Obrazy na stronie
PDF
ePub

sem, Chromatium Aquileiensem, Leonem Magnum, A multos fuisse diximus, non parum confert multiplex et alios multos, qui doctrina ac morum integritate floruerunt in Ecclesiis Romanorum. Hoc si ita est, ut verisimillimum esse vix doctus inficiabitur, nullus relinquitur suspicioni vel dubitationi locus, quin genuinam habeamus in nostris mss. exemplaribus versionem Italam; quia recitatis Scripturæ sententiis apud jam dictos Italos Patres, ex æquo respondet textus Evangelicus nostrorum codicum. At de his infra.

illud genus capitulationum, ac sectionum contextus sacri, quod in diversis Bibliorum codicibus manyscriptis hodieque superest, Neque vero credibile est, eumdem interpretem Matthæi v. g. quatuor aut quinque modis diversis sacrum contextum divisum reliquisse; et nunc in 28 sectiones, nunc in 88, vel in 117 partes dispertitum voluisse. Sicut ergo diversa sunt genera veterum sectionum ejusdem contextus sacri, ac plane diversa antiqua capitula seu summaria præfixa sanctorum Bibliorum exemplaribus manuscriptis; ita varios ac diversos fuisse interpretes Latinos antiquiores omnino concedendum est. Præterea non iden.. stylus est, sed dissimiles prorsus phrases leguntur in ipso contextu antiquæ Vulga

Cæterum ne quod suboriatur ambiguum ex nomine Vulgate, animadvertat lector studiosus duplicem esse Versionem Vulgatam; antiquam scilicet, quæ usurpabatur ante ætatem Hieronymi; et hodiernam nostram, usu receptam in Ecclesia catholica. Prior auctorem habuit anonymum; posterior et hodierna Hieronymi ipsius fœtus est, juxta alla- B tæ ac nonnumquam inter se adeo diversa sunt ejus tam a nobis ejus descriptionem in prolegomenis divinæ Bibliothecæ nuper editæ.

exemplaria; ut integra quædam capitula, id est partes in his inveniantur, quæ absunt in aliis. Hujus varietatis exempla subministrant duo codices nostri manuscripti Italæ versionis: Corbeiensis enim legit exempli gr., Numquid minima es ? San-Germanensis autem, Non minima es. Vixque una in eis pagella legi poterit, quin dissimiles occurrant phrases, verborumque ordo diversus. Deinde additamenta, nec eadem in illis sunt, nec iisdem locis inveniuntur. Matthæi cap. 20, assumentum ex Lucæ Evangelio retinet Corbeiensis codex, quod non extat in SanGermanensi; et vice versa Sau-Germanensis quædam refert de baptismo Christi, quæ non leguntur in Corbeiensi. Quæ profecto non unum, sed plane diversos innuunt auctores, seu interpretes Latinos Evangelii secundum Matthæum. Quod vero de Evangelico volumine dicimus, de aliis etiam libris intelligi necesse est, juxta traditam ab Augustino superiorem regulam, qua statuit interpretes Græcos posse numerari, Latinos autem non posse.

