non in codice veteri in indice quidem Montfauconii is codex clare Juvenco attribuitur. 14. Alius fuit Juvencus Coelius Dalmata, quem diversum esse a Juvenco presbytero observavit Fabricius Biblioth. Lat. libr. iv, cap. 2. Scriptor etiam is christianus fuit, vitamque Attilæ oratione soluta composuit, cujus sæpe mentionem facit Barthius in Adversariis, Juvencum Coelium Calanum auctorem vocans. De hoc Juvenco scriptore Vitæ Attila, ejusque editionibus videndus est Joannes Vogt, de Libr. rarior. Typis eam Vitam commissam fuisse Nic. Antonius, cum de Juvenco scripsit, ignorabat: quæ tamen longe ante prodierat, scilicet Ingolstadii 1604, in 4o. Sidonius libr. 1x, epist. 14, comme. morat Juvenci Martialis historiam, vel, ut alii legunt, Juventii, aut Viventii. Savaro ad eum locum Juvencum a Martiali distinguit, putatque hunc esse Gargilium Martialem, cujus Lampridius et Vopiscus meminerunt. 8 Sirmondus in not., cumdem scriptorem asserit Juventium Martialem, ac conjicit esse hunc ipsum Gargilium Martialem ab aliis me moratum. 15. Cum quatuor Juvenci nomina singillatim exposuerimus, illud nunc addere supervacaneum non est, sæpius mares apud Romanos quatuor nomina habuisse, prænomen, agnomen, cognomen, et nomen, idque nobilitatem generis arguere, ut cum Alexandro ab Alexandro notavi Prolegom. ad Prudentium, num. 41. Eodem loco docui cum Sirmondo et Marchione Scipione Maffeio, mediæ ætatis nominum propriam hanc quodammodo legem fuisse, ut proprium cujusque nomen in ultimum locum conjiceretur, ut in Marco Aurelio Cassiodorio Senatore (nam Senator nomen proprium Cassiodorii a Maffeio dicitur), et in Marco Aurelio Clemente Prudentio. Ita ergo sentiendum est de Caio Vettio Aquilino Juvenco, quamvis hic ordo nominum in Juvenco, uti in aliis, aliquando inversus reperiatur: solebat enim id fieri etiam apud antiquiores Romanos. 16. Hactenus de nomine Juvenci, quod Hieronymus expressit, deque aliis tribus quæ tacuit, ac de nobilitate generis, quam diserte aflirmavit. Alia nunc nota Vallarsii expendenda est, qua ad verbum Hieronymi quatuor, etc., adjecit: Verius, notante Fabricio, dixisset: Historiam evangelicam quatuor libris digessit, Matthæi seriem præ cæteris secutus: non singulis evangelistis singulos libros impendit. lorum, quod Aratoris est, et per errorem Juvenco in quodam ms. codice tribuitur, lege num. 13 et 41. Major controversia oritur de carmine in Genesin, quod in Collect. vet. script. Edmundi Martene tomo IX, col. 13 seqq., sub Juvenci nomine editur ex codice Corbeiensi ante nongentos vel nunc quidem mille annos exarato; quod confirmatur codice infra num. 43 indicando: et in eamdem rem trahi potest, qui num. 44 laudatur, codex Juvenci in vetus Testamentum, nisi error hic sit pro in novum Testamentum, de quo redibit sermo eo loco. In hac controversia quid ego senserim, dixi in Prolegom. ad Prudentium cap. 25, n. 220. Alii id opus Tertulliano, alii Cypriano, Elias Pinins ex conjectura Sal Equidem non video qua ratione Fabricius et Vallar- A Historia decerptas. De carmine in Acta 10 aposto- mine ex eadem bibliotheca laudat Montfauconius Georgius Fabricius inter poetas Christianos initium hujus poematis protulit, Cyprianoque adjudicavit. Andreas Rivinus, qui Tertulliani opuscula poetica notis illustrata Lipsia 1651, in 8°, vulgavit, locum in his dedit huic imperfecto libro in Genesin. 