dum maris. Ergo illi ultio reservanda est, qui ita novit ulcisci injurias sanctorum.

tractant de vobis tanquam de malefactoribus, ex bonis A mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profunoperibus vos considerantes, glorificent Dominum in die visitationis. Omnibus hominibus dicit, Judæis, Barbaris et Scythis, Græcis, Latinis, et omnibus omnino, bonum exemplum ostendere debemus; coram Deo, ut illi placeamus; coram hominibus, ut nos imitentur.

SED SI ESURIERIT INIMICUS TUUS, CIBA ILLUM. Non sufficit alicui malum pro malo non reddere, nisi e contrario non dederit vel tribuerit ea quæ indiget; propter illud: Qui habuerit substantiam mundi, et viSI FIERI POTEST, QUOD EX VOBIS EST, CUM OMNIBUS HO- derit fratrem suum necesse habere, et clauserit viscera MINIBUS PACEM HABENTES. Quantum in nobis est, cum sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in eo? Et omnibus hominibus pacem habere debemus, et di- specialiter verbo prædicationis unusquisque prout cere cum Psalmista: Cum his qui oderunt pacem valet proximum cibare debet. HOC ENIM FACIENS, eram pacificus. Sed hæc humana fragilitas dicere CARBONES IGNIS CONGERES SUPER CAPUT EJUS. Sunt nonsolet: Quomodo pacem habere possum cum eo qui nulli qui ea intentione cibant inimicos suos, ut carme persequitur, qui mihi res meas aufert? Audi bones ignis, hoc est pœnas, illis ingerant. Qui enim eumdem apostolum dicentem: Dilectio proximi ma- taliter cibat vel potat inimicum suum, non eum dilum non operatur. Cæterum, si quis paganus, si quis B ligit sicut se. Sed non taliter cibare vel potare debeschismaticus, si quis hæreticus, de via veritatis de- mus inimicum nostrum, sed potius ut eum converviare vult, pacem cum eis habere non possumus nec tamus ad nos. Ut qui ante nos exosos habebat, incidebemus. Sed melius est permittere scandalum nasci, piat diligere. Qui taliter diligit inimicum suum, carquam ut veritas Christi relinquatur. Cæterum in bones ignis illi congeret super caput, hoc est amoillis naturam diligere, vitium odire debemus. NON rem charitatis. Carbones enim mortui, si vivo conVOSMETIPSOS DEFENDENTES, CHARISSIMI, id est ulciscen- jungantur, solent accendi. Sic et is qui ante nos tes. Nullus enim nostrum semetipsum defendere exosos habebat, si viderit se diligi a nobis, incipit et debet, propter illud: Si quis te percusserit in dextera ipse diligere nos. Scriptum enim est: Cum sancto maxilla, præbe ei et alteram. Et : Orate pro persequensanctus eris. Hi sunt carbones de quibus dicit protibus et calumniantibus vos. Duobus etenim modis pheta Habes carbones ignis, sede superbos, hi erant LOCUM IRE dare debemus, scilicet aut non resistendo, tibi in adjutorium. Caput vero illud intelligere debeaut certe fugiendo. Locum iræ dare debemus non mus, de quo Dominus in Evangelio: Levate capita resistendo, non remaledicendo, non repugnando, non vestra, quoniam appropinquabit redemptio vestra NOLI reluctando, juxta præfatum testimonium. Locum iræ VINCI A MALO, SED VINCE IN BONO MALUM. Noli vinci a dare debemus fugiendo, sicut et ipse Dominus fecit,malo, id est ab eo qui te persequitur et odit si te qui fugiendo ex Ægypto declinare voluit. Et alibi cum lapidare eum vellent, abscondit se ab eis, quando, sicut dicit Evangelium, tulerunt lapides ut jacerent in eum, Jesus autem abscondit se et exivit de templo. Et de eo scriptum est quia cœpit Jesus facere et docere. Melius est enim fugiendo locum dare, quam superbe manendo residere [pro resistere]. MIHI VINDICTAM, EGO RETRIBUAM, DICIT DOMINUS. Sic se dicit Dominus injuriam sanctorum vindicaturum quasi suam. Et ideo nullus nostrum seipsum vindicare debet, quia habemus ultorem Deum qui nostras injurias quasi suas vindicaturus est. Qui per prophetam dicit: Qui tangit vos, quasi qui tangit pupillam oculi mei. Et in Evangelio: Qui scandalizaverit unum ex his pusillis, qui in me credunt, oportet ut suspendatur

