Obrazy na stronie
PDF
ePub

:

hanc constanter ab Hilario retentam. Ex qua uniformitate in adducendis, diversis licet et loco, et materia, sacrorum librorum pericopis, nullibi facta mutatione verborum, conjicere certo possumus, veteres Ecclesiæ scriptores non e memoriæ penu, ut plerumque solebant, sed ex codicum suorum fide eas adtulisse, longe autem certius, cum has, ad argumentum aliquod illustrandum, præcise ac per partes inculcant. Cujus rei exemplum alterum dabit Tertulliani locus a Millio non observatus: ex quo clarissime liquet scriptorem hunc sic olim in antigrapho suo legisse, haud levi sane argumento codicem nostrum, qui eamdem lectionem exhibet, ex apographis ad vetustissima exemplaria comparatis, descriptum fuisse.

Luca XV, 8, Vulgata: Aut quæ mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam unam, nonne accendit lucernam, et everrit domum, et quærit diligenter donec inveniat? Noster argenteus: Nonne accendit lucernam, et scopis mundavit domum, et quærit diligenter etc.

de pericope illa loquens Luca xxn, 45, 44: Et fac- A vavit, nempe in probatioribus mss. ubique lectionem tus in agonia prolixius orabat. Et factus est sudor ejus sicut gultæ sanguinis decurrentis in terram, quæ in codice nostro desunt. Nec sane (inquit) ignorandum a nobis est, et in Græcis, et in Latinis codicibus complurimis vel de adveniente angelo, vel de sudore sanguinis nil scriptum reperiri. Ambigentibus igitur utrum hoc in libris variis aut desit, aut superfluum sit ( incertum enim hoc nobis relinquitur de diversitate librorum) certe, etc. Qua de re, aut quo sæculo expuncta fuerint verba illa, aut a quibus, in obscuro est. Expendi tamen merentur ea, quæ Grotius ad hunc locum (adnot. in Lucam), tum ad alium ejusdem Evangelista commentus est, ne viri eruditissimi judicium legentibus imponat. Illaudabilis (inquit, de adventu angeli, et sudore loquens) fuit et superstitio, et temeri- B tas eorum, qui hanc particulam, et sequentem de sudore delevere nihilo graviore de causa, quam quo illud, quod supra est de fletu, deletum diximus. Dixerat autem ad Lucæ xix, 41, particulam illam de fletu a Latino, Syro, Arabe interpretibus retentam. At Epiphanium testari, suo tempore non extitisse in publice receptis exemplaribus; digiaque esse verba: illius in Ancorato, quæ notentur, vel ob hoc (inquit) ut videamus quantum sibi Ecclesiarum, præposili per miserint. Verba Epiphanii a Grotio preterita, que illi improbandæ præsidum ecclesiasticorum licentiæ ansam præbuerant, adtulit Millius, errare, inquiens (Proleg., n. 798), misere Grotium, qui ita de Ecclesiarum præpositis senserit. Ea sunt: 'Opódoor s ἀφείλοντο τὸ ῥητὸν φοβηθέντες, καὶ μὴ νοήσαντες αὐτοῦ τὸ τέλος, καὶ τὸ ἰσχυρότατον. Εt sane mirum quod vir infinitæ lectionis, et accerrimi judicii, orthodoxos, qui haud laudabili timore, ne fletus Servatore nostro J. C. indignus videretur, ea verba deleverant, hic loci pro Ecclesiarum præpositis intelligi voluerit ; multo vero magis, quod si åðtópbarra ( ad quæ ibidem provocat Epiphanius) adhuc supererant exemplaria, ea profecto esse debebant, quæ in Ecclesiis et castius, et accuratius, quam apud privatos, servari solebant. Tantum abest ut ecclesiastici ipsi, aut episcopi aliquid de primavo textu detrahere sibi ipsis permiserint.

[ocr errors]

Tertuliais de Pudic. cap. 9): Nos autem, quia teriis. parabolas interpretamur; nec valde laboramus non ex parabolis materias commentamur, sed ex maAmaia i expocitiene torquere, dum contraria quoque caveamus. Quare centium oves ? Et quid utique decem drachmæ ? Et quæ illæ scope? Necesse erat, qui unius peccatoris salutem gratissimam Deo volebat exprimere, aliquam numeri quantitatem nominaret, de quo unum quidem periisse describeret. Necesse erat ut habitus requirentis drachmam in domo, tam scoparum, quam lucernæ adminiculo accommodaretur.

