Obrazy na stronie
PDF
ePub

sentient eruditi harumce rerum æstimatores. Neque A invitatus nec missarum ibidem sollemnitate quispiam enim opus est ut excerpta inde adferamus.

Exemplar autem hoc nostrum ex antigraphis illis manasse, quæ non solum Hieronymi tempora, sed Hilarii Pictaviensis præcesserant, cum facies ipsa, tum loci aliquot, quos postea excutiemus, manifestissime evincunt.

Octavo sæculo labente, aut sequentis initio huc delatum, olim conjeceram cum ad patruum tuum scriberem : idemque hunc sentio. Sive principum dono, qui filias, neptesque in celeberrimo loco Deo opt. max. despondebant, seu ex nobilissimis virginibus aliqua illud secum adtulerit. Nisi forte, quod vero propius esse videatur, ex ipsis Desiderii, atque Ansæ cymeliis depromptum, ac filiæ pietati concreditum, inter cætera spiritualium nuptiarum orna- B menta hoc illa ad sui, aliarumque, quæ una despondebantur; usum, regio in loco deposuerit. Hujusce modi vero donaria sacratis locis passim exhibita nemo est in antiquitatibus hisce versatus qui ignoret. Tum sumptuosos hosce, ac magnificos codices nonnisi divitibus, aut Ecclesiis parari solitos: superante privatorum fortunam impendio, quibus cæteroqui pauperes schedæ, ut eas vocabat Hieronymus, satis, superque essent futuræ. Plures vero in regali monasterio, viventibus adhuc Desiderio, et Adelgiso, sacros codices servatos fuisse liquet ex apographo membranaceo bullæ cujusdam a Signaldo Aquileiensi ad Ansebergam datæ, quam alias exscripsimus, et in Adversaria retulimus, quæ sic habet:

presumat omnimodo celebrare. Ut libere liceat sororibus ibidem degentibus regularem normulam inviolabiliter observare. Sacerdotales vero ordines a quocunque et de quacunque civitate episcopo abbatissa voluerit irrepreensibiliter ordinetur. Si quando vero ut sunt humani generis casus abbatissa objerit non aliunde sed ex eadem congregatione religiosissime monache in loco defuncte abbatisse eligant successorem. Illud videlicet addentes ut quidquid ibidem justo ordine a quocunque Ep... libet (Supplendum Episcopo aut qualibet) persona inlata sunt seu futuris temporibus fuerint illatura sive ex nostra ditione seu ex episcoporum nostrorum inmutilata modis omnibus valeant permanere. Nec hoc pretereundo esse conspicimus itaut abbatissa que quocunque in tempore fuerit nulli licentia concedatur CODICES aut vasa sacrata aut quolibet thesaurum Ecclesie quoquo modo donare aut alienare. Si quis autem contra hanc nostram serenissimam dispositionem temerarius ausibus adire temptaverit eterno anathemate plectendos esse censemus. Conscripta hujus privilegii seriem. Anno invictissimorum principum desiderii et adelgisi XVI et XIV. sub indictione XI. Dato Ticino in Vrbe regia 111. idus octobris.

Sigoald gratia dei patriarcha in hoc privilegii textu a nobis salubriter elimatum manu propria subtus scripsi. Apolinaris Christi misericordia indignus humilis episcopus in hoc privilegii textu manu mea subscripsi. Otto in dei nomine episcopus in hoc privilegii textu manu mea subscrípsi. Julianus humilis episcopus in Choc privilegii textu manu mea Ss. Felix humilis episcopus in hoc privilegii textu manu mea Ss. Felix peccator episcopus in hoc privilegii textu Mm. Ss.

