Filio est; quod in ingenito, hoc et in unigenito; al· ter ab altero, et uterque unum; non duo unus, sed alius in alio, quia non aliud in 52 utroque; Pater in Filio, quia ex eo Filius; Filius in Patre, quia non aliunde quod Filius; unigenitus in ingenito, quia ab ingenito unigenitus. Ita in se invicem ; quia ut omnia in ingenito patre perfecta sunt, ita omnia in filio unigenito perfecta sunt. Hæc in Filio et Patre unitas, hæc virtus, hæc charitas, (d) hæc spes, hæc fides, hæc veritas, via, vita, non calumniari de virtutibus suis Dco, nec (e) per secretum ac potestatem nativitatis obtrectare Filio; Patri ingenito nihil comparare, Unigenitum ab eo pec tempore nec virtute discernere, Deum filium quia ex Deo est confiteri. 5, Filius quid nascendo a Patre accepit. Quid nascen- A (c) ut scit qui genuit. Quod in Patre est, hoc et in do in carne pro nobis assumpserit.—llic ergo ingenitus ante omue tempus ex se filium genuit, non ex aliqua subjacente 51 materia, qui a per Filium omnia ; non ex nihilo, quia ex sc filiun (a); non ut partum, quia nibil ip Deo demutabile aut vacuum est; non partem sui vel divisam vel discissam vel extensam; quia impassibilis et incorporcus Deus est, hæc autem passionis et carnis sunt, et, secundum Apostolum, in Christo inhabitat omais plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II, 9). Sed incomprehensibiliter, inenarrabiliter, aute amne tempus et sæcula, Unigenitum ex his quæ ingenita in se erant procreavit, onine quod Deus est per charitatem atque virtutem nalivitati ejus impertiens: ac sie ab ingenito, perfecto, aternoque Patre, unigenitus et perfectus et æternus B est Filius. Ea autoni, (1) (b) quæ ei sunt secundum corpus quod assumpsit, bonitatis ejus ad salutem nostram voluntas est. Invisibilis enim et incorporous et incomprehensibilis, utpote a Deo genitus, tantuin in se et materiæ et humilitatis recepit, quantum in nobis erat virtutis ad intelligendum se el sentiendum et contuendum; imbecillitati nostræ potius obtemperans, quam de his in quibus erat ipse deficiens. 4. Qua ratione sit in Patre.— Igitur perfecti patris perfectus filius, et ingeniti Dei unigenita progenies, qui ab eo qui habet omnia accepit omnia, Deus a Deo, spiritus a spiritu, lumen a lumine, confidenter ail: Pater in me, et ego in Patre (Joan. x, 38) : quia ut spiritus Pater, ita et Filius Spiritus; ut Deus Pater, ita et Filius Deus; ut lumen Pater, ita et Filius Jumen. Ex iis ergo, quæ in Patre, sunt ea in quibus est Filius, id est, ex toto Patre tolus Filius natus est; non aliunde, quia nihil ante quam Filius; non ex nihilo, quia ex Deo Filius; non in parte, quia plenitudo deitatis in filio; neque in aliquibus, quia in omnibus: sed ut voluit qui potuit, 5. Dei potentia se gestis ostendit; quorum ratio lateat. Homo non capit qui aqua in vinum sit conversu. Sunt istiusmodi in Deo potestates, quarum cum ratio intelligentiæ nostræ incomprehensibilis est, fides tamen per veritatem efficientiæ (f) in absoluto est. Nec boc in spiritalibus tantum, sed etiam in corporalibus deprehendemus; non ad nativitatis exemplum, sed ad admirationem facti intelligibilis ostensuin (g). Nuptiarum die vinum in Galilæa ex aqua factum est (Joan. 11, 9): numquid consequetur aut sermo noster aut sensus, quibus modis natura demutata sit, ut aquæ simplicitas defecerit, vini sapor natus sit? Non permixtio fuit, sed creatio; et creatio non a se cœpia, sed