« bonus miles (seu Christianus) qui omnia sua dere- A etiam apud Græcos, ex eorum Euchologio, in quo liquit, et contempta domo, et parentibus, ac liberis, sequi Dominum suum maluit; sine pace et sine communicatione decedit. » Quod manifeste de viatico intelligendum est. ita legitur, pag. 359, apud Goarem : « His dictis, »> scilicet post baptismum, et unctionem baptizatis imperlitam, « patriarcha ingreditur cum recenter illuminatis ad Introitum, et deinceps divinam perficit missam, καὶ τελεῖ ἀκολουθῶς τὴν θείαν λειτουργίαν. » Unde consequens est, sacrum Christi sanguinem ex præcedenti sacrificio fuisse reservatum. Quod etiam de alia Eucharistiæ specie satis innuit Chrysostomus, ubi ait irrupisse ubi sacra erant reposita, et vidisse omnia quæ intus erant. Denique verbum &néxEIVTO idem est ac repositum, reservatum ad tempus. Hanc reservationem improbarunt quidam sæculo IV, putantes «< mysticam benedictionem nihil ad sanctificationem proficere, si quid ex ea fiat reliqui in alium 9. Sed longius provehor quam esset necesse ad demonstrandum id quod in argumento erat, nimirum antiquissimum esse in Ecclesia usum viatici infirmorum, utpote a 87 primis purioribusque Ecclesiæ temporibus receptum : ita ut pastoribus in culpam deputaretur, si quis pie vivens absque viatico decederet. Verum divinam Eucharistiam ad viaticum fuisse tunc reservatam non satis inde intelligitur : tametsi vix alio modo poterat infirmis quibusque absque hac repositione subveniri, cum missarum solemnia longam moram exigerent. Sed ut id planius B diem, » quos «< insanire » dicit Cyrillus Alexandrinus fiat, quædam hoc loco, quoad brevius fieri poterit, observanda sunt. 10. In primis non aliter potest intelligi Paulini narratio de Ambrosii extrema communione, nisi Eucharistiam reservatam admittamus Ambrosius morte imminente, « ab hora circiter undecima diei, usque ad illam horam, qua emisit spiritum, expansis manibus in modum crucis oravit. Honoratus autem sacerdos ecclesiæ Vercellensis, cum in superiori domo se ad quietem composuisset, tertio vocem vocantis se audivit, dicentisque sibi: Surge, festina, quia modo est recessurus. Qui descendens, obtulit Sancto Domini corpus. Quo accepto, ubi glutivit, emisit spiritum. » Nemini hic fingere animo licet, missam ad hoc fuisse celebratam. Tempus non sinebat, hora diei minimum duodecima; non temporis articulus et angustiæ, siquidem Honoratus, qui tunc ad quietem in lecto compositus erat, mox ut descendit, nulla interposita mora, obtulit sancto Domini corpus. Ergo ex reservata Eucharistia id factum est. . C ad Calosyrium episcopum scribens. 12. Sed Græcis aliis omissis venio ad Latinos, quorum inter primos occurrit Optatus. Is in lib. 1 conqueritur, quod factio Donatistarum eo usque erupisset, ut jusserint «Eucharistiam canibus fundi. »> In lib. vi cadem querela iteratur, 89 quod fregerint eraserintque altaria, in quibus vota populi et membra Christi portata sunt, »imo « ubi corpus Christi habitabat, » quod non de transeunte et horaria (ut ita dicam) sacrificii actione, sed de permanenti habitatione interpretandum est: nec sane sacra tum fiebant, cum Donatistæ in ecclesiam, in ipsum corpus Christi grassati sunt. 13. Eadem reservatio probari potest ex lib. 11 Dialogorum Gregorii Magni cap. 24, ubi sanctus Benedictus, audito monachum e suis quemdam sepulturæ beneficio divinitus arceri, nuntiis «< manu sua protinus communionem dominici corporis dedit, (atque) hoc dominicum corpus super pectus (mortui) cum reverentia poni (præcepit,) eumque sepulturæ sic tradi.» Notanda