C

similem sibi fecerit, victus es ab eo. Sed vince in bono malum, id est in patientia vince ejus malitiam. Aliter: Noli vinci a malo, id est a diabolo, de quo in Evangelio scriptum est, quod malus homo superseminavit zizaniam in medio tritici et abiit. Et illud: Aut facite arborem malum et fructus ejus malos; quo intelligitur diabolus et mala ejus opera. Bonus autem Christus: unde dicitur: Aut facite arborem bonam et fructus ejus bonos. De quo in psalmo: Mihi autem adhærere Deo bonum est. In bono vince malum, in Christo diabolum. Aut certe noli vinci a malo, id est a peccato, ab opere carnis. Sed vince in bono malum, id est in fructu spiritus. De quo idem apostolus dicit : Fructus autem spiritus est. Vince malum, id est peccatum, mortificando opera carnis.

VI.

Lectio Epistolæ beati Pauli apostoli ad Romanos (XIII, 8): Fratres, nemini quidquam debeatis,

nisi ut invicem diligatis.

COMMENTUM LUCULENTII.

Superius admonuerat Apostolus Romanos omnibus D LIGATIS. Hoc ipsum et Dominus facere præcipit cum debitum persolvere, dicens : Reddite omnibus debitum, cui tributum tributum, cui honorem honorem, cui timorem timorem, cui vectigal vectigal; nunc subinfert et dicit: NEMINI QUIDQUAM DEBEATIS, NISI UT INVICEM DI

dicit: Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, et quæ sunt Dei Deo. Est enim debitum quod ita persolvere debemus id est si aliquis nos læsit vel injuriatus est, hoc debitum persolvere, ut ultra malum pro hoc non

:

ligendum est, quia qui fratrem diligit sicut semetipsum, contra eum falsum testimonium proferre non potest; propter illud quod scriptum est: Falsus testis non erit impunitus. Sicut nec illi duo senes fuerunt, qui contra Susannam falsum dixerunt testimonium. Et in passione Domini et in beati Stephani legimus falsos testes adfuisse, quorum nullus impunitus esse potuit.

respondeamus. Ut libere audeamus dicere in ora- Adunt. NON FALSUM TESTIMONIUM DICES: similiter inteltione Dominica: Dimitte nobis debita nostra, sicut nos dimittimus debitoribus nostris. Quod ille servus facere noluit, cui a domino dimissa sunt decem millia talenta, et ipse conservo centum denarios noluit dimittere. Est aliud debitum, scilicet peccatum, quod ita persolvere debemus, ut ultra ad illud non redeamus. De quo alio loco idem apostolus dicit : Debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Et est debitum, quod ita solvere debemus, ut semper teneamus; ita tenere, ut solvamus semper: scilicet charitas, quam semper solvere et semper tenere debemus. Hoc est quod dicit, nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Quia nunquam a dilectione proximi cessare debemus, scilicet esurienti cibum, sitienti potum, algenti vestimentum, et cætera quæ indigere videmus, exhibeamus, et semper Deum toto corde diligere, proximum sicut nosmetipsos. Et hoc indeficienter, propter illud: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Hinc idem apostolus dicit: Alter alterius onera portate. Et Dominus ipse: Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem. QUI ENIM DILIGIT PROXIMUM, LEGEM

IMPLEVIT.

