Obrazy na stronie
PDF
ePub

divinam præsentiam. Quod contrarium invenitur, si A stum ducem, ut fiant omnia quæ dicta sunt de civitate

1

d

2

ita qui senserint; nam a quadringentos jam plus annos transisse cognoscimus, ex quo venit Dominus, atque completos. b Quomodo itaque hoc erit rationis de anno, e sicut sentire voluerunt hoc ita quam plurimi. Dominus enim quæ in uno anno gessit et docuit, hæc sola præcepit conscribi. Nam quæ ante facta sunt ab eo ac dicta primis triginta annis e secundum beatum Joannem, quæ dicit, f Mundum won capere posse, si universa scriberentur, quæ fecerat. Propheta itaque Isaias de anno illo dixit Salvatoris Domini, in quo docuit usque ad passionem, et resurrectionem, et ascensionem in cœlum, sicuti et beatissimi tradiderunt, non de trecentis sexaginta quinque annis, ut quidam arbitrantur, sed de anno illo post baptismum scilicet, in quo prædicans credentibus salutis mysteria reserabat de Lege pariter et Prophetis, quæ olim dicta sunt testando, atque consummando.

CVII.

3 Alia est hæresis, quæ consummationem sæculi secundum temporum definitionem a Deo Christo Salvatore fuisse statutam asserunt. Hincque certum esse numerum consummationis suspicatur, et non plus non minus opinantur, cum prophetæ undique nuntiaverint circa 500 annum fieri consummationem sæculi, et sic Dominum de cœlis iterum ad venire. Daniel enim Lyx septimanas numerat, audiens a Christo Domino: Audi, inquit, vir desideriorum, quia septuaginta septimanæ statutæ sunt in populum tuum usque ad Chri

1 Quis senserit... jam et plus 2 erit traditionis

B

Jerusalem et populo adventura (Dan. x1, 23, 25). Hoc
autem sicuti antequam veniret Christus in carnem
Danielo dictum est et pene completum est; sic etiam
idem numerus usque ad legem quam accepit Moses,
et usque ad terræ promissæ introitum non satis longe a
quingentesimo annorum distare numerum. Dominus
itaque cum signa diceret et diversa, fames, persecu-
tiones, inundationem, terræ motus, pestilentias circa
finem adventura (Matth. xxiv, 7; Luc. xx1, 25, 2),
Petro etiam dixit beato per ænigma de annorum nu-
merositate, cum diceret Petrus: Domine, quoties
peccanti fratri concedam? ait Dominus, non septies,
sed septuagies septies (Matth. xvm, 21, 22). Osten-
dens quidem et quotidianum humani generis delic-
(orum infinitum numerum debere homini dimitti ab
homine, et Juda redeunti, sive pagano et aliis carna-
libus, et ad Christi fidem de impietate redeuntibus,
atque ejus Ecclesiam, cunctis omne debitum ab eis
oportere concedi credentibus. Nam et Historiographi
Jadæi docuerunt, dicentes ad nihilo quadringentos
et octoginta plus annos transisse, et sic Dominum
advenisse in carnem. Habes etiam in Genesi eviden-
tissime mysterium nuntiatum de Cain septics, de La-
mech autem septuagies septies vindictam (Gen. iv,
24), quod duorum populorum in duabus personis
unius impietatem, alterius iniquitatem sine cuncta-
tione Scripturarum prænuntiasse non dubium est.
Lex enim spiritalis est, secundum Apostolum (Rom.
Iv, 14); et hæc, inquit, duo testamenta sunt (Gal. IV,

COD. MS. SANGERM. LECTIONES VARIANTES.

3 Addita hæc hæresis, quæ deest in omnibus editis, ex

C optimo cod. Sangermanensi, non tamen nominibus hæreticorum inscriptis.

FABRICH ET GALEARDI NOTÆ.

nocentem: Petrum autem maleficia fecisse subjungunt, ut coleretur Christi nomen per 365 annos, deinde completo memorato numero annorum sine mora sumeret finem. Maleficium illud commentitium postea describit, puerum aniculum occisum et dilaniatum et ritu nefario sepultum. FABRIC.

a Quadringentos jam plus annos. Puto legendum, quadringentos jam plus minus annos. Nam quadringenti anni nec dum integri effluxerant, cùm hæc Philastrius exararet. Et ante Parmeniani mortem scripsisse Philastrium, hoc est ante annum 391, supra ad caput 83, notare me memini. Et cap. 112, inde a Domino usque nunc anni CCCLXXX plus. Cap. 27, et in psalmo centesimo plus. Cic. cap. 14 pro S. Roscio annos natus magis quadraginta. FABRIC.

b Quomodo hoc erit rationis. Supra hæresi 98, nul- D lius rationis itaque; infra 146, ut ergo est rationis. FABRIC.