Sigualt servus servorum Domini Patriarcha dum nostra mediocritas ex felicissimorum principum desiderii et adelgisi una cum collegis nostris religiosissimis et sanctissimis episcopis ob totius ortodoxe ecclesiæ statum perventa fuisset singula queque superflua deo auxiliante subtilius elimala. Poposcit a nobis veneratio tua beatissima anseberga abbatissa per prandulum cubicularium sacri palatii seu et prepositum monasterii vestri ut venerabile eundem monasterium vestrum quod situm est in urbe qué dicitur brixia quod constat ad honorem domini salvatoris constructum privilegii insulis a nostra frueretur auctoritate. Quatenus concordantibus nobis reverentissimis episcopis nostris ex communi adsensum eternale prædicti oraculi robur stili nostri firmitas impertiret. Ei quia semper sunt exhibenda que D utilibus fuerunt intimationibus impetrata. Placuit ergo modis omnibus ut pie devotionis imploratio salubri moderetur interventionis adsensu. Qm vero conata est religio tua salubriter a nobis extorquere quatenus prefatum monasterium cum universis basilicis ad se pertinentibus qui a piissime adque tranquillissime anse regine jure constructum esse noscitur privilegiis sedis sancte nostre aquilegiensis cui deo auctore deservimus decoretur. Quapropter piis desideriis vestris faventes hac nostra auctoritate id quod recte exposcitur effectu mandamus. Et ideo omnem cujuslibet ecclesie sacerdotem quamlibet.......... one (supple occasione) habere prohibimus. Haut nisi abbatissa monasterii fuerit

Vides antiquissimum Ecclesiarum usum, quo codices istos, non secus ac reliquam supellectilem Deo dicatam in censum thesauri sacri referebant, ad Sigualdi usque sæculum perstitisse. Et utinam anathemate illo suo perculsa succedentium temporum nimia facilitas non ab iis solum, sed a cæteris etiam regum, principumque donariis liberrimas manus abstinuisset. Quanta hic fortasse etiamnum copia veterum Ecclesiæ monumentorum, quanta religiosæ pietatis superstes foret? quorum nunc loco nihil nisi inconsulte ne liberalitatis, an verius prodigalitatis memoria ad posteros transiit.

Quæ etiamnum supersunt monumenta eamdemne fortunæ aleam subire, an eludere possint, incertum. Ut verear faciunt cum vicissitudines temporum, tum præteriti casus et unius, præ cæteris, insignis profecto memoria, quam a virginibus illis accepi : Nempe, cum tot membranarum supellex neglecta penitus ac confusa jaceret, consulente viro nobili, et acris cætera judicii, sed harumce antiquitatum jejuno, vocatum notarium quemdam ut inspiceret, atque in ordinem cogeret, accessisse, propositis conditionibus operam locasse; cum in authographa a Langobardis notariis barbara illa latina scripturæ deformatione exarata incidisset, quod a neminé intellectum iri arbitraretur, ceu tabularii rejectamenta

bus sedulo inspectis, atque in seriem laudabiliorem coactis, archivum, si vellent diutius mansurum pararet. Factum. Urgente opus amico nostro Joanne Andrea Astezalo monacho Cassinensi, viro et docto et harumce antiquitatum cupientissimo, qui nisu improbo ac pertinaci, ut est cœpti semel laboris ad miraculum patiens, ultimam illi manum tandem imposuit..

abjecisse, juvantibus cladem hanc, quæ una erant, A que operi idoneum seligerent, qui membranis omniillorum apographis; satis, superque ista esse cogitantem si servarentur. Ita factum ut primigenia illa distracta, ac dissipata perierint. Uno duntaxat superstite, cujus inscriptio superaddita membranæ in orbem volutæ digna profecto est, quæ litteris mandetur, ut insigne præ cæteris inscitia non minus, quam impudentiæ illius monimentum. Datum est Ticini; regni Desiderii et Adelgisi tertio et primo, XVII Septembris, Indict. x; continens legatum Gisulfi cujusdam stratoris regii, qui Radoaram uxorem suam ex semisse usufructuariam reliquerat, tum ut, ea decedente, episcopus Laudensis, venumdatis bonis, quod inde esset redactum pauperibus distribueret. Mortuo Gisulfo supra laudata ejus uxor, raro pietatis exemplo, egit libello supplici apud regem ut B mariti voluntas statim adimpleretur quatinus (sunt verba documenti) sine aliqua offensione ipsa ejus aelemosina ad requiem vel refrigerium animae ejus citius occurrere possit, impetravitque. Itaque episcopus, divenditis bonis Gaideri cuidam regii monasterii procuratori pretium aureorum MMMDCCCL ab eodem solutum pauperibus erogavit, subscripsitque huic carta una cum Radoara, aliisque testibus ibi descriptis. Ejus chiropraphum tale est :

Ipolitus ego licet indignus per dei gracia episcopus Radoara deo dicata suplicante regiae potestatis pro venundacione terrolae quod ei vir suus post ejus ovitum concessit testis manu mea conscribsi cum sacerdotes fideles el precio recepi trimilia DCCCL et contuli distribui pro anima gisulfi stratoris.