17. Editor collectionis Pisaurensis poetarum non solum Cypriani nomen eidem carmini præmittit, verum etiam in nota ad caput Joannis Alb. Fabricii de Cypriano in Prolegomenis ad tom. V affirmat, manuscripta, testibus omnibus editoribus, Cypriani nomen præferre, neque rationem suppetere, cur a manuscriptis recedamus. Ignorabat scilicet collector Pisaurensis, poema in Genesin longe auctius editum sub Juvenci nomine in Collectione vet. Script. tionibus Tertulliani ex mss. repræsentari. Illud vero Martenius bono more, fideque optima effecit, quod ms. codicem exacte exhibuit: nam primi editores poetarum Christianorum magnam sibi licentiam arrogarunt, et ad regulas metri, quas ipsi didicerant, versus refingebant, quin saltem scripturam veterem a se in membranis repertam indicarent. Jam poema in Genesin, quale ex codice Corbeiensi Martenius exprompsit, ad sæculum vi, aut post facile rejiciet, qui poetarum Christianorum stylum et consuetudinem in arte metrica per diversas eorum ætates probe calleat. Idem judicium meum esto de carminibus aliis, quæ sub Tertulliani et Cypriani nominibus solent laudari que fortasse alium Tertullianum, alium Cyprianum 11 auctores habuerunt, non eos, qui sæculo vixerunt. Non alienum ab hoc loco esse puto, ut ostendam nullum esse poetam sacrum inter Latinos, quem Juvenco antiquiorem esse constet. Nam Lactantius eodem tempore vivebat, neque ejus esse carmina, quæ vulgo illi tribuuntur, multi viri docti censent. Commodianus vix inter poetas locum meretur, cum solum versus politicos, ut Græci vocant, effuderit, servato quidem numero hexametri, neglecta vero quantitate syllabarum. Adde Commodianum a Gennadio cap. 15 de Script. eccles. post Lactantium collocari, quamvis nunc conjiciant nonnulli floruisse cum tertio sæculo. G. Fabricius in Comment. poet. Christ. Victorinudi stinguat. Felicius in suo Calendario, sive Ephemeride Urbini 1577, ad 12 septembris sic habet: Giovenco l'altro si nomina, che era prele, quale scrisse in versi gli Evangeli, e fu chiaro in Spagna al tempo di Constantino. 32. Majorem difficultatem creat episcopus Equilinus quem satis esse ad antiquum cultum confirmandum, Bollandiani fatentur. Reponunt vero, eum in catalogo suo non solos Sanctos recensuisse, nec tam accuratum esse, ut necesse sit in ejus verba jurare. Prima ratio idonea non est: nam episcopus Equilinus de Juvenco perinde ac de aliis Sanctis loquitur. Bis eum memorat, primum cap. 69, libr. 8, sub hoc titulo: De Sancto Hiventio pres Oliva, in qua sine ulla controversia quidam Cæcilius A Sanctis annumeret, sed ut a Juvenco episcopo diVetto, non Vettus nominatur. Utrolibet modo id nomen in Olivanis inscriptionibus exaratum reperiatur, Vettus, aut Vetto, suspicio aliqua, levis certe, inde oriri poterit, ut originem Caii Vetti Aquilini Juvenci ex eo oppido repetamus: fingendi vero, aut certo asserendi, quod ignores, nulla umquam subest ratio. 29. Accuratius di-serendum est de religioso cultu, quem olim in Hispania Juvenco præstitum nonnulli litteris consignarunt. 17 Ita enim negare hujusmodi cultum in animo habeo, ut non ægre feram, si aliqua saltem dubitatio de eo in aliorum mentibus excitetur ac resideat. Ut enim Hispani aliqui scriptores sæculi proxime elapsi nimium se ingeniosos præbuerunt in catalogo Sanctorum Hispanorum augendo, sic contra censeo, majores nostros non mul- B bytero. Hiventius presbyter in Hispania claruit sub tam adhibuisse diligentiam, ut memoriam virtutum, quibus primi Patres Ecclesia Hispaniæ claruerunt, posteritati mandarent. Quamquam multa primitivæ Ecclesiæ monumenta temporum non tam vetustate, quam infortunio, et mirabili quadam rerum regnorumque conversione periisse, nemo est qui ambigat. Illi præterea viri, quamvis sanctitate conspicui, qui eo tempore floruerunt quo cultus martyrum vel solum, vel potissimum in usu erat, præsertim si episcopali honore non præfulserunt, non ita facile venerationem cultumque publicum adepti sunt. 30. Tamayus de Salazar, in Martyr. Hisp., commemorationem B. Juvenci, ut vocat, diei 12 septembris assignat, refellitque flieronymum Roman de la Higuera, qui in Martyrologio suo Hispano ms. C die 1 Junii Juvencum coli voluerat. Hæc duo Martyrologia Hispana Tamayi et Higuera, uti etiam epigramma ms. penes Tamayum, de quo paulo ante dixi, et Dextri Chronicum eodem in loco omnia ponenda sunt; quæ causæ cultus Juvenci magis obsunt, quam prosunt: certe cautiores nos reddunt, ut alia monumenta, quæ pro eodem afferuntur, maturo examine perpendamus. 