e Sicut sentire voluerunt ita quam plurimi. Sic legendum pro illis hiulcis, quæ in superioribus editionibus: Sicut sentire voluerunt hoc itaque plurimi. FABRIC.

d Quæ in uno anno gessit. Fuit bæc non modo Valentinianorum sententia, ab Irenæo lib. 11, c. 36 seqq. oppugnata, sed multorum etiam Catholicorum Doctoram; ut Philastrii, Clementis Alexandrini, Tertulliani, Origenis, Lactantii, Orosii, nec non Evagrii in altercatione Simonis Jadri cum Theophilo Christiano tom. V Thesauri Anecdotorum Edm. Martene p. 13., aliorumque qui Isaiæ verbis

nixi existimarunt uno anno Christum a baptismo prædicasse, unoque anno gesta esse illa omnia quæcumque Christi ab Evangelistis describuntur. Vide Scaligerum lib. vi de Emendatione temporum p. 551 seq.; Grotium ad Lucæ vi, 19; Blondelli præf. ad librum de Episcopis et Presbyteris p. 27 seq.; Montacutii Origines Eccles. tom. I, p. 330 seq., 341, 545; Joan. Potteri notas ad Clementem Alex. i Strom. p. 407 (vet. edit, 340). FABRIC.

e Secundum beatum Joannem. XXI, 25: "Este de καὶ ἄλλα πολλὰ ὁ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, quae verba non de triginta annis ante baptismum, ut vult Philastrius, sed vel maxime etiam de tempore ministerii Jesu post baptismum intelligenda esse mihi persuadeo. FABRIC.

Mundum non capere posse. De hyperbole hac dixi in Codice Apocrypho novi Testam. pag. 521. Neque puto Joannis esse sententiam, quam ei tribnit ernditissimus vir Jacobus Elsnerus in præclaris illis suis observationibus sacris, quod mundus impius ca non amplexurus foret, licet singillatim omnia perscriberentur. Nam huic interpretationi perspicue refragatur, quod Joannes addit autov, ad magnitudinem scilicet, non ad impietatem respiciens, oùdé «ùTòv οἷμα τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία. FABRIC.

Beatissimi tradiderunt. Evangelista et Apostoli. Solemne hoc Philastrio ut sacris Scriptoribus beatissimorum elogium tribuat. FABRIC.

Ad nihilo. Forte a Danihelo, ut paulo ante et mox infra. FABRIC.

arena maris, reliqui salvabuntur (Rom. ix, 27). Et quod Isaias beatus aperte de Christo docuerit (Isai. LXI, 1), quod omnibus redeuntibus indulturus est, ipse Dominus dixit ita: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, evangelizare pauperibus misit me, prædicare captivis remissionem, cæcis visum annunliare annum Domini acceptabilem et diem retributionis (Luc. iv, 18), de quod Dominus in templo cum accepisset librum Scripturam, quæ hanc pervidisset ait Apostolis et in omnibus hoc in sui præsentia nunc fuisse completum, quod et Danihel beatissimus attendit quod ei dixerat Dominus dicens : Audi vir desideriorum, et adverte ab exitu verbi Dei, id est a Christi incarnatione, atque ejus iterum de cœlo divina sententia atque consummatione sæculi, quæ cum angeli adfutura sit (Dan. ix, 23).

14). Neque enim historiam amittimus quod Lxx an- A est (Rom. xi, 25); et si fuerit populus Israel sicut nos fecerit populus in Persida, neque spiritalem scientiam spernimus. Ergo et septuaginta septimanæ a Danihelo dicta quadringenti nonaginta anni tunc pene completi sunt, et sic Christus advenit in carnem, et a Christi præsentia usque ad consummationem sæculi pene unde complendum annorum reperies numerum. Septuaginta enim septimanas a Danihel quas vidit interpretes docuerunt. Illi primi sapientes septies et septuagies quadringentos nonaginta annos quem jubilæum in lege Judæi, non isti sed veteres, et periti illi annum remissionis Christi, et indulgentiæ, carnalem præsentiam per figuram ante celebrantes summo gaudio ex-pectabant, sicut in Levitico continetur. Jubileus autem minor quinquaginta annos habet; non minus, plus autem habere B non potest: nam major jubileus quingentos annos habet, minor jubileus quinquaginta. Major itaque minus decima quingentos annos habet, ut ex hoc jubileus unus Christi præsentiam consuminationemque sæculi declararet. Septuaginta anni captivitate populi in Persida, etsi historialiter accipiuntur, et postquam redierunt in Jerusalem, et usque ad Christi Domini incarnationem quingenti pene inveniuntur completi: tamen hoc etiam spiritaliter intelligendum est, quod post septuagies septies, id est post quadringentos et circa nonaginta annos oportet Judæos sub Antichristo cum fallax inventus fuerit a Judæis ip-is qui primum esse Christum æstimaverint. Non multo post autem cognita ejus perfidia atque fallacia, tunc gerentes pœnitudinem qui fuerint reliqui C omnes ad Christi fidem Domini pervolabunt, ac pœnitentes delicta veniam ab ipso Christo Domino sicul cæteri impetrabunt, ut impleatur quod dictum est: Amen dico vobis, jam me non videbitis, donec dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini (Matth. xxmn, 39). Et ut illud compleatur: Donec plenitudo gentium intret, et sic omnis Israel salvabitur, sicut scriptum COD. MS. SANGERM.