Documentum istud, in quo agitur de acquisitione bonorum, quæ una cum cæteris etiamnum possident in agro Cremonensi, ne temporum decursu fatisceret, petierant olim clarissimæ virgines a consulibus urbis nostræ, sæculo xn labente, ut per publicos notarios exciperetur, superestque una cum archetypo apographum corumdem; ast pluribus in locis. ad originis veritatem minime exactum. En tibi chirographum supra laudati Hippolyti, quale illud descripsere.

Ipolitus Zolentinus dignus per Dei gratia episcopus Sadoara deo dicata suplicante feci et protestatis pro venundacione te sola, etc., usque ad extrema verba Gisulfi roratoris.

Sed ad exemplar nostrum conversi iterum, dicebamus præfixum fuisse ab antiquario singulis Evangeliis nomen auctoris, ea profecto de causa, ut lecturi, quem ex evangelistis vellent, primo obtutu inspectis titulis deprehenderent. Millius tamen nonnisi post conditum Canonem id factum asserit (Proleg.n. 347, Edit. N. T. ex recensione Kusteri ); cum antea absque præfixis auctorum nominibus circumferrentur, non secus ac cæteræ dɩyńσes incertorum scriptorum, ut scilicet appositis titulis dignosceretur ea sola esse vera, et authentica Instrumenta evangelica. Hinc (ait) Marcioni objectum a Tertulliano, quod Evangelio suo nullum, ad IMITATIONEM VETERIS ECCLESIÆ inscripsisset auctorem. Ast vir doctissimus, cum hæc scriberet, ad alia festinans non satis cavit conjecturam hanc suam ab ipso, quem citat, Tertulliano luculenter explodi. Elevat enim ex hoc fidem Evangelii Marcionis, quod titulo careat. Et possem (inquit) hic jam gradum figere non agnoscendum contendens opus, quod non erigat frontem, quod nullam constantiam præferat, nullam fidem repromittat de plenitudine tituli, et proC fessione debita auctoris ( Adversus Marcionem IV, Jam itaque ante Marcionis tempora, et quidem in vetere Ecclesia inscripta erant suis nominibus Evangelia. Ut quid enim hanc tituli nuditatem objecisset illi Tertullianus, adversus quam tueri se poterant Marcionitæ vetustate temporum, et consuetudine Ecclesiarum, in quibus, ex Millii ipsius calculo, per triginta ad minus annos ante constitutum ab Asia episcopis, ut ipse putat, Evangelicum canonem, Lucæ, ac Marci Evangelia, Matthæi vero longe amplius sine titulo habita fuissent? Quod vero ait, statutum a Canonis conditoribus inscriptionem auctorum, vera Evangelia dignosci possent, jam neque hoc ipso illorum fidei satis cautum ivissent. Cum et Marcion interverso Lucæ, quo utebatur, et si qui alii adulteras manus in Matthæi, Marci, ac Joannis extenderent, eodem plane titulo imponere lectoribus possent. Itaque non est ambigendi locus, quin jam tunc hoc in sacris Libris, quod in profanis, ab antiquariis usurpatum fuerit, ut scilicet auctorum suorum nomina præ se ferrent.

Bardus ille, qui membranas digessit, cum arche- D typum non adsequeretur, conjectis in apographum oculis hanc inde epigraphen exsculpsit, quæ posteris ad intelligentiam documenti facem prætenderet. 1299. 26. Novembre Ippolito Lolentino Vescovo di Sadovara per il legato di Ghisolfo Roratore.

Vides infelicibus cartis quo cum homine rem esse contigerit? Et sane mirum quod diplomata alia non attigit. Neque tamen aliorum manus effugere iis datum, detractis multorum sigillis, in quibus Cæsarum imagines, eorumque nomina servabantur. Quibus ego casibus mots, tum quod confusa rursus omnia esse nuntiaretur, institi apud lectissimas virgines ut hominem spectate integritatis, ac fidei, perficiendo

2).

ut

Superest nunc, ut de peculiari in codicibus aliquot Canonis serie, quæ in nostro etiam servata est, tum de hujuscemodi diversitatis origine disquiramus.