11. Neque tamen ex eo quis opinetur unicum fuisse antiquæ Vulgatæ auctorem, sicut auctor hodiernæ nostræ unicus est (libris nonnullis exceptis) Hieronymus huic enim opinioni ea obsistunt quæ de vario interpretationum genere scripsit S. Augustinus, lib. de Doctrina Christiana cap. 11: Qui enim, inquit, Scripturas ex Hebræa lingua in Græcam verterunt, numerari possunt ; Latini autem interpretes nullo modo. Ut enim cuique, primis fidei tempo- . ribus, in manus venit codex Græcus, et aliquantulum facultatis sibi utriusque linguæ habere videbatur, ausus est interpretari. Eamdem Latinorum interpretum numerositatem agnoscit S. Hieronymus, his verbis C in quatuor Evangelia præfatus: Si Latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus tot enim sunt exemplaria pene quot codices. Sin autem veritas est quærenda de pluribus, cur non ad Græcam originem revertentes, ea quæ vel a viliosis interpretibus male edita, vel a præsumptoribus imperitis emendata perversius, vel a librariis dormitantibus aut addita sunt, aut mutata, corrigimus? Tanta codicum diversitas ab eodem nasci interprete neutiquam potuit; quare necesse est ut plures fuerint auctores hujusmodi translationum, quæ primis Ecclesiæ temporibus circumferebantur apud Latinos. Multos quoque conceptis verbis expressit Hieronymus, dicens : Quæ a vitiosis interpretibus male edita sunt. Quem si legeris aliquando de interprete Latino, quasi de uno D codicibus error inolevit: dum, quod in eadem re alius disserentem, non statim sibi ipsi minime constantem putes: tunc enim non de omnibus generatim Latinorum codicibus sermonem habet; sed de peculiari quadam editione Latina, quam probabant Ecclesiæ Christianorum multæ, vel paucæ numero. Quemadmodum de Itala dicere possumus, quod sola in aliquo pretio fuerit Romæ, ac in cæteris Ecclesiis Itali. Hujus vero editionis Italæ unus erat auctor; quamvis permultæ in ejus exemplaribus invenirentur variantes lectiones, a librariis dormitantibus aut a præsumptoribus imperitis derivatæ.

Ad confirmationem ejusdem sententiæ, qua latinos interpretes Scripturarum veteris ac Novi Testamenti

III. Id jam commune veteris translationis codices habuisse dicimus, quod universi alienis additamentis permixti circumferrentur. Causas et originem hujus perturbationis sacri contextus ac permixtionis luculenter expressit flieronymus præfatione ad Damasum Papam, cujus jussu Evangelica volumina Latina Græcæ fidei reddidit, ex iisque resecuit quæcumque male addita erant, vel ab interpretibus, aut a librariis antiquis. Magnus siquidem, inquit, hic in nostris

Evangelista plus dixit, in alio, quia minuts putaverint, addiderunt. Vel, dum eumdem sensum alius aliter expressit ; ille, qui unum e quatuor legerat, ad ejus exemplum cæteros quoque æstimaverit emendandos. Unde accidit, ut apud nos mixta sint omnia: et in Marco, plura Lucæ atque Matthæi; rursum in Matthæo, plura Joannis et Marci; et in cæteris reliquorum quæ aliis propria sunt, inveniantur. Hujus confusionis errorem sustulit S. doctor, et singulis Evangelistis sua quæque restituit, cum Eusebianos canones inseruit Latinæ suæ Evangeliorum translationi. De quo si lector scire voluerit, editionem nostram divinæ Bibliotheca S. Hieronymi consulendagi monenius.

Constantino, in Evangelia titulis ordinatis, brevi et rustico sermone scripsit commentarios. Commentariorum ergo scriptores seriem titulorum seu capitulorum ordinatorum, et sacro contextui præfixorum observabant diligenter in suis expositionibus; ut ex titulis prænotatis facile lector intelligeret et inveniret loca ab ipsis illustrata. Ex his plane liquet genera illa diversa capitulationum, quæ in fronte SS. Bibliorum manuscriptorum leguntur, vetustissima esse, ac tempore Constantini Magni a multis jam fuisse usurpata, dum libros Evangeliorum describerent. Unde vera esse comprobantur, quæ de hocce argumento scribebat Cassiodorus lib. de Institut. divin. Litter. cap. 1, ubi ait titulos in libris sacris a majoribus nostris or

Omnia igitur apud Latinos permixta fuisse testis A inquit, natione Afër, Aquileiensis episcopus, imperante accedit Hieronymus; testes quoque accedunt duo manuscripti codices nostri; ubi Marci, ac Lucæ plura in Matthæo inveniuntur. Utque res firmetur exemplis, nonnulla proponemus loca permixta in nostris exemplaribus Italicæ versionis. Capitulo Iv, col. 162 (hujus nostræ editionis) monet nota marginalis (^) assumentum quoddam esse translatum e Lucæ capite sexto, . 26, in codicem San-Germanensem. Nam, quod minus dixerat Matthæus de hominum benedictionibus, quibus etiam pseudoprophetæ prosecuti sunt, id ex Luca addendum putaverunt scriptores antiqui. Unde in Matthæo ita legi volebant : Sic enim persecuti sunt prophetas, qui erant ante vos. Nolite gaudere, cum benedixerint vos omnes homines; sic enim faciebant pseudoprophetis patres eorum. Vos estis sal B dine currente fuisse descriptos: Majores nostros voterræ, etc.