B

NON CONCUPISCES REM PROXIMI TUI. Sicut superius diximus, ita intelligendum est. Sed est alter proximus, videlicet Dominus Jesus Christus, qui cum esset Deus noster, proximus fieri dignatus est, sicut ipse in parabola hominis qui descendebat a Jerusalem in Jericho, et incidit in latrones, dicit. Cum enim dixisset quod sacerdos et levita, viso saucio pertransissent, et miserti non sunt, Samaritanus transiens misertus est: statim subintulit: Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones? At ille dixit: Qui fecit misericordiam in illo. Hunc dicit proximum, qui diligit omnem legem, et universa mandata in ejus amore complet. De quo scriptum est: Finis legis Christus. Neque ullo pacto fieri potest, ut ex toto corde totisque visceribus suis quis diligens Christum, faciat aliquid quod non placeat Christo. Non enim adulterat verbum illius, si veraciter eum diligit; sicut nec apostolus faciebat, qui dicebat: Non sumus adulterantes verbum Dei, sed sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur. Et C propheta in psalmo : Perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Hic talis non solum non adulterat, sed nec mulierem respicit ad concupiscendum, sed magis dicit cum Psalmista: Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum ; quando veniam et apparebo ante faciem Deo? Non solum autem non occidit, sed nec irascitur; propter illud: Omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Sed neque furatur verba illius, sicut illi faciebant de quibus ille dicit: Quotquot venerunt ante me, fures fuerunt et latrones. Neque falsum testimonium dicit, sciens ipsum quem diligit falso testimonio proditum. Vel non eum minorem Patri facit, sicut Ariani, qui dicunt Patrem majorem, Filium minorem, Spiritum vero sanctum perminorem dicunt falsiloqui et seductores. ET SI QUOD EST ALIUD MANDATUM IN HOC VERBO INSTAURATUM. Sunt quidem alia mandata vel que superius sunt dicta, vel in tabulis lapideis sculpta, sed in hoc verbo instaurantur, scilicet in dilectione Dei et proximi, Domino dicente: In his duobus mandatis tota lex pendet et prophetæ DILIGES PROXIMUM TUUM SICUT TE IPSUM. Et nota quia in dilectione Dei æqualitatem, in proximi vero dilectione quantitatem cum dixit: sicut te ipsum. Dilectio autem Dei nulla mensura constringitur. DILECTIO PROXIMI MALUM NON OPERATUR. Verum est, quia nunquam in proximum suum malum operatur, quia ita illum diligit ut se. Vel qui Christum diligit ut se, malum non operatur, id est peccatum non facit, quia omnis qui natus est ex Deo, non peccat. Plenitudo ergo legis est dilectio,

Dilectio et in Veteri Testamento et in Novo obtinet principatum. In Veteri habemus scriptum : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, ex tota anima tua, et proximum tuum sicut te ipsum. In Novo Dominus recapitulat, cum legis perito interroganti, quod esset maximum omnium et primum mandatum, Dominus ait: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua. Hoc est maximum et primum mandatum. Secundum autem simile est huic : diliges proximum tuum sicut te ipsum. Proximum hoc in loco non consanguineum tantum intelligere debemus, sed omnem hominem. Si proximum consanguineum tantum vel propinquum intelligere volueris, videtur tibi dari licentia ut alios odiis insequaris, cum tuis tantum charitatem tenere. Sed melius est ut proximum, omnem hominem intelligas : quem qui sicut se diligit, implet legem Christi, qui dicit: In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis invicem. Et hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Dominum, diligat et fratrem suum. NAM NON D ADULTERABIS. Qui ita diligit proximum sicut se ipsum, id est omnem hominem, adulterare non potest uxorem, quia nec ipse vult ut alius uxorem ejus adulteret, maxime cum Apostolus dicat: Fornicatores et adulteros judicabit Deus. Et: Fugite fornicationem, quia omne peccatum, quodcunque facit homo, extra corpus est; qui autem fornicatur, in corpus suum peccat. NON OCCIDES. Et facillime patet quia nullus proximum suum occidere potest, si diligit eum sicut se, quia ipse non vult ab aliquo occidi se, sciens scriptum Omnis qui occiderit gladio, gladio peribit, vel Dei vel hominis. NON FURABERIS. Et sicut superius diximus, nullus fratri suo furatur, si eum sicut se diligit; sciens scriptum, quia fures ad pœnam va