Ricardus Simonius (Hist. Crit. N. T. 1, 10) expenso codice Cantabrigiensi, in quo Evangelia eodem ordine, ac in nostro, efferuntur, non esse hunc illi peculiarem observat, cum ex pervetusto catalogo exemplaris Sangermanensis, in quo Evangelia eadem

serie recensentur, tum ex Druthmari loco, quem A tem Evangeliorum Matthæi, Joannis, ac Marci: quod postea videbimus. Additque morem hunc videri a Latinis invectum, qui Græca exemplaria ad suipsorum usum describebant. Sed vir, cætera in rebus hisce diu multumque versatus, ampliorem etiam laudem inde consecuturus, nisi præjudiciis indulsisset, non attendit, Latinos ordinem hunc in Canonem non invecturos, nisi præeuntibus antigraphis, quæ sequerentur. Cur enim Lucam Marco, aut his Joannem, non vero e contra anteposuissent, cum æque ad ipsorum usum utraque series aptari commodum posset? Neque aliud quidquam e loco Druthmari eruere poterat, quam in codice Hilarii, ut tunc fercbatur, Matthæum, et Joannem cæteris præivisse.

Millius de economia ista Canonis in supralaudato exemplari sic statuit (Proleg. n. 1269). Consilio vi- B delicet digestoris hoc factum. Ad calcem enim Matthei hac haberi: Εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον ἐτελέθη. ἄρχεται Εὐαγγέλιον κατὰ Ἰωάννην ; hinc Lucam, ac tandem Marcum cum eadem typuṣṇ. Ita nempe dispositis libris istis, ut apostolorum Evangelia apostolicorum Evangeliis præponerentur; quomodo Marcum, et Lucam apostolorum comites vocat Tertullianus (Contra Marcion. iv, 2). Quid sibi voluerit in allatis verbis, consilio nempe digestoris ordinem' illum obtinuisse, profecto non assequor. Suopte ingenio hoc fecisse antiquarium, neque ipse ex allata пуρan recte conjecerit, ut puto. Addebatur enim ab exscriptoribus nota illa, ut ne librorum ordo in compingendis postea codicibus operas falleret. Et longe vetustior barbaro illo, ac misere indocto (ut ipsius verbis utar) librario, qui apographum illud descripsit, erat ista, de qua nunc agimus, Canonis series; uti cx Nazianzeni carmine viderat Millius ipse (In Notis ad calcem Evangel. Matth. ). Hoc itaque voluerit, ni fallor, non sponte, aut casu, sed superiorum temporum antigrapha secutum antiquarium, non aliter, atque in illis disposita erant Evangelia, in suo apographo collocasse. Eos vero, quibus series ista primitus usurpabatur, dignitati apostolorum boc dare voluisse (nam cur Lucas Marcum præverterit alia est ratio ineunda) recte equidem conjecit Millius. Neque tamen ex adducto, nec satis liquido Tertulliani loco, sed ex aliis ejusdem scriptoris rem, de qua agitur, illustrare poterat, si vacassel. Ilos itaque utpote insignes, cum ab ipso, tum a D viris eruditis in notis ad eumdem præteritos operæ pretium facturum me puto si paulisper expendero.

Hic scriptor, constituto prius evangelici instrumenti auctores apostolos esse (Cit. Lib. 1v, 2), quibus hoc munus prædicandi Evangelii a Domino fuisset. impositum tum et apostolicos, sed cum apostolis, ut ipse ait, et post apostolos. Lucam vero nihil aliud docuisse, quam quod ab apostolis Ecclesiæ didicissent; factumque propterea ex hac doctrinae consensione ut Luca Evangelium perinde ac apostolicum monumentum a fidelibus reciperetur; taleque semper apud illos mansisse, quale etiam suo tempore Lucbantur; eadem subinde ratione firmat auctorita

