Obrazy na stronie
PDF
ePub

રી

menia humanum genus primum disceret, et deinde contemneret, tertio recusaret.

CAPUT XIX.

1. In Eleusinio: Ex Tuμлávou Bi6pwxa, elc., ubi multa habet de pane cœlesti, fortassis eucharistico. Libet nunc explanare, quibus se signis vel quibus symbolis in ipsis superstitionibus miseranda hominum turba cognoscat. Habent enim propria signa, propria responsa, quæ illis in istis sacrilegiorum cœtibus Diaboli tradidit disciplina. In quodam templo, ut in interiores partes homo moriturus i possit admitti, dicit: De tympano manducavi, de cymbalo bibi, et religionis secreta perdidici. Quod Greco sermone dicitur ἐκ τυμπάνου βέβρωκα, ἐκ zuμßálov пéñwxa, yéyova pvotixós i. Male, miser homo, de admisso facinore confiteris, pestiferum veneni virus hausisti, et nefario furoris instinctu lethale poculum lambis; cibum istum mors sequitur semper, et pœna æterna. lloc, quod bibisse te prædicas, vitalem venam stringit in mortem, et sedes animæ contaminata malorum te continuatione conturbat. Alius est cibus, qui salutem largitur et vitam; alius est cibus, qui hominem summe Deo et commendat et reddit; alius est cibus, qui languenlingua Etrusca, p. 199 seq., 203, 209. Arnobius, m, 31, a memoria deducit, quasi Meminerva. Cf. Notam Orellii. Dan. Wyttenbachius denique originem in verbo minari quærit, quia aliud deæ nomen Pallas a Tά, vibrare hastam, derivetur (Creuzeri ed. Cic. de Nat. D. p. 754).

prosunt. Terram ipsam Cererem nominant ; no- A causas, ut profanarum religionum miseranda commen hoc a serendis fructibusb mutuatum. Ex bellorum casibus Mavors nomen accepit, quasi magna vertat. Minerva d similiter bellicum nomen est, quasi aut minuat aut minetur. Venustas hominum Venus dicta est e. Apollinis nomen ex humanis finxerunt casibus, sermone Græco, quasi omnia commissa sibi aut amittat aut perdat. Solem etiam Apollinem dicunt, quia quotidie in occasu constitutus splendorem luminis perdat. Perdere autem Græci à dicunt f. Videtis ut vestros ementitos et fictitios deos turbulentus error excogitaverit, ut superstitionibus anilibus et formæ vobis traditæ sunt et nomina. Sed hæc omnia veritas detexit, et ratio sanæ mentis invenit, ut investigatis omnibus atque detectis, que sacrilegus error absconderat, B veritatis semita luceret. Hæc enim omnia cum essent male composita, terrori primum fuere mortalibus dehinc consumpta novitate, quasi ex longa ægritudine convalescentibus hominibus, natus est quidam ex admiratione contemptus. Sic paulatim, quod stupebat animus, ausus est diligenter inquirere, et statim in arcana fictarum ac vanarum superstitionum sagax misit ingenium. Tunc ex assiduis tractatibus latentium ratione collecta pervenit ad und Creusers Briefe uber den Homer und Hesiodus, pag. 191), et de Nephthy sane cogitari posset (Creuzeri not. 73 ad Cic. de Nat. D. 1, 23), cum Etrusci, Romanorum in rebus divinis magistri, tot commerciis cum Ægyptiis fuerint juncti, ideoque hujus numinis nomen ab iis facile accepisse potuerint. In monumentis tamen Etruscis, quæ ætatem tulerunt, nullum est Neptuni vestigium. Neque certo constat, Consum Deum a primævis Romanis Sabinisque cultum idem fuisse cum Neptuno numen. Consiliorum potius fuisse videtur Deus, a verbo conso, h. e. con- C sulo. Ingeniosa sane est conjectura Dan. Wyttenbachii ab antiquo véños, piscis, vel vintew, alluere, etymon ducens. Selecta scholar. in Cic., de Nat. D., ed. Creuzeri, p. 754. Digna quoque, quæ accuratius examinetur, est Bottigeri sententia, Neptunum antiqua ætate dictum fuisse Пovidão, Donum fontium (Ideen zur Kunstmythologie, p. 269).

a Arnobius, v, c. 35 et 37, pro tellure Cererem nominat. Theodoret. de Græcor. affect. curandis oratio 3, Opp. tomo iv, p. 771, ed. Schulze.

bLege a gerendis fructibus, emendatione Creuzeri, secundum Cic., de Nat. D., п, 26, p. 312, ubi : Mater est enim a gerendis frugibus CERES tamquam GERES; et not. Creuzeri 86. Aliud etymon ex Hebraica lingua tentavit Schellingius in dissertat, de numinibus Samothracicis, pag. 63. Cereris nomen a. r. deducens, quæ inter alias significationem quoque arandi habet.

