De consecrenda ecclesia. Ex concilio Wormatiensi. A quid largitus fuerit ecclesiæ, neque de decimis et XXIII. (Concil. Bracar. 11, c. 5; concil. Wormat. c. 3; BURCHARD. lib. I, c. 37.) Placuit, quoties ab aliquo fidelium ad consecrandas ecclesias episcopus invitatur, non quasi ex debito munus aliquod a fundatore requirit; sed si ipse quidem aliquid ex suo voto obtulerit, non respuat. Attamen unusquisque episcopus meminerit ut non prius dedicet ecclesiam, nisi antea dotem basilicæ et obsequium ipsius per donationem chartulæ confirmatum accipiat. Nam non levior est istius temeritas, si sine luminaribus vel sine substantiali sustentatione eorum qui ibidem servituri sunt quam si domus privata consecretur 41 ecelesia (186). De libertate ecclesiarum. Ex Capitularibus, XXIV. (Lib. 1 Capitular., c. 91; BURCHARD. lib.in, c. 52; WALTER. Aurelian. c. 9.) Sancitum est ut unicuique ecclesiæ unus mansus integer absque ullo servitio attribuatur, et presbyteri in eis constituti non de decimis, nec de oblationibus fidelium, non de domibus, neque de atriis, vel hortis juxta ecclesiam positis, neque de præscripto manso aliquo servitium faciant præter ecclesiasticum. Et si aliquid amplius habuerint, inde senioribus suis debitum servitium impendant. De termino ecclesiarum. Ex eodem, capite 117. (Lib. 1 Capitular. c, 155.) Ut terminum habeat unaquæque ecclesia de quibus villis decimas recipiat. De novis ecclesiis. Cap. 87. XXV. (Lib. 1 Capitular., c. 93.) Statutum est de villis novis et ecclesiis novis ibidem noviter in eis constitutis ut decimæ de ipsis villis ad easdem ecclesias conferantur. Item ex eodem, cap. 5. XXVI. (Capitulare Caroli M. ad Salz, c. 5; BURCHARD. lib. III, c. 7.) Quicunque voluerit in sua proprietate ecclesiam ædificare, cum consensu et voluntate episcopi in cujus parochia fuerit, licentiam habeat. Verumtamen omnino providendum est ut aliæ ecclesiæ antiquiores propter hanc occasionem suam justitiam aut decimam non perdant, sed semper ad antiquiores 42 ecclesias persolvatur. Item de manso ecclesiæ. Ex eodem capitulari. XXVII. (Lib. v. Capitular., c. 45.) De uno manso ad ecclesiam dato, de quo aliqui homines contra statuta sibi servitium exigunt, quicunque pro hac causa accusatus fuerit, comes vel missi hoc quod inde subtractum est presbyteris cum sua lege restituere faciant. De eadem re. Ex synodo Meldensi, capite 63. XXVIII. (Concil. Meldense, c. 63.) Secundum canonicam auctoritatem et constitutionem domini imperatoris Lodouvici, de agro ecclesiastico et manso ac mancipiis, quæ ipse in suis Capitulis constituit, vel si quilibet pro loco sepulturæ ali B (186) Vide libш Legum Longob., tit. 1, cap. 45. C D oblationibus fidelium quemquam presbyterorum aliquem censum persolvere cogat, ne quisquam cujuslibet ordinis aut dignitatis exinde quidquam subtrahat et redhibitionem quamcunque exigat temporalem. Quod si fecerit, communione usque ad satisfactionem privetur, et regia potestate hoc emendare legaliter compellatur. Item de privilegio ecclesiarum. XXIX. (Concil. Arelat. vi, c. 20; lib. 1 Capitular. c. 36; BURCHARD. lib. III, c. 9.) Ut ecclesiæ antiquitus constitutæ nec decimis nec ulla possessione priventur, ita ut novis oratoriis tribuatur. 43 De ecclesiis vel altaribus ambiguis, et ut superfluo altaria de ecclesia abjiciantur, cap. 65. XXX. (Lib. 1 Capitular., c. 151; BURCHARD. lib. ni, c. 10.) Ecclesiæ vel altaria quæ ambigua sunt de consecratione consecrentur, et superflua altaria destruantur de ecclesia. De honore ecclesiastico, cap. 142. XXXI. (Lib. I Capitular., c. 148.) Ut episcopi prævideant quem honorem presbyteri pro ecclesiis suis senioribus tribuant. Quod omnium ecclesiarum dotes ad episcopum pertineant. Ex concilio Toletano, capite 19. XXXII. (Concil. Tolet. in, c. 19; lib. vп