scilicet Ecclesiæ ab apostolis constitutæ, tum ad ea-
rum exemplum cætera omnes cadem, ut genuina
fidei Christiane instrumenta semper suspexissent.
Quibus ita constitutis, urget postea apostatam illum
inquiens (Cap. 4): Itaque et de his Marcion flagitan-
dus quid, omissis eis, Lucæ potius institerit : quasi non
et hæc apud Ecclesias a primordio fuerint. Atquin hæc
magis a primordio fuisse credibile est, UT PRIORA, QUA
APOSTOLICA, ut cum ipsis Ecclesiis dedicata. Igitur dum
constel hæc quoque apud Ecclesias fuisse, cur non hæc
quoque Marcion attigit, aut emendanda si adulterata,
aut agnoscenda si integra? Nam et competit ut, si qui
Evangelium pervertebant, eorum magis curarent per-
versionem, QUORUM SCIEBANT AUCTORITATEM RECEPTIO-
REM. Locus hic Tertulliani eo est insignior, quo ma-
gis perplexus, et luce aliqua indigens ut recte con-
stet, tum etiam quia, ad investigandam, quæ olim
in Africana Ecclesia vigere potuerit, Canonis œco-
nomiam, facem nobis aliquam præferre videatur.

Itaque cum vix dubio sit locus, jam ab ipsa Evangeliorum editione Ecclesias illas, quarum in sinu, ut ita dicam, educta fuerant, ea ipsa ut novæ Legis authenticas tabulas servasse, et fidelibus ut nota essent effecisse; tum illorum exemplaria statin in alias etiam diffusa sive, missis ad hoc notariis, ea sibi ut describerentur curaverint: sen discipulis ipsis apostolorum non solum, ut inquit Eusebius (II. E. m, 37), κηρύττειν τὸν Χριστὸν φιλοτιμουμένοις, sed etiam, την τῶν θείων Εὐαγγελίων παραδιδόναι γραφήν, et sic quiC dem e re nata credentium utilitati egregie consulentibus ut scilicet, nuntiato jam ipsis Evangelio, sacra illa volumina describendi copiam ultro fidelibus facerent. Matthæi proinde, quod primum omnium Bierosolymis, aut non procul emerserat, confluentibus eo undique, ceu ad nascentis Christianismi incunabula fidelibus, apographa alio atque alio translata: tum, processu temporis, Marci ac Luce, postremo etiam Joannis Ecclesias omnes quaquaversum occupasse. Sicuti vero non statim ubique gentium constitutæ sunt Ecclesiæ, citius provinciis aliquibus, serius alii ad fidei sacramentum vocatis; ita, pro ratione locorum, ac temporum, modo hoc modo illud ex Evangeliis nactas earum aliquas in codices suos retulisse: tum et cætera etiam, prout occasio, aut facultas se dabant, addidisse. Et ita ordinem nullum fixum, ac certum tunc adhibitum credibile est; donec, vulgatis jam quatuor Evangeliis, ac passim distractis, Ecclesiarum aliæ rationem temporis, quo prodierant, aliæ authorum habentes, diversimode illa in suis exempla. ribus extulere. Et Orientalium quidem plurimas ordinem temporis secutas innuere videtur Origenes. Ecclesiastico enim insistens Canoni ita enumerat Evangelia Matthæi, Marci, Luca, ac Joannis, ut etiam quæ illorum prius, quæ postea prodierint ex traditione acceptum designet (Ap. Euseb. H. E. vi, 25). Eamdem seriem, Eusebius tuetur; quæ postea, Hieronymo Vulgatum interpretem recensente, apud Occidentales etiam Ecclesias obtinuit.

ideo sic haberi, ut unus apostolus sit in capite, alter in fine, et illi duo qui inter ipsos habentur, auctoritatem ab ipsis duobus habeant. Vidi tamen librum Evangelii græce scriptum, qui dicebatur Hilarii fuisse, in quo primi erant Matthæus, et Joannes, et posterius alii duo. Interrogavi Euphemium Græcum cur hoc ita esset: dixit mihi : In similitudinem boni Agricolæ, qui, quos fortiores habet boves, primo jungit. Nihil hic, unde Simonius hunc ordinem a Latinis invectum asserere posset.