A malo avertendo? ( Herrmanns und Creuzers Briefe, pag. 202) Payne Knight Prolegg. ad Homer., 163, ed. Rulkopf, deducit a pá, cum digammate xolico pufo, impetu feror, vehemen'er cupio.

d Nomen videtur esse Etruscum. In pateris Etruscis enim sæpe legitur Menrva, Menerva; à Sabinis vel ab Etruscis Romani accepisse videntur. Cf. Creuzerum ad Cic. de N. D. 11, 26, not. 88. Minerva a Sabinis ait Varro L. L. IV, c. 10; it. Festus. Cic. de Nat. D. 11, 26, et m, 24: Minerva quæ vel minueret, vel minaretur. Festus: Minerva dicta quod bene moneat. Ex Cicerone Firmicus etymon utrumque hausit vid. Creuzeri notam 88 ad Cic. de Nat. D. 11, 26. G. J. Vossius e veteri verbo meneo pro moneo a μévos repetit, cum quo consentit Lauzius Saggio di

D

e Cic. de N. D. 11, 27: Venerem nostri nominaverunt, alque ex ea potius venustas, quam Venus ex venustate. In Dan. Wyitenbachii Scholiis ap. Creuzerum, p. 788, tentatur etymon ex έvòç unus, quia in numine Veneris cernitur vis jungendi, e quo, præposito F æolico, fit Venus. Verum pace tantorum virorum monebo: ngmen esse originis Orientalis, Astartenque plurali majestatico dici facile potuisse, veluti Kópn, quod Proserpinæ nomen fuit. Unde 2 II Reg. XVII, 30, et nomen urbis Sicca Veneria in Numidia.

In Græcis parum versatus fuit Firmicus; &πólksĽ habet loco rožλúa. Arnobius nomen haud tentavit, neque reliqui quos inspexi scriptores Christiani. Etymol. Μ. etymon repetit ex ἀπολύων τῶν κακῶν, quod quoque inter alia habet Plato in Cratylo, Heindorf. p. 74.

8 Primus in Orbe deos fecit timor..... Fragm. Petronii ed. Burmannianæ p. 676. h Cereris Eleusiniæ.

i Vix sermo est de homine morti proximo; nam hos in interiores partes templi ejusque adyton vel etiam in hypogara, in quibus, ni fallor, mysteriorum potior eaque arcana pars celebrabatur, ante mortem admissos fuisse, nihil est quod probe, vel

indicet. Homo vero moriturus est mortalis.

i De verbis hisce Eleusiniorum mysticis, quæ tessera erant initiatorum (τὸ σύνθημα Ελευσινίων Μυ Ornpio, ut ait Clemens Alex.) vide Clement. Alex. Proirept. c. 2, p. 14. Cf. Meursii Eleusinia et loca ibi citata, p. 50, et notam L. B. Sylvestri Sacy ad Santa-Crucii Mystères du Paganisme, I, p. 504. Cxterum Firmicus symbolica hæc verba paulum immntat; habet enim yeyova pvotixòs, quod male Latine vertit et religionis secreta perdidici. In Clemente horum neutrum legitur, sed : ἔκερνοφόρησα, ὑπὸ τὸν TαOTÒY ÚTÉQUοV. Cernum gestavi, me in thalamum clam insinuavi. (Vide notas Potteri ad h. 1.)

:

h

tes relevat, errantes revocat, lapsos erigit, qui mo- A euim: Timete Dominum, sancti ejus, quia non est inorientibus æternæ immortalitatis largitur insignia. Christi panem, Christi poculum quære a, ut terrena fragilitate contempta, substantia hominis immortali pabulo saginetur. Quis est autem hic panis vel quod poculum? de quo libris Salomonis sapientia magna voce præclamat, ait enim : Venite, el manducate de meis panibus, et bibite nimum, quod miscuib (Prov. Ix, 5), et Melchisedech, rex Salem, et sacerdos summi Dei, revertenti Abrahæ cum pane et vino benedictionis obtulit gratiam (Gen. xiv, 18). Isaac etiam cum Jacob benedixisset, cum hoc idem Esau a patre suppliciter exigeret, respondit ei pater: Dominum tuum fecit illum, el omnes fratres ejus feci servos, tritico el vino confirmavi illum d (Gen. xxv11, 37). Tunc Esau casus suos misera lamentatione deflevit, B quia tritici et vini, id est, futuræ felicitatis perdidit gratiam. Quod autem consecratis hominibus a Deo panis divinus iste præstetur, per Esaiam dicit Spiritus sanctus: Sic dicit Dominus: Ecce qui serviunt mihi, manducabunt, vos autem esurietis. Ecce qui serviunt mihi, jucundabuntur, vos confundemini, vos interficiel Dominus e (Esai. LXV, 13, 14; v, 13). Non solum panis iste a Deo summo sacrilegis et impiis denegatur, sed et poena promittitur, et acerbr mortis decernuntur exitia, ut esurientibus faucibus divinæ animadversionis exitus ingeratur. Sequuntur etiam hoc idem xxx psalmi veneranda responsa; ait enim per David Spiritus sanctus Gustate et videle, quoniam dulcis est Dominus. Dulce est cœleste pabulum, dulcis Dei cibus, nec habet in se miseræ fa- C mis triste tormentum, et de medullis hominum præcedentis veneni virus excludit (Psal xxxiv, 9). Hæc ita esse sequentia oraculi responsa declarant; ait