Inde dicitur hi sunt

CVIII. DE GIGANTIBUS TEMPORE NOE. Alia est hæresis, quæ de gigantibus asserit, quod angeli miscuerint sc cum feminis ante diluvium, et inde esse natos gigantes suspicatur; cum Nembroth non a spiritu, id est non ab angelo, sed bab homine Chus qui filius fuit Cham, inde natus sit postea, qui et in Scriptura primus Gigas est appellatus, quod iste cœpit esse venator, et fortis homo ut et Gigas appellaretur in terra: Inde dicturi sunt, inquit, sicut Nembroth Gigas ita fortis est (Gen. x, 9), si qui ei similis in fortitudine postea videretur. Homines itaque fuerunt fortes, et a juventute rapaces, vastatores, jaculantes, cursitantes, prædationi vacantes, inde veluti alieni non solum morum, ve

rum etiam c visus hominum enormes etiam ut contra naturam aliorum hominum tanta scelera perpetrantes nuncuparentur et gigantes. Gigas enim per etymologiam, terræ monstrum dicitur, e ex duobus nominibus compositum sive forma, sive vita, sive visu, sive fortitudine,, sive mole membrorum. f Nam ut scias gigantes non alia natura, sed de hoLECTIONES VARIANTES.

[blocks in formation]

De gigantibus. Ex Græca versione Genes. vi, 2, multi veterum Ecclesiæ doctorum hoc sibi persuascrunt, ut ad fragmentum Pseudo-Henochi notare me memini in Codice pseudepigrapho veteris Testamenti p. 172, seq. Licebit etiam consulere Suicerum in Thesauro p. 37 seq., et Christiani Schotani ad Sulpicium Severum notas, et Cotelerium ad Patres Apost. tom. I. p. 493. FABRIC.

b Ab homine Chus. Genes. x. 8: Xoùs de éyévvnos τὸν Νεβρώδ, οὗτος ἤρξατο είναι Γίγας ἐπὶ τῆς γῆς· οὗτος ἦν γίγας κυνηγός Κυρίου τοῦ Θεοῦ· διὰ τοῦτο ἐροῦσιν ̔Ως Νεβρώδ γίγας κυνηγὸς ἐναντίον Κυρίου. FABRIC. — Δια τοῦτο ἐροῦσιν, Ως Νεμβρώδ γίγας κυνηγὸς ἐναντίον Κυpiov. Gen. x. 9. Quod Philastrius vertit: Inde dicluri sunt, sicut Nemrod gigas ita fortis est, Vulg. quasi Nemrod robustus venator coram Domino. De hoc adagio Bochartus Geogr. sac. iv, 12, col. 228; cui addi potest Vatablus in Criticis Pearsonii ad hunc Gênesis locum, et Delrius in Adagiis Vet. Test. tom. 1, p. 17. GALEARD.

Visus hominum. Aliam veluti speciem ac formam præ se ferentes. Fabric.

D

[blocks in formation]

e Ex duobus nominibus. гñ terra, el yõta membra, proprie pedes. FABRIC.

1 Nam ut scias gigantes non alia natura. In ms. Corb., non de alia natura, quod magis congruit. Negat porro Philastrius gigantes ex angelis et feminis genitos, quamvis hujus sententiæ fuerint, præter Ambrosium (Philastri σύχρονον καὶ σύμμαχον ) de Noe et Arca 4, Lactantius, Eusebius, atique apud Sixt. Sen. tom. V Bibl. Sanctæ Annot. 77, qui tamen Ambrosium excusat, eumque allegorice locutum, ac pro augelis viros fideles, ac justos intellexisse affirmat. Vide, si vacat, notas Servatii Gallæi ad Lactantium 11, 14, Potterum ad Clem. Alex. pag. 260, 366, Cotelerium ad Recognit. Clem. pag. 493, et in Clementinis Hom. VIII, 45, quibus in locis non Spanovτóπodes, anguip.des, gigantes illi dicuntur, quos Philastrius adaxτúlovs vocal, GALEARD.