Similia sæpius occurrunt additamenta, ex Marco præcipue desumpta, ut est illud cap. xiv, pag. cxvi, hujus Rom. Edit. Non enim intellexerant, sicut nec in panibus. Erat enim cor eorum obtusum : quod e Marci capite sexto, versu 52, in Matthæi contextum transtulerunt aut veteres librarii, aut alii scriptores. Præter hæc, plura adhuc retinuit additamenta Corbeiensis codex: sed ne in his recensendis diutius immoremur, consule subsequentem editionem sancti Matthæi, col. 241, nota (a) et col. 243, nota (a) (hujus nostræ editionis), et in primis col. 277, nota (a) ubi legitur celebre illud additamentum e Luca mutuatum, quod mirifice eruditorum torsit animos.

CAPUT II.

DE CAPITULIS PRÆFIXIS ANTE SACRUM CONTEXTUM

EVANGELII.

I. Antiquiora sunt Hieronymo illa capitula. II. Quæ in codicibus versionis Hieronymianæ præfiguntur, conservata sunt ex antiqua Vulgata et Italica translatione. III. Utilitas hujusmodi capitulationum, seu capitulo

rum.

I. Merito hæc capitula Hieronymo vetustiora diximus; cum ex uno Juvenco presbytero, qui floruit tempore Constantini Magni, nobis scire liceat tot in ejus exemplaribus Matthæi posita fuisse, quot nunc leguntur in manuscripto Corbeiensi, inque aliis bene multis codicibus, qui antiqua contextus sacri retenta divisione, octo supra viginti capitula describunt ad frontem Evangelii secundum Matthæum. Idem probant sancti Hilarii in Matthæum commentariorum volumina, quæ per canones seu capitula dividuntur, prout textus Evangelicus in plures partes tunc divisus babebatur. Nec fefellit opinio quemquam eorum qui putarunt, titulos Matthæi Evangelio præfixos, jam Hilarii ævo in Evangeliorum exemplaribus fuisse prænotatos, illumque ex iis selegisse, quorum utiliorem duceret explanationem. Eo autem modo in Matthæum titulis seu capitulis ordinatis commentarios scripsit Hilarius, quomodo Fortunatianum Aquileiensem episcopum in Evangelia scripsisse testatur ipse Hieronymus libro de Script. Eccles. Fortunatianus,

cans Ecclesiasticos auctores, qui aliquot sæculis ante ejus ætatem in Ecclesia Christi celebres fuerunt.

II. Tanta autem fuit usus ac vetustatis consuetudo, ut, abrogata veteri translatione Latina, retinerentur tamen indices titulorum et capitulorum antiquorum in nova Hieronymi Scripturarum editione. De capitulis seu titulis veteris instrumenti voluminibus adfixis, satis abunde disputatum est in prolegomenis nostris ad frontem divinæ Bibliothecæ S. Hieronymi appositis hic de titulis prænotatis initio Evangelii secundum Matthæum breviter disserere mihi tantum incumbit. Quod ut facilius, quantum res exigit, exequamur, meminisse debet lector studiosus Hieronymum, nullam in Evangelico textu a se C edito divisionem agnoscere, præter eam, quæ in canonibus Eusebianis observata est. Quare aliene ac spuriæ censendæ erunt in versione Hieronymiana quæcumque capitulorum distinctiones et perioche, quæ non consentiunt canonum Eusebianorum distinctionibus. Illis vero distinctionibus Euseb. titulorum antiquorum a nobis editorum nullum genus convenire perspeximus: non primum, quod per viginti et octo sectiones totum Matthæi partitur contextum; non secundum, in quo sunt tantummodo capitula octoginta septem vel octo; non denique tertium, etsi in eo numerentur sectiones septemde. cim supra centum quia Hieronymus Eusebium Cæsariensem secutus dispares habet numeros, dispares ab antiquis interpretibus Sacri contextus diviD siones. Nam quod illi in 28, aut 88, ant 117, capitula dispartiti sunt, hic cum Eusebio in 355 canones sectum esse voluit, omni erroris confusione sublata ex distinctione hujusmodi canonum.