a Contextus docere videtur, in afferenda mysteriorum Eleusiniorum symbolica illa formula, ¿x τυμπάνου βέβρωκα, ἐκ κυμβάλου πέπωκα, non omnem Eucharistiæ cogitationem a mente Firmici alienam fuisse; que enim sequentibus e Psalmo xxxIII (in Hebraicis Bibliis XXXIV) affert verba, ab antiquis quibusdam doctoribus de Cœna Domini mystice fuisse explicata, te-tis est Theodoretus in Paraphrasi D hujus ps. vers. 9: Ιστέον μέντοι ὡς τοῖς πάλαι Ιουδαίοις ἡ εἰρημένη ἁρμόττει διάνοια· ὁ δέ γε ἐν τῷ βάθει τοῦ γράμματος κρυπτόμενος νοῦς τῶν θείων μυστηρίων τὴν χάριν αινίττεται· διά γάρ τοῦ παναγίου βαπτίσματος ὁ ἀληθὴς φωτισμὸς (respicit vers. 6 præcedentem ) τοῖς προσιοῦσι προσγίνεται, καὶ τῆς ζωοποιοῦ τροφῆς ἡ γεύσις τὴν ἀγαθότητα τοῦ σωτῆρος δείκνυσιν ἐναργῶς. Τί γὰρ οὕτως αὐτοῦ σαφῶς τὴν φιλανθρωπίαν ὑποδείκνυσιν, ὡς σταυρὸς, καὶ τὸ πάθος, καὶ ὁ ὑπὲρ ἡμῶν γενόμενος θάνατος, καὶ τὸ γενέσθαι τῶν οἰκείων προβάτων τροφὴν óμoũ xai πnyáv: Opp. ed. Schultziani (Hal., 1769) tomo I, p. 815. Quam quidem horum verborum interpretationem Firmici jam ævo usurpatam fuisse, haud dubito. Sacram porro Cœnam ipsa ejus verba innuere videntur et rursus ipse (Christus), UT MAJESTATIS SUÆ SUBSTANTIAM CREDENTIBUS TRADERET, ait: nisi ederitis carnem Filii hominis et biberitis san

[blocks in formation]

pia eis, qui metuunt eum. Divites eguerunt, et esurie-
runt; qui autem inquirunt Dominum, non indigebunt
omni bono & (Psal. xxxm, 10, 11). Qui sic in templo
prætextatus incedis, qui fulges purpura, cujus caput
aut auro aut lauro premitur, errorem tuum turpis
egestas insequitur, cervicibus tuis onerosum pauper-
tatis imminet pondus. Illum quem despicis paupe-
rem, largus et dives est, spatium illi Abraham in
sinu suo præparat (Luc. XVI, 22 seq.). Tunc tu per
interjecta flammarum spatia, ad mitigandæ conscien-
tiæ tuæ vulnera, tenuem ab eo stillantis aquæ gut-
tulam postulabis, nec tibi volens Lazarus lenimen-
tum doloris tui aut dare poterit aut impetrare. Sin-
gulorum enim pari gratia merita pensantur : illi vita
conferetur propter hujus sæculi mala; tibi propter
hujus sæculi bona, perpetua tormentorum pœna de-
cernitur. Ut autem manifestius diceretur, quinam
ille esset panis, per quem miseræ mortis vincuntur
exitia, ipse Dominus sancto ac venerando ore si-
gnavit, ne per diversos tractatusi spes hominum
pravis interpretationibus fallerentur. Dicit enim in
Evangelio Joannes: Ego sum panis vitæ; qui venerit
ad me, non esuriet, et qui in me crediderit, non si-
tiet nunquam i (Joan. vi, 35). Item in sequenti-
bus hoc idem simili modo significat; ait enim : Si
quis sitit, veniat et bibat, qui credit in me k. Et rursus
ipse, ut majestatis suæ substantiam credentibus tra-
deret, ait: Nisi ederitis carnem Filii hominis, et bibe-
ritis sanguinem ejus, non habebitis vitam in vobis
(Ibid., 54). Quare nihil vobis sit cum tympanisTM,
cibo odii, miseri mortales; salutaris cibi gratiam
quærite, et immortale poculum bibite. Christus vos
epulis suis revocat ad lucem, et gravi veneno putres

b Fere ut Augustinus de Civitate Dei, xv, 20. © Melchisedecum veteribus Christianis typum fuisse Christi, ex Hebr. vii, 1, constat ; itaque panis et vini oblatio typus erat Eucharistiæ.

