ratam afferat, et generatim argumentum tum singulorum librorum tum totius sacri codicis perspectum reddat.

2) Concordantiae verbales praestantiores, saltem rariores sunt, et quidem a) hebraicae, editae a J. Buxtorfio, Basil. 1632. et a Julio Fürst, Lips. 1837-40. Concordantiae particularum in specie prodierunt cura Noldii a Tympio, Jen. 1734.

b) graecae N. T. Erasmi Schmidt, Witemb. 1638.

c) latinae in usum versionis vulgatae, quarum plures praesto sunt: Concordantiae majores, Lugd. 1540; Concordantiae utriusque Testamenti, studio Roberti Stephani, Parisiis 1555; Concordantiae Bibliorum Plantini, Antwerpiae 1581; Concordantiae Bibliorum vulgatae editionis a Fr. Luca, Colon. Agrip. 1684; Hugonis Cardinalis a S. Caro, editae a Fr. Schmid, Viennae 1825, et edit. cura et studio Dutripon, Paris. 1838.

Pleniorem enumerationem Concordantiarum hebraicarum, graecarum et latinarum habes in Calmet, Dictionnaire de la Bible, a Geneve 1730. T. 1. p. CCCXII.

ac dic

Lexica linguarum biblicarum meliora ad stabiliendas vocum tionum significationes plures locos, in quibus occurrunt, allegare solent, et sic cognoscendo parallelismo biblico subsidio sunt.

5) Ejusmodi lexica realia sunt: Opus modo laudatum Aug. Calmet, cujus integer titulus: Dictionnaire hist. crit. chronol. geogr. literal de la Bible. Paris 1730. IV Vol. in fol. Geneve 1730. IV. Vol. in 4to. Germanice a H. G. Glökner, Liegnitz 1751-54. Latine a J. D. Mansi, Venetiis 1734 (1747). Porro W. F. Hezel, Biblisches Reallexicon, Leipz. 1783— 86.; Allgemeines Wörterbuch der h. Schrift, von einem Vereine kathol. Geistlichen. Regensb. 1836.

*) Exemplo sit editio N. T. Joan. Jac. Wetstenii, Amstelod. 1751.

TRACTATUS II.

DE LOCIS ENANTIOPHANIS.

§. 151. Officium interpretis circa tales locos.

raro,

ut

In comparatione locorum parallelorum fit non s. Scripturae locus loco alteri aut veritati e ratione vel testimoniis certae contradicat. Quaeritur jam, quid tum interpreti agendum sit? Partes ejus potissimum in eo versantur, ut notiones auctoris e loco explorando exacte eruat (§. 2); num enim hae notiones aliis contradicant, ipsius generatim non est curare, utpote qui unice sensu definiendo, non autem dijudicando occupatur. Quam exceptionem divina s. Scripturae conditio etiam hac in re postulet, alibi (§. 167.) dicetur.

Cum autem veras in s. Scriptura contradictiones ne ex humana quidem indole spectata supponere liceat, hoc loco monemus, ejusmodi locos aliis effatis biblicis vel certis veritatibus contradicentes pro parallelis esse habendos, qui speciem tantum pugnae praeseferant, et proin rite intellecti clariorem et perfectiorem rei, de qua agunt, notionem subministrent. Quae cum ita sint, interpretis erit, ejusmodi pugnas apparentes a locis biblicis removere, hisque inter se conciliatis ad perfectiorem rei, de qua agunt, cognitionem uti. Cum vero de usu locorum parallelorum jam praecedenti tractatu dictum sit, hic non restat agendum, nisi de enantiophanorum compositione.

§. 152. Quomodo ejusmodi pugnae species tollenda?

Quum vera contradictio seu pugna in eo consistat, ut de eadem re sub eodem respectu idem affirmetur et negetur, omnis interpretis labor ad tollendam pugnae speciem in eo versabitur, ut ostendat, scriptorem sacrum in loco vexato contraria et aliis locis aut veritatibus opposita non scripsisse, quod generatim praestabit critica, judicio et justa interpretatione.

Scilicet negari nequit, Biblia temporum injuria et librariorum atque lectorum incuria et culpa nonnullorum mendorum labibus esse conspersa. Quodsi itaque contradictio originem debet textui ex dictis causis mutato, interpres hunc e regulis criticae restituat, vel certe mutatum fuisse probet, quo facto res componetur 1). Judicio dirimitur pugna, si ostenditur, aut non de eadem re aut non sub eodem respectu sermonem esse, aut demum idem non affirmari simulque negari 2). Interpretis vero potissimum provincia est, ejusmodi locos rite interpretari, ita ut omnis controversia tollatur *).