Capitular. c. 213. BURCHARD. lib. m, c. 20.) Multi contra canonum constituta sic ecclesias quas ædificaverunt postulant consecrari, ut dotem quam ecclesiæ contulerunt, ad episcopi ordinationem non pertitinere censeant.Quod factum et in præteritum displicet, et in futuro prohibetur, sed omnia secundum consuetudinem antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant (187). Unde ecclesiæ debeat restaurari et episcopo obsequium exhiberi. Ex epistola Gelasii papœ. XXIII. (Decreta Gelas. c. 27; lib. và Capitular., c. 290; RICULF. c. 11; BURCHARD. lib. m, c. 137.) Quatuor autem tam de reditu quam de oblatione fidelium, prout cujuslibet ecclesiæ facultas admittit, sicut dudum rationabiliter est decretum, convenit fieri portiones: quarum una sit pontificis, altera clericorum, pauperum tertia, quarta fabricis applicanda; 44 de quibus, sicut sacerdotis intererit, sic clericus ultra delegatam sibi summam nihil insolenter noverit expetendum. Ea vero quæ ecclesiasticis ædificiis attributa sunt, huic operi veraciter prærogata locorum doceat instauratio manifesta sanctorum, quia nefas est si, sacris ædibus destitutis, in lucrum suum præsul impendia his designata convertat. De eadem re. Ex epistola Simplicii papæ, cap. 2. XXXIV. (Decreta Simplicii, c. 2.) De reditibus Ecclesiæ vel oblatione fidelium sola episcopo ex his una portio remittatur, duæ ecclesiasticis fabricis et erogationi peregrinorum et pauperum pro (187) Vide lib. vi Capitul., cap. 69. futuræ, ultima clericis pro singulorum meritis di- A et ubi negligentia inventa fuerit, episcopali auctovidatur. De honore ecclesiæ Dei. Ex Capitulis synodalibus, tit. 69. XXXV. (Lib. 1 Capitular., c. 71.) Placuit nobis. admonere ut unusquisque episcopus videat super suam parochiam ut ecclesia Dei suum habeat honorem, simul et altaria secundum suam dignitatem venerentur, et non sit domus Dei et altaria sacrata pervia canibus, et ut vasa sacrata Deo in magna veneratione habeantur, et ut sacrificia sanctificata cum magna diligentia ab eis colligantur qui digni sunt. Ilem de restauratione ecclesiarum Dei. Ex Capitulis Ludouvici imperatoris, cap. 40. XXXVI. (Lib. IV Capitular., c. 40.) De opere vel restauratione 45 ecclesiarum comes et episcopus sive abbas una cum misso nostro, quem ipsi sibi elegerint ad hoc, considerationem faciant, ut unusquique eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere dignoscitur. Similiter et vassi nostri aut in commune tantum accipiant operis quantum rerum ecclesiasticarum habent, vel unusquisque per se juxta quantitatem quam ipse tenet. Aut si inter eos convenerit ut pro opere faciendo argentum donent, juxta æstimationem operis in argento persolvant; cum quo pretio rector ecclesiæ ad prædictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit. Et qui nonas et decimas dare neglexerit, primum quidem illas cum lege sua restituat, insuper et bannum nostrum solvat, ut ita castigatus caveat ne sæpius iterando beneficium amittat. De eadem re. Item ex Capitulis, tit. 22. XXXVII. (Lib. II Capitular., c. 22.) De operibus in restauratione ecclesiarum, sive in faciendo, sive in redimendo, episcopalis potius sequatur voluntas. Nullatenus tamen remaneat quin, sicut a nobis sæpe jussum est, hoc aut illud partibus eeclesiarum persolvatur. Et hoc omnibus notum sit, quia quicunque negligenter exinde egerit, et coram nobis exinde negligens repertus fuerit, illud volumus omnino ut subeat quod in nostro capitulari de hac re communi consultu fidelium nostrorum ordinavimus. 46 De locis dudum sacris. Ex eodem Capitulari, capit. 