"Cutantius in Vita S. Hilarii operibus ejus præfixa, quorum exemplar pulcherrima editionis vestræ, humanitati ac benevolentiae erga me tuæ acceptum

Verum alias non temporum, sed authorum ratione A rasset: ac deinceps Epocham quamdam Evangeliohabita, apostolos, deinde apostolicos in codicibus rum statuisset, Potest (inquit) ipse ordo Evangeliorum suis disposuisse : cum exemplar nostrum, ac Cantabrigiense, tum illud Hilario olim, fama tenus, tributum a Druthmaro manifestissime evincunt. Et quidem in Africana Ecclesia, ex duplici ista Canonis serie servatam alteram, fidem facere videntur adducti Tertulliani loci. Auctores scilicet Evangelii fuisse quidem et apostolicos, sed cum apostolis, et post apostolos. Mox etiam clarius: Atquin hæc magis a primordio fuisse credibile est UT PRIORA QUA APOSTOLICA. De tempore, quod prodierant, locutum Tertullianum nemo sanus crediderit. Diversum itaque aliquid innuere voluit ista, ut sic dicam, prioritate, qua principem Matthæi, ac Joannis Evangelio locum adscripsit. Neque aliud, ni fallor, nisi quod B refero, observat describendis illum sacris Libris vaapud Ecclesias in sacrorum N. T. librorum censu apostolicorum illa præverterent. Quam conjecturam fulcire videntur sequentia: Nam et competit ut,. si qui Evangelium pervertebant, eorum magis curarent perversionem, QUORUM SCIEBANT AUCTORITATEM RECEPTIOREM. Quibus verbis nihil aliud sensisse illum arbitror, quam, utcumque ejusdem authoritatis apud Ecclesias cum apostolorum, tum apostolicorum Evan gelia essent, priorum tamen, habita apostolatus, ac magisterii ratione, usu apud illas fuisse potiorem, quod et frequentior in divini verbi prædicatione ab iis peteretur authoritas, et prima semper ante illa apostolicorum in synaxibus legerentur. Quidquid tamen de hoc sit (veritatem enim in tanta vetustatis caligine conjecturis assequi tentamus) quamvis non C ausim pro certo affirmare Tertulliani ævo in Ecclesiis illis primum in Canone locum apostolis datum; verosimilius tamen hoc puto ex allatis hujusce scriptoris locis, quos supra perpendimus. Dixi, Tertulliani avo; nam postea eadem quæ in recensione Hieronymi series obtinuit: saltem in Carthaginensi, ut liquet ex Evangelistarum ordine, quem ibi servatum scribit Augustinus (Serm. 144, de Temp.).

casse; idque ex testamento S. Perpetui episcopi
Turonensis, in quo legavit Euphronio Augustodu-
nensi librum Evangeliorum, quem scripsit Hilarius
Pictavensis quondam sacerdos : atque hunc ipsum
credi, qui etiamnum Turonis in Ecclesia S. Gatiani
servatur. Ex quibus testamenti verbis putat, inter-
pretari posse allatum Druthmari locum: ut nimirum
S. Hilarii dictus sit codex ille, quia manu ipsius exa-
ratus. Ego vero; si licet paria facere, utcumque non
improbem conjecturam hanc viri doctissimi, putarem
tamen codicem illum unum ex Asiaticis fuisse, quem,
cum in Phrygia exul ageret, studiis suis adhibuerit
Hilarius mox ab exilio revertens in patriam retule-
rit. In quam conjecturam eo facilius ductum me fa-
teor, quod per quam verosimile sit minoris Asiæ
Ecclesias in disponendo Canone, non attenta serie
temporum, quibus Evangelia prodierant, sed habita
apostolatus ratione, Matthæi primum, quod ubique
gentium, tum Joannis, a quo constitutæ, reciæque
fuerant, in codices suos retulisse. Sicque fortasse
factum ut mos ille etiam in Gallias inveheretur,
jam antea obtinuerat. Quod pateret luculentius, si in
laudato apographo Ecclesie Turonensis, ante exsi-
lium, si ita est, ab Hilario descripto, pari serie, ac
in supralaudatis Canon procederet. Multo vero ma-
gis hoc mihi suaderet, si verum esset, quod putat
Cutantius, Hilarium, post Commentarios in Mat- -
thæum, statim curam hanc in Joannem extendisse.
Ita enim exemplarium suorum ordinem sequi vide-

Quod de Ecclesiis Africa in disponendo Canone conjiciebamus, hoc de Galliarum aliquibus ut idipsum non sine veritatis specie affirmare possimus faciunt codices supra laudati. Quamvis Cantabrigiensis non Ecclesiæ ulli, sed privato cuidam in usu fuerit, qui retenta dumtaxat quæ illic vigebat Canonis serie, cætera per summam licentiam cum in Evangeliis, D batur. tum vel maxime in Actis Apostolorum ita miscuit, invertit, recudit, ut, teste Millio, qui illud accuratissime inspexit, omnium, quotquot ad nostra tempora pervenerė, interpolatissimum dederit. Unde non immerito Simonii judicium desideres, qui in historia Critica N. T. adornatam ad corruptos hosce fontes Latinam versionem non semel male consultus credidisse videatur. Sed cum de antigraphis istis sit sermo, videamus nunc Druthmari locum, quem supra tetigimus.