825

IN CAP. I EPISTOLÆ I AD CORINTHIOS.

perquirere non vales, tene ista duo, et omnia imple-
sti, quidquid patet, quidquid latet in divinis Scri-
pturis.

quia omnia mandata de charitate procedunt, et ad A duobus præceptis omnia concludi? Si enim omnia
ipsam usque perveniunt; sine qua virtutes vitia re-
putantur. Et hoc est quod dicit Dominus per pro-
phetam Verbum breviatum faciet Dominus super ter-
ram. Quid enim plus breve potest esse, quam in

VII.

Lectio Epistolæ I beati Pauli apostoli ad Corinthios (1, 4): Fratres, gratias ago Deo meo

semper pro vobis, etc.

COMMENTUM LUCULENTII.

Corinthii sunt Achæi hi prædicati a Paulo apo- B stolo, post ejus discessionem illius doctrinam deserentes seducti sunt a falsis prophetis. Hoc Apostolus cupiens reformare scribit illis epistolas duas. In prima laudat eos in capite, inferius valde reprehendit more periti medici dicens : sic enim peritus prius tangit carnes sanas ut perveniat ad putridas: si enim prius infirmas tangeret, forsitan æger ejus medicinam respueret. Sic Apostolus prius tetigit hoc quod sanum erat in Corinthiis, cum laude inchoavit : FRATRES, GRATIAS AGO DEO MEO SEMPER PRO VOBIS IN GRATIA DEI, QUÆ DATA EST VOBIS IN CHRISTO JESU. Ad putrida pervenit cum ait: Audiuntur inter vos fornicatores. Si enim in primo capite redarguerentur, forsitan non reciperent ejus doctrinam. Ait ergo: Gratias ago Deo meo semper pro vobis. Ac si dicat: C Gratias quidem ago Deo, qui habet scientiam matrem virtutum; sed volo vos scire quæ illa sit vera scientia, ubi mores cum vita concordant; non quæ inflat, sed quæ ædificat. Scientia enim inflat, charitas autem ædificat. QUIA IN OMNIBUS DIVITES FACTI ESTIS IN ILLO, IN OMNI VERBO, ET IN OMNI SCIENTIA. Ostendit in omni bono eos ditatos, quoniam ad fidem Christi venerunt; scilicet in omnibus virtutibus, in omni verbo, et in omni scientia, in utroque Testamento, Veteri et Novo. In omni verbo dicit, in lege, in scientia, in Evangelio. Ille enim dives in omni verbo, et in omni scientia, qui omnes pene Scripturas valet discere, et alios erudire. Ille est veraciter sapiens in omni verbo et in omni scientia, qui hoc quod legit et intelligit, aliis prædicat; si prius opere implet, ne aliis prædicans ipse reprobus efficiatur. Nonnulli sunt divites in omni verbo, sed non in omni scientia; sicut Judæi putant, qui tantum litteram legis custodiunt, Evangelium vero respuunt. Sunt alii divites in scientia, sed non in verbo, qui Evangelium respuunt, sicut Manichæi. In omni verbo dicit in superficie, in scientia, in intellectu spirituali. Et hoc forsitan ideo dicit, quia erant in Corinthiis qui utrumque Testamentum recipere nolebant. Et ideo sicut magister imperfectos discipulos laudendo. ad meliora provocat. Sic enim et ad Galatas ait : Vos qui spirituales estis, hujusmodi instruite in spiritu lenitatis.