Locus alter, uti in codice nostro, sic ab Hilario lectus est Matth. xxvi, 53: An putas quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plusquam D duodecim millia legiones angelorum? Hilarius de Trinitate x, 42: Nec sibi angelus mittitur, qui si vellet, duodecim millia legionum de cælo deduceret. Et in psalm. Lu: quia cum Domino duodecim millia legionum angelorum possent in tempore passionis assistere. Et sic rursus psal. LIV: Sed inter hæc habens potestalem duodecim millia cœlestium Legionum evocare. Millius ad hunc Matthæi locum, præeunte Erasmo putavit Hilarium memoria lapsum, dum ad laudatum psalm. Liv, duodecim millia scribebat. Canone enim, inquit, xxxn in Matth. legit ut editi. Fefellerant scilicet Millium unus et alter ex tribus locis adductis ; neque vidisse poterat, quæ doctissimus editor obser

[ocr errors]

Joannis vii, 8, Vulg.: Vos ascendite ad diem festum hunc : ego autem non ascendo ad diem festum istum, quia tempus meum nondum impletum est; codex noster: Vos autem ascendite ad diem festum hunc, ego autem nondum ascendo ad diem festum hunc, etc., ut Græca ferme omnia, εγώ οὔπω ἀναβαίνω, aliqua tamen qux àvubuivo. Grotius ad hunc locum, quem postea secutus est Millius: Omnino, inquit, fuit hæc vetus scriptura; nam si oɔ̃ñw fuisset Porphyrii tempore, nunquam hinc Christum calumniatus fuisset de mendacio, nam in voce on fuisset nodi solutio, quem ut evaderent alii ovñw scripserunt, alii ovx àva¤aivas vūr.

Clericus epist. ad Optimianum praefixa editioni Lipsiensi Millianæ : Bene itidem, ait, observatum ex Grotio antiquam lectionem non esse çйñ∞, nondum, sed oux, non. Verum salius fuisset ipsum Hieronymum lib. n adv. Pelag. cilari, unde hæc habet Grotius. Aut non legerat attente Clericus prolegomena Millii (Proleg. n. 703 ), ubi Porphyrii locos expendit, aut memoria fefellerat, nam allata ab ipso Hieronymi verba offendisset. Cæterum in sua Harmonia Evangelica vexatam lectionem retinuit, quam Græca exhibent; et in Commentario historico integram expla◄ navit ex persona Christi apostolis respondentis, ipsos quidem posse Hierosolymam ire, ut initio festi illic

adessent, sed se eo nondum iturum, quod oportunum A deesse aliquid, in quo de movente aquas illas mentio sibi tempus illuc eundi nondum advenisset.

Num vero ex Hieronymi loco recte conjecerint, antiquitus lectum oʊx, non oйπ, judicent eruditi. Verba ejus sunt (Cit. lib. 11 adv. Pelag. cap. 6): Negat fratribus, et propinquis ire se ad Scenopegiam. El postea scriptum est: Ut autem ascenderunt fratres ejus, tunc et ipse ascendit ad solemnitatem, non manifeste, sed quasi in abscondito, ITURUM SE NEGAVIT, et fecit, quod prius negaverat latrat Porphyrius. Inconstantiæ, ac mutationis accusat, nesciens omnia scandala ad carnem esse referenda. que profecto negabat Christus se adscendere ad Scenopegia festum adhibita particula o ac illa ovx; quod nos non vengo per ora aut non vengo utroque modo negantes efferimus. Præterea qui locus Porphyrio ex vocula illa oux asserendi in Christo mendacii? nisi quod percitis, ac furentibus, quæcumque se offerant, arma sunt. Nam sequentia quia tempus meum NONDUM est impletum, satis aperte innuunt opperiri se tempus, et boram ascendendi. Equidem non puto perversum illud, sed acre, ac vividum cætera ingenium ita fatuum fuisse, ut tam imbecillo argumento uti voluerit. Itaque interpolato codice usum Porphyrium legisse non dubito ἐγὼ γὰρ οὐκ ἀναβήσομαι, non ascendam, quam lectionem singularem exhibet laudata Millii editio; nisi veterem, ac genuinam impostor ac genuinam impostor ille corruperal; nam interpolatis exemplaribus usum fuisse objecit illi Hieronymus (Comment.in Matth.) in Marci loco 12. Certe si contextus adducti loci integer perpendatur patebit lectionem hanc clare Porphyrio tributam a Ilieronymo ejusdem verba reddente, Iturum se negavit latrat Porphyrius. Hæc latius paulo diduximus ad tuendam lectionem argentei codicis, quam non Porphyrii calumnia posteriorem, sed vetustiorum exemplarium primævi interpretis ante Hieronymum, fuisse vero similius puto.