Hic scriptor (Expos. in Matth. cap. 1) postquam Evangelistas quatuor fluminibus, quæ a Paradiso voluptatis exibant, tum quatuor elementis compa

.

nisi

Num vero ex laudato Druthmari loco recte conjecerit clariss. editor, in antigrapho Hilarii, post Matthæum, ac Joannem, posteriores duos Marcum (ut ipse ait) ac Lucam processisse, incertum omnino est. Videndum propterea ab iis, penes quos vetustiores codices supersunt, num in quibus Matthæus et Joannes præcedunt, Lucas semper, deinde Marcus, ut in nostro, ac Cantabrigiensi, an secus sequantur. Fortasse enim ex diversa eorum serie cum mos Ecclesiarum, ac privatorum in dirigendo Canone erui posset; tum etiam quodnam ex Evangeliis Lucæ ac Marci primum illis nancisci contigerit. Utcumque enim apostolis ob dignitatem primus in Canone locus

sit datus: de Luca tamen, ac Marco ambiguum cur A
ille hunc præverterit. An quia serius Marci exemplar
habuerint illi, quibus ordo ille usurpabatur, Luca in
codices antea relato, an alia de causa. Forte etiam
Lucæ principem post apostolos locum tribuerint,
quod longe uberius, quam Marcus, Evangelicam
historiam digesserit, repetitis videlicet altius rebus;
et stemmate Servatoris secundum carnem accurate
digesto. Certe in hoc rationem temporis non habuisse
illos, apud quos ea Canonis series vigebat, ex vete-
ribus liquet, qui Marcum, ante Lucam, Evangelium
suum litteris consignasse putaverunt, uti superius ex
Origene observabamus, aliter tamen sentiente Cle-
mente Alexandrino, qui, Eusebio teste (H. E. vi, 14),
προγεγράφθαι ἔλεγεν τῶν Εὐαγγελίων τὰ περιέχοντα τὰς
Evaλoyías. Nempe quod fons, fundusque Evangelicæ B Orientalibus, tum Africa, ac Galliarum Ecclesiæ
historiæ genus Christi juxta carnis dispensationem

ille Spiritus nescire permitteret. Et mirum profecto,
quod criticus iste utrumque evangelistam haud ser-
vatæ decentiæ non postulaverit, quod non altius, ut
postea Joannes, a generatione divina Verbi initium
stemmatis sumpserint (diem fortasse dicturus Eusebio,
qui provinciam hanc a Spiritu sancto illi servatam
scripsisset). Hoc enim ad summam rerum, de quibus
deinceps agere debebant facere omnino videbatur.
Et perversis etiam ingeniis, que Jesum Christum,
uti hominem dumtaxat, erant traductura, ne ad hor-
renda illa brevia miserrime impingerent, facem præ.
tulissent.

་་

t

Observavimus jam, quantum equidem per tot særculorum nebulam prospicere nobis licuit, quem in Canone Evangelico disponendo ordinem quædam ex

usurpaverint. Manus tamen e vestigio illis daturi,
qui nos per deserta hæc foca gradientes, si minus
verum,
at saltem quod verosimilius sit fortasse non
adsecutos in viam reduxerit. De Italiæ nostræ, præ-
sertim, de aliarum omnium principe Ecclesia Ro-
mana quid conjicere in proclivi sit, fateor me nescire.
Quamvis enim in Canone suo Matthæum olim, ac
Fatinem, ratione habita apostolatus, duobus aliis
præferre potuerit,. idque eo amplius, quod Joannes
et Romæ fuerit, et in igneum oleum, ut inquit Ter-
tullianus (perperam Vaticanus Nysseni codex in lau-
datione altera sancti Stephani inter monumenta Ec-
clesiæ Græcæ a cl. Zacaguio edita sis dop) de-
mersus fidei testimonium reddiderit (de Præscript.
Hæret. cap. 58); de Luca, tamen ac Marco est utrin-
que ambigendi locus. Et sane, quod crederem ad
disquisitionem hanc subsidium aliquod e Vaticana
sperari posse, oraveram olim eminentissimum prin-
cipem Angelum Mariam Quirinum Romanæ Ecclesiæ
bibliothecarium ut, si qui codices in ea superessent,
in quibus diversus a Vulgata ordo vigeret, eos in-

