mus vos bene ordinare, si populo, senatui, clero A proposuit similitudinem: Aliquando ut ipse fieret im

pacem integram reddatis. Quod si minime feceritis, ostendetis vos uni parti favisse. Nullius ergo personam ante oculos habeatis: quamvis si vobis aliquis violenter vellet quæ injusta sunt imponere, missis rebus vestris justitiam custodire debeatis. Nam multi et vestræ et nostræ regionis episcopi propter Dei causas, et de Ecclesiis et de rebus suis jactati sunt, et tamen vivunt. Ego non solum impono, sed etiam rogo, ut faciatis quæ Deus præcepit, et quæ legistis in Evangelio et Apostolo. Si autem discutitis causam, vel sub aliquo colore melius causam judicatis. Si autem indiscussam dimiseritis, datis exemplum sacerdotibus omnino male conversandi. Hæc cum diceret,

perator, Aspari a senatu dicebatur; qui tale fertur dedisse reponsum : Timeo ne per me peccandi consuetudo in regno nascatur. Ita dico et modo, ne irascantur sancti Patres nostri, ne per eos, cum non discusserint et ita judicaverint, consuetudo peccandi omnibus sacerdotibus generaliter fiat. Item si voluerit discutere causam, ut securus egrediatur, Arigernus, Gudila, et Bedeulphus sacramenta ei præstabunt. De area vero vel de domo Lateranensi, prout judicatum fuerit, eidem synodus reddat. De vindicta, quæ sperant discussionem si eis placuerit, aut ipsi vindicent aut quos deputemus legibus exsequantur culpas ".

a Locus hic depravatus sic restituendus est ex Cod. Colbert. Ballerinis indicantibus: aut ipsi vindicent, aut nos deputemus, qui legibus exsequantur culpas.

THEODORICI, GOTHORUM REGIS,

PRÆCEPTIO QUARTA,

Sive lex data a gloriosissimo rege Theodorico [Thiederico] contra illos sacerdoles, qui substantiam Ecclesiæ jure directo aut vendere, aut donare præsumunt.

Domitori orbis, præsuli et reparatori libertatis, se- B enim frustrari sola pontificis voluntate vel cleri penatui urbis Romæ, Flavius Theodoricus Rex.

Pervenit ad nos, patres conscripti, de ecclesiæ missa utilitate suggestio, et nostræ mansuetudinis grata sacri cœtus vestri ordinatio corda pulsavit. Et licet post venerabilem synodum ad hujusmodi decreta vestri sufficiat ordinatio sola judicii, tamen pro vestra hujusmodi præsentibus oraculis dedimus consolatione responsum ; ut nulli fas sit Ecclesiæ cujuslibet antistiti sub qualibet alienatione de proprie tate contractus usum fructum plane suum cui salva voluerint [Al., voverint] æquitate præstabunt. Neque

regrinis debita omnibus vel statui Ecclesiæ res delata. Quid enim tam profanum, quam ut hac largientis parte violetur arbitrium? Dum quod ad ecclesiam quisque voluit pertinere, privatæ [prave] sive vindicent per usufructuariæ personæ contractum. Ergo si quis scelestis ausibus interdicta præsumpserit, et ultra usumfructum retinere cupit, episcopo vel clero largiente, alienata res protinus cum fructibus a venerando præsule vindicetur. Et cætera. Data v Idus Martias Ravenna, Venantio v. c. consule (anno Christ. 507).

IV.

ATHALARICUS, AMALASUINTHA, THEODATUS, VEL THEODAHADUS, VITIGES.

(Horum pietatis et fidei varia monumenta exstant apud Cassiodorum, in Variarum libris VIII, IX et X. Legesis præsertim libri vin epist. 8, 24, 33 [Patrol. tom. LXIX, col. 739, 757, 763]; libri 1x epist. 5, 15, 16 [Ibid., coll. 770, 778, 781]; libri x epist. 3, 15, 26, 34 [Ibid., coll. 798, 808, 945, 822].)