fieret. Cur itaque prætermissa pericopa illa? An quod Tapadočov videretur angeli descensus, et quotannis, et semel tantum, et uno dumtaxat ex tot languentibus ad sanitatis beneficium vocato? An quod rei tam insignis, et ad gentis suæ gloriam facientis Josephus non meminit? An vero Tertullianus ipse male feriatis criticis hujusce lacunæ ansam præbuit? Nos locum dabimus a Kustero præteritum. Igitur, inquit Tertullianus (Adv. Judæos, cap. 13), quoniam adhuc contendunt Judæi nondum venisse Christum eorum, quem tot modis adprobavimus venisse, recognoscant Judai exitum suum, quem post adventum Christi relaturi præcinebantur, ob impietatem, qua eum despexerunt, et interfecerunt. Deinde interjectis aliis de voB catione Gentium, de cessantibus apud populum illum cœlestibus beneficiis, mox subdit: Et ita subtractis charismatis prioribus, Lex et Prophetæ usque ad Joannem fuerunt. Et Piscina Bethsaida usque ad adventum Christi curando invaletudines ab Israel desit a beneficiis, cum ex perseverantia furoris sui nomen Domini blasphemaretur. An, ut diximus, lectori haud satis attento, qualem certe Afer iste desiderat, fucum facere potuerint verba illa usque ad adventum Christi: quasi non ultra miraculum illud processerit, sicuti non ultra Joannis adventum prophetæ apud Judæos exstitere, ceu puram conjecturam in medio relinquimus.

[ocr errors]

Joannis v, 4, deest in codice nostro integer ille locus de angelo statis temporibus e cœlo descendente, de motione aquæ, etc., quem, inquit Kusterus (Præf. ad Edit. N. T. Millii), olim dubiæ fidei a quibusdam habitum fuisse, ex veteribus mss. colligi potest, adductis subinde eorum pluribus, quos in bibliotheca regia Lutetiæ consuluit. Mox addit : Quod si versus ille initio a codicibus N. T. abfuit, et postea demum in textum Evangelii Joannis irrepsit ; id D factum oportuit ante tempora Tertulliani, quippe qui ad hunc locum respexit lib. de Baptismo, ubi ait, Piscinam Bethsaidam angelus interveniens commovebat.

Duriusculum sane est, virum doctissimum dubitasse, an locus ille in autographo Joannis extiterit; cum series ipsa integræ illius perioche aliter suadeat. Ad quid enim priora illa de probatica quinque porticus habente deque multitudine languentium, qui aquæ motum, ibi expectarent? tum subsequentia de misero illo, triginta jam et octo ab anuis infirmo, qui, interrogante Christo an vellet sanus fieri, respondit non habere se hominem, a quo, turbata cum esset aqua, in piscinam immitteretur? quæ profecto innuunt

Verum et hanc, et cæteras omnes, et dubium illud Kusteri an historia de Probatica in Joannis Evangelium intrusa fuerit, infirmant omnino et quac præcedunt vexatum hunc locum, et quæ sequuntur, ut diximus; quæ profecto omnia, si cui suspectum erat miraculum illud, delevisse oportebat.