particula protinus, hoc est nulla interposita mora, quæ ad sacra celebranda necessaria erat. 14. Idem mos Eucharistiæ asservandæ apud Gallos jam obtinebat tempore Perpetui Turonensis episcopi, id est sæculo v, quo tempore Perpetuus in suo testamento « Amalario presbytero capsulam communem unam de serico, item peristerium et columbam 11. Concedat forsan aliquis, ex reservata quidem, non in ecclesia, sed domi, quod cuivis liceret Eucharistiam deferre in proprias ædes. Nec sane video quid ex Paulino huic responsioni possit opponi, tametsi rem aliter se habere non dubito. Verum conferatur hic locus cum Palladii testimonio in libro de Vita sancti Johannis Chrysostomi, aut potius cum ipsius Chrysostomi epistola ad 88 Innocentium a Dad repositorium dat, » legatque. Rocus minister naPalladio relata. In ea epistola describit Joannes irruptionem militum, quæ in ecclesiam CP. facta est Sabbato sancto, cum omnia ad solemnem baptismum essent disposita. Tunc quippe sacros Fontes cruore vulneratorum ex promiscuo sexu perfusos fuisse scribit: sed neque hic malum substitisse. Milites enim a ubi sacra erant reposita » irrumpentes, «< "Evta tà âyıa áréxecvto, viderunt omnia quæ intus erant, et sanctissimus Christi sanguis, τὸ ἁγιώτατον αἷμα τοῦ Xpisto, in prædictorum vestes effundebatur. » Id autem factum est, cum omnes catechumeni ad suscipiendum baptisma aptati essent. Ergo ante sacra celebrata, quæ Sabbato sancto, nonnisi absolutis baptismi cæremoniis, ab antiquo inchoari mos est, gat hanc columbam ad Eucharistiam, sed ad quidvis aliud reponendum fuisse institutam. Et hæc quidem responsio aliquid valeret, si nullus alius nobis suppeteret locus ad probandum usum columbarum argentearum aurearumve ad Eucharistiæ reservationem. At multa id evincunt veterum testimonia, atque ritus etiam hodie quibusdam in locis perseverans, ut in ecclesia sancti Mauri prope Parisios: ubi continendæ divinæ Eucharistiæ vasculi loco est aurata columba. Idem mos olim vigebat apud Cluniacenses nostros, teste Udalrico, qui pyxidem corpus dominicum ad viaticum infirmorum continentem, «< in aurea columba jugiter pendente super altare » fuisse reconditam scribit in lib. 1 cap. 8. altaria appensæ erant, ad hoc duntaxat fuisse institntas, nempe in figuram Spiritus sancti, el TUTTOV TOŬ ἁγίου Πνεύματος, uti et illas, quæ super baptisteria pendebant. 90 15. Sed antiquius est testimonium Vitæ Basi- A Verisimillimum est columbas illas, etiam quæ super lii Magni, quæ licet Amphitochio perperam tribuatur, tamen ab auctore veterrimo scripta est, atque laudata ab Enea Parisiensi episcopo in lib. adversus Græcos, relatis iisdemmet verbis quæ modo in argumento versantur. Basilius quippe post elatum in missa dominicum panem, eum in tres partes divisit, quarum unam ipse sumpsit, aliam in aurea columba super altare sacrosanctum collocavit, τὴν ἑτέραν ἐνθεὶς περιστερᾷ χρυσῇ ἐκρέμασεν ἐπάνω τοῦ ἁγίου θυσιαστηρίου. Cum itaque Perpetuus Amalario presbytero columbam argenteam ad repositorium cum aliis sacris rebus legat, de columba, quæ ad asservandam Eucharistiam facta erat, interpretandus videtur. B 16. Fatendum tamen est, non ubivis, cum fit in rebus etiam ecclesiasticis columbarum mentio, de columbis Eucharistiæ servandæ aptatis sermonem esse. Tribus quippe in locis columbæ adhiberi in ecclesia solebant, nempe in baptisteriis, in tumulis cum sanctorum, tum aliorum hominum insigniorum, et in altaribus sacris. In baptisteriis mysterii causa, ad significandum scilicet Spiritum sanctum, qui in columbæ specie super Christum baptizatum