4

3

Si qui autem putaverit esse justum, angelos ita
peccasse transformatos in carne, ut in ea reman-
sisse, aut ita factos carnales crediderit, violenta ra-
tione decernit historiam; sicuti et i paganorum,
et poetarum mendacia asserunt deos deasque trans-
formatos, nefanda conjugia commisisse. Quod si
factum est aliquando, et nunc fieri non erit ambi-
guum quod autem non factum est aliquando, nec
modo fieri manifestum est. Gigas autem et in bono
accipitur virtutis causa: Exsultabit enim ut Gigas
ad currendam viam. Quod in Christi divina præsen-
tia, probatum ostenditur atque consummatum.
CIX. HÆRESIS DEO TRIBUENS PAGANITATEM
ET OMNIA FACINORA.

minum fuisse progenie cditos, et adaxtúλous a in A persuasionis scelera in orbem terrarum diffuderant. Regnorum libris habes, quos forma grandi, et mole membrorum diffusos, et ingenti fortitudine, de genere gigantum Regnorum libri annuntiarunt b post duo millia et trecentos annos diluvii; sicut et illum Goliath quem dejecit in pugna solus David beatissimus rex et propbeta; cujus et aliorum talium carra, inquit, instructionem portabat armorum. Quia ergo bestiali more a pueritia ad rapinam erant dediti hujusmodi homines, et veluti a natura hominum morumque alienos Scriptura nuntiavit. Nam quod illi angeli, qui de cœlo dejecti sunt, non sint humanæ naturæ similes, non est dubium, nisi solum, quia nefanda et contraria, contraque Legem suggerere, sicuti et nunc hominibus faciunt, prævalebante intrantes in homines, id est suadentes, sicut Judæis inimicus humani generis persuasit contra Deum, contraque sanctos prophetas talia scelera perpetrare, sicut scriptum est: f Intravit, inquit, Satanas in Judam. Ita igitur et ante intrantes immundi spiritus in animas 8 hominum ac feminarum, malæ

humanæ solum contra Dominum

B

Alia est hæresis, quæ dicit1 Paganitatem a Deo institutam, non ab hominum malignitate, et suggestione inimici, vitiorum causa, et facinorum gignendorum fuisse excogitatam. Quæ ergo a Deo instituta est, quomodo damnatur ab eodem Deo? Nam quod ab origine mundi, Dei m Patris omnipo

COD. MS. SANGERM. LECTIONES VARIANTES.

ut in ea carne mansisse
decernit historia

FABRICII ET GALEARDI NOTÆ.

a In regnorum libris. II Sam. XXI, 20: Kai v ἀνὴρ Μαδών (Procop., ἐκ Γάδης), καὶ οἱ δάκτυλοι τῶν χειρῶν αὐτοῦ, καὶ οἱ δάκτυλοι τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἓξ καὶ ἓξ, εἰκοσιτέσσαρες ἀριθμῷ. FABRIC.

b Post duo millia et trecentos annos diluvii. Sic apud C Livium it, 5: Romanos quinque millia ac trecentos; el xxxIII, 27: Denarios triginta quatuor millia el quingentos quinquaginta. Plura Gronovius ad Livii XXXIX, 7. De rationibus autem ipsis computi annorum quo utitur Philastrius, a diluvio usque ad Davidis tempora, vide infra ad caput 112. FABRIC.

e Illum Goliath. De quo interpretes ad 1 Sam. XVII, et Rever. Paulus Christianus Hillischerus Pastor Ecclesiæ Dresdensis in vita Goliathi, quam eruditis et jucundis ornatam observationibus cum commentario in psalmum apocrypbum CLI, et epistola de Oge gigante in lucem edidit Budissæ 1716, in-4°. FABRIC.

d Carra instructionem portabat armorum. Carrus, sive carra proprie plaustri Gallici genus, quo impedimenta imponebant, unde axevopópos dicitur interpreti Græco Casaris. Vide Joan. Scheferum de Re vehiculari Jib. 1. c. 28, p. 529. Cæterum unde hoc habuerit Philastrius, nescio, quod de carra intellexit, quod alii de armigero I Sam. xvii, 7: 'O αipwv TÙ ὅπλα αὐτοῦ ΠΟΠ 9 προεπορεύετο αὐτοῦ. Pondus armorum Goliathi, Augustinus Calmetus notat excessisse libras 272. FABRIC. Carra instructionem portabat armorum. Carra et carræ, vox feminino genere non admodum frequens, occurrit bis in Præcepto Theodorici regis de carris S. Dionysii per omnem Galliam a teloneo exemptis, apud Mabillonium de Re Diplom. pag. 471: Nullus quislibet de judicibus nostris, vel de leloneariis de ipsa carra exigere, nec requirere non præsumatur; et paulo post : De omnia carraipsius monasterie Domni Dionensi (sic). Capitularen Caroli Magni an. 813, cap. 10, ed. Baluz. p. 519 Ut Regis spensa in carra ducatur. Plura habes apud Cangium in carræ; sed carrus et carrum masculino et neutro genere usitatius apud scriptores melioris ævi Cesarem et Hirtium. Carrum etiam ab inferioris ævi scriptoribus pas-im usurpatum docet idem Cangius in Glossario. GALEARD.