Nihil itaque certius quam aut aliquem, qui sibi ex Antigrapho exemplar describeret, aut lectorem, scripturariis operis præeuntem a tertio commate ad quintum fallentibus oculis, et sic præterito quarto transiliisse, eodem postea errore in alia, atque alia apographa transeunte. Hac ipsa de causa notulis criticis, aut asteriscis in quibusdam exemplaribus signata pericope illa : in aliis aut ad oram, aut suinma fronte diverso caractere descripta, teste Kustero. Privatis scilicet, qui alicubi prætermissam offenderant, in apographo suo, ut suspectam, censura illa denotantibus.

Sed inter ea, quæ critici ad hunc Joannis locum observavere, nihil æque mirandum, ac commentum illud v. c. Henrici Hammondi, quo, retento nihilominus contextu integro ejusdem periocha, vim ilJam sanandi ægrotos, ab omnibus hucusque divinæ potentiæ tributam, in medicatas cruore pecudum, quæ illic ingenti numero ad sacrificia mactabantur, aquas transfundere conatus est. Non angelo propterea Domini, sed nuntio quodam a sacerdotibus misso eas commovente: ut medica illa vis sanguinis quaquaversum commisceretur, quæ hic de nuntio comminiscitur, a Grotio est mutuatus; hunc vide ad citatum Joannis locum. Quodque fidem superat, uno

dumtaxat`quotannis, e tot a gris qui inibi beneficium A 11, § 127 (affert hic Græca Laertii, quæ brevitatis illud præstolabantur, in salutare lavacrum introcun- gratia relinquimus, et ejusdem latina damus). Irrite. Quasi aut non interesset cæteris etiam prospice

re aut medica vis uni tantum satis esset futura. Ad
omnes præterea morbos facto remedio illo: claudo-
rum scilicet, aridorum, cæcorum, aliorumque,
quos in multitudine illa languentium fuisse par est,
et quod medicos omnes hucusque latuit. Quot enim
cæci (ne ægritudines alias inveteratas commemorem,
quæ medicis etiam doctissimis crucem figere solent)
in principibus familiis opulenti gregem unum et al-
terum mactandum dedissent, e tenebris illis ut ad
lumen pristinum redire possent? Insigni profecto
exemplo, quam facile excellentibus cætera ingeniis
illecebra novitatis imponat. Certe, quicumque com-
mentarium illud expenderit, mecum, ut puto, sen- B
tiet. Quamvis Clericus, qui tot alia in opere illo no-
tis criticis illustravit (Edit. altera Francof. apud
Thomam Fritsch.), vpádočov istud Hammondi, et
infirma, si qua umquam, argumenta ad idem ful-
ciendum allata tacitus præterierit.

Inter næyos argentei codicis est etiam insignis alter de prætermissa Joannis viu adultera historia ; qui tamen est illi cum vetustissimis plerisque communis. Nos in materia ista, utpote a viris doctissimis jam exhausta, pauca tantum alias observata hic addemus.

Mitto illud Grotii (Adnot. ad h. l. Joan.), haud scriptam scilicet a Joanne', sed ab ipso, aliisque apostolis viva voce sæpe narratam, altextam subinde fuisse a Papia, aliisque Joannis discipulis ejusdem Evangelio, et ab Ecclesia probatam: quod satis certo testimonio constaret ab apostolis traditam. Nam et nullo omnino fundamento nititur conjectura ista; et est etiam res periculi plena, si quid, ceu canonicum, addi a privatis evangelistarum historiæ olim potuisse credamus.

Millius ad hunc locum, memoriæ lapsu, extitisse, inquit, historiam hanc in Evangelio secundum Hebræos et exinde huic nostro assutam a Papia, teste Eusebio, H. E. m, 39. Nihil enim de hoc assumento apud Eusebium, qui præterea pro muliere adultera, fœminam aliam multorum criminum ream non commemorasset.