At ob rei gravitatem nobis operae pretium esse videtur, de enantiophanis historicis, dogmaticis, moralibus atque propheticis speciatim quaedam subjungere, ut pateat, ad quaenam in eorum compositione et explicatione inprimis attendendum sit, 1) Ita I. Reg. V, 6. Salomon legitur 40,000 praesepiorum pro equis habuisse; contra II. Chron. IX, 25. ipsi tribuuntur 4000, quae pugna sine dubio ex permutata litera numerali 40 cum originem traxit. An etiam Act. VII, 16. nomen Abraham sit intrusum, quod Genes. XXXIII, 19. repugnat, ubi Jacob praedium ad sepulturam emisse narratur, dubitatur Herm. biblica. I. 15

daricos

Conf. Kui noel, Allioli aliosque ad Act. VII, 16. Certe autem Dahler (De librorum Paralip. auctoritate et fide historica, Argent. 1819.) I. Chron. XXIX, 7. perperam interpolatum habet ob (nummos persicos) commemoratos, qui in monumentis facto narrato coaevis utique non inveniuntur, tempore vero auctoris illius libri satis innotuerant. 2) Hinc Matth. XXVIII, 9., ubi mulieres pedes Jesu amplexatae dicuntur, non pugnat cum Joan. XX, 17., ubi Christus ejusmodi amplexum prohibuit, quia non est eadem apparitio. Nec Num. IV, 3. 23., ubi Levitae jubentur ministerium in tabernaculo ab anno trigesimo incipere, cum Num. VIII, 24., ubi initium ab anno vicesimo quinto praecipitur, pugnat, dummodo labores molestos et leves distinxeris. Simili modo nec Luc. VI, 17., qui innuit, orationem habitam esse in planitie, cum Matth. V, 1. pugnat, qui orationem in monte dictam fuisse asserit, unde etiam montana compellatur, quia in monte planities gramine consita fuit, in qua Jesus orationem habuit, adeoque alterum non excludit alterum.

3) Sic. Jac. I, 13. Deus neminem tentare dicitur, contra Genes. XXII, 1. Abraham, Exod. XV, 25. et alibi Israelitae a Deo tentati dicuntur, quae non inter se pugnabunt, si ex Hermeneuticae regulis tentare priori loco interpretatus fueris: ad malum incitare, in posterioribus vero textibus per illud: periculum facere, experiri, probare intellexeris. Eccles. I, 18. damnatur sapientia, i. e. mera scientia, quae VII, 11-13. alio significatu sumta commendatur. Exod. XXXIII, 11. legitur Jehova locutus fuisse Mosi facie ad faciem, quod nihil aliud est, quam familiariter locutus est, ut patet ex additamento: sicut solet homo loqui homini, quod minime pugnat cum Exod. XXXIII, 18., ubi Moses Deum rogat: Ostende mihi gloriam tuam. Joan. I, 18. scribitur. Deum nemo vidit unquam (conf. I. Tim. VI, 16.), nihilominus I. Joan. III, 2. legitur: Videbimus eum, sicuti est (conf. I. Cor. XIII, 12.). Prior sententia est: Deus oculis corporis videri non potest; posteriores vero loci eminentem et singularem modum cognoscendi Deum post mortem indicant.

§. 153. Pugna locorum historicorum.

Libri sacri argumenti historici pugnare deprehenduntur tum ipsi inter se, tum cum historia profana. Prioris generis pugnas in historia sacra inveniri nemo mirabitur, qui historicos profanos quoque, praestantissimos antiquitatis eruditae scriptores, in factorum, quorum caeterum bene gnari erant, adjunctis saepe variare intellexerit.

Repugnantiae in historicis sacris maximam partem oriuntur ex diverso narrandi modo, quo varia adjuncta, variaeque rerum conditiones a variis auctoribus de eodem facto ita ponuntur, ut narret unus, quae alius omittit, unus fusius et accuratius exponat, quae alius brevius et minus accurate dicit 1). Aliae pugnae prode

unt ex loquentis consilio, cui accommodari rerum et adjunctorum delectus vel etiam narrandi ordo solet 2).

Itaque ad hujusmodi pugnas tollendas interpres dispiciat, quaenam ejusdem facti circumstantiae in diversis relationibus obiter tantum et minus accurate expositae, vel prorsus omissae sint, aut quaenam consilii diversitas discrepantiae occasionem dederit. Quae licet haud raro facile detegantur, alibi tamen omnia adjuncta solerter expendenda sunt, ut pugna removeatur; imo interdum interpretem sola conjectura contentum esse oportet 3). Quodsi hinc inde in narrationibus fictis, puta in parabolis, quaedam discrepant, vix est, cur quaerat quispiam, quid tenendum sit, si ad consilium unum et alterum quadrat 4).