ex alio in aliud existens : non per transfusionem potioris obtinetur quod infirmius Cest, sed aboletur quod erat, et quod non erat cœpit. Sponsus tristis est, familia turbatur, solemnitas nuptialis conviviį periclitatur. Jesus rogatur : non exsurgit, aut instat, sed quiescentis ejus hoc opus est. Aqua hydriis infunditur, vinum calicibus hauritur; infundentis scientia sensus non convenit haurientis. Qui infuderunt, hauriri aquam existimant; qui bauriunt, (1) Quæ ejus sunt; el mox, ul pole ab eo genitus, non a Deo genitus. (q) Addunt hic duo mss. genuit : quod in aliis libris probe reticetur. (b) In vulgatis, quæ ejus sunt ; et mox, utpote ab eo gonitus. Magis placet ei, et Deo, cum ms. Vat. bas. et altero Colb. (c) Editio Par. ad Nivellianam expressa, ut sit qui genuit, mendose. Hic respicitur illud, Nemo novit Filium, nisi Pater, etc. Cum proxime ait Hilarius, * voluit qui potuit, et alia bujusmodi lib. vi, n. 21 et cap. 16, in Matth. n. 4, Patris voluntati Filium videtur subjicere, tum ut sit, tum ut æqualis ipsi sit. D Contra Athanasius Or. 11, cont. Ar. p. 335, hoc inter creatain rem et Filium diserimen statuit, quod hic sit proprium paternæ substantiæ germen, ilia vero quid extraneum, quod ex Patris voluntate, cui ille non subjacet, pendeat: Tò pèv roingu oux aviy ἀεὶ εἶναι ὅτι γὰρ βούλεται δημιουργος ἐργάζεται· τὸ δὲ γέννημα οι βουλήσει υπόκειται, ἀλλὰ τῆς οὐσίας ἐστὶν dior. Sic et Cyrillus lib, vit Thesauri: In naturalibus nulla præcedit voluntas, quæ locum in iis solum habet, quæ sunt extra deliberantis substantiam. At sententiam suam ipse explicat Hilarius i, de Synod. n. 58, ubi primum cum Athanasio et Cyrillo consentiens ponit, Omnibus creaturis substantiam voluntas Dei attulit: sed naturam. Filio dedit... perfecta nativi tas, etc. Tum indicat se Filium volente Patre natum ad hoc tantum prædicare, ne invitus Pater et non siue passione eum genuisse existimetur. Qua ratione Cyrillus, lib. vii Thesauri: Licet non ex voluntate genuerit Filium, non tamen invitus habet eum ; vult enim Filium et amat: sicut quod bonus et misericors sit, licet non habeat præcedente voluntate et electione, von lamen invitus hæc habet, vult enim id esse quod est. Eadem fere repetit dial. 2 de Trinit. (d) Apud Par. omittitur hæc spes. Mox verbum calumniari positum videtur pro imininuere et detrahere Deo aliquid de potentia sua. Jam legimus in psal. cxxxvi, n. 16: in calumnia vestis, pro, quando quis vult auferre vestem et lib. x de Trin. u. 28, legere est in ipsa trunci corporis calumnia, pro̟, in ipsa auris amputatione. (e) Id est, propter secretum ac potestatem nativitatis, quo non penetrat mens humana. (f) Hoc est, ratio nostra certo percipit effectun: esse e Deo, quamvis non comprehendat quomodo factum sit, aut etiam qua ratione fieri potuerit. (g) Ms, Colb. cum Geriu., est ostensum. Mox, restituimus ex muss. in Galilæa, ubi vulgatum erat in Cana Galilæe. vinum infusum arbitrantur; tempus, quod in medio A humanæ errorem, et sciens co vsque infidelitatem est, (t) (a) non proficit ut liquoris natura et nascatur et pereat. Ratio facti et visum frustratur et sensum virtus tamen Dei in his quæ sunt gesta sentitur. 