Obrazy na stronie
PDF
ePub

F. 269 b col. I.

Eyn ende hait der pselter des prophete dauid. P. II. F. I a: Dat erste capittel. wo dyt boeck die vnwi | se wijsmaket. ende dye wyse noch wijser. en de dat man der wijsheyt volgen fall en schouwen roue ende gyricheit. F. 164 b col. 2.: Hyer eyndet dat twede boeck | der Machabeen. eude (sic) dat leste | des alden testaments. | LAUS. DEO. F. 165 a (ornament xyl. circumdat.): Hijr begint de vorrede ouer Matheū. F. 273 b col. I.: Dat boeck der hemeliker apenbaringe sunt | Johannes des Apostels ende Ewangelisten: | ende daer mede dat ganze boeck der gotliker | schrifften die Bybel: hefft hijer ein selich einde | daer van gaede sy danc. loff: ere ende glorie in ewycheit Amen. s. 1. a. et typ. n. f. mej. g. ch. s. S. c. et pp. n. 2 col. 57 l. 542 ff. c. figg. xyl. (Colon, Henr. Quentell.)

*

2. Cölner Ausgabe.

Partes II. In fine V. T.: hyr end dat twede Boek der Machabee vn dat leste des olden testamentes. Laus deo. In fine N. T.: Ein salich ende hefft dat Boek der hemelicke apenbaringe. sent Johans des ewangelisten vñ dar mede de gantse Bybel. dar vom gade danke vnde loff sy in ewicheyt. Amen. s. 1. a. et typ. n. f. g. ch. s. S. c. et pp. n 2 col. 57 1. (ibid. idem.) **

--

So Hain Nr. 3141. Das Eremplar in Münster, woraus unten eine Probe folgt, ist ohne Angabe des Ortes und Jahres, hat Holzschnitte und bemalte Initialen; im Papier befindet sich eine Lilie. Als Interpunctionszeichen finden sich Punct (bald oben bald unten), Doppelpunct, Fragezeichen, kein Komma. Ueber den Druckort (Cöln) geben folgende Worte der Vorrede Aufschluß: „ende in sommygen steden beneden ghedruckt ende geuvert in mennygen landen ende verkofft is niet sonder groten vlyt kost ende arbeit: myt hulpe ende raede veler hoegheleerden doen verbeteren ende verklaeren ende voert myt swaerre kost: gedruckt in der laeuelicker stat Coelne."

-

** So Hain Nr. 3142. Diese Ausgabe mit colorierten Holzschnitten ist 552 oder 554 Blätter stark, es fehlen in dem Stuttgarter Eremplar (ein anderes ist in Berlin) 8 oder 10 Blätter. Ueber den Druckort (Cöln) geben folgende Worte der Vorrede Aufschluß: „Hyrumb is een lyeff hebber | aller mensch en salycheit de nicht anghesten en | heuet loff der mynschen tyttelyck guet eff te er ; deschen loen euer allene beweghet is dorch cri | stelycke lyeff de ende guedertierenheyt vnde vā | sum myghen vnngghen ghueden herten daer | to beweget vnde gebeden. desse heuet de ouer | settinghe der bibelen vth deme latine to duyt- | schen de welke vor mannýghen iaren geschiet | vnde ghemaket is vnde in velen geschreuẽ bo | ken by vele deuoten

3. Lübecker Ausgabe (1494).

De Biblie mit vlitigher achtinge: recht na dem latine in dudesc auerghesettet Mit vorluchtinghe vnd glose: des hoch ghelerden Postillatoers Nicolai de Lyra Vnde anderer velen hillighen doctoren. In fine. Deme alweldigheme gade. deme hemelscheme va dern sy vmmetlike danknamicheyt. c. myt welkerer hulpe | vñ vorbiddinghe dyt hilghe werk in ene hulpe der hil | ghen. mene loueschen kerken. mit groter achtinghe vñ | vlite ghebetert is. vñ grundliken auergheseen. Vnde | mit dessen erne bokstauen ghedrucket. vnde selichliken | vullebracht. vormiddelst Steffen arndes. in der key | serlike stad lubick. Int iar vnsers heren M.cccc.xciiij. vp de dach der hilghen wedewen sunte Elizabeth. de | dar was de xix. dach des manten Novembris. f. g. ch. c. S. 2 col. c. figg. xyl. *