31. Philippus Ferrarius in Catalogo gener. Sanctorum ad diem 12 Septembris sic habet: In Hispania S. Juvenci presbyteri, et in nota ait, eum scripsisse nobile illud poema in Evangelia, etc. Sanctitatis Juvenci testes laudat Franciscum Maurolycum, et Constantium Felicium in suis Martyrologiis, necnon Petrum de Natalibus episcopum Equilinum in Cata- D logo Sanctorum. Bollandiani ad diem 12 Septembris inter prætermissos Juvencum referunt, quamvis eum Sanctum in Martyrologio Germanico vocari fateantur. Addunt, Maurolycum et Felicium ab ætate auctoritatem non habere ad vetustum cultum stabiliendum. Maurolycus quidem nec cultum Juvenci presbyteri asserere 18 voluisse mihi videtur. Sic enim ait ad diem 12 Septembris: Apud Ticinum, quæ nunc Papia dicitur, Sanctornm Syri Papiensis episcopi, et Juvenci, qui mox Syro successit... Juvencus autem presbyster, qui metrice scripsit Evangelia, claruit in Hispania tempore Constantini. Obiter igitur Juvencum presbyterum commemorat, non ut cum tempore Constantini imperatoris. Qui vir sanctitate insignis, et sapientia clarus, rhetorico stylo copiosus, genere nobilissimus, quatuor Evangelia heroico metro quatuor libris pene ad verbum transtulit, et apud Hispanias claro fine in pace quievit. Iterum libr. XI, cap. 121 De Sancto Juvenco presbytero. Juvencus presbyter apud Hispaniam claruit. Hic sanctis pollens operibus quatuor Evangelia, etc. Et apud Hispanias confessoris nomine celebris habetur. Hæc ubi supra (Hieronymus, de Vir. illustr.). Ita legitur in editione antiqua sine loco et anno in alia vero similiter antiqua sine loco et anno: Hic sanctus pollens operibus. Prior lectio magis placet. 33. Dubium ergo non est quin Juvencus ab episcopo Equilino inter Sanctos referatur, cujus scilicet memoria confessoris nomine in Hispania celebrata fuerit. Aliud sentiendum est de Petro Crinito, quem ait Tamayus de Salazar inter sacerdotes catholicos, hoc est, confessores (sic enim interpretatur) locum Juvenco dedisse. Accipe Criniti verba : Neque dubium est, fuisse illum (Juvencum) inter sacerdotes christianos, ut veteres 19 auctores testantur. Quid hæc sibi volunt? nihil aliud, nisi Juvencum fuisse presbyterum, ut passim auctores veteres narrant. Cum episcopo tamen Equilino facit Jacobus Faber, qui in epistola ad Fabrum Stapulensem præmissa Aldhelmo de virginitate, edito Daventriæ 1512, in 4, ait : Considerans ego fructum illum, qui emersit ex editione illa DIVI Juvenci, etc., ut refert Fabricius in Biblioth. vet. Lat. libr. IV, cap. 2. 34. Quod attinet ad episcopum Equilinum, certa est ratio illa secunda Bollandianorum, eum non ita accuratum esse, ut in ejus verba necesse sit jurare: qui animadvertunt etiam, non percipi, quo pacto cultus Juvenci, si tempore Petri de Natalibus viguisset in Hispania, non perseverasset ad nostra usque tempora. Illud præterea considerandum, Petrum de Natalibus secundo loco, ubi mentionem Juvenci facit, Hieronymum auctorem laudare, apud quem certe nihil de cultu Juvenci reperitur. Cum autem ille sæculo xiv extra Hispaniam scripserit, et nulli auctores Hispani ejus temporis, aut quod pro xime successit, venerationem Juvenco in Hispani |