53 6. Aut quomodo quinque panes excreverint. Sed et de quinque panibus non dissimilis facti admiratio est (Matth. xiv, 17). Incrementis eorum, quinque millium virorum et innumerabilium mulierum ac puerorum fames vincitur: fugit oculos sensus nostri, operis intelligentia. Quinque panes offeruntur et franguntur, subrepunt præfringentium manibus quædam fragmentorum procreationes. Non imminuitur unde præfringitur; et tamen semper præfringentis inanum fragmenta occupant. Fallunt momenta visum; dum plenam fragmentis manum sequeris, alte- B ram sine damno portionis sux contueris; inter hæc fragmentorum cumulus augetur. Præfringentes in ministerio sunt, edentes in negotio sunt, esurientes saturi sunt, duodecim cophinos replent reliquia. Nen sensus, non visus profectum (b) tam conspicabilis operationis assequitur. Est quod non erat, videtur quod non intelligitur: solum superest ut Deus omnia posse credatur. prorupturam esse, ut sibi de Dei rebus judiciun præsumeret, audaciam nostram earum, de quibus ambigeretur, rerum vicit exemplis. 8. Humana ratio contra generationem Dei reprobalur. Sunt enim plures sæculi prudentes, quorum prudentia Deo stultitia est, qui cum audiunt Deum ex Deo, verum a vero, perfectum 54 a perfecto, unum ab uno natum esse, tamquam impossibilia nobis prædicantibus contradicant, quibusdam sententiarum collectionibus inhærentes, cum dicunt : Nasci nihil potuit ab uno, quia omnis ex duobus nativitas est. Jam si ab uno natus hic filius est, partem ejus qui genuit accepit: et si pars, neuter ergo perfectus est; deest enim ei unde decessit: nec plenitudo in eo erit, qui ex portione constiterit : neuter ergo perfectus est, cum plenitudinem suam et qui genuerit amittat, nec qui natus est consequatur. › Hanc mundi sapientiam etiam per prophetam providens Deus, ita damnat, dicens : Perdam sapientiam sapientium, et (e) intellectum prudentium reprobabo (Esa. xxix, 14). Item in Apostolo : Ubi est sapiens, ubi scriba, ubi conquisitor hujus sæculi? Nonne stultam fecit Deus prudentiam hujus mundi? Nam quia in sapientia Dei non cognovit mundus per prudentiam Deum, placuit Deo per stultitiam prædicationis sulvos facere credentes: quoniam Judæi signa petunt, et Græci sapientiam quærunt : nos autem prædicamus Christum crucifixum, Judæis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam, iis autem qui sunt vocati, Judæis atque Græcis Chris 7. Hæc non sui causa egit Christus, sed ut humanum de Dei rebus judicandi pruritum retunderet. Non habent itaque divina adulationem, ncc subest Deo ad placendum fallendumque simulatio. Hacc filii Dei opera non de jactantiæ studio sunt profecta : neque enim ille, cui innumerabilia millia millium angelorum serviunt, adulatus est homini. Quid enim eo- C tum Dei virtutem et Dei sapientiam : quia quod stul rum quæ nostra sunt indigebat, per quem sunt uni- (1) Non sufficit, secunda manu. (2) Legimus, ut filius tuus, ut in Vulgata ac ple(a) Editi excepto Par. et plures mss. non sufficit. Retinemus lectionem Par. quæ est vetustiorum mss. Tum apud Er., Lips. et Par. ut in liquoris natura. Melius abest in ab aliis libris: hic enim liquoris vocabulum et vinum nascens, et aquam pereuntem parifer enuntiat. (6) Bad., Er. et Lips. tam inconspicabilis. Məlumus cum Par. et nostris inss. tam conspicabilis, vel cum codice Vat bas., tamen conspicabilis. Sermo enim hic est, ut supra promissum erat, de exemplo corporali, Unde et in Matth. c. 14, n. 12, de eodem miraculo tum est Dei, sapientius est hominibus; et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus (I Cor. 1, 20 et segg.). 