natura hujus regionis nostra aetate descripta confirmatur. Ad veritatem s. Scripturae historicam generatim vindicandam, et speciatim ad mythos, quos adscribere gestiunt, physicos et historicos refellendos egregie servit opus erudite conceptum scripto periodico: Annali delle scienze religiose compilati dall' Ab. Ant. De-Luca: Conferenze di Monsig. N. Wiseman sopra la connessione delle scienze colla religione rivelata. Roma 1837. Art. VI. e. IX. Conferenza quinta e sesta sulle scienze naturali. 1838. Art. I. e V. Conferenza settima ed ottava sulla storia primitiva. Art. X. Conferenza nona sull' Archeologia, Traduzione dall' Inglese per G. Mazio. Germanice: Wiseman, Zusammenhang

der Ergebnisse wissenschaftlicher Forschung mit der geoffenbarten Religion. Zwölf Vorträge gehalten zu Rom, und in deutscher Uebersetzung herausgegeben von Dr. Dan. Haneberg, Regensb. 1840.

11) Conf. S. 160. not. 1.

12) Plenior librorum recensio, qui s. Scripturam in genere a mythis vindicarunt, et in specie adversus D. Fr. Strauss editi sunt, habetur in Joannis Ranolder Hermeneutica p. 359 361. et in J. M. A. Loehnis Hermeneutik, p. 178 sqq.

§. 244, Interpretatio pietistica.

Quemadmodum recensitae interpretandi rationes Protestantium doctoribus, liberiori grammatico-historicae methodo arctius addictis originem debent, ita interpretatio pietistica, ut dicunt, ad directionem mystico-allegoricam, in qua diversae Pietistarum sectæ vario modo exorbitabant, referenda est, unde etiam nomen accepit. Singularis haec interpretandi ratio ita comparata est, ut s. Scripturae intelligentiam non a regulis hermeneuticis, quas vilipendunt, sed a praetensa interna Spiritus sancti institutione, singulis Christianis concessa, quam lumen internum dicunt, repetant. Haec sententia si vera esset, disciplinam Hermeneuticae biblicae plane inanem et omnino non necessariam, sed potius inutilem redderet interpretatione s. Scripturae genuina soli internae cujusvis hominis illustrationi relicta 1). Ast eam omnino falsam censemus. Nam

1. innititur sinistrae verborum s. Scripturae interpretationi, cum Apostoli effata I. Joan. II, 20. 27., ad quae patroni hujus interpretandi rationis provocant, eis nequaquam patrocinentur. Ea autem sic sonant: Vos unctionem (xpíopa) habetis a Sancto, et nostis omnia" "Unctio, quam accepistis ab eo, maneat in vobis. Sicut unctio docet vos de omnibus

manete

in eo." Profecto si in his verbis explicandis ad contextum, praesertim ad versum 24. attenditur, manifestum est, per unctionem

ab Apostolo non vagum sensum internum commendari, sed eam gratiam divinam, quae ipsis per doctrinam coelestem ab initio praedicationis apostolicae obtigit 2).

2. Repugnat experientiae, quae testatur, homines, qui institutionem per lumen internum divinitus concessam ad sacras literas explicandas jactant, non magis consentire, quam alios, imo haud raro plane contradictoria proferre; quod tamen secus fieri deberet, si revera numine supremo sensum s. Scripturae docerentur.

3. Fanaticis erroribus latissimum aperit campum. Etenim ex rationibus psychologicis facile fieri potest, ut si qui ad literas sacras intelligendas internam illustrationem diu certo ac ardenter exspectant, eorum phantasia adeo incalescat, ut demum sua figmenta, somnia ac diliria pro voce ac revelatione Spiritus sancti habeant aliisque venditent, cujus rei tristia exempla historia ecclesiastica abunde exhibet.

Licet vero tam parum fundata sit haec pietistica interpretandi methodus, quae circa medium saeculum XVII. orta, cum mox pluribus variisque heterodoxorum sectis in deliciis fuisset post saeculum fere paulatim iterum decrescere coepit; nihilominus nostra aetate similia falsi mysticismi studia restaurata et varia ratione exculta ad interpretationem biblicam eo fine transferebantur, ut per ea interpretatio grammatico-historica, qua plures male utebantur, removeretur 3).

1) Primi interpretationis pietisticae sectatores fuerunt Quakeriani in Anglia circa medium saeculum XVII. exorti, mox in alias quoque regiones propagati. Ipsis accesserunt posterioribus saeculi XVII. annis Pietistae aliique mystici fervidiores Lutheranorum in Germania, omnes in eo convenientes, quod s. Scripturam secundum Spiritum s. singulis hominibus ad internam institutionem concessum, seu ex lumine interno divinitus dato intelligi vellent.