EST IN

SICUT TESTIMONIUM CHRISTI CONFIRMATUM VOBIS, ITA UT NIHIL VOBIS DESIT IN ULLA GRATIA. Testimonium Christi utrumque dicit Testamentum, quod

Christi adventum vel prophetavit vel ostendit. Unde
et ipse Dominus: Ideo omnis scriba doctus in regno
cœlorum similis est homini patrifamilias, qui profert
de thesauro suo nova et vetera. Confirmatum est, in-
quit, in vobis, id est me prædicante; nec novum
enim sine Veteri, nec Vetus sine Novo; sed utrum-
que eos docuit, sicut alibi dicit: Tradidi enim vobis
in primis quod et accepi; ita ut nihil vobis desit in ulla
gratia. Huic simile est, quod ait Salomon: Venerunt
mihi omnia bona pariter cum illa. EXSPECTANTIBUS RE-
VELATIONEM DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. Ille qui dives
est in omni verbo et in omni scientia, nihil ei restat,
nisi ut exspectet revelationem Domini, sicut Domi-
nus ait: Estote parati, similes hominibus exspectanti-
bus dominum suum quando revertatur a nuptiis. Quod
dupliciter intelligi potest, et specialiter, et genera-
liter. Specialiter quando uniuscujusque anima viri
perfecti a corpore egrediens migrat ad Dominum,
ipso dicente: Volo, Pater, ut ubi ego sum, ibi sit et
minister meus. Generaliter vero in die judicii, quando
omnes astabimus ante tribunal Dei. Unde et alibi:
Nolite ante tempus judicare, quoadusque veniat Domi-
nus. Unusquisque enim fidelis sic vivere debet, ut
possit exspectare revelationem Domini; scilicet cu-
piat dissolvi, et esse cum Christo, propter illud quod
Dominus dicit: Beati servi illi, quos cum venerit Do-
minus invenerit vigilantes.

QUI CONFIRMAVIT VOS USQUE IN FINEM SINE CRIMINE.
Exspectant enim sancti revelationem Domini, quia
nunc vita nostra abscondita cum Christo in Deo. Re-.
D
velabitur vero, quia cum Christus apparuerit vita ve-
stra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria. Nunc
enim filii Dei sumus, et nondum apparet quod erimus.
Revelabitur vero quod exspectamus, quia cum appa-
ruerit, similes ei erimus, et videbimus eum sicuti est.
Qui et confirmavit, qui de tenebris vos vocavit in ad-
mirabile lumen suum. Illuminavit enim his qui in te-
nebris, et in umbra mortis erant. Et hoc est quod di-
cit, qui et confirmavit vos. Usque in finem dicit, id est,
mortem, vel in diem judicii. Et nota quia non dicit
sine peccato, sed sine crimine. Nec contrarius vide-
tur Joanni qui dicit: Si dixerimus quia peccatum
non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis
non est. Aliud est peccatum, aliud est crimen. Dante
Deo sine crimine potest esse homo, scilicet sine sa-
crilegio, sine adulterio, sine furto, vel majori cri-
mine; sine peccato vero nullus. Quia non est homo

super terram qui facit bonum, et non peccet. In mul- A et piis, quibus dicetur a Domino: Venite, benedicti tis enim offendimus omnes. Et ideo non ait sine peccato, sed sine crimine. IN DIE ADVENTUS DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI, vel in diem mortis, quando ad suos venire dignatur. Unde et dicit: Sic eum volo manere donec venium. Vel in diem judicii, quando venturus est judicare vivos et mortuos. Bene dicitur in die adventus Domini nostri Jesu Christi. Unde et Matthæus : Cum sederit rex in solio regni sui, et cœperit judicare. Quæ dies amara erit injustis, blanda et mitis justis

Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi. Reprobis autem: Ite, maledicti, in ignem æternum, qui vobis paratus est. Quem diem propheta prospiciens dicit: Dies iræ dies illa, dies tribulationis et angustiæ, dies calamitatis et miseriæ, dies nebulæ et turbinis, dies nubis et clangoris. De qua et alius propheta : Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, in die malo liberabit eum Dominus.