spectabilem se præbuit: quales etiam nunc super baptisteria appensæ sunt quibusdam in locis. Super tumulos itidem martyrum columbas appendi olim mos erat. Unde fur quidam in ecclesia sancti Dionysii, « super sepulcrum sanctum calcare non metuens, dum columbam auream lancea quærit elidere, elapsis pedibus ab utraque parte, quia turritus erat tumulus, lancea in latere defixa, exanimis est inventus,» apud Gregorium in lib. 1 de Gloria martyrum cap. 72. Simile præstabant Langobardi erga consanguineos suos, referente Paulo Warnefridi in lib. v cap. 34: « Si quis enim (suorum) aut in bello, aut quomodocunque 91 exstinctus fuisset, consanguinei sui intra sepulcra sua perticam figebant, in cujus summitate columbam ex ligno factam ponebant, quæ illuc versa esset, ubi eorum dilectus obisset. » Illæ itaque columbæ, sive quæ in baptisteriis, sive quæ in tumulis appensæ, erant ad mysterium vel ad ornatum, non adasservandum viaticum, id est non ad repositorium, qualis erat illa Perpetui columba : quæ cum simpliciter columba ad repositorium appelletur, non de alia re quam de Eucharistia id interpre- D tandum est. 17. Unum restat scilicet de columbis altaribus appensis, quæ haud scio an omnes etiam Eucharistiam continebant. In libello supplicationis clericorum et monachorum Antiochiæ ad Joannem patriarcham et ad synodum CP. sub Menna congregatam contra Severum Acephalorum antesignanum, graviter expostulant illi, quod Severas neque ipsis sanctis altaribus pepercisset, neque sacris vasis: sed et « columbas aureas et argenteas, χρυσᾶς καὶ ἀργυρᾶς περιστεράς » in figuram Spiritus sancti super divina lavacra et altaria appensas, una cum aliis sibi appropriavit, dicens non oportere in specie columbæ Spiritum sanctum nominare, » tomo V Conciliorum pag. 159. C 18. Ad triplicem itaque usum institutæ erant ejusmodi columbæ, nempe ad figuram seu mysterium, ad ornatum, et ad repositorium. Primi et secundi generis columbæ erant in baptisteriis et in quibusdam altaribus; tertii vero generis aliæ passim ad continendam Eucharistiam divinam. 19. Ad harum tamen imitationem columbæ quædam etiam ad reponendas reliquias sacras factæ sunt: quo in 92 genere erat illa ecclesiæ beatæ Mariæ Landunensis, cujus meminit Hermannus monachus in lib. II de Miraculis sanctæ Mariæ cap. 28, ubi de furto Anselmi cujusdam, qui « cruces aureas et phylacteria confringens, inter cætera etiam auream columbam confregit, quæ pro lacte et capillis sanctæ Mariæ, ut ferebatur, introrsum reconditis, multum erat famosa et honorabilis. Unde et in majoribus festis super ejus altare solebat appendi. » Verum non semper appensæ erant ejusmodi columbæ super altare, sed ad breve tempus: neque primis sæculis reliquias super altaria appendi religio ferebat. Neque forsan alibi uspiam inveniri possint ejusmodi columbæ ad continendas reliquias : nec ob hoc singulare factum elevari debet ex Perpetui testamento petita auctoritas ad probandum usum columbarum pro Eucharistiæ seu viatici asservatione. 20. Eucharistiæ asservatæ argumentum certius et exploratius legitur in canone 3 concilii 11 Turonensis, qui de compositione corporis Domini in altari inscribitur, his omnino verbis expressus: Ut corpus Domini in altari, non in imaginario ordine, sed sub crucis titulo componatur. De hoc canone fusius egimus in libello de Azymo cap. 8. Sed quædam hic retractare juvat. Tres sunt de explicando hoc canone. Catholicorum sententiæ. Binius existimat hoc decreto prohiberi ne corpus Domini inter sacras imagines super altare poni solitas, sed potius collocetur sub ipsa cruce, quæ in meditullio ipsius altaris poni consuevit. Jacobus Sirmundus e contrario censet nihil aliud hoc canone vetari, quam ut panis in corpus Domini consecrandus non aliter pro cujusque arbitrio quam impressa cruce formetur. Tertia sententia est cujusdam viri doctissimi, hunc canonem intelligendum esse de componenda oblatione cum calice tempore sacrificii e regione 93 crucis in medio altari positæ, non vero ad dexteram, aut ad sinistram e regione imaginum. 