CAP.

27. De Criminibus, Excusationibus, et Extenuationibus 28. De Pœnis et Præmiis

29. De iis Rebus quæ Civitatem labefactant

30. De Officio Summi Imperii

31. De Regno Dei naturali

PARS TERTIA. DE CIVITATE CHRISTIANA.

32. De Politicæ Christianæ Principiis

265

33. De Numero, Antiquitate, Scopo, Authoritate, et Interpretibus Librorum Sacrorum

270

34. De Significatione quam habent in Scripturis Sacris Vocabula Spiritus, Angelus, Inspiratio

280

38. De Significatione quam habent in Scripturis Sacris Vocabula Vita Æterna, Infernum, Salvatio, Mundus Venturus, et Redemptio

320

39. De Significatione quam habet in Scripturis Sacris Vocabulum Ecclesia

335

40. De Jure Regni Dei in Abrahamo, Mose, Summis Sacerdotibus, et Regibus Judææ

338

41. De Servatoris nostri benedicti Officio

349

42. De Potestate Ecclesiastica

. 357

43. De iis quæ ad Receptionem in Regnum Cœlorum sunt necessaria

434

PARS QUARTA. DE REGNO TENEBRARUM.

44. De Tenebris Spiritualibus a non recta Interpretatione Scrip

turarum

449 45. De Dæmonologia, aliisque Reliquiis Religionum Ethnicarum 475 46. De Tenebris a vana Philosophia, et Traditionibus fabulosis. 489 47. De Lucro ab hujusmodi Tenebris, quid sit et quibus accrescat 503

AD NOBILISSIMUM VIRUM

DOMINUM

FRANCISCUM GODOLPHINUM,

EQUITEM ORDINIS BALNEORUM.

FRATRI tuo Sidneo Godolphino, nobilissime Domine, quantum placuerint studia mea; quantum ille authoritate judicii sui apud viros bonos me ornaverit ; quanto denique durissimis temporibus beneficio me adjuverit, ipse nosti. Commemoro autem, non ut favorem amicorum virtutem faciam meam, sed quia virorum excellentium, qualis ille erat, dilector testimoniis. Excelluit enim vir ille virtute omni quam postulat aut cultus divinus, aut commodum patriæ, aut societas civilis, aut amicitia singularis; pius erga Deum, eruditus ad pacem, fortis ad bellum, in congressibus jucundus, in amicitiis firmus. Honoris igitur et gratitudinis causa erga illum et devotionis erga teipsum, tractatum hunc de Potestate Civili et Ecclesiastica humiliter tibi offero dedicoque. De illis, qui doctrinæ quam continet favere videbuntur, homines nostri quid sensuri sint, ut nunc sunt tempora, incertum est. Nam inter mucrones pugnantium de potestate summa non facile est incedere sine vulnere. Causam tamen cur pars utravis succenseret mihi, nullam video. Quid enim facio, praeterquam

quod potestatem civilem, quam quicunque possidebit maximam esse volet, quantum possum magnifico? Neque de jure hominum, sed de jure simpliciter disputo. Quemadmodum anseres quondam capitolini ad scandentium strepitum, tantum clango. Displicebit etiam fortasse non paucis, quod loca quædam Scripturæ Sacræ aliter interpretari ausus sim, quam ab aliis explicari soleant. Id quod non modo, in ordine ad opus institutum, necessario feci, quia loca illa potestatem civilem oppugnantia quasi inimicorum moenibus civitatis, quam obsident, admotæ turres sunt; sed etiam ne quid contra doctrinam ecclesiæ nostræ publicam scriberem, (dissentire enim a singularibus licitum est), diligenter cavi. Sin neque ad hæc mitescant reprehensores mei, teipsum tamen recte et facile excusabis. Dices enim, si vis, hominem esse me, qui mea amem et quicquid dicam verum esse putem, quod fratrem tuum coluerim et te colam, eoque fretus inconsulto te subscripserim

Servus tuus humilime devotus

THOMAS HOBBES.

INTRODUCTIO.

NATURAM, id est, illam, qua mundum Deus condidit et gubernat, divinam artem, eatenus imitatur ars humana, ut possit inter alia producere artificiale animal. Cum enim vita nihil aliud sit quam artuum motus, cujus principium est internum in parte aliqua corporis principali, quid obstat quo minus dicamus automata omnia, sive machinas omnes quæ ab elastris rotulisque intus dispositis motum habent, ut horologia, in seipsis, habere etiam artificialem vitam? Quid est cor nisi elastrum, quid nervi nisi chordæ, quid articuli nisi totidem rotulæ motum, qualem voluit artifex, toti corpori impertientes? Neque animal tantum imitatur ars, sed etiam nobilissimum animalium, hominem. Magnus ille Leviathan, quæ civitas appellatur, opificium artis est et homo artificialis, quanquam homine naturali, propter cujus protectionem et salutem excogitatus est, et mole et robore multo major. In quo is, qui summam habet potestatem, pro anima est, corpus totum vivificante et movente; magistratus et præfecti, artificiales

VOL. V.

B

artus: præmia et pænæ summæ potestati appensæ, et a quibus membra ad suum cujusque opus perficiendum incitantur, nervi sunt, qui idem faciunt in corpore naturali: divitiæ singularium hominum sunt pro robore: salus populi, pro negotio: consiliarii, per quos ea quæ cognitu necessaria illi sunt suggeruntur, pro memoria sunt: æquitas legesque pro artificiali ratione: concordia sanitas est seditio, morbus: bellum civile, mors. Postremo pacta, quibus partes corporis hujus politici conglutinantur, imitantur divinum illud verbum fiat sive faciamus hominem, a Deo prolatum in principio cum crearet mundum.

Hominis hujus artificialis naturam describens, considerabo:

1. Materiam ejus et artificem, id est, hominem: 2. Quo modo et quibus pactis factus est; quæ jura, quæ potestas sive authoritas ejus est; et in quo residet potestas summa:

3. Quid est civitas Christiana:

4. Quid est regnum tenebrarum.

Quod ad primum attinet, permulti sunt qui sapientiam dicunt non legendo libros, sed legendo homines acquiri; et sententiæ huic consequenter illi, qui sapientiæ suæ nullum aliud specimen proferre possunt, valde sibimetipsis tunc placent, cum quantum profecerint inspiciendo, censuris in proximos contra charitatem patefecerint. Extat autem