PATROL. XII.

η

D

e Intrantes in homines. Suggerendo et ad mala incitaudo, quod ἐμβάλλειν, ὑποβάλλειν, ἐγγλύφειν, ὑποτίθεσθαι, διεγείρειν veteres dicere consueverunt. Vide Damasceni parallela sacra, tom. II, p. 648. FABRIC.

f Text. Græc. Εἰσῆλθεν εἰς ἐκεῖνον ὁ Σατανᾶς. FABRIC.

5 Hominum ac feminarum. Homines pro viris ponit, ut supra c. 17: Idola hominum ac mulierum, ubi vide, si placet, a me notata. FABRIC.

h Decernit historiam. Supra c. 101, condignam Dominus decernit sententiam enuntiando. FABRIC.

i Paganorum, et poetarum mendacia. Etiam atque etiam hæc illis exprobrata a Christianis scriptoribus in præclaris suis apologiis adversus Gentes, a Justino martyre, Clemente Alex., Arnobio, Tertulliano, Lactantio, Minucio Felice, Commodiano, Julio Firmico, aliisque. FABRIC.

i Quod si factum est aliquando. Vide interpretes ad Ecclesiasta 1, 9, et Gatakerum p. 257, ad M. Antonini vi, 1; Gassendum de philosophia Epicuri p. 166. Melissus Samius apud Palæphatum: σTIV, & ἐγένετο, νῦν, καὶ ἔσται; M. Antoninus xn, 26, πᾶν τὸ γινόμενον οὕτως ἀεὶ ἐγίνετο, καὶ γενήσεται, καὶ νῦν πανταχού γίνεται. FABRIC.

* LXX, Αγαλλιάσεται ὡς γίγας δραμεῖν ὁδὸν αὐτοῦ, quod de Christo libenter pii veteres interpretantur, ut Rufinus, Gregorius magnus, Bernardus, alii. FABRIC.

1

Paganitatem a Deo institutam. Paganitas, ut Paganismus, et Pagania, ponitur pro religione et sacris Ethnicorum, quos paganos dictos notissimum est a pagis, in quibus Deos colebant, cum e fanis urbium et civitatum proscriptus idolorum cultus esset. Hanc Paganitatem non minus quam Christianitatem, vel Judaismum hactenus probari Deo, ut qui in illa sceleris purus vivat, possit salutem æternam consequi, Pelagianis, et aliis quibusdam persuasum. FABRIC.

m Patris, Filii, el sancti Spiritus scientia Doctrinam de SS. Trinitate statim sub ipsum exordium rerum, hominibus a Deo traditam deinceps evincere instituit Philastrius, argumentis non firmissimi pariter roboris. FABRIC.

39

C

3

quebatur in prophetis, ecce adsum (Isai. LII, 6). Neque ergo angelos adorari præcepit alicubi Dominus, neque 1 mundi elementa, nec creaturam aliquam, neque idola, quæ hominum voluntas pessima sui sceleris et turpitudinis perpetrandæ causa ma. luit invenire, ut colentes ea effusam operandi mali possint habere licentiam : nam et m ipsum nomen idoli species doli, et formæ prævaricatio, de interpretatione Græca est nuncupatum. Trinitas itaque Christianitatis ab origine Mundi prædicabatur, et veritas pietatis sine intermissione ubique docebatur; nam et David docet: Dixit Dominus Domino meo (Psal. cix, 1). Et : Spiritus tuus bonus deducet me in viam rectam (Psal. CXLII, 10). Et iterum: Spiritus

4

tentis, et Filii ejus, et sancti Spiritus scientia nun- A novam præsentiam ostendebat, dicens: * Qui lotiata sit, non est dubium; cum enim a in libro creaturæ mundi, id est in Genesi scriptum habeas: Et dixit Deus, et fecit Deus (Gen. 1, 3, 7). Et iterum : Dixit Deus fiant luminaria (Ibid., 14). Et sexto die dixit Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. 1, 26). Et fecit Deus; non angelo utique persuasore in creatione hominis, sed Filii sui Christi Domini nostri, et sancti spiritus manifestum est. Habes enim in Genesi, id est in primo libro, sanctam adorandamque Trinitatem ante hominibus nuntiatam; dicit enim ita : Et pluit & Dominus a Domino sulphur et ignem (Gen. xix, 24). Et iterum de Spiritu in primo die: e Et Spiritus Dei superferebatur super aquam (Gen. 1, 2). Et Pharao rex Ægypti dicit: Quis hæc interpretabitur, in- B Domini implevit orbem terrarum (Sap. 1, 7). Et : quit, nobis, nisi qui Dei habuerit Spiritum (Gen. XLI, 38)? Et David: 8 Verbo Domini cœli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. xxx11, 6). Postea vero voluntas hominum prava, recedens a tanta scientia pietatis, idolorum mendaciis ac vanitatibus studiose cum properat inservire, turpissimæque vitæ se dare maluisset, judicio damnationi obnoxio tenebatur, ita ut ante prophetæ dicerent Sacrificans Diis eradicabitur (Exod. xxII, 20). Et iterum: Dii qui cœlum non fecerunt, eradicabuntur (Psal. xcv, 5). Et ideo Dominus i non suam