21. Ut sincere ac ingenue profitear quod sentio, præmittendum est imaginario ordine hoc in canone nihil aliud significari, quam ordinem seu locum imaginum. Quo sensu imaginaria pictura dicitur ab Anastasio in versione secundi concilii Nicæni, et in libro primo Beati abbatis adversus Elipandum imaginarie, id est secundum imaginem, et alia id genus non pauca. Deinde titulus crucis idem est ac crux ipsa, super altare (uti superius vidimus) olim erigi solita. Hoc A tunatus in lib. in carmine 25 ad Felicem Biturigen sensu monachus Dervensis anonymus in libro de Miraculis sancti Bercharii abbatis, agens de extremo Hugonis cujusdam artificis morbo : « In titulo crucis, ait, qui stabat ad pedes artificis decumbentis, subito visus est illucescere globus æthereus,» in sæculo nostro 11, pag. 836, ubi titulus crucis indubie nihil aliud significat quam crucem ipsam, quæ ad pedes fidelium in extremis agentium apponi solet. Denique ex superioribus in memoriam revocandum est, imagines sub prima stirpe regum nostrorum vix ac ne vix quidem altaribus fuisse appositas, sed parietibus utrimque altari adhærentibus, ubi etiam vasa sacra, et libri ad missam necessarii in secretariis asservabantur. Ilis observatis, planissimus est præmissi canonis sensus, nempe ut corpus Domini non in secretariis cum vasis aut libris sacris, adeoque non inter imagines, sed sub cruce ipsa componatur, ita ut e cruce, quæ in summo ciborio, ita ut exposuimus, eminebat, penderet. 22. Non immoror refutandis aliis sententiis; nam prima imagines illis temporibus super altare positas fuisse supponit contra veterum morem. Secundæ et tertiæ auctores volunt hoc in canone corpore Domini nihil aliud 94 significari quam vel confectionem panis eucharistici, qui cruce signandus sit, vel compositionem oblationis in altari tempore sacrificii, etiam ante consecrationem. Quod neutrum stare potest, cum apud scriptores ecclesiasticos corpus Domini semper significet Eucharistiam re vera consecratam, non vero panem conficiendum, vel etiam oblatum, ante consecrationem. sem episcopum in turrem ejus : Quam bene juncta decent, sacrali ut corporis Agni Id est ut calix et patena ex auro, quæ in illa turre ex dono Felicis continebantur, sacrificii tempore pretiosam margaritam, scilicet ipsum corpus Domini cum sanguine, ferant. 25. Hæc namque fuit semper Gallicanæ Ecclesiæ de sanctissimo Sacramento fides, cujus non alium testem magis illustrem ac certum afferre licet, quam Hilarium clarissimum Doctorem, cujus solemne effatum est : « De veritate carnis et sanguinis non relictus est ambigendi locus, » ut ipse loquitur in lib. VIII de Trinitate. Eamdem fidem astruunt, ut initio Bhujus libri vidimus, veteres libri Missales Ecclesiæ Gallicanæ, in quibus Christum precatur sacerdos, ut operante virtute divina, panem mutatum in carnem, poculum versum in sanguinem, illum sumat in calice, qui de ipso fluxit ex latere. Et in alio: Corpus tuum pro nobis crucifixum edimus, et sanguinem sanctum tuum pro nobis effusum bibimus. Hæc nostra, hæc majorum nostrorum fides, quam utinam fratres