54. XXXVIII. (Lib. IV Capitular., c. 53.) De locis jam dudum sacris et nunc spurcitia fœdatis, ut juxta possibilitatem in antiquum statum reformentur. De ecclesiis destructis. Ex eodem, cap. 3. XXXIX. (Lib. v Capitular., c. 144; lib. m Leg. Longob., tit. 1, c. 47.) De ecclesiis destructis, ut episcopi et missi inquisitionem faciant utrum per negligentiam aut impossibilitatem destructa sint; (188) Caput istud non exstat in codice Reginonis. B C D ritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant. Si vero per impossibilitatem contigit, ut aut plures sint quam necesse sit, aut majoris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint, episcopus modum inveniat, qualiter congrue emendari et consistere possint. De eadem re. Ex Capitulis synodolibus Caroli Junioris, cap. 62. XL. (Capit. Caroli Calvi, tit. 6, c. 66.) Servi ecclesiarum quibuscunque potestatibus subditi, unde melior consuetudo vel devotior commendatio ex tempore et jussione domni Ludouvici vel certe domni Caroli, seu etiam Pippini, non existit, saltem viginti diebus in anno eidem ecclesiæ ad reficiendas ipsius ruinas absque molestia servire sinantur. Ubi autem et amplior commendatio et melior consuetudo inde haberetur, pro hac nostra necessitudinis consideratione non decidat. 47 Item de eadem re. Ex Capit. Ludouvici XLI. Ne vero ecclesiæ presbyteris commissæ in restauratione aut in luminaribus juxta possibilitatem rerum ab illis negligantur vestra nihilominus invigilare debet solertia. Et sicut alios prohibetis ne de mansis ad ecclesiæ luminaria datis aliquid accipiant, sic et vos et vestri archidiaconi de eisdem mansis nihil accipiendo, aliis exemplum præbeatis. Sed potius ad id quod data sunt servire concedantur; ut totum, sicut dictum est, in restauratione ecclesiarum et luminaribus vestra auctoritate et studio cedere possit. De decimis. Cap. 162. XLII. (Lib. 1 Capitular., c. 149.) Ut decima in postestate episcopi sint, qualiter a presbyteris dissipentur. De eadem re. Ex cap. 157. XLIII. (Lib. 1 Capitular., c. 163.) Ut qui ecclesiarum beneficia habent, nonam et decimam ex eis ecclesiæ cujus res sunt donent; et qui tale beneficium habent, ad medietatem laborent, et de eorum portione proprio presbytero decima do nent. De eadem re. XLIV. Novalia rura, quæ juxta cultos agros fiunt, ecclesiæ antiqua decimentur. Et si ultra milliaria quatuor vel quinque in saltu quælibet digna persona aliquod novale collaboravit, ibidemque cum sui episcopi consensu ecclesiam construxerit, post consecrationem 48 ecclesiæ provideat presbyterum, ejusque conductu de eodem elaboratu decimas eidem ecclesiæ conferat (188). Item de nonis et decimis. Ex eodem, cap. 36. XLV. (Concil. Cabilon. 11, c. 19; lib. u Capitular., c. 38.) Qui decimas post creberrimas admonitiones et prædicationes sacerdotum dare neglexerint, excommunicentur. Juramento, vero eos constringi A contemnendo dimittunt, atque clericos fame et nolumus, propter periculum perjurii. Item de nonis et decimis. Ex eodem, cap. 21. XLVI. (Lib. 1 Capitular. c. 21). De nonis quidem et decimis, unde et genitor noster et nos frequenter et in diversis placitis admonitionem fecimus, et per Capitularia nostra qualiter hæc observentur ordinavimus, volumus atque jubemus ut de omni collaboratu et de vino et feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persolvatur. De nutrimine vero pro decima, sicut hactenus consuetudo fuit, ab omnibus observetur. Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere velit, in sua potestate maneat, juxta quod ei et illi qui hoc persolvere debet convenerit. Item de nonis et decimis. Ex eodem. cap. 5 lib. v. XLVII. (Lib. 1 Capitular. c. 145). De his qui nonas et decimas jam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt, volumus ut per misSOS 49 nostros constringantur, ut secundum consuetudinem priorem solvant unius anni nonam et decimam cum sua lege, et insuper bannum nostrum. Et hoc eis denuntietur, quod quicunque hanc negligentiam iteraverit, beneficium unde hæc nona