d Verba hujus versus in editione Sabateriana ex Firmico sumpta sunt.

e Ut Cyprianus 1. 1 Testimonior. adversus Judæos, et Fulgentius lib. I ad Monim. c. 25, vers. 14. Ultima verba: vos interficiet Dominus, a Cypriano prætermittuntur.

f Cyprianus lib. 1 Testimon. Augustinus in psalm. XCIX Gustale et videte, quam dulcis est Dominus.

8 Fere ut Cyprianus Testim. lib. 1 et ш, 11, non deficient omni bono, ut Auctor Operis imperf. in Matthaeum, et Breviar. Mozarabicum.

h Forte Lautus. Wow.

i Innuit sinistras prophetarum interpretationes. Cf. Justini Apolo. 1, c. 54, 56, 59; Dial. c. Tryphone c. 69. Vide Henr. Georg. Clausen Apologetæ Ecclesiæ Christianæ Antetheodosiani Platonis ejusque philosophie arbitri (Hafn., 1817), p. 81. Minuc. Felix. c. 27: Dæmones ET FALLUNTUR ET FALLUNT, et nescientes sinceram veritatem, et quam sciunt, in perditionem sui non confitentes.

j Cyprianus Testimon. lib.1, habet tamen,qui venit. klaud exstat in sequentibus; sunt eadem fere verba, v. 35, que mox allegaverat.

et u.

Cyprianus de Orat. Domin. et Testim. lib. 1

m Respicit formulam mysticam Eleusiniorum, ix τυμπάνου βέβρωκα.

artus et torpescentia membra vivificat. Cœlesti cibo A Processum spousi etiam per psalmos prædicat Spi

renovate hominem perditum, ut quicquid in vebis mortuum est, divinis beneficiis renascatur. Didicistis quid vos facere conveniat, eligite quod vultis ; inde mors nascitur, hinc immortalis vita donatur. CAPUT XX.

2. In Mithriaco forte : Χαῖρε, νύμφις· χαῖρε, νέον φῶς· qua occasione de Christo sponso mundique luce multa habet.

[ocr errors]

Dicis etiam : Χαῖρε, νύμφιε· χαῖρε, νέον φῶς. Quid sic miserum hominem per abrupta præcipitas, calamitosa persuasio? Quid illi falsa spei polliceris insignia? Nullum apud te lumen est, nec est aliquis sponsus, qui hoc mereatur audire. Unum numen est unus est sponsus hominum, quorum gratiam Christus accepit. Non poteris ad te alienæ felicitatis transferre gloriam, nec poteris cœlestis numinis splendore decorari. In tenebras squaloresque projectus es: illic sordes, squalor, caligo, tenebra, et perpetuæ noctis dominatur horror. Si vis ut tenuis saltem tibi splendor luminis luceat, erige vultus, et demersos erige oculos, et, desertis his, ad eum te confer qui dixit: Ego sum lux mundi (Joan. VIII, 12); cujus divinis præceptis continetur, ut in hac terrena conversatione opus nostrum per dies singulos luceat. Lucere autem non potest, nisi immaculata nos conscientia ornamenta protexerint, nisi integra nos et incorrupta vita commendet; tunc orietur nobis veri luminis gratia; tunc se nobis lucis auctor insinuet; tunc verum lumen et accipere possumus et videre. Sed ut sacrilegæ vocis comprimatur improbitas, quis sit vere sponsus, sacrarum lectionum oraculis comprobabo; ut probetur sponsum esse Christum, sponsam Ecclesiam ex quo venerando patri spirituales filii per dies singulos procreantur. In hac probatione arcana prophetarum veneranda pandantur. Assistat nobis sanctorum oraculorum fides. Joel divino Spiritu monente sic dicit: Canite tuba in Sion, sanctificate jejunium, et indicite curationem, aggregate populum, sanctificate Ecclesiam, excipite majores natu, colligite parvulos lacientes, procedat sponsus de cubiculo suo, et sponsa de thalamo suo b ( Joel п, 15, 16). Hoc idem Jeremias simili ratione significat; ait enim cum Hierosolymæ truci minatur oraculo : Et auferam de civitatibus Judæ et urbibus Hierusalem vocem lætantium, vocem Sponsi et vocem sponsæ © (Jerem. xvi, 16).