nostri aversi jam tandem vel sero agnoscant; neque nos amplius provocent ad ficticiam illam novationem, quam Paschasio Radberto auctore sæculo ix contigisse criminantur. Ne pluribus hic morer, luculentum his testimoniis auctorem adducere sufficiat, nimirum Alcuinum Paschasio superiorem, cujus unius auctoritas, tam clara et manifesta, hanc controversiam dirimere deberet. Is itaque in epistola 113 ad Paulinum Aquileiensem patriarcham hæc verba habet, 96 litteris aureis inscribenda: «Ne quæso obliviscaris in tuis sanctis orationibus nomen amici tui Albini; sed in aliquo memoriæ gazophylacio reconde illud, et profer eo tempore opportuno, quo panem et vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi consecraveris. » Qui tam perspicuis verbis detrahit fidem, is non veritatis, sed contentionis, sed erroris, sed schismatis amator est. C 23. Quidam existimant hoc canone caveri ne Eucharistia in turribus, ut fieri antea consueverat, et quidem intra armaria, asservaretur, sed potius in ipso altari quales fuisse turres aiunt a Gregorio Turonensi antistite et a Venantio Fortunato memoratas. Verum in illis turribus non ipsum corpus Domini, sed ministerium Dominici corporis, ut Gregorius in lib. 1 de Gloria martyrum cap. 86 loquitur, id est vasa sacra, quemadmodum supra exposuimus, servabatur. Attamen sanctus Odo abbas Cluniacencis in lib. 1 Collationum cap. 32, ubi hunc Gregorii locum refert, hoc nomine intelligit capsam cum corpore Domini. Sed haud scio an ejus auctoritas decretoria censenda sit in re tam antiqua, quæ ejus ætatem tre-D centis amplius annis præcesserat. 24. Hanc Eucharistiæ cum sacra cruce in altari compositionem illustrat Paulini episcopi egregium carmen ad Severum. Divinum veneranda tegunt altaria fœdus, Compositisque sacra cum cruce martyribus. Id est, si bene hunc locum interpretor, crux in sumno, corpus et sanguis, id est reliquiæ, martyris in imo, scilicet subtus altare; ipse Deus, hoc est ipsum Domini corpus in columba appensum in medio. Hic vero loquendi 95 modus, ipse Deus, indubitanter asserit veram, non umbraticam Christi in Eucharistia præsentiam, quam eodem fere modo exprimit For 26. Cæterum ex asservata Eucharistia soli communicabant infirmi, non sani, quibus vix unquam extra missam communio a sacerdote porrigebatur. Contrarius mos in ecclesia Jerosolymitana primum cœpisse videtur ex Humberto cardinale in responsione contra Grecorum calumnias, in hæc verba : « Ad hæc si quid ex sancta et venerabili Eucharistia in Jerosolymitanis ecclesiis superfuerit, nec incendunt, nec in foveam mittunt; sed in pyxidem mundam recondunt; » et sequenti die communicant ex ea populum, quia quotidie communicant ibi: eo quod conveniunt illuc ex diversis provinciis Christiani, qui propter fidem et maximum amorem Filii Dei communicare ibi desiderant. » Hæc longe probabilior est ratio, quam eorum qui passim id actitant sine delectu contra veterem Ecclesiæ morem. Quo tempore id fieri cœperit in ecclesia Jerosolymitana, non est exploratum. Sane antiquissimum esse asservandæ illis in partibus Eucharistiæ morem colligimus ex Cyrillo episcopo Alexandrino, qui in epistola ad Calosyrium arguit eos, qui mysticam benedictionem nihil ad sanctificatio Α nem juvare dicebant, si quid ex ea fieret reliqui A vivificantem gratiam, perpetuam in ipso existere. » in alium diem. Quos insanire ait Cyrillus. Neque Sed longius extra metas digredior, ad Gallicanum enim alterari Christum, neque sanctum ejus corpus Lectionarium venio. immutari sed benedictionis vim ac facultatem, et DE LITURGIA