et decima persolvi debuit amissurum se sciat. Item de eadem re. Cap. 6. XLVIII. (Lib. v Capitular. c. 145); Addit. iv, c. 73). Quicunque decimam abstrahit de ecclesia ad quam per justitiam debet dari, et eam præsumptuose vel propter munera aut amicitiam vel aliam quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit, a comite vel a misso nostro distringatur, ut ejusdem decima quantitatem cum sua lege restituat. Item de eadem re. Cap. 7. XLIX. (Lib. v Capitular. c. 46; Lex Longobardor. lib. I, tit. 3, c. 8; BURCHARD. lib. III, c. 154). De decimis quas dare populus non vult nisi quolibet modo ab eo redimantur, ab episcopis prohibendum est ne fiat. Et si quis contemptor fuerit, inventus, ut nec episcopum nec comitem audire velit, si noster homo fuerit, ad præsentiam nostram venire compellatur, cæteri vero distringantur, ut inviti ecclesiæ restituant quod voluntarie dare neglexerunt. Item de eadem re. Cap. 9. L. (Lib. v Capitular. c. 147). De illis qui agros dominicatos propterea neglexerunt excolere utnonam et decimam exinde non persolvant, et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt, volumus ut de tribus annis ipsam annonam cum sua lege 50 persolvant. Et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc exstiterit, sub fide jussoribus ad palatium venire compellatur. Item de eadem re. Ex concilio Meldensi cap. 62. LI. Hi qui ex rebus ecclesiasticis nonas et decimas persolvere et sarta tecta ecclesiæ secundum antiquam auctoritatem et consuetudinem restaurare debent, et hoc non solum negligunt, verum et penuria afficiunt, ecclesiastica quoque ædificia dissolutione adnullari permittunt, tandiu ab ecclesiastica communione separentur usque dum diligentia emendare studeant quod socordia neglexerunt. Quod si iterum iteraverint, post excommunicationis satisfactionem, regia potestate compulsi, juxta legale et antiquum edictum Qui negligit censum, perdat agrum. Item de decimis. Ex Capitulis Caroli. LII. (Capitulare ad Salz. c. 2). De decimis ubi antiquitus fuerunt ecclesiæ baptismales, et devotio facta fuit, juxta quod episcopus ipsius parochiæ ordinaverit, omnimodis fiant donatæ. Et si per donationes regum aut cæterorum Deum timentium B bonorum hominum ad episcopia seu monasteria aliquæ res delegatæ sunt, et ex ipsis rebus antiquitus ad ipsas ecclesias priores decimæ datæ fuerunt, ipsa antiqua donatio vel devotio firma et stabilis permaneat. Tamen, ut supra diximus, decimas de ipsis rebus, qui 51 eas possidere videtur, persolvat. C Ꭰ Ne fenum et annona et vinum mittatur in ecclesia. Ex eodem capit. 142. LIII. (Lib. 1 Capitular. c. 150). Ut nullus presbyter annonam vel fenum aut vinum in ecclesia mittere præsumat (189). De eadem re. Ex dictis sancti Augustini episcopi. LIV, In oratorio nemo aliquid agat nisi ad quod est factum fiat: unde et nomen accepit. Aut si forte etiam aliqui propter horas constitutas, si eis vacat et orare voluerint, eis non sint impedimento qui ibi aliquid agendum putaverint. Item alibi. (Regula Tornat. c. 15; BURCHABD. lib. ǹi, c. 80). In oratorio præter orandi et psallendi Dei cultum penitus nihil agatur, ut nomini huic et opera jugiter impensa concordent. Item de eadem re. Ex dictis sancti Benedicti. LV. (Regula S. Benedicti, c. 52; BURCHARD. lib. I, c. 81). Oratorium hoc sit quod dicitur, nec ibi quidquam aliud geratur aut condatur. Ut nullus in ecclesia convivari præsumat. Ex concilio Carthaginensi. LVI. (BURCHARD. lib. III, c. 83). Ut nulli episcopi vel clerici in ecclesia conviventur, nisi forte transeuntes hospitii necessitate illic resideant. Populi etiam ab hujusmodi conviviis, quantum potest fieri, prohibeantur. 