9. Christi officium apud nos. Curam ergo humani gencris habens Dei filius, primum, ut sibi crederetur, homo factus est: ut testis divinarum rerum nobis esset ex nostris, perque infirmitatem carnis Deum patrem nobis infirmibus et carnalibus præedicaret, voluntatem in eo Dei patris efficiens, ut dicit: Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui me misit (Joan. vi, 38), (f) non quod nolit et ille quod facial; sed obedientiam suam sub effectu paternæ voluntatis ostendit, volens ipse voluntalem Patris explere. Erat autem hæc efficiendæ voluntatis voluntas, cujus ipse testis est dicens: Pater, venit hora, clarifica filium tuum, (2) ut filius clarificet le: sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne quod risque Græcis codicibus. Sic et idem Hilarius infra n. 10. habes Agitur enim in opere visibili invisibilis molitio. (c) Er., Lips. et Par. noctium vigilatarum. Expunximus verbum vigilatarum auctoritate Bad. et mss. quod Erasmus videtur addidisse de suo (d) Par. post Lipsium ex Erasmi margine, per se creaverit. Mox iss. Colb. et Caru., astra distrinxerit, non distinxerit. (e) Carnut. ms. prudentiam prudentium. (f) In duobus mss. Remig. et uno Theod., non quod nollet: minus vere. Confer tract. psal. GXX XIX, 11. 12. pere. Numquid et portionem suam rupes et saxa concedunt? Sed rupta dissiliunt, et naturam suam perdunt, cæsamque ex se arcam incontinentem condendi corporis confitentur. dedisti illi, det ei vitam æternam. Hæc est autem vita ▲ eum qui moriturus erat intra se contestata non caæterna, ul cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum. Ego te clarificavi super terram, opere consummato quod dedisti mihi ut faciam. Et nunc clarifica me Pater apud temetipsum claritate quam habui, prius quam mundus esset, apud te. Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi (Joan. xvu, i et seqq.). Verbis brevibus et paucis omne opus officii sui et dispensationis exposuit, nibilo minus fidei (a) veritatem 55 adversum omnem inspirationem diabolicæ fraudulentiæ communiens. Curramus ergo per singulas sermonis sui virtutės, 10. Quid postulet dicens, CLARIFICA FILIUM.-Ait: Pater, venit hora, clarifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te. Non diem, non tempus, sed horam venisse dicit. In hora dici portio est. Et quæ hæc erit B bora? Nempe illa, de qua in tempore passionis discipulos confirmans locutus est Ecce venit hora, ul filius hominis clarificetur (Joan. xII, 23): Hæc ergo hora est, in qua se a Patre clarificari orat, ut Patrem ipse clarificet. Sed quid est istud? Clarificari se clarificaturus exspectat, et honorem redditurus expostulat, et eget boc quod rursum impertiet? Et hic occurrant sophistæ mundi et sapientes Græcia, et syllogismis suis veritatem irretiant. Quomodo el unde et quid causæ sit quærant : et cum hæserint, audiant, Quia stulta mundi elegit Deus (b) (I Cor. 1, 27). Ergo per stultitiam nostram intelligamus inintelligibilia sapientibus mundi. Dixerat Dominus, Pater, venit hora : horam passionis ostenderat ; nam hæc sub momento eo loquebatur : deinde adjecit, Clari- C fica filium tuum. Sed quomodo clarificandus erat Filius? Namque natus ex virgine, a cunis et infantia usque ad consunnnatum virum venerat : per somnum, famem, sitim, lassitudinem, lacrymas hominem egerat, etiam nunc conspuendus, flagellandus, crucifigendus. Quid ergo? Nobis solum hominem in Christo hæc erant contestatura. Sed non confundimur cruce, non flagellis prædamuamur, non sputis sordidamur. Clarificat Pater Filium. Quo modo? Tandem sufligitur cruci. Deinde quid sequitur? Sol non occidit, sed refugit. Quid refugisse dico? Non receptus in nubem est, sed de cursu operis defecit: et interitum suum cum eo reliqua mundi elementa scnserunt : et ne huic facinori (c) ullæ cœlestes ope 11. Christus proprius est Dei filius.