V.

CLODOVEUS,

REX FRANCORUM.

CLODOVEI REGIS PRÆCEPTUM AD EPISCOPOS
POST BELLUM GOTHICUM.

De captivis tum clericis, tum laicis, episcoporum arbitrio et testimonio relaxandis.

Dominis sanctis et apostolica sede dignissimis epi- C Enuntiante fama, quid actum fuerit vel præceptum scopis Chlotovechus rex. omni exercitui nostro, priusquam in patriam Gotho

fuerint approbati, apostolica cui volueritis arbitrii vestri est non negandum. Nam de his qui in pace nostra, tam clerici quam laici, subrepti fuerint, si veraciter agnoscitis, vestras epistolas de annulo vestro infra signatas sic ad nos omnimodis dirigatis, et a parte nostra præceptionem latam noveritis esse firmandam. Sic tamen populus noster petit, ut cuicunque epistolas vestras præstare fueritis dignati, cum sacramento per Deum, et benedictione vestra dicere non tardetis rem istam quæ poscitur veram esse, quia multorum varietates vel falsitates inventæ sunt, ut comprehendatur, sicut scriptum est: Perit justus cum impio (Genes. xvш). Orate pro me, domini sancti, et apostolica sede dignissimi papæ.

rum ingrederemur, beatitudinem vestram præterire A captivis laicis, qui extra pacem sunt captivati, et non potuit. In primo quoque de ministerio Ecclesiarum omnium præcepimus, ut ullus ad subripiendum in aliquo conaretur, neque de sanctimonialibus, neque de viduis, quæ in religione domini devotæ esse probarentur. Simili conditione et de clericis, vel filiis supradictorum, tam clericorum, quam viduarum, qui cum illis in domo ipsorum consistere videbantur. Idem et de servis ecclesiarum, quos de ecclesiis tractos per episcoporum sacramenta constiterit, præceptum est observare, ut nullus ex ipsis aliquam violentiam vel damnum pateretur. Quod ita ad integrum est agnoscendum, ut ex his supradictis, si aliquis vim captivitatis pertulisset, sive in ecclesia, sive extra ecclesiam, omnino sine aliqua dilatione reddendos esse præcipiamus. De cæteris quidem

Chlodacharius [Clotharius] rex Francorum omnibus B negotia causarum Romanis legibus præcipimus ter

agentibus b.

Usus est clementiæ principalis necessitatem provincialem vel subjectorum sibi [omnium] populorum provida sollicitus mente tractare, et pro quiete eorum quæcunque juste sunt observanda indita in titulis constitutione conscribere; quibus quantum plus fuerit justitiæ atque integritatis impensum, tantum pronius amor devotionis incumbit. Ideoque per hanc generalem auctoritatem præcipientes jubemus ut in omnibus causis antiqui juris norma [forma] servetur, et nulla sententia a quolibet judicum vim firmitatis obtineat, quæ modum legis atque æquitatis excedit. In parentum ergo successionibus quidquid legibus decernitur, observetur, omnibus contra impetrandi aliquid licentia derogata : quæ si quolibet C ordine impetrata fuerit vel obtenta, a judicibus repudiata, inanis habeatur et vacua. Si quis in aliquo ordine fuerit accusatus, non condemnetur penitus inauditus; sed si in crimine accusatur, et habita discussione fuerit fortasse convictus, pro modo criminis sententiam excipiat ultionis. Inter Romanos

Duo hujus constitutionis exemplaria vidimus: unum e monasterio Corbeiensi, quod in editione nostra secuti sumus; alterum e bibliotheca Tiliana quod fuerat olim monasterii Corbionensis, id est, Blesensis sancti Launomari * JAC. SIRM.

b Tilianus, omnibus comitibus. Item paulo post, sibi omnium populorum, et rursus, quæcumque justa sunt; et infra, incumbent. Item, et inanis habeatur. JAC. SIRM.