52 De eadem re. Ex concilio Laodicensi. LVII. (Concil. Laod. c. 28; BURCHARD. lib. 11, c. 82). Non oportet in domiciliis divinis sive ecclesiis agapen facere, et intus manducare, vel accubitus sternere. Ut nemo præsumat in ecclesia vinum vendere. Ex concilio Turonensi. LVIII. (BURCHARD. lib. п, c. 84). Perlatum est ad sanctam synodum quod quidam presbyteri in ecclesiis sibi commissis tabernas, quod nefas est, consti (189) Vide Theodulfum, cap. 8 et Ahytonem, cap. 21. PATROL. CXXXII. 7 tempto presbytero ibi missam velit audire; quem si invenerint, statim ab ecclesia ejiciant, et ad suam parochiam redire compellant. Similiter interrogent si aliqui discordantes sint, qui inter se litem implacabilem habeant. Et si inventi fuerint, statim reconcilientur. Quod si noluerint pacem suscipere, ab Ecclesia ejiciantur usque quo ad eharitatem redeant. Non enim possumus munus vel oblationem ad altare offerre donec prius fratri reconciliemur. His ita peractis, sacerdotes missarum solemnia rite peragant. tuant, neque per caupones vinum vendant aut A rius parochianus in ecclesia sit, qui proprio convendere permittant, et ubi tantummodo orationes et verbum divinum Deique laus debuerit resonare, ibi comessationes et ebrietates fiant, ibi risus et plausus et verba turpia, ibi rixæ et contentiones resultent. Quod quam sit Deo contrarium, Dominus Deus demonstrat; qui cum invenisset in templo vendentes et ementes et nummularios sedentes, facto funiculo de resticulis, omnes ejecit de templo. Si enim ea quæ licite vendi videbantur in templo, et ad hoc emebantur ut in eodem templo offerrentur Domino, ipse foras ejecit, quid putas de tam pestifera præsumptione et Dei contemptu fiet? Et si non solum sacerdotibus, sed etiam omnibus clericis præcipitur ne tabernas ingrediantur, qui audire potest ut ecclesiæ Dei tabernæ fiant? B Itaque interdicit per omnia synodus ne hoc imposterum nullotenus fiat. Quod si factum fuerit, presbyter deponatur; laici, communione privati, ab ecclesia, quam dehonestaverunt, expellantur (190). 53 De eadem re. LIX (BURCHARD. lib. 11, c. 85). Interea non est leviter accipiendum quod Dominus dicit: Domus mea domus orationis est (Isa. LVIII). Si enim domus Dei orationis domus vocatur, hoc debet esse quod dicitur, nec ibi aliud debet geri aut recondi. Ubi enim corpus Domini consecratur, ubi angelorum præsentia non dubitatur adesse, ubi sanctorum reliquiæ recondita venerantur, ne quid inhonestum appareat quod oculos ad orationem venientium offendat, ne quid ibi videatur quod ad lucrum temporale pertineat; sed omnia sancta, omnia munda, et tantummodo ad ecclesiasticum ministerium pertinentia. Ut altaria mundissimis linteis cooperiantur ; et ut presbyteri feminis prædicent ut linteamina dent unde altare vestiatur. Ex concilio Rhemensi cap.5 LX. (BURCHARD. lib. i, e. 97). Observandum est ut mensa Christi, id est, altare, ubi corpus Dominicum consecratur, ubi sanguis ejus hauritur, ubi sanctorum reliquiæ reconduntur, ubi preces et vota populi in conspectu Dei a sacerdote offeruntur, cum omni veneratione honoretur, et mundissimis linteis et palliis diligentissime cooperiatur, nihilque super eo ponatur nisi capsæ cum sanctorum reliquiis, et quatuor Evangelia. Expleta missa, calix et sacramentorum liber cum, vestibus sacerdotalibus in mundo loco sub sera recondantur. 54 De linteis altarium præparandis. Ex Capitula ribus. (Lib. 1 Capitular. c. 152). Presbyteri per parœchias suas feminis prædicent ut linteamina in altaria præparent. Ut nullus presbyter alterius parœchianum ad missam recipiat. Ex concilio Nannetensi ccccxvшNI. LXI. (Concil. Nannet. c.1; BURCHARD. lib. 1, c. 92). Ut Dominicis vel festis diebus presbyteri, antequam missas celebrent plebem interrogent si alte C D Item ex eodem concilio. Ex Capitularibus. (Concil. Nannet. c. 2; lib. 1 Capitular, e. 153 ; BURCHARD. lib. 11, c. 91). Ut nullus presbyter alterius parochianum, nisi in itinere fuerit, vel placitum ibi habuerit, ad missam recipiat. (190) Vide Capitulare Riculfi Suessionensis, cap. 13. De oblationibus fidelium ad altare. LXII. Si aliquid fideles ad altare offerunt, à ministro receptum post altare ponatur. 