— Quid ad hæc? Proclamat quoque centurio cohortis, et crucis custos, vere Dei 56 Filius erat iste (Matth. xxv11, 54). Creatura intercessione hujus piaculi liberatur; firmitatem et virtutem saxa non retinent. Qui cruci affixerant, vere Dei Filium confitentur : prædicationi consentit effectus. Dominus dixerat : Clarifica Filium tuum. Non solum nomine contestatus est esse se filium, sed et proprietate, qua dicitur tuum. Multi enim nos filii Dei, sed non talis hic filius. Hic enim et verus et proprius est filius, origine, non adoptione; veritate, non nuncupatione; nativitate, non creatione. Ergo post clarificationem ejus, veritatem confessio conse cuta est. Nam verum Dei filium centurio confitetur; ne quis credentium ambigeret, (d) quod homo perse. quentium non negassel. - 12. Claritas Filio danda et Patri ab eo reddenda virtutis in utroque unitatem significat. Sed forte ca clarificatione (1) creditur eguisse Filius quam orabat: et infirmus reperietur, dum clarificationem potioris exspectat. Et quis non Patrem (e) potiorem confitebitur, ut ingenitum a genito, ut patrem a filio, ut eum qui miserit ab co qui missus sit, ut volentem ab eo qui obediat? Et ipse nobis erit testis: Pater major me est (Joan. xiv, 28). Hæc ita ut sunt, intelligeuda sunt: sed cavendum est, ne apud imperitos gloriam Filii honor Patris infirmet. Nec (f) infirmari (2) patitur hæc ipsa clarificatio postulata : ad id enim quod dictum est, Pater, clarifica Filium tuum ; sequitur et illud, ut Filius clarificet te. Non ergo infirmus est Filius, vicem clarificationis ipse, cum clarificandus sit, redditurus. Sed si non infirmus, quid postulabat? nemo enim nisi hoc quod (al. quo) eget postulat. Aut nunquid infirmus est et Pater? Aut eorum que habet ita profusus est, ut ei clarificatio sit reddenda per Filium? Sed neque hic eguit, neque ille desiderat et tamen alteri alter (g) impertiet. Ergo expostulatio clarificationis dandæ, vicissimque reddendæ, nec Patri quidquam adimit, nec infirmat Fitium ; scd eamdem divinitatis ostendit in utroque vir : rationes interessent, intercessionis hujus necessitate D tutem cum et clarificari se Filius a Patre oret, et quadam sui abolitione caruerunt. Sed terra quid fecit? Ad onus Domini in ligno pendentis intremuit, (1) Crederetur. (a) Sola editio Par. fidei voluntatem. (b) Carnutensis codex hic addit, ut confundat saprentes. (e) Vulgati, illæ cœlestes: castigantur ex mss. (d) Lips. et Par. post Er., quod unus persequentium : nullius veteris libri auctoritate. (e) Sicut illæsa fide Hilarius hic Patrem affirmat Filio potiorem, qua de re mentem suam explicans in psal. cxxxvi, n. 17, ait: Est enim Puter major Filio, sed ut pater filio, generatione non genere, el sicut ei consentiens Athanasius Or. 11 cont. Ar., p. 363, habet: Pater mujor est Filio, non magnitudine aliona clarificationem Pater non dedignetur a Filio sed hæve in Patre et Filio virtutis unitatem, per vicissitu (2) Se patitur. vel tempore, sed propter"generationem ex ipso Patre : ita et excusari potest illud Origenis, tm, in