4. Halberstadter Ausgabe (1522).

Biblia dudesch dat erste deel... Biblia dudesch dat ander deel. fol. Der 1. Theil erschien 1520, der 2. Theil 1522. In der Einfassung des Titelblattes, so wie auch auf den meisten (uncolorierten) Holzschnitten befindet sich das Monogramm Co oder Co mit der Jahreszahl 1520. Ebenso auf der Schlußvignette des 2. Theiles. Am Ende des 2. Theiles heißt es: Hyr endiget sick dat boek der heymeliken openmynschen oek in cloesterk | vnde in conuenten gheweset is. vnde langhe | voer desser tyt vn in ouerlant vñ in sümygë | steden beneden ghedrucket vnde gheuvert in | mannyghen landen vnde verkofft is niet fond' | groeten vlit kost vnde arbeit. myt hulpe vnde | raede veler hogheleerden doen verbeteren vnde | verclaren vñ vort mit swaree kost gedrucket. | in der lauelycker stat Coelne."

*

So Hain Nr. 3143. Die ganze, von Hain nur zum Theil angeführte Schlußstelle, unter der das kaiserliche Wappen steht, lautet: Deme alweldigheme gade. deme hemelscheme va | dere sy vmmetlike danknamicheyt de de ee vñ de las | de. de ghesettet fint vch finem benedieden munde. vñ | mit finem vynghere ghescreuen. heft ghegheuen den | starfliken minschen. Vñ ok sy lof finem fone. de in des| ser ee ghelouet is. vñ vormiddelst deme munde syner! hillighen profeten vor vorkundeghet is. de dar is een | middeler gades vñ der minschē. war god vnde war | minsche. de dar heft dat minschlike slechte vorloset vā | der wald des duuels. Vñ ock deme hilghen gheste sy ere vñ werdicheit. de dar is desses hylghen werkes de ware meister vn ingheuer. V ok der vnbeulekeden | iuncfrouwē marien. yn der alle ee vñ profecien deffes | bokes vullenbracht sint. Vñ ok aller hemmelschẽ ry | derscop spreke wi danknamicheit. myt welkerer u. s. w.

baringe Sancti Johan- | nis des Apostole vnd Euangelisten. dar mit ock geendet wert vnd be- | slote duth hochberompte vñ kostlyke werck der ganzen hyllige schrift | genomet de Bibel. vor alle andere dudesche Bibeln Lutterer vi klarer | na rechtem warem dudeschem vñ sessischer sprake. myt grote flyte tege | dem latinische tert gerechtuerdiget. vnderschedelik punctert. mit ouer- | schriften by dem meysten deel der Capittel vnde psalmē oren ynholt vñ | orsake bewysen vñ antogen. vnd myt figure de hystorien beduden | de. Gedrucket vnd fuledet in der stad Halberstad Na der gebort | Christi vefteyn hundert vnde twe vnde twyntich Jar up | den viij. dach Julij. Hyr vmme wy loff segge vnd dancke | der vngheschapen vnbeghryplyken vnnd aller hyl- | gesten drefoldicheyt gode dem vader. vnd dem | sone. vnd dem hylgen geyste. de daer ys. de daer was. vnde de daer tho kunff-| tich syn wert dem sy ere vnde | loff yn ewicheit. Amen.

[ocr errors]

5. Wittenberger Ausgabe (1523).

Dath Nyge Testament tho dude. Vuittemberg. fol. Am Ende steht: Gedruckt tho Vuittemberg dorch Melchior Lotter den Jüngern 1. 5. 23. Niederdeutsche Ueberseßung der 2. Ausgabe der Uebersezung Luthers, mit dessen Vorrede und Randbemerkungen. Der 1. Theil hat 102 mit römischen Ziffern bezeichnete Blätter und enthält die Evangelien, der 2: Theil, 83 Blätter stark, enthält die Episteln; dann kommt die Offenbarung Johannis mit 26 ungezählten Blättern und 21 großen, jedesmal eine Seite füllenden Holzschnitten.

r

Vierter Abschnitt.

Das fünfte Capitel aus dem Evangelium des hl. Matthäns
aus verschiedenen deutschen Uebersehungen vom
4 - 16. Sahrhundert.

ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ.

κεφ έ.