interpretabitur nobis

1

2

6

Quo fugiam a Spiritu tuo, et a facie tua quo vadam
(Psal. cxxxvIII, 7)? Nam & Salomon docet (Sap. XIV,
15)," quod idololatria ab homine instituta sit; quia
amissum filium suum cum diu fleret quidam pater, fecit
imaginem eidem, et videndo delectabatur in ea, atque
ex eo traditam fuisse posteris, diversamque im.
pietatis materiam inde humano in genere pul-
Julasse.

CX. HÆRESIS DE CHRISTIANIS TEMPORE
ULTIMO VERBO DEI CREDENTIBUS.
Alia est hæresis, quæ diçit P Christianos nuper-

COD, MS. SANGERM. LECTIONES VARIANTES.

C damnationis obnoxia... Et ideo et Dominus non suam 3 Qui loquebar... ut colentes ea

novam

Spiritus bonus deducet in
Salomon beatus docet

• instituta sit illo qui amissum... quidam ut pater

FABRICII ET GALEARDI NOTÆ.

a In libro creaturæ mundi. Supra cap. 79. FABRIC. b Faciamus. Basilius homil. 10 in hexaem. pag. 44 edit. græc. Basil.: Aάte oux ETE Пloo (ila leg. pro ποίησον), ἀλλὰ Ποιήσωμεν ἄνθρωπον, ἵνα μὴ τὸν Πατέρα ἐπιγινώσκων, Υἱὸν Τιὸν ἀγνοῖς, ἵνα εἰδῆς ὅτι Πατὴρ ἐποίησε διὰ Υἱοῦ, καὶ Υἱὸς ἐκτίσατο πατρώῳ θελήματι, καὶ δοξάσης Πατέρα ἐν Υἱῷ, καὶ Υἱὸν ἐν Πνεύ ματι ἁγίῳ, οὕτω κοινὸν γέγονας ἔργον, ἵνα κοινός προσκυνητὴς ἀμφοτέρων ἧς, μὴ σχίζων τὴν προσκύνησιν, ἀλλ' ἐνῶν τὴν Θεοτητα. FABRIC.

Non Angelo utique persuasore. Angelos allocutum Deum cum dixit faciamus hominem docebat Saturninus teste Epiphanio tom. I, p. 62. Idem Judæi sentiunt. Vide Maimonidem More Nevochim parte 1, D e. 6, et Maua sem Israelidem Conciliator. in Genesin q. 6. FABRIC.

d Dominus a Domino. Infra c. 110 ex Genes. XIX, 24 : Κύριος παρὰ Κυρίου. Ita veteres explicant hunc locum ut Filius a Patre in Sodomitas pœnam immittere intelligatur. Licet Hebraismus ferat ut Dominus a Domino, idem denotet quod a se ipso, ut notavit Theod. Hackspanius in Sylloge p. 150 seq. Gatakerus c. 17 Adversar., Grotius ad II Timoth. 1, 48. FABRIC. • LXX, καὶ Πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος. FABRIC.

( LXX, Μὴ εὑρήσομεν ἄνθρωπον τοιοῦτον ὃς ἔχει πνεῦμα Θεοῦ ἐν αὐτῷ. FABRIC.

6 LXX, Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν, καὶ τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις Tv. Vide supra c. 67. FABRIC.

Judicio damnationi obnoxio. Ita editiones; at Corbeien. cod. aliquanto melius, judicio damnationis obnoxia. Sic cap. 98, Sub Legis conditione posita ju

dicio obnoxia reperitur; cap. 79, obnoxia Legi Dei; et cap. 134, cum peccans invenitur anima, el judicio obnoxia. Vide sis Jacobi Spiegelii luterpret, ad Prudent. Weitzii p. 208. GaLeard.

1 LXX, ο θυσιάζων Θεοῖς, πλήν Κυρίῳ, θανάτῳ ἐξαν λοθρευθήσεται. FABRIC.

¡Non suam novum præsentiam. Qui non nune primum veniret, sed pridem jam adfuisset præsens Ecclesiæ suæ. FABRIC.

k Qui loquebatur in prophetis, ecce adsum. Puto respici ad Joan. vii, 56, 58, licet verba ipsa incassum ibi quæsiveris. FABRIC.