GALLICANA 97 1. Absolutis iis quæ ad illustrandam veterem Liturgiam Gallicanam necessario præmittenda videbantur, jam tandem aggredimur antiquum Gallicanæ Ecclesiæ Lectionarium, cujus examen in hunc locum remisimus. Repertum a nobis est in percelebri monasterio Luxoviensi, litteris Francogallicis seu Merovingicis ante annos mille scriptum, ut ipsa characterum forma demonstrat. Continet vero lectiones prophetiarum, Epistolarum, et Evangeliorum per totum annum in missa et in aliis majorum solemnitatum officiis recitandas. Illud Gallicanum, tametsi avulsis aliquot primis foliis titulo destituitur, appellare non dubitamus, non solum quod in Gallia scriptum est ante receptum ordinem Gregorianum, sed quia lectiones habet prisco more Gallicano dispositas, nempe duas pro singulis fere missis, præter Evangelium. Præterea cum paucis ima sanctorum festa contineat iste liber, unum ex illis assignat sanctæ Genovefæ, cujus cultus apud exteros 98 in ea festorum raritate tanti non fuisset. Alia ritus Gallicani argumenta suis locis adnotabimus. 2. Lectionarii Codex antiquissimus, sed initio mutilus, incipit ab his Isaiæ verbis, Neque prædicens, neque audiens sermones vestros, etc., usque laudem ejus in insulis nuntiabunt, quæ sunt in Isaiæ cap. XLI a versu 26 ad versum 12 capitis sequentis. Succedit alia lectio cum nota numerica 8 ad marginem ascripta. Ille numerus decurrit ad 12, pro numero totidem lectionum. Deinde in die Natali Domini nova numeri marginalis series deprehenditur, non pro singulis lectionibus, sed pro singulis festis: dies vero Natalis Domini numero 8 præditus est. Unde in illo Lectionario duplex numericus ordo distingui debet, præter numeros quaternionum margini inferiori appositos: unus, qui festis seriatim recensendis adhibetur : alter, qui aliquando lectionibus, ubi plures sunt, enumerandis, quod in Sabbati sancti lectionibus observatur, ubi totidem numeri, id est duodecim, pro totidem lectionibus adhibentur, uti et in vigilia Natalis Domini. 3. Hinc colligimus, in illo Lectionario septem, quæ initio ante Natale Domini desunt, numericas officiorum seu festorum dierum notas præcessisse in foliis avulsis, cum dies Natalis Domini octavus sit. Sed quænam illa officia? Unum est de vigilia Nativitatis: de aliis non ita facilis sane conjectura. Missale Mozarabum, cui Gallicanum accedere superius diximus, incipit a sex Dominicis Adventus ante Natale Christi, et pro eis totidem assignat officia. Deinde in eodem quædam festa sanctorum subjiciuntur, Andreæ, Saturnini, Eulalia, Thomæ, Annuntiationis. Ante annos mille Adventus nomen rariusculum erat, tametsi res ipsa erat in usu, scilicet præparatio quædam in Ecclesia solemnis ad Natalem 99 Domini rite præveniendum. Verum non ita ratus ubique ac definitus, ut nunc, Dominicarum numerus. 1. In Ordinis Gelasiani libro 11 a numero 80 assignantur missæ quinque de Adventu Domini; in Ambrosiano sex, ut in Mozarabico: at in Gothico seu Gallicano, quod hic ex Thomasio exhibemus, tantum duæ, quas sequitur præparatio ad vesperam Natalis Domini, cui respondet Ordinis Ambrosiani missa de Exspectato, quæ de Exceptato in Editis appellatur. Eædem sunt in Gallicano duæ primæ orationes pro ambabus missis, atque in Gelasiano pro duabus primis : prima quidem oratio non multum ei dissimilis, quæ modo in Dominica prima Adventus recitari solet, secunda omnino eadem cum nostra Dominicæ secundæ. 