minari. Si quis auctoritatem nostram subreptitie contra legem elicuerit fallendo principem, non valebit. Si judex aliquem contra legem injuste damnaverit, in nostri absentia ab episcopis castigetur; ut quod perpere judicavit, versatim [Forte, vel statim, HARD.] melius discussione habita emendare procuret. Nullus per auctoritatem nostram matrimonium viduæ, vel puellæ, sine ipsarum voluntate præsumat expetere; neque per suggestiones subreptitias rapiantur injuste. Sanctimoniales nullos sibi in conjugium audeat sociare. Ut auctoritates cum justitia et lege competente in omnibus habeant stabilem firmitatem, nec subsequentibus auctoritatibus contra legem elicitis vacuentur; ut oblationes defunctorum ecclesiis deputatæ nullorum competitionibus auferantur, præsenti constitutione præstamus. Agraria, pascuaria, vel decimas porcorum, ecclesiæ pro fidei nostræ devotione concedimus; ita ut actor aut decimator in rebus ecclesiæ nullus accedat, ecclesiæ vel clericis nullam requirant agentes publici functionem, qui avi, vel genitoris, aut germani nostri im

c Hæc absunt a Tiliano. Ambigi autem hoc loco jure queat, si ad Clotarium I referatur constitutio, quemnam avum suum vocet, qui clericis immunitatem concesserit si ad Clotarium II, ecquem dicat germanum. JAC. SIRM.

munitatem meruerunt. Quæcunque ecclesiæ vel cle- A repetitione consurgat, possessione in possessoris ricis, aut quibuslibet personis, a gloriosæ memoriæ præfatis principibus munificentiæ largitate collata sunt, omni firmitate perdurent. Quidquid ecclesia, clerici, vel provinciales nostri, intercedente tamen justo possessionis initio, per triginta annos inconcusso jure possedisse probantur, in eorum ditione res possessa permaneat; nec actio tantis ævi spatiis sepulta ulterius contra legum ordinem sub aliqua

jure sine dubio permanente. Provideat ergo strenuitas universorum judicum, ut præceptionem hanc sub omni observatione custodiant; nec quidquam alium agere aut judicare, quam ut hæc præceptio secundum legum Romanarum seriem continet, vel sexus quarumdam gentium justa antiqui juris constitutione olim vixisse dignoscitur, sub aliqua temeritate præsumant.

VII.

CHILDEBERTUS,

REX FRANCORUM.

CHILDEBERTI, FRANCORUM REGIS,
CONSTITUTIO.

DE ABOLENDIS RELIQUIIS IDOLOLATRIÆ, ET DE SACRORUM DIERUM FESTIVITATIBUS CASTE

CELEBRANDIS.

(Ex Labbæi appendice tomi V.)

Epistola clementissimi et beati regis nostri Childeberti B de Evangelio, prophetis, vel Apostolo fuerit annundata per ecclesias sacerdotum, vel omni populo.

Credimus hoc, Deo propitio, et ad nostram mercedem, et ad salutem populi pertinere, si populus Christianus relicta idolorum cultura, Deo, cui integram promisimus fidem, in quantum inspirare dignatus fuerit, pure deservire debeamus. Et quia necesse est ut plebs quæ sacerdotis præceptum non ita ut oportet custodit nostro etiam corrigatur imperio, hanc chartam generaliter per omnia loca decrevimus mittendam, præcipientes ut quicunque admoniti de agro, ubicunque fuerint simulacra constructa, vel idola dæmonibus dedicata ab hominibus, facto non statim abjecerint, vel sacerdotibus hæc destruentibus prohibuerint, datis fidejussoribus non aliter discedant, nisi in nostris obtutibus præsen- C tentur. Qualiter in sacrilegos Dei injuria vindicetur, nostrum est pertractandum. Et quia fides nostra, ut verbum de altario a sacerdote faciente, quodcunque