Mundi elementa. Solem, Lunam, et Stellas, ut supra cap. 61. Theophylactus in Coloss. 11, 8: Erot χεῖα κόσμου ἥλιον καὶ σελήνην λέγει, FABRIC.

in Ipsum nomen idoli species doli, et formæ prævaricatio. Forma Græcis eidos, prævaricatio el dolus δόλος, unde idoli nomen quasi εἶδος δόλος Pilastrio componitur. FABRIC.

" Quod idololatria. Cui loco illustrando conferendi Philo libro de decalogo et de vita contemplativa, Athanasius contra gentes tom. I. p. 10 seq., Lactantius lib. 1, cap. 15 seq. E recentioribus Vossius lib. I de Idololatria cap. 11, Joan. Faes ad Gyraldum p. 698 seq. Fabric.

• Verbo Dei. Adyov Christum intellige, cujus cultores heri et nudius tertius demum cœpisse hæresis ista garriebat. FABRIC.

P Christianos nuperrimos. Hæc objectio novitatis adversus Christianos frequens olim fuit in ore Ethnicorum, Judæorumque. Vide Elmenhorstii notas ad Arnobium lib. 1, p. 19, et D. Kortholti tou Mazagitov obtrectatorem Paganum capite 1 et 5, et ad Justin.

rimos 1 et posteriores Judæis, et Paganis fuisse A narum, unius tamen majestatis, et substantiæ ac creatos ignorans quod Judæis, et Paganis natura priores creati sunt, et a fide, vita, et tempore, sacrificio, et conversatione.

d

Fide quidem, quia ab Adam usque ad Moysen b tribus annorum millibus et septingentis, omnes justi 2e Deum, et Deum, Dominum, et Dominum colentes, etiam Spiritum sanctum, veram nuntiabant trinitatem, ita ut ipsam Trinitatem integram sine labore possis cognoscere ab illis beatis prioribus et antiquis, nobis etiam hoc postea fuisse manifestatum a Domino. Cum enim dicit Scriptura e Pluit Dominus a Domino super Sodomam et Gomorram sulphur et ignem (Gen. xIx, 24), quid tibi videtur nuntiare? nonne Deum Patrem per Filium suum, id est Christum Deum, cuncta signa et mirabilia perfecisse B declaravit? quod sciens David, Dominum Patrem, et Dominum Christum, id est Verbum ejus, et sanctum Spiritum nuntiabat : trinitatem quidem persoCOD. MS. SANGERM.

1 nuperiores et

2 et Deum et Dominum
3 esse proprie demonstravit

3

divinitatis æqualem potentiam nuntiabat. Tamen
Filium de Deo Patre esse f priore, et Spiritum san-
ctum,
proprie demonstravit, edocens : « Verbo
Domini cæli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis
virtus eorum (Psal. xxx11, 6). Et iterum alibi: Dixit
Dominus Domino meo (Psal. cıx, 1). Et omnes pro-
phetæ de Verbo et Spiritu nuntiaverunt, ubique
ita dicentes: Et factum est verbum Domini ad me
(Esai. xxxvIII, 4); et Spiritus Domini fuit ad me
(Isai. LXI, 1; Ezech. x1, 5). Ergo i non est fidei cau-
sa temporalis Christianitatis, sed ante Judæos, et
Paganos in Lege quidem studentibus et quaerentibus
erat manifestata; i non autem cupientibus vox Pa-
tris omnipotentisque scientia nuntiabatur a sanctis
illis Doctoribus et perfectis.

4

Vita etiam non alia priores illi sancti, nisi hac in qua nos vivimus, utebantur. Usque ad Abraham enim non circumcisionem habentes, 1 non sacriLECTIONES VARIANTES.

temporalis Christianitas

5 non autem cupientibus Patris omnipotentis

FABRICHET GALEARDI NOTÆ.

Mart. p. 31 et 55. Respondebant Christiani, dogma suum non esse minus antiquum quam Verbum illud quod erat ab initio, Διὰ τὸν λόγον ὃς ἐν ἀρχῇ ἦν, ἀρ Xattopey, inquit Clemens Alex. in protreptico p. 5. Confer Agobardum libro contra Fredegisum abbaLem tom. XIV Biblioth. Patrum edit. Lugd. p. 277 seq. FABRIC.