C

D

cens,

debat enim, et libere loquebatur; quare cum adoles-
cens adversus illum aspere quid dixisset, respondit
quidem nihil, sed sumpta festuca pingebat figuram
muliebria patientis, donec videntibus omnibus adoles-
intellecta contumelia, abscessit. Tanti erat Cle-
rico frustillum eruditionis, qua sane et varia, et
multiplici, dicam etiam, in rebus plurimis exquisita
pollebat, ne periret, ut ad gravissimum argumen.
tum turpia ista, et, si quo alio in loco, certe in hoc
summe inhonesta adferre non erubuerit. Papiam
præterea, virum apostolicum ineptiis hisce operain
dedisse! Mitius tamen, quam cum illum et vanum
et impostorem traducere non dubitavit (1). Adde, în-
signi etiam parachronismo, si Laertius vixit post
Marcum Antoninum ut putat Palmerius, magis vero
si anno circiter ccx Jesu Christi, Severi xvn, xviii',
floruisse credatur, ut ait Tillemontius; adde Mena-
gium in Præf. ad Laert. Papias enim quinquaginta
ad minus annis, ex hoc calculo, præmortuus Laerto
fuerit.

Desunt etiam in codice alia, quæ in Vulgata leguntur, ut Matth. xxvn, 8: Propter hoc vocatus est ager ille Haceldama, hoc est ager sanguinis: codex, præterita vocula Haceldama, vocatus est ager sanguinis. Tum ejusdem xxvi, 35, integra pericope illa, ut impleretur quod dictum est per Prophétam, Diviserunt sibi, etc. Uti etiam vш, 9, nam et ego homo sum sub potestate constitutus, omissa sunt in nostro, sub potestate constitutus; quæ versio Gothica similiter præteriit. Sed defectus isti, quorum plerique antiquissimi sunt, tum alii etiam crudito lectori statim patebunt: non secus atque assumentum illud Lucæ x1, 36, et xin, 17, aliaque hujusmodi.

Addam lectionem argentco codici peculiarem Lucæ XXI, 25. Vulgata : Et in terris pressum gentium præ confusione sonitus maris, et motus fluctuum : noster: Et in terra occursus gentium anxietate, ul sonitus maris, et motus fluctuum; quam olim putaveram ad Tertulliani locum (Adv. Marc. iv, 39) adornatam fuisse, ubi ait: Sed monstrato dehinc tempore excidii, cum cœpisset vallari exercitibus Hierusalem, signa jam ultimi finis enarrat, solis et lunæ, siderumque prodigia. Et in terra angustias nationum obstupescentium. VELUT A SONITU MARIS FLUCTUANTIS pro expectatione impendentium malorum. Sed unde demum manaverit; certe energetica est, ac mire exprimitur mürmur immensæ illius multitudinis sibi invicem occursantium præ anxietate impendentis ruinæ, veluti est maris sonitus fluctuantis.

Clericus miratur Hammondum, Grotii conjecturas secutum, historiam hanc retinuisse (In Not. ad h. I., Edit. supra laud.). Ipsemet tamen in utroque textu Harmonic Evangelica retinuit: tum in commentario historico latius digestam, in canonibus postea Evangelicis ad exemplum adduxit. Sed potiori jure mirabuntur profecto omnes, qui legerint adducta ibidem a Clerico ad versic. 6, ubi dicitur Jesus inclinasse se, et digito in terra scripsisse, etc. Verba cjus sunt: Qui hanc historiam adsutam hic esse censent, possint suspicari Papiam, aut alium hanc circumstantiam mutuatam cepisse ex eo, quod refertur de Menedemo, et quod ita narrat Diogenes Laertius lib. (1) Dissert. de Auct. Evangeliorum ad calcem Harm. Ev. Observ. ad Herod. lib. 1, Chronol. ad

finem tom. III.

En tibi locum alium egregii Scriptoris, quem contra Marcionem (Iv, 26) urget argumenti gratia, at propterça sic lectum in exemplaribus suorum temporum liquet. Neque enim objecissel lectionem ab archetypis abeuntem; Lucæ præsertim, quem apostala ille præ cæteris evangelistis selegerat longoque,

quamvis perverso usu callebat. Locus est Lucæ x1, A interpolationi, mera, et quidem in re facti haud

13, ubi Vulgata: Quanto magis Pater vester de cœlo dabit Spiritum BONUM petentibus se; codex noster, Spiritum SANCTUM, ut Græca ferme omnia va a. Tertullianus, Agnosce igitur et Patrem, quem etiam appellas creatorem. Ipse est, qui scit quid filii postulent. Nam et panem petentibus de cœlo dedit manna, et carnem desiderantibus emisit Ortigometram; non serpentem pro pisce, non scorpium pro ovo. Illius autem erit non dare malum pro bono, cujus utrumque sit. Cæterum Deus Marcionis non habens scorpium, non poterat id se dicere non daturum, quod non habebat; sed ille qui habens et scorpium non dat. Itaque et SPIRITUM SANCTUM is dabit, apud quem est et non SANC

TUS.