C

a Alius symboli vel hymni in sacris cantari soliti admonet lectores Ethnicos; e quibusdam mysteriis haustum sit, ignoro. Ex Mithriacis forte, cum sol eo salutetur. Sponsi vero et novæ lucis mentio Firmicum inducunt, ut de Christo, quem suæ Ecclesiæ sponsum et mundi lucem (Jo. viii, 12) venerabantur christiani, exponat atque ad eum applicet.

b Ut Cyprianus Testim. lib. n.

e Cyp. i Testim. habet de quadriviis Hierusalem; noster omittit et vocem gaudentium.

d Cypr. Testim. lib. II, differt tantum una voce profeciio, cum Cyprianus habeat egressio.

Glossema quod in edit. principe legitur: id est in revelatione, delevit Wowerius.

B

C

D

ritus sanctus. In xvi psalmo hoc invenitur oraculum; ait enim Et ipse velut sponsus egrediens de thalamo suofexsultavit, ut gigas, viam currere. A summo cæli profectio ejus, et decursio ejus usque ad summum ejus, et non est qui lateat a calore ejus d (Psal. xviii, 6, 7). Secretiora pandantur arcana: in Apocalypsi quis sit Sponsus inveniemus; ita enim scriptum est: Veni, ostendam tibi novam nuptam, uxorem agni. Et duxit me in spiritu in montem magnum, et ostendit mihi civitatem sanctam Hierusalem descendentem de cœlo (Apoc. xx1,9,10). Investigandum est, quid etiam nobis de hac ipsa re tradat Evangelica disciplina; inveniemus enim in Evangelio Joannis ita esse signatum Vos mihi testes estis, quoniam dixi eis, qui missi sunt ab Hierosolymis ad me, quia non sum Christus, sed quoniam missus sum ante ipsum. Qui cnim habet sponsam sponsus est, amicus autem sponsi est, qui stat et audit eum, et gaudio gaudet propter vocem sponsi 5 (Joan. 111, 28 et 29). Hujus rei mysterium ostensum est, hujus sponsi adventum sapientium virginum chorus exspectat, huic præfert lumina pervigili cura sancta virginitas, exspectantibus sponsum (Matth. xxv, 1 seq.) servis felicium præmiorum promittitur munus. Invenimus enim in Evangelio Luce Sint lumbi vestri præcincti et lucernæ ardentes, el vos similes hominibus exspectantibus dominum suum, quando veniat a nuptiis; ut, cum venerit et pulsaverit, aperiant illi. Felices servi illi, quos adveniens Dominus invenerit vigilantes ↳ (Luc. x1, 55, 36). Ecce venerandorum responsorum oraculis sponsus ostensus est. Quid tu tibi in acerbis casibus constitutus beatum nomen imponis? Si vis liberatus lumen sequi sponsi, projice errores, et pervigili cura sollicitus, præcedentia vita facinora religiosa devotione castiga. Tunc te in nomine suo cum vigilantem invenerit sponsus, cum fidei tux merita cognoverit, dabit maximum præmium, dabit integrum munus, intrabis cum eo cœli thalamum, videbis regna mundi, et ut eorum particeps esse possis, a piissimo et justissimo Domino immortalitatis tibi gratia conferetur.

CAPUT XXI.

3. In alio, certe Mithriaco, esòs èx Пéτpus: ubi mulla congerit ex sacris Scripturis de Christo lapide. Alterius profani sacramenti signum est: ɛos èx пépas i. Cur hoc sanctum venerandumque secrcf Ut Cyprianus Testim. lib. 11. Ut Cypr. Testim. n.

Cypr. ad Fortun. Testim. 11.

i Mithræ, in cujus mysteriis hoc sacramenti sig. num usurpatum. Hieron 1 adv. Jovinian. Mithram juxta gentilium fabulas in lapide de æstu libidinis generatum scribit Justinus Dial. c. Tryphone c. 70: Οἱ δὲ τὰ τοῦ Μίθρου μυστήρια παραδιδόντες λέγουσι ἐκ πέτρας γεγεννῆσθαι αὐτόν. Wow! Commodianus In

struct. XII:

Invictus de petra natus, si deus habetur.