At ut exploratum ratumque sit apud omnes eruditos, capitula a nobis jam edita ad frontem Evangelii secundum Matthæum mutuata esse et conservata in versione Hieronymi ab alia antiquiore, quam Italam dicimus, unum tantum monuisse sufficial; nempe, nihil interdum legi in translationis Hieronymiana contextu quod respondeat capitulis prænotatis. Capitulum v. g. xx, in primo indice, et in tertio 75, scriptum est de primis accubitis, seu accubitibus cœnæ; frustra vero in textu Evangelico Hieronymi

requiras apud Matthæum, quod dicitur de primis A Porro, inquit, quantum commodi Lectori ipsi accidet,

illis accubitis in cœna; cum hæc parabola scripta sit et referatur a solo Luca. Unde evidens exsurgit argumentum, capitula jam dicta propria fuisse antiquæ Vulgatæ, et Italicæ versioni, que in Matthæo nonnulla retinebat ex aliis Evangeliis, ac præcipue parabolam invitati ad cœnam, cujus hic sumptum est a nobis exemplum. Conferat qui voluerit Hieronymianum Matthæi contextum cum capitulis a nobis editis, statim multa loca deprehendet, quæ inter se minime consentiant; quæ tamen consentiunt cum Italicæ versionis contextu. Nec mirum quod illi perfecte conveniant, quia ex ea, et ad eam translationem adornati sunt indices horum capitulorum, de quibus sermo noster est.

C

si divinorum Librorum percurrerit titulos hosce quibus (ut cum Cassiodoro loquar) sacer textus quodam nobis compendio panditur: iisque in principiis librorum de universa serie lectionis impressis, utiliter admonitus, salubriter reddatur attentus, et facile unamquamque rem dum quærit, inveniat, quam sibi cognoscit breviter indicatam. Accedunt et aliæ haud exigui momenti utilitates: nam nostris his titulis sive capitulis ad vetustiorem illam Latinam ex LXX Interpretibus editionem ex parte confuetis, et cditionis ejusdem (cujus nullum hodie integrum superest Latinum exemplum) fragmenta saltem reparantur: et brevibus veluti commentariolis manuducimur in prophetis maxime ad sensum Scripturæ altiorem: dum

Ecclesiam, Sacramentaque novæ Legis sub typico aliquo velamine requiramus.

CAPUT III.

De utilitate editionis antiquæ Vulgatæ, et de veTUSTATE AG PRAESTANTIA NOSTRORUM MSS. CODICUM. I. Juvat ad intellectum Scripturæ; ad recitata a Patribus testimonia comprobanda ; et ad manifestandam fidem Ecclesiæ veteris. II. Ante octingentos aut nongentos annos scripti codices nostri ; el in Monasteriis insignioribus conservati.