Fide, vita, sacrificio, et conversatione. Hæc quatuor deinde distincte per partes Philaster persequitur, hinc concludit natura et tempore priores esse Christianos Judæis, ac Paganis; hoc est et præstantiorem et antiquiorem esse ipsorum doctrinam Judaica, Ethnicaque. FABRIC.

b Tribus annorum millibus et septingentis. Hoc loco, ut infra hæresi 112 et 156, numeros LXX Interpretum sequitur Philastrius, quod veteres Christiani ad unum fere omnes facere consueverunt. Secundum Hebraicos quidem codices longe minus spatium memorare debebat, nam in illis ab Adamo, sive orbe condito, ad Moysis qui cxx annis vixit nativitatem, computantur anni non plures quam bis mille trecenti et septuaginta tres, ita ut migratio ex Ægypto et Legis sanctio in monte Sinai facta incidat in annum 2453. Fabric.

e Deum, et Deum. Id est Deum Patrem, et Deum Filium. Solent in hanc sententiam Veteres laudare locum Genes. 1, 27: Et fecit Deus hominem, secundum imaginem Dei fecit ipsum. FABRIC.

d Possis cognoscere. Ita ex Basil. et Lugd. scripsi pro eo quod perperam erat in Helmst., possit. Deinde sustuli typy post antiquis, et retinui hoc quod Lugd. male omisit. Ibidem perperam editur aliis pro illis, et in Basil. manifestata, al. manifestam. Sensus hujus loci est, quod facile intelligere liceat, hoc ipso post et per antiquos illos dogma de SS. Trinitate a Deo nobis fuisse manifestatum. FABRIC. e Pluit..... Confer supra cap. 108. Fabric.

f Priore. Ita recte Helmst. et Basil., nam in Lugd. male est priorem. Pater Filio prior est origine, non tempore, nec natura. FABRIC.

8 Verbo Domini. Confer supra c. 108. FABBIG. h Nuntiaverunt. Hoc loco ponendum comma, non post ubique, ut faciunt priores editiones. FABRIC.

Non est Fidei causa temporalis Christianitatis. Vetus gloss. temporalis, dyoxpórios. Sententia Philastrii est Fidem Christianitatis, sive Christianorum

C

non esse ante breve tempus demum exortam, non esse xpovitas Christianos, quo convicio Catholicos proscindebat Aetius, perabsurde quidem ille ad quem S. Athanasius dialog. 2 de Trin. p. 193, tom. Η : Τίνας δὲ λέγεις χρονίτας ; τοὺς ἀπὸ τῶν ἁγίων ̓Αποστόλων μέχρι και σήμερον αἰνοῦντας Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα; ἢ τοὺς ἀπὸ σοῦ τοὺς χθὲς ἢ σήμερον φανέντας καὶ αἵρεσιν ἔχοντας ; Eodem sensu vocabulum temporalis, pro re ante breve tempus exorta, vel per breve tempus durante, sæpius apud nostrum ponitur, sed et apud Tertullianum, et alios. FABRIC. Non est fidei causa temporalis Christianitatis. In editionibus sic legitur; at in Corbeien. ms., temporalis Christianitas, quod magis placet. Temporalis hic et alibi sumitur a Philastrio pro re ante breve tempus exorta, ut recte notavit Fabricius ad hær. 110, 112, 129, ubi eadem nota temporalitatis pagana mendacia; et ad hær. 111, quod est temporalitatis, pro eo quod recens, minimeque antiquum, ex plicante eodem Fabricio. Vox temporalitas deest in Glossario Cangii; temporalis autem occurrit ibi, sed non eo sensu que utitur Philastrius. GALEARD.

i Non autem cupientibus. Ita scribendum mihi visum est necessario pro nunc, quod nullum fundebat sensum. Venit ctiam in mentem capientibus pro cupientibus; hoc tamen prætuli, quia studentibus et quærentibus, melius respondet. Isaia LXV, 1: InveneDrunt qui non quæsierunt me. Porro vox Patris et omnipotentis scientia, est doctrina de Deo omnipotente Creatore coeli et terræ, ejusque cultu et lege; non simul facta mentione Filii Salutificatoris, nec Spiritus sancti. FABRIC. Non autem cupientibus. Subdit Fabricius: Ita scribendum mihi visum est pro nune quod nullum fundebat sensum. Emendatio minime necessaria, si pro Nuntiabatur legas nuntiatur; quam veram esse lectionem cuilibet locum integrum inspicienti facile persuasum erit, cum præsertim vox nunc respondeat ad illud quod prius dixerat ante Judæos et Paganos. Cod. Corbeiensis Fabricii lectionem tuetur; at Sichardi editio habet, nunc autem cupientibus. GALEARD.

k Non circumcisionem habentes. Præclara sunt quæ in hanc rem disputat Eusebius libro primo demonstrationis Evangelicæ, quem si placet adi. FABRIC.

1 Non sacrificiis gaudentes. Constat tamen a primis hominibus oblata Deo sacrificia. At certe cæremoniæ

« PoprzedniaDalej »