a

tiatum, in quantum Deus dat intellectum, ad nos querimonia processit multa sacrilega in populo fieri, unde Deus lædatur, et populus per peccatum declinet ad mortem; noctes pervigiles cum ebrietate, scurrilitate, vel canticis, etiam in ipsis sacris diebus, Pascha, Natale Domini, et reliquis festivitatibus, vel adveniente die Dominico dansatrices per villas ambulare. Hæc omnia, unde Deus agnoscitur lædi, nullatenus fieri permittimus. Quicunque post commonitionem sacerdotum, vel nostrum præceptum, sacrilegia ista perpetrare præsumpserit, si servilis persona est, centum ictus flagellorum ut suscipiat jubemus; si vero ingenuus, aut honoratior fortasse persona est, districta inclusione digna. Sunt hi autem in pœnitentiam redigendi, ut qui salubria et a mortis periculo revocantia audire verba contemnunt, cruciatus saltem corporis eos ad desiderandam mentis valeat reducere sanitatem.

Dansatrices, hoc est saltatrices, verbo illo sæculo et hodie in Gallia usitato, inquit Holstenius.

VIII.

RECCAREDUS,

REX VISIGOTHORUM.

RECCAREDI REGIS

EDICTUM DE CONFIRMATIONE CONCILII TOLETANI.

Gloriosissimus et piissimus dominus noster Rec-D Universorum sub regni nostri potestate consistentium amatores nos suos divina faciens veritas,

caredus rex.

• Hard., ex Ms. : Universis sub regimine nostræ potestatis consistentibus. Amatores nos sui divina, etc.

nostris principaliter sensibus inspiravit, ut causa in- A ventur et maneant. Id est, primum, de observatione staurandæ fidei ac disciplinæ ecclesiasticæ, episcopos omnes Hispaniæ nostro præsentandos culmini juberemus. Præcedenti autem diligenti et cauta deliberatione, sive quæ ad fidem conveniunt [pro fide vera faciunt], seu quæ ad morum correctionem respiciunt; cum enim sensus maturitate et intelligentiæ gravitate constant esse digesta, nostra proinde auctoritas id omnibus hominibus ad regnum nostrum pertinentibus jubet, ut si qua definita sunt in hoc sancto concilio, habito in urbe Toletana, anno regni nostri feliciter quarto, nulli contemnere liceat, nullus præterire præsumat; capitula enim quæ nostris sensibus placita et disciplinæ congrua a præsenti conscripta sunt synodo, in omni auctoritate, sive clericorum, sive laicorum, sive quorumcunque omnium obser

priorum canonum; alterum, de symbolo proferendo a populis in ecclesia (Vid. Mansi Con. t. IX, col. 993). Has omnes constitutiones ecclesiasticas, quas summatim, breviterque perstrinximus (sicut plenius in canone continentur) manere perenni stabilitate sancimus. Si quis vero clericus, aut laicus harum sanctionum obediens esse noluerit [obediens observator esse noluerit, superba fronte majorum statutis repugnans]; si episcopus, presbyter, diaconus, aut clericus fuerit, ab omni concilio excommunicationi subjaceat; si vero laicus fuerit, et honestioris loci persona est, medietatem facultatum suarum amittat, fisci juribus profuturam; si vero inferioris loci persona est, amissione rerum suarum multatus in exsilio deputetur. Sequuntur subscriptiones."

IX.

SIGEBERTUS,

REX FRANCORUM.

AD SIGEBERTUM REGEM

EPISTOLA CONCILII PARISIENSIS,

ANNO CHRISTI 573 HABITIa.

Ut Promoti causam non defendat.

Domino gloriosissimo, atque sanctæ Ecclesiæ ca- B tam obscena et Ecclesiæ universæ contraria consentholicæ filio, Sigeberto regi, Sapudus, Philippus, Priscus, Constitutus, Laban, Felix, item Felix, Germanus, Lucretius, Clementinus, Syagrius, Gallomagnus, Optatus, Salonius, item Salonius, Quinidius, Promotus, Silvester, Genesius, Polemius, Palladius, Victor, Sagittarius, Aunacharius, Hesychius, Claudianus, Desiderius, Heraclius, Tetradius, Pappolus, Licerius, et Leudobaudis, episcopi.