III. Jam capitula isthæc, etsi aliena a Versione B solo quasi digiti nutu pulchre monemur ubi Christum, Ilieronymi, nec ejus respectu genuina esse definitum sit, ea tamen aut aspernanda, aut abjicienda minime censeo; non uno enim modo juvare possunt ad perfectam antiquæ Vulgate Latine cognitionem. Unde accidit ut hisce capitulis ignotis apud eruditos homines, quemlibet ipsi errorem sequerentur, de additamentis veteris translationis Latinæ disputantes. Quid vero habeant utilitatis indices illi capitulorum ad dirimendas hujusmodi doctorum virorum lites, ex uno capitulo in exemplum adducto facile planum fiet. Ambiguum et controversum est apud nonnullos hujus ævi scriptores, an in veteri Vulgata sancti Matthæi cap. 20, legeretur additamentum quoddam ab Evangelio S. Lucæ mutuatum. Asserunt quidem illi; negant vero alii. Sed ne diutius lis sub judice sit, consulant triplicem indicem capitulorum a nobis editorum; et prior, tertiusque index statim renuntiabit in plurimis antiquæ Vulgatæ exemplaribus positum fuisse assumentuin prædictum; ex secunda autem serie titulorum liquide demonstratur non omnes ubique codices sacros sancti Matthæi admixtum habuisse contextum translata in eum quadam sancti Lucæ parabola de non expetendis locis eminentioribus in cœna. In primo igitur indice sic se habet Brevis xx: De primis novissimis futuris. Parabola operariorum in vineam conductorum. De petitione filiorum, Zebedæi: Et de primis accubitibus cœnæ. In tertio indice, sub numero 75, hæc leguntur: Et de primis accubilis cœnæ. Quæ profecto non essent, nisi in aliquot exemplaribus antiquæ Vulgatæ parabola Lucæ D de invitatis ad nuptias tanquam vera pars contextus sacri hoc Matthæi loco scripta legeretur. Aliquot Lantum exemplaria dico habuisse illud assumentum; quia certum exstat ex serie secunda capitulationum idem abfuisse in aliis Italæ versionis codicibus. Nam capitulatio LvIn hujus parabola adscititiæ non memini, De filiis Zebedæi; et de minimo majores fieri. Verum quid in his recensendis diutius immoror, cum plusquam satis de eodem argumento in notis nostris prolixioribus Gallico idiomate scriptis disputaverim.

De eadem vero utilitate capitulorum libris sacris præfixorum disserebat eruditus presbyter Carus præfatione in suam veterum titulorum collectionem.

1. Utilem sæpius esse interpretationem diversam ejusdem Scripturæ docuit S. Augustinus de Doctrina Christiana lib. 11, cap. 12. Etenim de multitudine Latinorum interpretum, postquam monuit lectorem, statim ista subjungit: Quæ quidem res plus adjuvit intelligentiam, quam impedivit, si modo legentes non` sint negligentes. Nam nonnullas obscuriores sententias plurium codicum sæpe manifestavit inspectio, sicut illud Isaiæ prophetæ unus interpres ait : Et domesticos seminis tui ne despexeris (Is. LVIII, 7): alius autem ait : Et carnem tuam ne despexeris: Uterque sibimet invicem adtestatus est. Namque alter ex altero exponitur; quia et caro posset accipi proprie, ut, corpus suum quisque ne despiceret, se putaret admonitum; et domestici seminis translate, Christiani possent intelligi, ex eodem verbi semine nobiscum spiritaliter nati: nunc autem collato interpretum sensu, probabilior occurrit sententia proprie de consanguineis non despiciendis esse præceptum, quoniam domesticos seminis, cum ad carnem retuleris, consanguinei potissimum occurrunt, etc. Quod una Isaia sententia demonstrat Augustinus, in promptu nobis est sexcentis ex Matthæi Itala versione exemplis, evincere : quia quotquot sunt variantes in manuscriptis codicibus lectiones, tot fere inveniuntur expositiones contextus sacri: sicut illud Joannis Baptistæ ad Judæos: Et nolite dicere intra vos, Patrem habemus Abraham, obscurius positum in Vulgata hodierna, et in codice Corbeiensi veteris translationis, manifeste declaravit varians lectio SanGermanensis exemplaris: Et nolite præferre vos, centes, Patrem habemus Abraham. Sensus itaque increpantis liquidus est, cum dicitur, nolite præferre

di

fidelium plebes. Id enim non obscure indicavit capitulum 106 tertii indicis, quod his duobus verbis continetur, Oblatio ejus. Deinde in mss. codice Corbeiensi, post verba Christi: Hoc est corpus meum, addita sunt ista, quod pro vobis tradetur. Unde apparet, vetustiores Ecclesias, cum veram Oblationem, tum propriam Christi substantiam in sacramento altaris fuisse professas.

vos: nam illam tantum arrogantiam Judæorum re- A mysterio fixam ratamque habuisse antiquos Patres ac tundit Joannes, neutiquam genus ex Abraham deductum vituperans. Eamdem affert lucem huic sen. tentiæ Matthæi : Beali misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur, codex San-Germanensis ; ubi legimus: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Potest enim quis Vulgate lectioni bunc tribuere intellectum, ut qui hominum sui similium laborum miseretur, ejus quoque in laboribus et ærumnis constituti misereantur cæteri homines. Sed alius interpres docet misericordem quemque id ex sua misericordia expectare posse, quod ejus sine dubio Deus tandem miserebitur. Obvia sunt cuique in nostra, Matthæi antiqua Vulgata similium variantium lectionum exempla innumera: quare nullum aliud inpræsentiarum adjiciemus.