VIII.

Lectio Epistolæ beati Pauli apostoli ad Ephesios (III, 13): Fratres, obsecro vos ne deficiatis in tribulationibus meis pro vobis, quæ est gloria vestra, etc.

EXPOSITIO LUCULENTII.

digniores potestates in cœlestibus paternitatem obtinent. Dicuntur enim angeli minoris ordinis. Archangeli, throni, dominationes, principatus et potestates paternitatem habent. Et ideo dicit apostolus Paulus: Ex quo omnis paternitas in cœlis et in terra nominatur. Et nota quia non dixit ex quo nata est, sed ex quo nominatur; ac si dicat, ex Domino qui exemplum reliquit sanctis ita faciendi.

Videbat Paulus apostolus consummari cursum B patres nominamus patriarchas et prophetas sic et [Cod., cor] suum, et simulacra deorum ad nihilum redigi, principem mundi foras projici, pullulare fidem credentium, ædificari Ecclesiam et crescere, se autem atrociter persequi propter instantiam laboris et prædicationis accepti officii ad construendam Ecclesiam. Discipulos, quos ante prædicaverat verbis, voluit instruere exemplis, cum ait: OBSECRO VOS NE DEFICIATIS IN TRIBULATIONIBUS MEIS; ac si dicat: Totum quod patior, quo arctor, quo tribulor, mea tribulatio vestra est gloriatio, quia tunc in fide discipuli solidantur, cum propter eos magister patitur et angustiatur. Potest et aliter intelligi quod dicit : Obsecro vos ne deficiatis in tribulationibus meis pro vobis; ac si dicatur: Sicut ego inter procellas mundi istius et persecutiones non titubo, ita et vos apposita C supplicia, si contigerit, pro Christi nomine formidare nolite. Bene dicit, QUE EST GLORIA VESTRA. Cui simile est: Si quid patimini propter justitiam, beati eritis. HUJUS REI GRATIA FLECTO GENUA MEA AD PATREM DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. Et hic convenit sensus superioris causæ, quod Apostolus rogat pro Ephesiis, ne deficiant in tribulationibus, cum dicit: Hujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi. Sicut enim sunt genua exterioris hominis, sic sunt et interioris. Tale quid et ad Philippenses idem apostolus ait: Ut in nomine Jesu omne genu flectatur cœlestium, terrestrium et infernorum. Quod utique non ad solam corporis pertinet genuculatio

nem. Multi enim videntur erecta cervice orare, apud D

Deum vero humiliter poplite flectuntur. Et e regione nonnulli prolixe orantes, poplitem figunt ante homines humiliter, apud Deum erectam cervicem habent. Paulus vero non tantum genu flexo, quantum affectu mentis, orabat cum diceret: Hujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, EX QUO OMNIS PATERNITAS IN COELIS ET IN TERRA NOMINA

TUR. Paternitatis honorem dicit apostolus Paulus nominari in cœlis et in terra. In coelis, scilicet in angelicis potestatibus, quia sicut nos in terris propter reverentiam, venerationis causa, anteriores nostros