Augustin. in Amos III, 9, TETрoyevne Miopac ap. Joh. Lyd. de Mensibus, p. 47. Romanos, inquit, impri

b

tum ad profanos actus adulterata professione trans- A quando recesseritis a Domino vestro f (Josue xxiv, 26, fertis? Alius est lapis, quem Deus, in confirmandis fundamentis promissæ Hierusalem, missurum se esse promisit. Christus nobis venerandi lapidis significatione monstratura. Quid tu ad commaculatas superstitiones furtiva fraude venerandi transfers nominis dignitatem? Lapidem tuum ruina sequitur, et cadentium culminum funesta collapsio. Noster lapis Dei fundatus manu exstruit, confirmat, erigit, munit et restaurati corporis gratiam perpetux immortalitatis splendore condecorat: ait enim de hoc Esaias, innuente Spiritu sancto: Sic dicit Dominus ecce ego immitto in fundamenta Sion lapidem pretiosum, electum, summum angularem, honoratum, et qui crediderit in eum, non confundetur (Esai. xvi, 16). In psalmis etiam simile responsum B est; ait enim Spiritus sanctus in cxvi, ps. Lapis quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli. Annon factus est iste, et est mirabilis in oculis nostris (Psal. cxvii, 22, 23)? Per multos prophetas Spiritus sanctus nominis istius ordinem monstrat ait enim Zacharias propheta: Ecce ego adduco puerum meum, ortus ei nomen est, quoniam lapis, quem dedi coram Jesu, super lapidem ipsum unum, septem oculi sunt à (Zach. 1, 8, 9). Sed ut manifestius constet, antiquiora venerandarum lectionum secreta pandamus. In Deuteronomio ita comprehensum est: Et scribes super lapidem omnem legem hanc (Deut. xxv, 8). Jesus etiam Nave jussu divinitatis hoc specialiter comprehendit; ait enim : Et accepit lapidem magnum, et statuit eum contra Ċ Dominum. Et ait Jesus ad populum : Ecce lapis iste erit mihi in testimonium, quia iste audivit omnia quæ dicta sunt a Domine, quando locutus est ad vos. Et erit iste nobis in testimonium in novissimo dierum,

с

mis colere Vestam, ὥσπερ τὸν πετρογενῆ Μίθραν οἱ Πέρσαι διὰ τὸ τοῦ πυρὸς κέντρον καὶ τὴν ὑγρὰν οὐσίαν, οἱ ὑπὸ τὴν ἄρκτον διὰ τὸ κέντρον τοῦ ὕδατος. Loca col lecta sunt a Philippo a Turre in Monumentis veteris Antii. Cf. præterea Creuzer. 1, 177; Zoega Abhandl. p. 152. Idem hoc nomen respicit forte Spelara, in quibus Mithra mysteria celebrabantur.

Alterius profani sacramenti signum est, inquit Firmicus. Primum enim erat epiphonema illud c. 20: Χαῖρε, νύμφιε· χαῖρε, νέον φῶς. Sicut illud sacrarum litterarum sententiis Christo vindicare studuit, ita quoque ad hoc verba Sacri codicis accommodavit, locis V. T. usus. Sunt enim sequentes: Deuteron. XXVII, 3, et scribes super lapidem omnes sermones legis hujus; et Josua xxiv, 26, 27, de lapide magno, quem Josua tulit et statuit sub terebintho, quorsum spectant ejus verba : lapis quem Deus, in confirmandis fundamentis promissæ Hierusalem, missurum se esse promisit.

a Christum cum lapide componere solemne est veteris ecclesiæ Patribus. Sic Justinus M. Dial. c. Tryphone sæpius, occasione ex Matth. xx1, 42; Marc. xi, 10; Luc. xx, 17; Actor. iv, 11, et Psal. CXVIII, 22, sumpta. Tertullianus adv. Judæos c. 9. In carmine Damasi de nominibus Domini salutatur Petra, in simili Ennodii Ticinensis Lapis et Mons, in Orientii liberitani Mons et Lapis angularis vocatur. Quæ omnia, si tanti est, vide in nostris Sinnbilder und Kunstvorstellungen der alten Christen. Fascic. 1, p. 17 seq.;

[ocr errors]

27). Quod autem per hunc lapidem, id est, per Do-
minum nostrum Jesum Christum, et dii isti casuri
sint et multitudo templorum, aperte Daniel vene-
randis oraculis explicavit; ait enim, cum interpreta.
retur somnium regis: Et ecce imago, imago nimis
magna, et contemplatio ipsius imaginis metuenda,
elata stabat contra te, cujus caput fuit ex auro bono,
pectus et brachia ejus argentea, venter et femora ærea,
pedes autem ex parte quidem ferrei, ex parte autem
fictiles, quoadusque abscissus est lapis de monte, sine
manibus concidentium, et percussit imaginem super
pedes ferreos et fictiles, et comminuit eos minutatim,
et factum est simul ferrum et tesla et æramentum et
argentum et aurum, facta sunt minuta quasi palea, et
ut pulvis in arida æstate, et ventilavit illa ventus, ita
ut nihil remanserit in illis. Et lapis, qui percussit
imaginem, factus estimons magnus, et implevit totam
terram & (Dan. 11, 31-35). Quis locus in terra est,
quem non Christi possederit nomen? qua sol oritur,
qua occidit, qua erigitur septentrio, qua vergit
auster, totum venerandi nominis majestas implevit h.
Et licet adhuc in quibusdam regionibus idololatria
palpitent membra i; tamen in eo res est, ut e Chris-
tianis omnibus terris pestiferum hoc malum fundi-
tus amputetur. De idololatrorum lapide i, de quo
dicunt: cos èx Пéτpas, quid prophetarum respondet
oraculum? quis autem restitit, vel cui parcit iste
lapis? Lapis autem hic sanctus, id est, Christus aut
fidei fundamenta sustentat, aut in angulo positus
(Ps. cxví, 22; Matth. xx1, 42; Marc. x1, 10; Luc.
x, 17; Actor. Iv, 11; I Petr. n, 7), duorum parie-
tum membra æquata moderatione conjungit, id est,
veteris et novi Testamenti in unum colligit gentes:
aut certe corporis et animi diversitatem inviolata