Expendam hic lectionem aliam argentei codicis B Lucæ 1x, 54, quam secutus necne fuerit Tertullianus, ambigitur. Ea est: Domine, vis dicimus ut ignis descendat de cœlo, el consumat illos, sicut et Helias FECIT : quæ ultima verba in Vulgatæ exemplaribus desunt.

Lectionem hanc omnia fere mss. exemplaria Græca exhibent, teste Millio ab h. l., tum Syrus, Arabs, Ethiops., Gothicus interpretes, ipsamque retinuit Erasmus in editione N. T. A. MDLVIII, apud Rovillium. Et sic legisse Tertullianum putaverat Millius. Ast ubi ad Prolegomena tandem descendit, in diversam omnino sententiam abiit ( N. 4, 18). Verba ejus damus, utpote quæ ad criterium hujusce loci non parum faciant Sequentia, inquit, os xai Hías inoinos, quæ sententiam Jacobi et Joannis tam insigniter illustrant, C ad marginem libri a studioso quodam adscripta fuisse commentarii loco, indeque transiisse in corpus contextus, res ipsa clamat. Quis enim sanus tam insignia deleverit? Imo, quod sententiæ apostolorum lucis haud parum affunderent, arrepta haud dubito in textum. Cœterum a Tertulliano lecta fuisse hæc quod nos olim in notis nostris affirmavimus, non ita liquidum. Illud magis verosimile est, exemplum Eliæ, ab ipso lib. 1v adv. Marcionem, 25; aliisque notatum ad hunc locum, occasionem dedisse huic interpolationi.

1

Profecto haud satis liquidum itane in apographo Lucæ legerit Tertullianus, an ipsemet Eliæ exemplum addiderit. Verba ejus sunt: Repræsentat Creator ignium plagam, Helia postulante, in illo Pseudopropheta. Agnosce judicis severitatem. E contra Christi lenitatem D increpantis eamdem animadversionem destinantes discipulos super illum viculum Samaritarum. Certe, cum ad laudatam Lucæ pericopen respiceret lib. de Patientia 3, Eliæ non meminit. Verba ejus damus a Millio non observata : Non peccatores (inquit Tertullianus de Christo loquens), non Publicanos aspernatus est. Non illi saltem civitati, quæ eum recipere noluerat, iratus est ; cum etiam discipuli tam contumelioso oppido calestes ignes repræsentari voluissent.

Cæterum verba illa a quodam codicis sui margini adscripta, ut asserit Millius, inde in contextum transiisse: tum ab aliis etiam, uti prius Tertullianus, ad locum illum Lucæ notata occasionem dedisse huic

semper felix, conjectura est. Illud enim, quod ad secernenda ab adjectitiis genuina, in criticis judiciis plurimum valet; nempe si ratio nulla amovendi aliquid a veterum scriptis, probabilis vero addendi fuisse videatur, non raro fallere potest. Sunt plura ab oscitantibus librariis præterita alia dictantium oculos, alia aures excipientium fallere solebant, cujusmodi rei exempla non pauca in mss. ipsis N. T. legentibus occurrunt, uti est insigne illud Joan. v, 4, quod paulo ante observabamus. Propterea incertum omnino est deleta ne fuerint verba illa, an prætermissa in antigraphis, in quibus desunt.