5. In homiliis Cæsarii, aliisque ante sæculum vii editis, nulla de Adventu Domini, tanquam de singulari quadam instituta celebritate, homilia legitur: sed si qua occurrit, exhortatio est ad Christi Nativitatem cum pietate præveniendam. In Homiliario Sanctigallensi, litteris majusculis ab annis mille scripto, duo sermones habentur pro die Dominica ante Natale Domini, sed inscripti hoc modo: Dicendum seu Dictur ante Natale Domini, sine ulla mentione adventus per totum illud corpus homiliarum, quæ per annum tunc legebantur, pleræque ex Cæsario episcopo Arelatensi. Certe neque concilia, neque regulæ illorum tempo rum, Cæsarii, Aureliani, Ferreoli, Benedicti, ullam de Adventus Domini vocabulo (si bene memini) mentionem faciunt. Ambrosio tamen hymnus de Adventu Domini tribuitur in Hymnario Romæ nuper im presso. 6. In quadam epistola, quæ sub Augustini nomine ad Bibianum Santonensem episcopum in Codice Carnutensis 100 sancti Petri monasterii, ante annos octingentos exarato, post Hieronymi quædam opera reperitur; nonnulla de Adventu Domini leguntur, hic paucis delibanda. Auctor ait Bibiani rogatu se dirigere «< Ordinem Hipponæregiensis ecclesiæ, qualiter divina officia (per annum in ea ecclesia disposita essent,) totius anni opificium in lectionibus divinis (perstringendo,) incipientes (inquit) ordinem Adventus Dominici a VIII Kalendas Octobris, (id est) æquinoctio autumnali: pro eo quod eadem die Joannes præcursor Domini a majoribus nostris traditur et angelo nuntiante conceptus, et Herodis funesti gladio trucidatus. Dignum namque est (subdit ille) ut ab eadem die usque ad Nativitatem Christi, prophetarum organa tympanizando resultet Ecclesia. Sed quia sunt nonnulli qui Adventum Domini a festivitate beati Martini Turonensis urbis episcopi videntur insipienter excolere, nos eos non reprehendamus, quia non omnes omnia possunt, et maxime cum Apostolus dicat: Unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei. Sed longe aliter est plenitudo ordinis et religionis nostræ. Martinus etenim sanctus longe post Ascensionem Domini, vel post nativitatem prodiit, vel post mortem discessit, quippe qui nostris temporibus prope fuit, quamvis in brevi tempore fama sanctitatis et virtutis illius totum mundum replevit. Apud nos itaque ex ejus solemnitate abstinentia a carnibus, vel conjugali copula filiis Ecclesiæ indicitur, ut ad Nativitatem Domini securius communicent. » Ex hac epistola, supposititia quidem, sed tamen antiquissima, intelligimus, ante receptum in Gallia Ordinem Gregorianum non ita fixam ac ratam fuisse Dominici Adventus celebrandi rationem: quam cuin pleræque Gallicanæ Ecclesiæ, forsan exemplo Turonensis, a festo sancti Martini inciperent; prædictæ epistolæ scriptor, quisquis ille fuit, altius repetendam voluit, nempe a vi Kal. Octobris : quo ex tempore 101 Prophetarum de Christo vaticinia in divinis officiis recitari deberent. Atque ut sententiam suam aliis facilius approbaret, sub specioso sancti Augustini nomine confinxit epistolam, vulgavitque: quam ad calcem hujusce voluminis integram referemus. Cæterum Gregorius Turonensis antistes religionem dierum, qui a festo sancti Martini ad Christi Natale interjacent, nobis suggerit in lib. de Vitis Patrum cap. 15, ubi ait Senocum reclusum ad se venisse, cui consilium dederit, ut ne perpetua se reclusione astringeret, sed tantum in Quadragesima, et in illis diebus, «< qui inter depositionem sancti Martini ac dominici Natalis solemnitatem habentur. >> 7. Ex his omnibus conjicio sex illas numericas notas pro totidem officiis, quæ in Lectionario nostro desiderari diximus, repetendas esse a festo sancti Martini : quo ex tempore apud Gallos religio Adventus, id est præparatio ad Natale