UT DET VOBIS SECUNDUM DIVITIAS GLORIE SUE VIRTUTE CORROBORARI PER SPIRITUM EJUS. Divitiæ ipsius sunt, utpote dona charismatum, dona virtutum, quæ sanctis largitur, sicut unus ex eis qui acceperat dicebat: Nos de plenitudine ejus accepimus gratiam pro gratia. Orat apostolos pro Ephesiis dicens: Ut det vobis secundum divitias gloriæ suæ virtute corroborari per Spiritum ejus. Ac si dicat: Tantis fulti sitis donis virtutum, ut inter persecutiones fortes maneatis, quod nullus utique facere poterit, nisi gratia sancti Spiritus fuerit imbutus. Sicque dicit virtute corroborari per Spiritum ejus; qui enim Spiritum Dei in se habitantem habuerit, erit fortis, et habebit virtutes. IN INTERIOREM HOMINEM HABITARE CHRISTUM PER FIDEM IN CORDIBUS VESTRIS. In hoc vult ostendere duos homines esse in uno homine, exteriorem videlicet et qui corrumpitur, interiorem qui renovatur de die in diem, sicut ipse in alio loco dicit: Si exterior homo noster corrumpitur, in tamen qui intus est renovatur de die in diem. Habitat enim Christus in interiorem hominem, et hoc non nisi per fidem. Sine fide enim impossibile est placere Deo: et contra, Justus ex fide vivit. Qui enim perfectam habet fidem, habet Christum habitantem in se. Utique et Pater loquitur, Et inhabitabo in illis, et inambulabo.

IN CHARITATE RADICATI ET FUNDATI, UT POSSITIS COMPREHENDERE CUM OMNIBUS SANCTIS QUE SIT LATITUDO, LONGITUDO, SUBLIMITAS, ET PROFUNDUM. Ille in charitate radicatus pariterque et fundatus est, quem nec prospera elevant nec adversa perturbant.Sicut ille erat qui dicebat: Quis nos separabit a charitate Dei? subauditur nul

829

IN CAP. IV AD EPHESIOS.

B

mente in cœlestibus habitant, sicut ille qui dicebat: Conversatio autem nostra in cælis est. Profundum est fides, sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentum. Aliquis enim cœpit diligere proximum, id est omnem hominem, et nunquam etiam nec in persecutione cessavit ab ejus dilectione; hæc latitudo est. Facit hoc totum propter adipiscendam vitam æternam ; et hoc sublimitas est. Pendent hæc omnia ex occulta divina misericordia quæ interius semper hominem protegit ; et hoc profundum est. Si autem quislibet ingeniosus altero sensu indagare sategerit, intelligat id quod sequitur: SCIRE ETIAM SUPEREMINENTEM SCIENTIAM CHARITATEM CHRISTI, UT IMPLEAMINI IN OMNEM PLENITUDINEM DEI. Supereminens est enim charitas Christi et præcellens omnia ista. Quod sequitur: EI AUTEM QUI POTENS EST FACERE OMNIA SUPERABUNDANTER QUOD PETIMUS AUT INTELLIGIMUS, SECUNDUM VIRTUTEM QUÆ OPERATUR IN NOBIS. Nullus enim tantum petere potest et intelligere quod petat, quantum ipse potest largire, qui dat ut petamus, qui per prophetam loquitur dicens: Antequam me invocetis, ego exaudiam. Et per semetipsum dicit: Sine me nihil potestis facere.