Quod attinet pugnas historiae sacrae cum historia profana, narratio Scripturae auctoritate solum humana considerata narrationi scriptoris profani praecedat, si utriusque veritas stare nequit ). Fere ubivis autem relationes biblicae confirmantur profanis historiis, quae fide dignae sunt, aut discrepantiae haud difficulter solvuntur ).

Nonnunquam narrationibus biblicis etiam difficultates objiciuntur, quae non existunt ").

1) Talia sunt: Matth. XXVI, 8. Videntes autem discipuli (unctionem Jesu per Mariam Lazari sororem factam) indignati sunt; at teste Joanne XII, 4. rem accuratius referente, Judas solus, qui fuit ex ordine discipulorum, indignabatur. Idem observes circa blasphemiam a Matth. XXVII, 44. et Marc. XV, 32. latronibus generatim adscriptam, cujus juxta accuratiorem narrationem Lucae XXIII, 39-42. alter tantum reus fuerat. Quodsi in narratione caedis Sauli I. Sam. XXXI, 10. non memoratur ille Amalecites, qui II. Sam. I, 1. sqq. occurrit, etiam hoc in loco pugna non est, sed vel amplior in posteriori loco narratio, vel Amalecites hic, ut verisimile est, ineundae apud Davidem gratiae causa finxit, quae narravit. Si pater illius Zachariae, qui templum (i. e. sanctuarium) inter et altare interemtus est, Matth. XXIII, 35. dicitur Barachias, at II. Chron. XXIV, 20. sqq. Jojadas, non est necessario pugna, sed potius utroque iste nomine est compellatus.

2) Hinc, quia Matthaeus e consilio suo res potius ipsas, quam ordinem temporis curabat, cap. IV, 3-11. tentationem Christi refert secundo loco, quam Lucas, qui plerumque ordinem temporis accuratius servat, cap. IV, 2-12. narrat tertio loco.

3) Sic, si II. Sam. XXIV, 16. sqq. area Areuna Jebusaei argenti siclis 50 constat, I. Chron. XXI, 25. vero auri siclis 600, posteriori loco adjacens regio simul computata fuit; et si Hebraei a Moabitis et Madianitis

ad fornicationem et idololatriam inducti atque occisi Num. XXV, 9. dicune tur 24,000, I. Cor. vero X, 8. numerantur 23,000, priori loco viri die praecedente occisi additi videntur.

*) Quid e. g. in parabola Matth. XXI, 39. coll. Marc. XII, 8. ad consilium et sensum facit, num filius in vinea, an extra eam occisus sit? 5) Auctores biblicos esse rerum, quas narrant, testes fide dignissimos ac omni exceptione majores, Introductiones in libro A. et N. F. docent. 6) Ita, si e. g. Marc. VI, 17. frater Herodis Antipae dicitur Philippus, quem Jos. Flavius Antiquit. XVII, 1. 2. vocat Herodem, id difficultatem non creat; scilicet e Josepho et aliis satis constat, multos Herodis M. filios, etsi suo quisque cognomine, quo ab aliis distingueretur, insignitus fuerit, Herodis tamen nomen retinuisse, adeo ut alterutro a scriptoribus appellarentur.

7) Talis est, si dicunt, auctorem libri I. Maccab. cap. VIII. Romanorum imperium longe aliud describere, quam historia certa refert, cum non referat nisi ea, quae Judae de isto regno narrata sunt.

§. 154. Pugna locorum dogmaticorum.

Locorum dogmaticorum pugna gravior videri debet, cum dogmata praecipuam religionis revelatae, quam e s. Scriptura eruimus, partem constituant. Difficultatum solutiones iterum petes e cognitione fontium, e quibus ortae fuerint, nimirum:

1. Ex more loquendi biblico ad rigorem logicum et exactam loquendi rationem scholae non composito, unde minus accurate dicta ad locos classicos exigere convenit 1). Obscura dilucidentur claris 2).

2. Ex loquentis consilio, ob quod modo hoc, modo illud doctrinae momentum in lucem profertur, cui itaque dicta accommodanda sunt 3).

3. Praeterea occurrit quibusdam in locis accomodatio paedagogica vel argumentatio ex concessis. Quam si cognoveris, eo ipso intelliges, illos locos inter et eos, in quibus Jesu et Apostolorum ipsorum doctrina proposita est, pugnam veram non existere *).

4. Quaedam pugnarum genera discrepanti linguarum biblicarum indoli ac loquendi usui minus cognitis originem debent, quae proin comparata horum recta cognitione cessabunt 5).

5. Quod difficultas non sit, si doctrina in N. T. respectu habito ad V. T. aut clarius proponitur, aut nova traditur, utique per se intelligitur ®).

1) Hinc Act. II, 38. Baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi, explanetur ex Matth. XXVIII, 19., ubi baptismi formula exactius definitur.