Nitra obficie znajduje się na Podolu, siarka po innych prowincyach; mamże wspomnieć o wolach i koniach; prócz innych jarmarków, 30,000 wołów przypędzają na jarmark do Jarosławia i 7,000 koni. Jakiekolwiek bogactwa żyzność ziemi naszej sprowadzała do kraju, wszystkie zamiast dzielenia się na małe strumyki i zażywiania ogólnego mieszkańców przemysłu, tocząc się potokami w ręce możnej szlachty, znów od niej za zbytkowe wypływały przedmioty. Swieciły się złotogłowiem, makatami i drogiemi puhary, domy możnych, kwitnęły jeszcze miasta, lubo już Żydzi oblazić je zaczynały, lecz pogrążały się w ubóstwie chatki nędznych rolników. Trzeba było wnijść w gmachy możnych, by widzieć polskie bogactwa; po wsiach już srogie niewoli oznaki. Takie są skutki rozległych własności i niewyzwolenia ludzi; tysiąc włok w jednem ręku, połowy tej nie przyniosą korzyści, któreby przyniosły, gdyby na małe podzielone własności lub czynsze, przez wolne ręce wyrabianemi byly. Już król Ludwik dokupując się dla córek korony polskiej, dwa tylko grosze czeskie za znak poddaństwa zostawując od lana, uwolnił szlachtę od wszelkich innych podatków; pod powolnemi Jagiełły, wyłamał się stan szlachecki ze wszelkich poborów danin, powinności i ciężarów publicznych; ilekroć okoliczności wymagały by skarb zasilić, stanowiono podatki na miasta, włościan i Żydów, podwyższano od kupców cła, czopowe, pogłówne etc. etc., wszystkie w konstytucyach poborowe uniwersaly, uwalniają szlachtę od przyczyniania się z innymi do potrzeb publicznych 1). Długo królowie, a pod nimi podskarbiowie zawiadywali publicznemi dochody; choć nieraz czytamy w dzie 1) Ten niesprawiedliwy sposób wyłączenia jednej klasy mieszkańców od dzielenia z innymi ciężarów publicznych, nietylko u nas, ale we wszystkich innych krajach miał miejsce. We Francyi aż do samej rewolucyi, szlachta nic nie płaciła; w Moskwie do dziś dnia prócz prowincyj oderwanych od Polski, bojary uwolnione są od wszystkich podatków. jach, że liczbę nakazano im czynić, mało co światła zostało się nam o ogóle dochodów krajowych. Znaleziony w rękopiśmie jednym generalny komput podatków koronnych, w roku 1635 i 1636 uczyniony na sejmie warszawskim, jako rzecz wielce ważną, w poniższej nocie umieszczam 1). Pobór jeden uczyni 206,061 złotych. Podymne uczyni 424,233 złotych. Czopowe uczyni 610,350 złotych. Kwarta uczyni 160,004,409 fl. 28. Skład na wina 80,000 złotych 2). Czwarty grosz piędziesiąt i dwa tysięcy złotych ewaty wielkopolskiej i małopolskiej, uczyni 64,000 500 fl. kurfirsztowskich 60,000. Summa tego wszystkiego procentu, to jest czopowego, podymnego poboru kwart. składowego, czwartego grosza ewatym kurfirsztowskich, facit 1,674,053 złotych 28 groszy. Rachunek skarbowy na wolnym sejmie warszawskim uczyniouy, poborów, podymnego, czopowego, in anno 1636. Jeneralny komput podatków rzeczypltej, in anno 1635 kompu towany na sejmie warszawskim. 2) Złoty w roku 1635 dzisiejszych zł. 4 gr. 15. Stósowania poborów do podymnych: W województwie kujawskiem uczyni pobór jeden fl. 4,580 Podymne jedno .fl. 41,105 poborów 18, a zostanie nadto fl. 230. W województwie ruskiem w ziemi wowskiej, uczyni pobór jeden fl. 5,925. Podymne jedno, do dwojga trzeba poborów 7. W ziemi przemyskiej uczyni pobór jeden fl. 9,600. fl. 19,730, ergo do dwojga podymnego trzeba poborów cztery, a nie będzie dostawało fl. 106. W ziemi sanockiej pobór jeden fl. 3,729. fl. 6,741, ergo do dwojga podymnego trzeba poborów cztery, a jeszcze zostanie fl. 2,800. W ziemi halick. uczyni pobór jeden. fl. 1,225. fl. 1,412, ergo do dwojga podymnego trzeba poborów 28, a zostanie fl. 2,396. W ziemi chełmskiej uczyni pobór jeden fl. 4,568. fl. 10,360, ergo do dwojga podymnego trzeba poborów pięć, a zostanie fl. 1,640. W województwie wołyńskiem pobór jeden uczyni fl. 14,533. Podymne jedno fl. 54,459, ergo trzeba do dwojga podymnego poborów 7, a zostanie nadto fl. 1,303. W województwie podolskiem pobór jeden uczyni fl. 4,030. Podymne jedno fl. 25,502, ergo trzeba do dwojga podymia poborów 12, jeszcze nie dostaje fl. 2,244. W województwie bracławskiem pobór jeden czyni fl. 2,525. Podymne jedno. fl. 31,288, |