Obstat etiam conjectura Millii inter criticas animadversiones illa: magis nempe suspectam esse lectionem, quæ a paucis codicibus, quam quæ a plurimis exhibeatur. Difficile enim est creditu tot exemplaria, non uno loco, ac tempore cum ab antiquariis ad publicum usum, tum a privatorum pluribus sibi ipsis parata, e corrupto quopiam singula prodiisse quod e contra paucis accidere facillime poterat ; tum Syrum, Arabem, Æthiopem, Gothicum interpolatis, hic loci, omnes antigraphis usos. Adde Græca ferme omnia, fatente Millio, sic legere, quibus tamen ab adnotatis a Tertulliano, aliisve, seu a Latinis exemplaribus verba illa irrepsisse, pauci sibi persuadeant. Rarus enim, cum Latine linguæ, tum Afri illius, aliorumque e nostris scriptorum usus apud Orientales tunc temporis fuit. Rarior Vulgati interpretis, aut verius nullus, quo minime indigebant.

[blocks in formation]

:

Quod supra dicebamus, plura ab exscriptoribus hac illhac prætermitti potuisse, monuit me loci alterius Lucæ vi, 26, ubi Vulgata cum Græcis ferme omnibus Secundum hæc enim faciebant pseudoprophetis patres eorum, exemplar nostrum, faciebant et prophetis. Et sic codices aliqui ante Hieronymum, teste Millio. Et sic legebat Tertullianus (Lib. IV adv. Marc.), observante eodem. Verba ejus sunt: Væ cum vobis benedixerint homines: secundum hæc faciebant et prophetis patres illorum. Æque Creator benedictionis et laudis humanæ sectatores incusat per Esaiam. Populus meus, qui vos beatos dicunt, seducunt vos, et vias pedum vestrorum disturbant (Esai, 1, 12). Legenda, quæ ad hunc locum adducit Millius; tum Erasmi judicium, qui putabat diversitatem hanc ab eruditulo quodam in codices primitus irrepsisse. Ego non dubito, quidquid peccatum sit librario deberi, qui cum præcedenti commate 25, eadem omnino verba legisset, aut hic loci retinenda censuit, sicque primas syllabas in pseudoprophetis præteriit; aut, fal

lentibus oculis, comma illud pro altero iterum legit. A pta, quia in Africana Ecclesia soli codices Latini Certe ad laudatum Esaiæ locum respexisse videtur Evangeliorum legebantur. Salvator noster. Et quod olim pseudoprophetæ illi, qui videre falsa, et divinare populo mendacium dicebantur, ita etiam non defuturos, qui, ad contumaces Judæorum animos obfirmandos, bona et fausta iis oggerere non desinerent; quos propterea pseudoprophetis assimilavit. Et sane, nisi obstaret consensus omnium hucusque codicum, legendum videretur, Secundum hæc enim faciebant pseudoprophetæ patribus illorum. Sed hoc ut conjecturam simplicem damus.

Longior sim, si peculiares lectiones alias in codice nostro a Vulgata abeuntes, nonnullas etiam frustra a viris doctis sollicitatas expendere hic pergam. præsertim cum, quæ nos adferre possemus, adtulerint fortasse alii, quorum opera inspicere nobis non B licuit. Itaque satius erit ad hujuscemodi exemplaria conversos, unde ea demum lectionum varietas, a quibus, aut quando invehi cœpta, quantum equidem et obscuritas temporum, et ingenii vires patiuntur, disquirere.

Certum est, ut antea dicebamus, divina apostolorum monumenta, ut quæque prodibant, Ecclesias illas, quibus primo innotuerant, in codices suos retulisse; tum earum apographa propioribus, hasque invicem aliis communicasse fidelibus, ut præsto esse possent: ea profecto cura descripta, quæ puritatem

nascentis Ecclesiæ, atque una, scriptorum reverentiam, dignitatemque decebat: viris, ut credi par est, ad munus illud delectis, quorum de fide ac diligentia ambigi minime posset; et sic prioribus sæculis in illarum sacrariis castissime habita, fortasse etiam apud privatos, qui plus sapere, quam oporteret, nondum didicissent.