b Consentiunt hæc verba plane cum Cypriano in Testim. lib. 11.

c Vers. 22 plane ac in Cypriani Test. lib. u, et auctore de Judaica incred. ad Vigilium. Vers. 25 parum differt a Cypriano.

d Parum differt a Cypriano.

e Cypr. 1. 1. addit verba manifeste nimis.
f Eadem fere refert Cyprianus lib. 1 Testim.
Pauculis exceptis, ut Cyprianus.

De religionis christiane primis sæculis per totum fere terrarum orbem propagatione malta exstant apud veteres scriptores ecclesiasticos testimonia, ex quibus, omni rhetoricatione dempta, eam limites imperii Romani excessisse patet. Sed hæc, cum bujus loci haud sint, missa facimus. Cf. Elmenhorst. in Arnob. I, c. 55, p. 53. Moshemium de rebus christianorum ante Constantinum M. p. 203, 448 seq.

De Romano imprimis loquitur imperio. Nec ita debilitatam fuisse idololatriam Firmici tempore, subsequentis ætatis historia abunde comprobat. Nam etsi Constantinus M. multa jam templa et idola destruxerat; non nisi sub Theodosio ejusque filiis deorum cultus prostratus fuit. Reliquiæ tamen ipso adhuc sexto sæculo, Justiniano imperante, ct diutius man

serunt.

1 Redit ad Mithriacam religionem, quæ cum Solis cultu conjuncta, in Occidente omnem fere reliquum Ethnicismum absorpserat.

CAPUT XXII.

4. In Bacchico: Ελιλικερος δέμορφοι, rectius, Ελιξικέ pas dipoppe quod de diabolo dracone intelligit, cujus cornua ad crucem Christi trahit.

homini immortalitate consociat; aut legem promul- A gat, aut contra peccantes testimonium perhibet ; aut (quod est potius) imaginem diaboli a percutit, ut, superato eo atque prostrato, et in cinerem favillasque converso, erecto sublimitatis suæ vertice, purum dominationis imperium habeat. Vos nunc, Constanti et Constans, sacratissimi imperatores, et venerande fidei vestræ imploranda virtus est, quæ supra homines erigitur, et a terrena fragilitate separatur, cœlestiumque se rerum societate conjungit, quæ in omnibus actibus suis, prout potest, Dei summi sequitur voluntatem. Modicum tantum superest b, ut legibus vestris funditus prostratus diabolus jaceat, ut exstinctae idololatriæ pereat funesta contagio. Veneni hujus virus evanuit, et per dies singulos substantia profanæ cupiditatis exspirat. B Erigite vexillam fidei, vobis hoc Divinitas reservavit, cujus favore eminentes prostratores estis omniam hostium vestrorum; quorum opera Romanum infirmabatur imperium. Signum venerandæ legis erigite, sancite, promulgate quod prosit; sit faustum felixque Reipublicæ, quod tot acervis cæsorum hostium prostravistis exercitum. Felices vos quoque gloriæ ac voluntatis suæ Deus fecit esse participes, idololatriæ excidium et profanarum ædium ruinas propitius Christus populo vestris manibus reservavit. Ille spiritualibus armis malos spiritus, vos mala terrena vicistis. Erigite tropaa victoriæ d, et proferatur ingens titulus triumphorum profanarum rerum strage gaudentes, exsultate fortius, exsultate fidenter. Felicitas vestra cum Dei virtute con- C jungitur, pro salute hominum Christo pugnante vicistis.

с

Idola omnemque idololatriæ apparatum.

b Sie legendum, et non talium, ut in ed. principe. Excitat principes ad penitus destruendum idolorum cultum. Sic quoque c. 30.

c Wowerus sie correxit lectionem ed. principis firmabatur.

d H. e. signa crucis. Cf. c. 29; Epist. Barnabæ c. 9; Justini Martyr. Apol. 1, p. 82; Diaf. c. Tryph., p. 325, 356.