2) Genuinum I. ep. Joan. II, 20. 27. sensum esse, quem exposuimus, meliores Catholicorum interpretes uberius ostendunt.

3) Non enim est dissensionis Deus, sed pacis. I. Cor. XIV, 33.

De litibus, fanaticis erroribus ac deliriis varii generis Pietistarum et Mysticorum plura habet Ant. Klein, Historia Ecclesiae christ. Graecii 1828. Tom. II. p. 397 sqq. 430 sqq. 776 sqq. Conf. etiam Adelung, Geschichte der menschlichen Narrheit. V. Th. et Reinbecks Nachricht von Gichtels Lebenslauf und Lehren.

Praecipua opera hermeneutica et exegetica ad methodum interpretandi pietisticam spectantia sunt, et quidem

-

antiquioris aetatis: Ph. Ja c. Spener, Paraphrases et expositiones quarumdam Pauli et Joannis epistolarum, inde ab anno 1697. vulgatae, praeter multa alia hujus generis scripta. — Praecipua sunt: A. Herm. Franke, Manuductio ad lectionem s. Scripturae. Hal. 1693. Ejusdem Praelectiones hermeneuticae ad viam dextere indagandi et exponendi sensum s. Scripturae. Ibid. 1717, J. J. Rambach, Institutiones hermeneuticae sacrae. Jen. 1723. Ejusdem Erläuterungen dazu, herausgegeben von E. F. Neubauer. Giesen 1738. Joach. Lange, Hermeneutica sacra. Hal. 1733. J. Alb. Bengel, Erklärte Offenbarung Johannis. Stuttg. 1740. Ejusd. Gnomen N. T., in quo ex nativa verborum vi simplicitas, profunditas, concinnitas, salubritas sensuum coelestium indicatur. Tübing. 1742.

Nostrae aetatis duorum opera nominasse sufficiat, nempe: J. Arn. Kanne, Christus im A. T. Untersuchungen über die Vorbilder und mesianischen Stellen. Nürnberg 1818. et Rud. Stier, Andeutungen für gläubiges Schriftverständniss. Leipz. 1824. IV. Th. Conf. Dr. Benkert's Allgem. Religions- und Kirchenfreund. I. Jahrgg. I. B. 3. Heft. Würzburg 1828. p. 81. et Theologische Quartalschrift, herausgegeben von Dr. Drei, Herbst, Hirscher, Feilmoser und Moehler. Tübing. 1827. 3. Heft. p. 547.

§. 245. Interpretatio moralis,

A pietistica interpretandi ratione progredimur ad eam, cujus auctor est notissimus philosophus Regiomontanus Immanuel Kant, quem mox alii secuti sunt, e quae vocatur moralis.

Quodsi finem, quem sibi esse vult, attendimus, rationalismi studio attribuenda, si vero spectamus, quam ad illum finem consequendum init rationem, ad methodum mystico-allegoricum referenda est. Etenim philosophus ille cum suis sectatoribus s. Scripturae interpretationem ad rationis purae principia practica redigendam esse praecepit, ita quidem, ut sensus moralis illis principiis conformis omnibus Scripturae locis, sive historici, sive prophetici, sive alterius cujusque argumenti sint, subjiciatur, quamvis ejusdem nulla ratio hermeneutica adsit, sed potius manifesto alius a loquente intendatur sensus 1). Verum haec methodus tolerari minime potest; ea enim loquentibus non is, quem intendebant, sed alius, de quo non cogitabant, sensus obtruditur. Quam ob rem non est interpretatio, sed vaga et violenta s. Scripturae conversio ad placita philosophica, qua, quia nullis regulis coërcetur, etiam quaecumque imaginationis somnia et portenta Bibliis affingi possunt, et ipsa eorum auctoritas divina

in gravissimum discrimen adducitur. Inde non est mirum, quod plures ex ipso Protestantium numero viri cordati et docti in eos, qui hanc interpretandi regulam sequebantur, graviter invecti sint, ostendentes, eorum agendi ratione religionem christianam ac positivam destrui, ejusque loco disciplinam morum mere rationalem temere substitui 3).

Quae tamen minime valent de ea interpretatione morali, qua ad pietatis sensus fovendos et morum integritatem promovendam locis biblicis literaliter expositis sensus moralis adjicitur, qui illis ad leges hermeneuticas aestimatis, non inest; haec enim Scripturae applicatio semper in usu fuit, et, si recte instituitur, nihil habet, quod reprehendas, licet veri nominis interpretatio non sit 3).