:

C

Et sane non solum haud proclive, sed neque tutum tunc erat, quidquam, quod ab archetypis differret, in apographa intrudere illis adhuc apud principes Ecclesias manentibus, ad quas provocare liceret. Quod fecisse videtur Tertullianus (De præscrip. Hæret. xxxvi), et quidem conserta cum hæreticis manu; qui si fefellisset, aut credulum eum ridere, aut mendacem traducere poterant. Ait enim: Age jam, qui voles curiositatem melius exercere in negotio salutis tuæ, percurre Ecclesias apostolicas, apud quas ipsæ adhuc cathedræ apostolorum suis locis præsident, D apud quas ipsɗ AUTHENTICÆ litteræ eorum recitantur, sonantes vocem, et repræsentantes faciem uniuscujusque. Proxima est tibi Achaia? habes Corinthum. Si non longe es a Macedonia, habes Philippos, habes Thessalonicam. Si poles in Asiam tendere, habes Ephesum. Si autem Italic adjaces, Romam, unde nobis quoque auctoritas præsto est. Non me latet quæ fuerint apud Rigaltium (Notis ab h. l.). Litteræ istæ authenticæ, ad quas provocat Tertullianus, lingua scilicet eadem, qua fuerant ab apostolis conscripta.

Simonius, Rigaltium secutus, (II. C. N. T. Parte I. Iv), ideo, inquit, cum ad authentica exemplaria provocaret, non alia intellexisse, quam Græce scri

Cur ita senserit Rigaltius fateor me non adsequi. Nisi si forte haud fieri potuisse arbitrabatur, ut archetypa apostolorum ad Tertulliani usque tempora superessent. Ut quid enim Afer iste ad illas dumtaxat Ecclesias provocasset, ad quas Apostolum scripsisse compertum est? An non et apud alias apographa Epistolarum Pauli authentica, si Græce scripta?

Simonius, ut in plerisque locis historiæ illius, nec satis memor, et parum sibi ipsi constans cum apprime fidenter dixisset (H. C. Parte I, 1), primis illis Ecclesiæ temporibus difficile fuisse veros apostolorum, aut discipulorum libros ab iis secernere, quos hæretici fictis corum nominibus inscribebant, deficientibus archivis, ad quæ provocare fideles possent, non multo postea intervallo subjungit. Si quando sectarius aliquis ficta Evangelia opposuisset, falsi convictum a Patribus, ad vera illa provocantibus, quæ in Ecclesiis apostolicis, perinde ac si in archivis, servabantur. Ils l'ont convaincu de la fausseté des actes, qu'il produisait pour les VÉRITABLES, qui se conservaient dans les Eglises apostoliques, et qui tenaient lieu d'archives. Quid itaque aliæ non apostolice ubi opus esset? Tum quod in Africa, Italiæ, Galliarum, aliisque Occidentis Ecclesiis in Latinam

linguam translata Evangelia legerentur, num propterea vera, atque authentica esse desierant? Quamvis non de Evangeliis, sed de Paulinis Epistolis loquatur inibi Tertullianus.

Itaque superessent etiamnum illius ævo autographa Apostoli in memoratis Ecclesiis, necne, profecto sine idoneis monumentis, in re facti, ut hoc est, nemo statuat prudens. Attamen quod servari potuerint, nihil vetat. Imo quod servata, longe est verosimilius. Si enim tot ectypa, cur non archetypa, unde manaverant? in quibus et maximum Ecclesiarum decus, ad quas datæ Epistolæ illæ, quæ se ab Apostolo fundatas merito gloriabantur; et præsto semper auctoritas contra novatores, si quid in apographis dolose addere, omittere, pervertere niterentur. Ac propterea, non quia Græce scriplæ in peculiaribus illis Ecclesiis, nam æque in tot aliis, sed quod doxepa ipsa Pauli Epistolæ superstites essent, ad has provocaverit Tertullianus.

Ad Evangelia quod spectat, quamvis Simonius, loco supralaudato, servata in Ecclesiis apostolicis corum archetypa sensisse videatur, nemo tamen, quod sciam, præcise ad illorum aliquod provocavit, præter Petrum Alexandrinum in fragmento de Paschate, de quo postea.

Verum, utcumque ex hoc ipso quod primigenia Novi Foederis monumenta in apostolicis Ecclesiis servarentur, difficile fuerit in eorum apographis aliquid immutare; nihil tamen adeo efficax ad custodiendam illorum integritatem tunc temporis fuit, ut cura ipsa, et reverentia sacrorum codicum, cum fidelium simplicitate conjuncta. Et ita, quamvis non

« PoprzedniaDalej »