Domini, initium ducebat. Certe Missale Ambrosianum, anno 1560 editum, incipit a vigilia sancti Martini; ac recentius anni 1669 ab Adventu. Itaque verisimillimum est Lectionarium nostrum itidem incœpisse a festo sancti Martini, in quem major erat Gallorum, quam exterorum devotio. Deinde forsan sequebatur officium de sancto Andrea; postea quædam officia pro Adventu, de quo duæ missæ habentur in Missali Gothicogallicano, fortasse repetendæ, quando res exigebat. Nam et missæ dominicales post Pentecosten hoc modo repetendæ erant, siquidem unica in Lectionario nostro, sex in Missali Gothico, et sex in Mozarabico tantum assignantur. Quanta pietate Natale Domini prævenirent majores nostri, docet canon 9 concilii Matisconensis primi, statuentis: Ut a feria sancti Martini usque ad Natale Domini, secunda, quarta, et serta Sabbati, id est hebdomadæ, 102 jejunetur, et sacrificia quadragesimali debeant ordine celebrari. Atque ob hanc causam jejunium quatuor temporum in mense decimo institutum tradit Egbertus Eboracensis antistes in Dialogo, « nempe propter advenientem venerabilem solemnitatem Domini nostri Jesu Christi ut unusquisque fidelis præparet se ad communionem corporis et sanguinis Christi cum devotione sumendam. Quod et gens Anglorum, inquit, semper in plena hebdomada ante Natale Domini consuevit, >> scilicet jejuniis, solitudini, et aliis piis operibus vacando. Hæc de Adventu Domini præmittere operæ pretium duximus ad supplendum ea quæ ex avulsis foliis in Lectionario nostro desunt, id est quaterniones omniuo septem: siquidem primus e reliquis numero 8 notatur. 7. Quod attinet ad solemnitates et sanctorum festivitates quæ in Gallia quondam celebrabantur, certus earum numerus ex Lectionario nostro ad amussim iniri non potest, tum quia pro locis hic numerus variabat, tum quia Lectionarium integrum non habemus. Omnino hæ sunt quæ in eo assignantur : Nativitas Domini, et festa sancti Stephani, sancti Joannis Evangelistæ, atque Innocentium, Circumcisio, festum sanctæ Genovefæ, Epiphania, festivitas sanctæ Mariæ, Cathedra sancti Petri, Pascha, Ascensio, Pentecostes, festivitas sancti Joannis Baptistæ, festum apostolorum Petri et Pauli, Passio sancti Joannis Baptistæ, deinde commune martyrum et confessorum. Præter hæc assignantur officia pro Dominicis tam post Epiphaniam, quam post Cathedram sancti Petri; deinde pro Quadragesima, et pro Dominicis post Pascha; pro triduo Rogationum, et pro Dominica post Pentecostem; denique missæ quædam de Ecclesiæ dedicatione, ordinationibus ministrorum sacrorum, pro mortuis, pro itinerantibus, 103 decimis, et fructibus novis. Videamus an in Gallia per id temporis hæc fuerit festorum raritas et dispositio. 8. Majores solemnitates ubique uniformi ritu observabantur, nempe Nativitas Domini, Pascha, et Pentecostes ; et tres aliæ minus precipuæ, Epiphania, Ascensio, et Natalis sancti Joannis Baptistæ : quas omnes enumerat concilium Agathense ineunte sæculo vi celebratum. Concilium vero Aurelianense primum paulo post iisdem festis addit triduum Rogationum, qui dies non tam festi, quam pœnitentiales censendi sunt. Cathedram sancti Petri agnoscit eodem sæculo concilium Turonense II. At plures festivitates enumerat Perpetuus ejusdem urbis sæculo v episcopus apud Gregorium sub finem libri x, ubi vigilias instituit aliquando in ecclesia (sic absolute majores seu episcopales ecclesiæ dicebantur), aliquando in basilicis. Hæc vero festa sunt: Natalis Domini, Epiphania, Resurrectio, v Kal. Aprilis, et præter eam Pascha, quod mobile erat; PATROL. LXXII. 6 |