Joan. edit. Huetii, p. 70: Tertio dicitur hæc lux lux vera : qua ratione Pater veritatis Deus amplior et major est, quam veritas; et pater cum sit sapientia, præstantior est ipsa sapientia: hac etiam ratione excellit eum qui est lux vera, scilicet Christum. Idem esto judicium de similibus aliorum Patrum sententiis: (1) In vulgatis, infirmari se patitur. Abest se a mss. cujus loco intelligere est gloriam Fili. (g) Ita niss. At editi, impertit. dinem danda et (1) («) repondende clarificationis A pugna verborum est? Vita est verum Deum nosse : ostendant. 43. Claritas quam sibi Pater et Filius exhibent, quæ sil. Bed clarifientio hæc quæ sit, et ex quibus sit, noscendum est (Tres mss. docendum). Non, opinor, domutabilis Deus est, néque in æternitatem cadit aut vilium aut emendatio, aut profectus aut damnum ; sed quod est, semper est, 57 hoc enim Deo est peculiare. Quod semper est, habere aliquando in natura non poterit ut bon sit : quo modo ergo clarificabitur, quod suo non eget, neque à se deficit; (supple, ita vt) neque quidquam sit quod in so recipiat, neque amiserit ut resumat? Aæremus, moramar. Sed intelligentiæ nostræ infirmitatem Evangelista non deserit, qui quam clarificationem Patri Filius esset redditurus ostendit, dicens · Sicu: dedisti ei potesta- B tem omnis carnis, ut omne quod dedisti illi, det ei vis tam æternam. Hæc est autem vita æterna, ut coạnoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jecum Christum (Joan. xv, 2 et 3). Clarificatur ergo per Filium Pater, in eo quod sit a robis (b) intelligendus. Claritas autem hæc erat, quod ab eo Filius potestatem omnis carnis acceperat (c) caro factus ipse, quod vitæ æternitatem erat caducis et corporeis et mortalibus redditurus. Vitæ autem nostræ æternitas non operationis erat, sed virtutis effectus. cum æternitatis gloriam non jam molitio nova, sed sola Dei essel cognitio sumptura. Ergo non claritas Deo additur; neque enim decesserat ut adderetur : ɛed per Filium clarificatur apud nos imperitos, refugas, sordidos, (d) sine spe mortuos; sine lege tenebrosos ; et C clariucatur per id, quod ab eo Filius potestatem omnis carnis acceperit, vitam ei æternam daturus. Per hæc igitur filii opera clarificatur Pater. Itaque cum omnia Filius accepit, clarificatus a Patre est ; et contra clarificatur Pater, cum fiunt universa per Filium. Et claritas accepta sic (2) redditur, ut quod clarita tis in Filio est, id totum claritas Patris sit: quia a Patre accepit omnia; quia bonor famulantis (e) in honorem millentis est, ut honor gignentis in bonorem nascentis est. 14.Spes vitæ non in solo Patre, sed et in Filio. Missio non naturam, sed personas discriminal. Sed in quo tandem æternitas vitæ est? Ait ipse: Ut cognoscani te solum verum Deum ; et quem misisti Jesum Christum. Quæ hio difficultatum quæstiones sunt, et quæ D (1) In mss. prius repetendæ, deinde ex emendatione, referenda. (2) In nostro codice ex antiquæ manus emendatio (a) In vulgatis, dande et referendæ. In uno ms. Sorbon. dando el recipienda. In nonnullis aliis, dandæ et repetenda. Sincerior nobis visa est lectio vetusti codicis Colbertini. (6) 1 excusis hic additur per filium, quod abest a mss. Neque vero in evangelicis verbis, ut cognoscant te, etc.; que hic explicantur, exsisi per filium: quod neque ad scopum lilarii pertinet. Vult enim, lantum claritatem Dei uibil ei addero quod prius careret: quia tunc clarificandus