Aliorum, qui in eandem senJ. H. Tieftrunk, Ueber die

1) Hanc suam de sacris literis exponendis mentem explicat Kant in libro, cui titulus: Die Religion innerhalb der Grenzen der blossen Vernunft, Königsberg 1793. p. 134 sqq. II. Edit. 1794. p. 158 sqq. Conf. ejusd. Streit der Facultäten. 1798. p. 49 sqq. tentiam descenderunt, praecipui sunt: Auslegungsarten der in der heil. Schrift geoffenbarten Religionslehren. Vorr. zum II. Theil. s. Censur des prot. Lehrbegriffs. Berl. 1791 - 93. C. H. L. Poelitz, Beitrag zur Kritik der Religion, Philosophie und Exegese unsers Zeitalters. Leipz. 1795. Chr. W. Flügge, Versuch einer historisch-kritischen Darstellung des bisherigen Einflusses der Kantischen Philosophie auf alle Zweige der Theologie, Hanov. 1796 - 98. I. T. p. 98 sqq. II. T. pag. 7 sqq. J. W. Schmid, Ueber christl. Religion, deren Beschaffenheit und zweckmässige Behandlung als Volkslehre und Wissenschaft. Jena 1797. p. 420 sqq. Duo posteriores etiam pleniorem

eorum recensionem exhibent, qui hac de re scripserunt. Adde D. C. F. Ammon, Ueber die Aehnlichkelt des innern Wortes einiger neuen Mystiker mit dem moral. Worte der kantischen Schriftauslegung. Götting. 1796. 2) Praecipui Acatholicorum, qui perversam Kantii interpretandi rationem oppugnarunt, sunt: J. G. Rosenmüller, Bemerkungen, das Studium der Theologie betreffend. Nebst einer Abhandlung über einige Aeusserungen des Hrn. Prof. Kant, die Auslegung der Bibel betreffend. Erl. 1794. J. A. Noesselt, Animadversiones in sensum literarum sacrarum moralem. Hal. 1795. — ÞiλadyIns 'Epidaívwv (Hebenstreit), Observationes ad moralem seu practicam literarum sacrarum interpretationem, Lips. 1796. Omnibus vere praeferendae sunt D. G. C. Storr, Annotationes quaedam theologicae ad philosophicam Kantii de religione doctrinam. Tüb. 1793. Deutsch nebst Bemerkungen über Fichte's Kritik aller Offenbarungen. Tüb. 1794.

3) Confer §. 235, not. 9.

S. 246. Interpretatio panharmonica.

Denique commemoranda est interpretatio panharmonica, qua ille sensus doctrinae biblicae, quae Christo attribuitur, tanquam verus accipitur, qui cum aliis Christi effatis, de quorum sensu nullum est dubium, inter se collatis et cum iis universalibus principiis, quae aliunde vera et certa sunt, totus consentit. Itaque haec interpretandi regula pro fundamento habet systema theologicum, ex certis principiis tum s. Scripturae tum sanae rationis coactum, et eo fine invecta est, ut dissensionibus, in quas interpretes principiis grammatico historicis solum confisi discesserant, sublatis, et rationalismo, in quem illa principia sine cautione usurpata in dies magis magisque deduxerant, obice posito, exegesis cum antiqua Ecclesiae fide utcunque reconciliaretur 1).

Negari non potest, methodum panharmonicam ita spectatam subsidium suppeditare ad sensum s. Scripturae in rebus fidei et morum explorandum, aut potius exploratum examinandum et vel approbandum, vel reprobandum, cum non sit nisi peculiaris ratio analogiae doctrinae, ex certis sacrarum literarum et religionis naturalis veritatibus congestae; quam ob rem de ea valent, quae de analogia doctrinae generatim sumta, et de consensu revelatarum, quae in Bibliis habentur, sententiarum cum veritate ipsa diximus *). Quia tamen in constituenda hac analogia omnia nonnisi a singulorum interpretum intelligentia pendent, non potest fieri, quin varii in varias partes discedant, et hanc ob rem analogiam, quae interpretationis norma sit, alius aliam sibi ratam habeat. Unde patet, hac interpretandi ratione exegesin non cum ea, quam antiquior Protestantium Ecclesia profitebatur, fide, sed cum ejus, qui interpretatur, systemate theologico conciliari; nec mirum est, si teste experientia neque componat lites, neque ipsa a rationalismo prorsus aliena sit. 1) Auctor hujus interpretationis est Frid. Henr. Germar, praedicator aulicus Augustenburgensis, qui eam sequentibus operibus proposuit et commendavit: Die panharmonische Interpretation der heil. Schrift; ein Versuch zu einer klaren und gründlichen Auflösung der Streitigkeiten in der christlichen Kirche beizutragen. Schleswig 1821. - Beitrag zur allgemeinen Hermeneutik; ein Versuch zur näheren Begründung der panharmonischen Interpretation. Altona 1828. Die hermeneutischen Mängel der sogenannten grammatisch-historischen, eigentlich, aber der Tact-Interpretation. Halle 1834. Methodum huic in multis similem nuperrime adhuc commen