II. Antiquitatem nune et præstantiam codicum nostrorum Manuscriptorum brevi sermone perstringam; res namque isthæc potius oculis testibus, quam argumentis percipitur ac demonstratur. Et utinam quot sunt in orbe christiano docti expertique homines, tot essent inspectores exemplarium nostrorum. B Fallor, nisi ubique gentium testes accederent antiquitatis, quam præ se ferunt prædicti codices. Nec miretur quis meam confidentiam, quia ex præjudiciis virorum doctorum ortum in me habuit. Unum, vel duos profero testes V. C. F. Desmares, et Stephanum imprimis Baluzium, cujus consiliis et amicitia tanto felicius utor, quanto sincerum magis in eo pectus semper expertus sum, omnique tempore in amicos promptissimum. Is ergo usu et volutatione innumerabilium mss. codicum locupletissimæ bibliothecæ Colbertinæ subactus, Corbeiensem nostrum Matthæi codicem ante octingentos annos scriptum esse mihi concessit. Nec immerito, cum sit in antiquis membranis exaratus litteris Saxonicis, vel Merovingicis mixtam enim habet elementorum formam. De San-Germanensi exemplari eleganter descripto, vetustoque charactere, idem fuit judicium apud multos studiosos homines, in rebus sacris, ac in veteribus monumentis curiosos; quorum alloquiis, et familiaritate cohonestatus, videndos ipsis ac scrutandos non raro exhibui codices manuscriptos Italicæ versionis. Sodales meos ac compresbyteros taceo monachos, quamvis nonnulli ex eis, nemine reclamante, consultissimi habeantur in hoc eruditionis genere. Sed nullus a seipso, aut a suis testimonium accipere solitus est. Demum, ut uno verbo absolvam, præsto sunt manuscripti nostri omnibus repræsen tandi curiosis, qui de eorum probata vetustate dubitare voluerint.

Multum etiam juvat editio nostra ad confirmanda recitata a. SS. Patribus Scripturæ testimonia, quæ sæpius vitiosa fuisse nonnullorum criticorum perversa asserit contentio. Tales audivi dicentes, incuriosos esse priscos doctores ecclesiasticos, utpote qui menoriter Scripturarum verba recitantes, nunc addant, nunc auferant, nunc ordinem perversum in eis sequantur. Quasi nihil ipsorum interesset quibus verbis proferrentur oracula Christi, et prophetarum, modo sensui et intelligentiæ recitatio non nocuerit. Sed istiusmodi suspicionibus reclamitant exemplaria Italicæ versionis, ac religiosos fuisse Patres in citandis divinis Scripturis probe demonstrant. Cum igitur apud ipsos plurimas legeris sententias textui hodierne Vulgatæ minime consentientes, non statim erum- C pas in vocem, eorum titubare fidem; clamitans, quia quod tui codices habent, id sæpissime non habebant Patrum exemplaria; vel potius tui non habent codices, quod illi legebant passini. Sic Leo Magnus, et ante eum Hilarius, et Ambrosius legunt: Et tu Bethleem Judææ, non est minima inter principes Juda: ex te enim exiel Princeps, qui regat populum meum Israel. Legebat Lucifer Calaritanus: Et nolite præferre vos, dicentes: Patrem habemus Abraham. Chromatius Aquileiensis: Beati estis, cum vos persequuntur, et exprobant, et dicunt omne malum adversum vos propter justitiam, mentientes. Denique Cyprianus, et alii: Ego tibi dico, quia tu es Petrus, et super istam petram ædificabo Ecclesiam meam, et portæ inferorum non vincent eam, etc. Verum quid otiose, ista com- D memoramus, quando sufficienter a nobis alibi pertractata legantur. Consulat ergo curiosus lector annotationes nostras prolixas vernaculo sermone scriplas in versionem Italicam : et illico fateri cogetur summam esse utilitatem editionis Italæ seu antiquæ Vulgatæ, ad vindicandam ab omni iniqua suspicione SS. Patrum fidem in recitandis Scripturæ sententiis.