lus. Cæterum multi videntur in charitate radicati, sed A tientiam exspectamus. Quod illi possunt dicere qui non sunt fundati, quos prospera elevant, adversa perturbant; qui tempore pacis credere videntur; tempore adversitatis negant; sicut de false credentibus dicit Dominus: Non omnis qui dicit mihi : Domine, Domine, intrabit in regnum cœlorum. Et Paulus : Qui confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Orat beatus Paulus apostolus pro Ephesiis, ut essent in charitate radicati et fundati, et cum omnibus sanctis comprehendere potuissent quæ sit latitudo, sublimitas, et profundum; non mundanæ sapientiæ, quæ stultitia est apud Deum, sed spiritualis, quæ amica est Dei. Sapientes enim hujus mundi comprehendere solent spatia terrarum, latitudinem scilicet ab aquilone usque ad meridiem, longitudinem autem ab ortu solis usque ad occasum, sublimitatem vero a terra usque ad cœlum, profunditatem usque ad abyssum; numerantes etiam guttas maris Oceani, numerum arenarum ejusdem maris, stellas cœli, et hæc fatuitas est. Nos autem cum apostolo Paulo spiritualibus spiritualia comparantes, comprehendamus cum omnibus sanctis, quæ sit latitudo, longitudo, sublimitas, et profundum. Primo crucem nostri Redemptoris considerantes in qua mysteria significata sunt. Ibi namque fuit latitudo, longitudo, et profunditas primo, et non statim sublimitas: latitudo fuit lignum quod in transversum jacuit, ubi manus nostri Redemptoris fixæ fuerunt : longitudo lignum illud quod ab eo in terra figebatur, usque ad latitudinem pertingens, in quo corpus nostri Redemptoris tensum fuit; profundum illud quod in terra fixum fuit, ubi steterunt pedes ejus. Primo namque crux in similitudinem tau litteræ facta fuit, sed postea additum fuit ibi lignum, ubi causa ipsius scripta fuit: et nutu Dei hoc actum fuit, ut plenum mysterium in se contineret, ut sancto signo crucis muniti, tuti manerent ab hoste antiquo. Hæc ad litteram.

Spiritualiter vult apostolus Paulus intelligere quæ sit latitudo, et longitudo. Latitudo est charitas, quæ non solum amicos in Deum, verum inimicos propter Deum diligere consuevit, de qua scriptum est: Latum mandatum tuum nimis. Longitudo est perseverantia boni operis, de qua Dominus dixit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Sublimitas, est spes. Quod enim non videmus speramus, per pa

IPSI GLORIA, ET IN ECCLESIA IN CHRISTO JESU IN OMNES GENERATIONES SECULI SÆCULORUM. AMEN. Ipsi, scilicet Deo Patri; in Ecclesia, hoc est in congregatione jus-. torum fidelium, qui eum sine intermissione glorificant, gratias agentes Deo, et hoc per Christum. Cum dicit in Christo Jesu in omnes generationes, per FiC lium ejus laudatur Pater in terris. Et bene dixit in omnes generationes sæculi sæculorum. Amen.Ante enim Dei Filius venisset in mundum, unam plebem quam tantum cognoverat, juxta quod scriptum est: Notus in Judæa Deus, in Israel magnum nomen ejus. Postquam vero Dei Filius venit in terris, ejus doctrina per universum mundum claruit. Jam nunc dicitur: Exaltare super cælos, Deus, et in omnem terram gloria tua. Hoc est quod dicit Apostolus: In omnes generationes sæculi sæculorum. Amen. Cum vero dicit sæculi, formam ostendit præsentis temporis ; cum autem subjungit sæculorum, sine fine ostendit laudare Deum in sanctis. Et ideo sine intermissione illi gratias agere debemus, qui talem nobis dedit doctrinam, ut sic eum cognoscere possimus.

IX.

Lectio Epistolæ beati Pauli apostoli ad Ephesios (IV, 1): Fratres, obsecro vos ego vinctus in
Domino, ut digne ambuletis vocatione qua vocati estis, etc.

COMMENTUM LUCULENTII.

In hac sententia duplex intelligenda est ratio. D vinctus in Domino erat vinculo charitatis cum EpheQuantum enim ad litteram attinet, vinctus erat in Domino, id est propter Dominum, quia fidem Christi prædicans, a nullo persecutore obsisti potuit vel elevari, et ob hanc causam in carcere trusus fuit, et hoc est quod ait: EGO VINCTUS IN DOMINO. Aliter

siis; de quo in alio loco dicit: Super omnia autem hæc charitatem habentes, quæ est vinculum perfectionis. Sic sancti postquam in charitate agglutinantur, separari non queunt. Sic de David et Jonathan legimus: Conglutinata est anima Jonathæ cum anima David. Et