55 Ut nihil aliud in sacrificio Domini offeratur præter id quod Dominus statuit. Eg canonibus apostolorum, tit. 3. LXIII. Si quis episcopus aut presbyter præter ordinationem Domini alia quædam in sacrificio offerat super altare, id est, aut mel, aut lae, aut pro vino siceram, aut confecta quædam, aut volatilla,aut animalia aliqua,aut legumina, contra constitutionem Domini faciens, deponatur de gradu. Quæ species ad altare, non ad sacrificium, sed ad benedictionem simplicem debent offerri. Ex canonibus apostolorum, tit. 4. LXIV. (BURCHARD. lib. vi, c. 6). Offerri non liceat aliquid ad altare præter novas spicas et uvas et oleum et thymiama, id est incensum, tempore quo sancta celebratur oblatio. Ut ea quæ in ecclesiis offerri non possunt, ad domos sacerdotum a fidelibus deferantur. Ubi supra, tit. 3. LXV. Reliqua poma omnia vel primitiæ ad domum episcopi et presbyteri dirigantur, nec offerantur in altari. Certum est autem quod episcopis et presbyteris et diaconis et reliquis clericis dividantur. Quid in sacrificio Domini offerri debeat. Ex concilio Wormaciensi, cap. 29. LXVI. (Concil. Bracar. mi, c. 2; concil. Wormat. c. 4; BURCHARD. lib. v, c. 2). In eucharistia non debet aqua pura offerri, ut quidam sobrietatis causa falluntur, 56 sed vinum eum aqua mistum, quia et vinum in redemptionis nostræ mysterio fuit cum dicat: Non bibam de hoc genimine vitis (Matth. xxvi); et aqua mistum, quod post coenam dabat. Sed et de latere ejus aqua cum sanguine egressa, vinum de vera carnis ejus vite cum aqua expresse ostendit. Cum igitur magister veritatis verum salutis nostræ sacrificium commendaret suis discipulis, panem tantum et calicem sub hoc sacramento præbuisse gnum, ubi corpus Dominicum diligenter recondatur ad viaticum recedentibus a sæculo. Quæ sacra oblatio intincta debet esse in sanguine Christi, ut veraciter presbyter possit dicere infirmo: Corpus et sanguis Domini proficiat tibi, etc. (181). Semperque sit super altare observatum propter mures et nefarios homines; et de tertio in tertium diem semper mutetur, id est, illa a presbytero sumatur, et alia quæ eodem die consecrata est in locum subrogetur, ne forte diutius reservata mucida, quod absit, fiat. cognoscimus. Ideoque præter panem et vinum A ter habeat pyxidem, aut vas tanto sacramento dicum aqua mistum aliud offerri non debet. Calix enim Dominicus vino et aqua permistus debet offerri; quia videmus in aqua populum intelligi, in vino vero ostendi sanguinem Christi. Ergo quando in calice vino aqua miscetur, Christo populus adunatur, et credentium plebs ei in quem credidit copulatur et jungitur: quæ copulatio et conjunctio aqua et vino sic miscetur in calice Dominí, ut commistio illa non possit separari. Nam si vinum tantum quis offerat, sanguis Christi incipit esse sine nobis. Si vero aqua sit sola, plebs incipit esse sine Christo. Non potest enim calix Domini esse aqua sola, aut vinum solum, nisi utrumque sibi misceatur. De calice Domini. Ex consilio Rhemensi titulo 8. LXVII. (BURCHARD. lib. II, c. 96, et dist. 1, De consecrat. c. 45.) Ut calix Domini cum patena, si non ex auro, omnimodis ex argento fiat. Neque causentur presbyteri, avaritia suadente, de paupertate vel impossibilitate, cum una pars ex omnibus quæ ad ecclesiam pertinent 57 in fabricis ipsius ecclesiæ sit impendenda. Admonendus est etiam populus ut aliquid in donariis Domini offerat, sicut ipse antiquus populus sub Moyse in tabernaculo Domini fecisse legitur. Si quis autem tam pauperrimus est, saltim vel stanneum calicem habcat. De ære autem aut ex