Non mediocre istud emolumentum quoque nobis erit ex editione antiqua Latina, quod ex capitulis eidem præfixis, ac ex ipso contextu innotescat fides veteris Ecclesiæ circa Eucharistiæ Sacramentum. Neque vero dubitare fas est, et veram corporis Christi substantiam, et perfectam ejus oblationem in hoc

Dixi conservatos fuisse codices nostros perantiquos Italæ versionis in monasteriis insignioribus. Quod ita esse nullus inficias ierit, qui historiæ ecclesiasticæ ac monasticæ mediocriter sit peritus. Priorem enim codicem ms. celebre monasterium antiquæ Corbeiæ in Francia servavit integrum et immaculatum. Alterum superstitem nobis tribuit monasterii hujus sancti Germani a Pratis bibliotheca vetustissima. Ambo hodie adservantur in eadem bibliotheca, Corbeiensis sub numerica nota 21, San-Germanensis autem sub numero 15, sed de codicibus manuscriptis hactenus.

Cæterum moneo lectorem, me nonnulla supplevisse in margine paginarum, quæ vel incuria librariorum, vel interpretum imperitia male posita, aut

clesiæ olim episcopi Joannis Stephani Ferrerii, testimonio, ex Vita P. N. Martyris et episcopi Eusebii ab eo scripta mutuato, patefacere contendam. Legitur itaque fol. 16 illius Vite:

omissa sunt. Multa correxi in secundo indice capitu- A auctore, sed præstantissimi hujus Vercellensis Eclorum, quia plurimis solœcismis fœditatem sui pu. blice legentibus præbebat. In tertio indice numeros apposui vulgares ad distinctionem cujusque capituli. His ergo fruere benevolus, et æqui bonique consule primam Italicæ versionis editionem; in qua timeo, ne mihi multa exciderint propter scriptionem totius fere operis properatam. At cum plerique eruditorum vehementer impellentium ad finem editionis in causa sint, cur properato opus esset, veniam ipsi tribuant lapso, et inculto sermoni, quem limare mihi non licuit.

EPISTOLA

RUGGERII NO VARIENSIS, CATHEDRALIS EUSEBIANÆ CANONICI, AD BLANCHINUM VERONENSEM. Codicis Evangeliorum Vercellensis descriptio. Vetustissimum tandem codicem Evangeliarium Eu. sebianum jam multis ab hinc annis a plurimis sapientissimis viris, ac eruditissimis scriptoribus conquisitum, vota tua, vir clarissime, non solum ut antiquitatem spectares, verum etiam ut magis, ad confirmationem catholicæ fidei, quæ sacrosanctis Evangeliis lamquam firmissimis propugnaculis roboratur, veritatem erueres, consequi potuerunt.

Prodit enim in lucem; illumque tenes diuturna temporum serie nulla oblivione deletum, sed 'cante, studiose, ac sedula diligentia adservatum, nunc vero, D. O. M. opitulante, et eminentissimo, ac reverendissimo D. D. Carolo Vincentio Ferrerio ord. Præd.

bujusque sanctæ Vercellensis Ecclesiæ episcopo vigilantissimo sic disponente, ac dignitatibus, et canonicis Eusebiani capituli annuentibus, mea ope, ac labore a suo exemplari fideliter, et ad amussim transcriptum.

- Neque verò, hæc, aliaque dum ageret, sui obliviscebatur: immo constans traditio est, eum non modo ad occasionem tollendam, qua populus Ariana invidia seductus in eum peccaret, sed etiam ardenti studio vacandi sibi et Deo, secessisse in montes Oupa Buggellensis ditionis, et ultra Padum ad Castrum Credonense (tunc dioecesis Vercellensis) diversis temporibus; ut, qui tot curis juvandorum aliorum gratia distinebatur, haberet ubi subinde se colligeret, ac spiritum e cœlo attraheret, majoresque ei ad Dei gloriam provehendam B vires suppeterent.