1

2

3

4

5

6

[ocr errors]

9

Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους, ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος καὶ καθίσαντος αὐτοῦ, προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. * καὶ ἀνοίξας το στόμα αὑτοῦ, ἐδίδασκεν αὐτοὺς, λέγων * Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. * Μακάριοι οἱ πενθοῦντες· ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται. * Μακάριοι οἱ πρᾳεῖς· ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν. * Μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψώντες τὴν δικαιοσύνην· ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται. * Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες· ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται. * Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ· ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται. * Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοὶ· ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται. * Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης· ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ 10 βασιλεία τῶν οὐρανῶν. * Μακαριοί έστε, ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ 11 διώξωσι, καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ῥῆμα καθ' ὑμῶν, ψευδόμενοι, ἕνεκεν ἐμοῦ. * Χαίρετε καὶ ἀγαλλιάσθε ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς 12 ἐν τοῖς οὐρανοῖς· οὕτω γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν. * Ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι 13 ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι εἰ μὴ βληθῆναι ἔξω, καὶ καταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. * Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου· οὐ 14 δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη. * Οὐδὲ καίουσι λύχνον, 15 καὶ τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ ̓ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. * Οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμ- 16 προσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα, καὶ

17 δοξάσωσι τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς. * Μὴ νομίσητε

ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον, ἢ τοὺς προφήτας οὐκ ἦλθον κατα 18 λῦσαι, ἀλλὰ πληρῶσαι. * Αμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ

οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ 19 νόμου, ἕως ἂν πάντα γένηται. * Ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων, καὶ διδάξῃ οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κλήθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν· ὃς δ ̓ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, 20 οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν. * Λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ἡ δικαιοσύνη ὑμῶν πλεῖον τῶν γραμ ματέων και Φαρισαίων, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν 21. οὐρανῶν. * Ἠκούσατε ὅτι ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις· Οὐ φονεύσεις, ὃς 22 δ ̓ ἂν φονεύσῃ, ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει. * Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ὅτι πᾶς

ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὑτοῦ εἰκῇ, ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει· ὃς δ ̓ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὑτοῦ ῥακά, ἔνοχος ἔσται τῷ συνεδρίῳ· ὃς 23 δ ̓ ἂν εἴπῃ μωρέ, ἔνοχος ἔσται εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός. * Ἐὰν

οὖν προσφέρῃς τὸ δῶρον σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, κἀκεῖ μνησθῇς 24 ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τὶ κατὰ σοῦ· * "Αφες ἐκεῖ τὸ δῶρον σου ἔμπροσ

θεν τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ὕπαγε, πρώτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ 25 σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρον σου. * Ἴσθι εὐνοῶν τῷ ἀντιδίκῳ σου ταχὺ, ἕως ὅτου εἶ ἐν τῇ ὁδῷ μετ' αὐτοῦ· μήποτε σε παραδῷ ὁ ἀντίδικος τῷ κριτῇ, καὶ ὁ κριτός σε παραδῷ τῷ ὑπηρέτῃ, 26 καὶ εἰς φυλακὴν βληθήσῃ. * Αμὴν λέγω σοι, οὐ μὴ ἐξέλθῃς ἐκεῖθεν, 27 ἕως ἂν ἀποδῷς τὸν ἔσχατον κοδράντην. * Ἠκούσατε ὅτι ἐῤῥέθη τοῖς 28 ἀρχαίοις· Οὐ μοιχεύσεις. * Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ὅτι πᾶς ὁ βλέπων

γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτῆς, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ 29 καρδία αυτου. * Εἰ ὁ ὀφθαλμός σου ὁ δεξιός σκανδαλίζει σε, ἔξελε

αὐτὸν, καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν 30 μελῶν σου, καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου βληθῇ εἰς γέενναν. * Καὶ εἰ ἡ δεξιά σου χεὶς σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὴν, καὶ βάλε ἀπό σου συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἕν τῶν μελῶν σου, καὶ μὴ ὅλον 31 τὸ σῶμά σου βληθῇ εἰς γέενναν. * Ἐῤῥέθη δὲ, ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ 32 τὴν γυναῖκα αὑτοῦ, δότω αὐτῇ ἀποστάσιν. * Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, παρεκτὸς λόγου πορνείας, ποιεῖ αὐτὴν μοιχᾶσθαι· καὶ ὃς ἐὰν ἀπολελυμένην· γαμήσῃ, μοιχᾶται. * Πάλιν ἠκούσατε, ὅτι ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις· Οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώ34 σεις δὲ τῷ Κυρίῳ τοὺς ὅρκους σου. * Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, μὴ ὀμόσαι ὅλως μήτε ἐν τῷ οὐρανῷ, ὅτι θρόνος ἐστὶ τοῦ Θεοῦ. * Μήτε ἐν τῇ γῇ, ὅτι ὑποπόδιόν ἐστι τῶν ποδῶν αὐτοῦ· μήτε εἰς Ἱεροσόλυμα,

33

35

« PoprzedniaDalej »