aurichalco non fiat calix; quia ob vini virtutem æruginem parit, quæ vomitum provocat. Nullus autem in ligneo calice præsumat cantare. De corporali Dominico. Ex concilio quo supra. LXVIII. (BURCHARD. lib. III, c. 98.) Corporale super quo sacra oblatio immolatur, ex mundissimo et purissimo linteo sit; nee in eo aiterius generis materia pretiosor aut vilior misceatur ; quia Dominicum corpus in sepulcro, non in holosericis, sed tantum in sindone munda fuit involutum. Corporale nunquam super altare remaneat; sed aut in Sacrameutorum libro ponatur, aut cum calice et patena in mundissimo loco recondatur. Et quando abluitur a sacerdote, diacono, vel subdiacono, primo in ecclesia in loco et vase ad hoc præparato abluatur, eo quod ex Dominico corpore et sanguine infectum sit. Post hæc a lavandario in nitido leco paretur [Editio Helmæstad. reponatur]. De eucharistia. Ex Capitulis synodatibus, cap. 155. LXIX. (Lib. 1 Capitular. c. 161; Capitula WALTERII Aurel. c. 7; BURCHARD. lib. v, c. 10.) Ut presbyter semper eucharistiam habeat paratam; ut quando quis infirmaverit, aut parvulus infirmus fuerit, statim 58 eum communicet, ne sine communione moriatur. De eadem re. Ex concilio Turonensi. LXX. (BURCHARD, lib. v, c. 9.) Ut omnis presby(191). Vide Hug. Menard. in notis ad lib. Sacramentor, pag. 378. (192) Vide concilium Metense anni 888, cap. 6. 193) Consentiunt in hoc loco editio Helmæstadiensis et codex ms. Parisiensis quo nos usi sumus. Variant autem libri Capitularium. In editissane, tum apud Burchardum, et in veteri codice De oblatis, ut de sabbato in sabbatum innoventur. Ex eodem. LXXI. (BURCHARD. lib. v. c. 12.) Illud efiam adnectendum videtur, ut oblationes quæ in altari offeruntur, de Sabbato in Sabbatum semper innoventur: quia panes propositionis, qui super mensam Domini ponebantur, a Sabbato in Sabbatum semper mutabantur. Ut chrisma semper sub sera sit. Ibidem. LXXII. (BUBCHARD. lib. IV, c. 80.) Præterea et illud omnimodis observandum est, ut sacrum chrisma et oleum consecratum semper sub serà sit; ne illud unde Christo incorporamur, et unde omnes fideles sanctificantur, unde reges et sacerdotes inunguntur, aliquis infidelis aut immundus 59 tangat, aut aliquis perfidus ad Dei judicium subvertendum subripiat, quod experimento didicimus (192). Si presbyter chrisma dederit ad judicium subvertendum. Ex Capitularibus, tit. 55. LXXII. (Lib. v Capitular, c. 55; Lex Longobardor. lib. in, tit 27, c. 1.) Ut presbyter qui chrisma donaverit ad judicium subvertendum, postquam de gradu suo depositus fuerit, manum amittat. Ut nullus presbyter pro chrismate aliquod munus det. Ex concilio Meldensi cap. 45. LXXIV. (BURCHARD. lib. v, c. 77.) Ut nemo episcoporum vel quilibet minister ecclesiasticus propter sacrum chrisma aliquid muneris accipiat, neque denarios, vel quelibet munuscula, quæ per ministros episcoporum a presbyteris inordinabiliter exiguntur. Decet tamen presbyteros cum voluntariis eulogiis tempore congruo visitare et venerari suos episcopos. Ut omnispresbyter duas ampullas in Coena Domini ad civitatem deferat. Ex Capitulis, tit. 156. LXXV. (Lib. Capitular. c. 162; BURCHARD. lib. Iv, c. 75.) Ut presbyter in Coena Domini ampullas duas secum deferat, unam ad chrisma, alteram ad oleum ad catechumenos inungendum vel infirmos juxta sententiam apostolicam (193), ut quando quis infirmatur, inducat presbyteros Ecclesiæ, qui pro ipso orent, 60 eumque inungant, et cætera (Jac. v). ms. bibliothecæ Colbertinæ, tum etiam in nostro, præcipitur ut presbyter tres ampullas secum deferat. Sed in veteri eodice ms. ex quo prima Parisiensis editio prodiit, tum etiam in antiquissimo libro monasterii Rivipullensis, ita omnino legitur : Ut presbyter in Cœna Domini duas ampullas secum deferat, unam ad chrisma, alteram ad oleum |