C

Legitur etiam in eadem Vita manuscripta, Eusebium, dum in his locis religiosis et sanctis moraretur, sua ipsius manu quatuor Evangelia scripsisse, quæ ad hæc usque tempora conservantur : quæ quidem sancta Evangelia totius postea vitæ tempore ipsius fuisse caros comites, in ejus Vita narratum habemus. Siquidem illorum temporum Christiani homines, et perpetuo apud se habere, ac circumgestare ea consueverant, quemadmodum a mulieribus etiam factitatum novimus : id quod de sancta Cæcilia in primis satis constat, quæ Christi Evangelia, uti ejus narrat Historia, semper in pectore gestabat suo. Immo idipsum nonnullis ad mortem usque familiare fuit, uti saneto Barnabæ, ad cujus defuncti pectus repertum est S. Matthæi Evangelium, ipsius Barnabæ manu descriptum; quo tempore in insula Cypro, Zenone imperante, corpus ejus inventum est. Quamobrem pie credendum existimo, librum hune in promptu semper habuisse Eusebium, non secus atque Barnabam, et Cæciliam : sui illum thesauri instar duxisse; et ex hoc, omnium doctrinarum, virtutum, rerumque mirabilium, tamquam ex Oceano, tum venæ, tum fontes effluxerunt, quorum sanctos latices cum Eusebius ebibisset, dæmonia, dæmoniorumque ministros ejecit, vitiorum, schismatum, hæresum tetra monstra ex Ecclesia ejecit, exterminavitque. Neque enim fructus expectare poterant alii, aut ab instrumenti perfectione atque prestantia, aut a summa dexteritate peritiaque artificis, qui instrumento hujusmodi usus est. Dolendum sane est, thesaurum hunc nostrum injuria temporis aliqua ex parte consumptum fuisse ; tametsi ad eum illibatum conservandum, et integrum, non semel adhibita fuerit diligentia vel a magnis regibus, uti a Berengario, qui librum argenteis laminis conlegendum curavit : quod satis adhuc prædicant illa carmina, quæ sub sanctissimi Eusebii effigie leguntur; ea vero sunt :

De vero possessore hujus sacri voluminis, præter antiquam constantissimamque venerationem, quam semper erga illud, capitulum et Ecclesia professa est, illud asservando in ipsomet sacro Reliquiarum deposito, ubi sanctorum prophetarum, apostolorum, plurimorumque martyrum ossa custodiuntur, exstant et documenta plurima certæ fidei, monimentisque publicis consignata, ex quibus ediscimus, librum quatuor Evangeliorum a magno sancto patre nostro episcopo et martyre Eusebio et Græcanicis litteris ante divum Hieronymum fuisse redditum. Hac ipsa igitur D facultate Græcarum litterarum lectionis atque scriptionis ea perfectione Romæ potiebatur, ut Julius pontifex Marci successor, qui Eusebium sacro presbyterali charactere insignivit, existimarit illum non sibi soli vacare, sed etiam Christianæ reipublicæ prodesse debere; ut habetur ex antiquissimis tabulis hujus Vercellensis Ecclesiæ, in quibus eumdem Eusebium, interpretem sacrorum Voluminum designatum a summo pontifice fuisse traditur. Græcas enim litteras non alio proposito sibi fine didicerat, quam ut perfectius Sacrarum Litterarum arcana dignosceret.

Quo tempore, quove loco, quem ad finem hoc opusinchoaverit, composuerit atque perfecerit, non me

Præsul hic Eusebius scripsit, solvitque vetustas,
Rex Berengarius sed reparavit iɗem :
Argentum postquam fulvo deprompsit et auro,
Ecclesiæ, præsul, obtulit ipse tuæ.

Nec minus doleo, quod videam folium unum illius
sacri codicis religiosis quibusdam personis reliquiæ
loco datum; quemadmodum in infra scripta syngra-

« PoprzedniaDalej »