esse videretur, propterea verosimilius esse arbitratus est Clemens, munito jam a Matthæo ac Luca itinere isto, constitutoque, quod primum omnium sciri oportebat, tunc et Marcum Evangelio suo incubuisse. Dixi a Matthæo et Luca; quamvis ambiguum sit huncne, an illum, præivisse senserit Clemens. For fasse tamen præluxerit sententiæ iftorum qui' pri mum ante alios in scribenda Evangelica historia fuisse Lucam arbitrantur. Quos inter 400 e protesfantibus vv. cc. Basnagius, et Clericus hic enim ad Dodwelli locum, in quo Matthæum Evangelistarum antiquiorem asseruerat, hoc nuspiam probatum se vidisse ait (Dissert. m, de 1v Evangeliis, ad calcem Harmon. Evangelica). Quæ enim Græci recentiores C de ætate Evangeliorum commenti sunt, ea nullo fundamento niti. Sed longa, ut puto, intensione operis fallente memoria. Nam haud multo ante dixerat: Origenes non modo dogmatum sui ævi, sed et antiquitatam ecclesiasticarum callentissimus ila de quatuor Evangeliis loquitur in fragmento tomii Comment. in Mauh. apud Eusebium H. E. VI, 25, πржτOV μ - spici a vv. cc. ejusdem bibliothecæ custodibus jubere γραπται τὸ κατὰ τὸν ποτὲ τελώνην, ὕστερον δὲ ̓Απόστολον Ἰησοῦ Χριστοῦ Ματθαῖον. Porro, si post Origenem recentiores Græci Matthæum, ante cæteros scripsisse aiunt, fundamento satis valido nituntur, authoritate scilicet hominis antiquitatum Ecclesiasticarum callentissimi, qui primum inter Evangelia a Matthæo antea publicano, deinde apostolo Jesu Christi scripfum asseruit.

Sed multo licentius Basnagius (Ad. A. C. Lx), qui ut Lucam Matthæo priorem induceret, inter cæteras conjecturas hanc afferre non dubitavit; melius scilicet in Christi stemmate efferendo res successuras, si Lucæ prius, mox Matthæi ordo constitisset. Ac propterea ex hujus decentia futurum tunc fuisse, ut inde inciperet, unde initium sumendum fuerat, nempe et a missione angeli að Elizabetam, atque Mariam : ét ab edicto Augusti, quo impulsa Virgo in Bethleem perrexit ibique peperit. En tibi hominem periculosa sæculi sapientia æque de profanæ historiæ ac de divine scriptoribus judicantem, quasi non isti sómvTOL essent; quodque, ad id munus vocatos deceret divinus

dignaretur. Qui, ut est non solum animi magnitudine, splendore operum, munificentia, liberalitate, quae vere principem deceant, sed scientiarum laude, fovendis litteris, provehendisque propterea ingeniis ad immortalitatem nominis factus, votis nostris benigne annuens, ut sacra illa monumenta inspicerentur mandavit. Sed nihil inde lucis affulsit. OmniD bus, quotquot inspecta sunt, ad Hieronymi Canonem comparatis.

De cæteris Ecclesiis longius in Italia ab Urbe semotis, Cisalpinæ præsertim Galliæ, facile esset ad rem, de qua agimus, e vexato Epiphanii (Hæresi LI) loco de Lucæ in Italia, Galliaque prædicatione, aliquid comminisci. Sed longius fortasse, quam par est, et nostris, et aliorum conjecturis indulsimus. Itaque ex æstuariis hisce in continentem aliquando reducti insigniores aliquot locos exemplaris hujusce nostri inspiciamus.

Dixeram ex antigraphis illis manasse, quæ ante Hilarii tempora ferebantur. Et fecerat huic assertioni locum beatus Author, lib. x de Trinitate, n. 41, ub

« PoprzedniaDalej »