Quantum ineffabili gaudio synodali concilio nuntiatur, quandoquidem a catholico principe res nova pro dilectione Christi concipitur, tantum lamentabile exsecrandumque censetur, cum in Ecclesia sancta. contra Deum et contra canonum disciplinam dissensio generatur. Nuper etenim non absque conniventia gloriæ vestræ, sicut credimus, evocati Parisios ve-C nientes,novam inauditamque ordinationem in Castro Dunensi, parochia denique Carnotina, factam fuisse cognovimus. Quam rem licet vix credere possumus cum consensu gloriæ vestræ fieri potuisse, tamen si cujuscunque prava suggestione præventi, in hac

a Id ipsum videtur, cujus a Gregorio Turonensi lib. IV, cap. 41, fit mentio his verbis: «Cum autem, inquit, contentio inter Guntramnum et Sigebertum reges verteretur, Guntramnus rex apud Parisios omnes episcopos regni sui congregat, ut inter utrosque, quid veritas haberet, ediscerent, etc. SIRMONDUS.- Cum in Gallia bellum civile recrudesceret, Guntramnus rex procreaverat ut Parisiis concilium celebraretur, si forte per sanctissimos episcopos res absque bello componi posset. Verum ubi semel res armis agi cœpta fuit, ecclesiasticæ leges omnino siluerunt. Ait Gre

sistis, ab hujusmodi scandali defensione sinceritatis vestræ conscientiam expietis, quia satius est ut ille qui ambitionis instinctu rem tam nefariam dolosa ambitione competit, per satisfactionem pœnitentiæ reatum suum abluere compellatur, quam vestra puritas (quod avertat Divinitas) hujus facinoris contagione maculetur. Et quia nobis necesse fuit ut juxta canonum constituta personæ temerariæ deberet præsumptio coerceri, ideo salutis obsequium digno in Christo officiositatis et reverentiæ cultu præbentes, poscimus ut vos, quos Deus et culmine præcipuos et sinceritate præclaros esse præcepit, non quocumque, aut quorumcunque temerato concilio ad defensanda hujusmodi scandala misceatis, quia Deum sufficit nosse, vos nequaquam penitus velle contra vos divinam iracundiam promoveri. Annis multis gloriam regni vestri potentia divina cum omni felicitate conservet, domne gloriosissime, et præcellentissime domne.

Sequuntur subscriptiones.

gorius de gestis Francorum lib. IV cap. 47 et 48, his
temporibus accidisse ut Chilpericus per filium suum
Theodobertum Turonensibus, Pictaviensibus, atque
aliarum civitatum ecclesiis magnam cladem intulerit.
Hanc ille paucis perstringens, sic ait: «< Vastat,
evertit, ecclesias incendit, ministeria detrahit, cle-
ricos, interficit, monasteria virorum dejicit, puellas
deludit, et cuncta devastat; fuitque illo tempore pe-
jor in ecclesiis gemitus, quam tempore persecutoris
Diocletiani.» (Vide Baronium, anno 576.)
SEV. BINIUS.

RERUM ET VERBORUM

QUÆ IN LIBRIS DE LITURGIA GALLICANA CONTINENTUR.

(In hoc indice citantur numeri in textu crassiori charactere a nobis expressi.)

Benedictinus cursus, 381.
Benedictiones variæ, 301 et seqq.
Benedictiones novarum frugum, 161,
162. Benedictio ceræ, id est cerei pa-
schalis, Augustino tributa adhuc dia-
cono, 140 et seqq., 241. Alias Leoni,
Arausicani concilii canon explica- ibid. Benedictio lucerna, ibid. Bene-
tur, 47.