• Emenda Ελιξόκερως, δίμορφε, vel potius όλες dizepas dipoppe. Symbolum Orgiorum Bacchi sive D Solis. Idem enim utriusque nomen, ut multis docet Macrobius Saturnalium lib. r, c. 18. Bacchus autem ταυρόμορφος,ταυρόκερως et δέμορφος callus ab antiquis. Scholiast. Nicandri Alexiph. adv. 31. Orpheus in Hymno 29 :

Κικλήσκω Διόνυσσον, ἐρίδρομον εὐαστῆρα,
Άγριον, ἀῤῥητον, κρύφιον, δικέρωτα, δίμορφον,
Wow.
Κισσάβρυον, ταυρωπόν.

.....

Bacchum a Græcis appellatum fuisse Bouyen tradit quoque Plutarchus de Iside et Osiride c. 35, el Quæstion. Græc. c. 36; el Bacchos eodem modo describit Nonnus Dionys. XXI, vers. 217:

[blocks in formation]

Omnia symbola profana religionis per ordinem suggerantur, ut probemus nequissimum hostem generis humani de sanctis hæc venerandisque prophetarum oraculis ad contaminata furoris sui scelera transtulisse. Invenimus enim et ita dici: hhezɛpes Sipoppe. Deus iste vester non biformis est, sed multiformis. In multas enim species veteratoris forma mutatur. Ipse est basiliscus et scorpio, qui fidelium securis vestigiis premitur 6 (Luc. x, 19): ipse malitiosus anguis, cujus caput quærit decepta mortalitas ipse tortuosus draco, qui hamo ducitur, qui captivus includitur iste deus vester Lernæi anguis crinibus adornatur, videns ut percusso domino morientium anguium turba succedat. Quid sic renascentibus hydris pullulas? quid te fecunda scelerum sobole componis? mortis tuæ viam didicimus, scimus quibus remediis artis tuæ venena vincantur. Christi immortalem sanguinem bibimus, nostro sanguini Christi sanguis adjunctus est. Hoc est salutare remedium scelerum tuorum, quod a dei plebe mortiferum virus excludit. Quis deum istum, quem plangunt, cum cornibus vidit? quæ sunt ista cornua, quæ habere se jactat? Alia sunt cornua, quæ propheta sancto Spiritu annuente commemorati, quæ tu, diabole, ad maculatam faciem tuam putas te posse transferre. Unde tibi ornamenta quæris et gloriam ? Cornua nihil aliud nisi venerandum signum crucis monstrant k. Hujus signi uno extenso ac directo cornu mundus sustentatur, terra constringitur. Et e

runt quoque in monumentis religionis Babylonica. In novo Testamento Luc. x, 19, ὄφεις καὶ σκόρπιοι, ut adversarii religionis christiane sistuntur. Vide Kuinoel ad h. 1. In Apocalyps. Ix. 3, 5, 10, exitiales locusta scorpionibus comparantur, iisque adeo similes describuntur. CREUZER. 1, 722.

Respicit haud dubie protevangelium Genes. in, 15. h Leviathan (Job. xL, 20). In Antehieronymiana legitur enim Adduces autem draconem in hamo, pones capistrum circa nures ejus. Hieronymiana habet Leviathan.

i Ubi Bacchus vel Mithras anguinis crinibus adornatus sit, me ignorare fateor. Fabulam de hydra Lernæa narrat Apollodorus, 1, c. 5.

Respicit, ut e sequentibus patet, Habac. m, 4. k Augustinus, de C. D. xvii, c. 32: Cornua in manibus ejus sunt (Habac. III, 4): quid est, nisi tropæum crucis? Cornu vero imprimis monocerotis de cruce intelligebatur. In Dial. c. Tryphone ed. Jebb. p. 275. Justinus M. nulli alii rei quam signo crucis comparari posse statuit; idemque monocerotis cornu in omnibus cornubus solum esse crucis signum asserit ib. p. 310. Tertull. adv. Marcionem I, Christum illo cornu indicari ait, cum stipes crucis sit unicornis. Alii vero cornu hoc de sedili, ἐφ ̓ ᾧ ἐποχοῦνται (ut ait Justin. M. Dial. c. Tryph. p. 276) of σravρouEvo, interpretati sunt: Irenæus enim adv. Ilæreses 11, 42 (in Massueti edit. c. 24), de quinque crucis cornibus loquitur, et unum in medio, in quo requiescit qui cruci affigitur. Tertull. adv. Judæos c. 10. Unicornis autem medio stipite palus. Cf. Henrici Kippingii de Cruce et Cruciariis (Bremæ, 1671), Exercitat. 19, p. 131.

« PoprzedniaDalej »