est, eum a nobis est intelligendus, nec quidquam ei adiicit hæc cognitio nosira. sed nudum boc non facit vitam. Quid ergo convectitur? Et quem misisti Jesum Christum. Debitus Patri a Filie honor redditur, cum dicit te solum verum Deum. Non tamen se Filius a Dei veritato secernit, cunt adjungit : et quem misisti Jesu Christum, Non babet intervallum confessio credentium, qui in uiroque spes vitæ est : nec Dens verus ab en deficit, qui in conjunctione succedit. Cum ergo dicitur: Ut cognoseant te solum verum Deum, et quem misisti Jesani Christums; sub 58 hac significatione, id est, mittentis et missi, non Patris et Filii veritas et divinitas sub aliqua aut significationis aut Jilationis diversitate discernitur, sed ad gignentis et geniti confessionem fides religionis instruitur. 15. Laus Fili laus est Patris.- Ergo absolate Patrem Filius clarificat in eo quod sequitur: Ego te clarificavi super terram opere consummato, quod dedisti mihi ut faciam. Laus Patris omnis a Filio est: quia iu quibus laudabitur Filius, laus erit Patris. Consummat enim omnia, quæ Pater voluit. Dei Filius homo nascitur; sed Dei in partu virginis virtus est. Dei Filius homo cernitur; sed Deus in operibus hominis existit. Dei Filius eruci figitur; sed in cruce hominis mortem Deus vincit, Christus Dei Filius maritur; sed omnis caro vivificatur in Christo. Dei Filius in inferis est; sed homo refertur ad tulum. In quantum bæc laudabuntur in Christo, tanto plus landis a quo Christus Deus est consequetur. His igitur modis Pater Filium clarificat super terram; rursumique Filius ignorationi gentium et stultitiæ sæculi, per (f) virtutum suarum opera, cum ex quo cst ipse clarificat. Et hæc quidem clarificationis vicissitudo non pertinet ad divinitatis profectum, sod ad honorem cum qui ex cognitione ignorantium suscipiebatur. Quo enim Pater non abundabat, ex quo Bunt omnia? Vel quid Filio deerat, in quo complacuerat omnem plenitudinem divinitatis habitare? Ergo clarificatur Pater in terra, quia opus ejus quod mandavit efficitur. 16. Quam claritatem a Patre exspectel Fitius.-— VIdeamus quid Filius a Patre clarificationis exspeciet : et absolutum est. Nam (3) in continentibus est : Ego le clarificavi super terram, opus consummavi quod dedisti mihi ut facerem ; et nunc clarifica me, (4) Pater, apud temetipsum ea claritate quam habui, priusquam ne, sic creditur. (3) In consequentibus. Tu Pater, ut in Græco textu atque Vulgata. (c) Ita vetus codex Colb. cui favent cæteri, in quibus, caro uulem factus ipse quod (In Vict. qui) vitæ æternitatem. At in editis, caro enim factus ipse vila ælernitatem. (d) Bad. et Er. sinė spiritu emortuos. In uno ms. Colb. sine spe morituros. (e) Ita unus codex Colb. Ali vero libri hic et mox, in honore. in exordio creati orbis nuntiavit, hoc lex exposuit, prophetæ prætulerunt, homines in his mundi operibus senserunt, gentes etiam mentiendo venerat,c sunt; noa ergo ignorabatur Dei nomen. (c) Sed planc ignorabatur. Nam Deum nemo noscit, nisi confitentur et Patrem patrem unigeniti filii, et Filium non de portione, (f) aut dilatatione, aut emissione; sed ex eo natum inenarrabiliter, incomprehensibiliter, t lium a patre, plenitudinem divinitatis ex qua et in qua patus 60 est obtinentem, verum et infinitum et perfectum Deum; hæc enim Dei est plenitudo. Nam si horum aliquid deerit, jam non erit plenitudo, quam in eo habitare complacuit (Coloss. 1, 19). Hoc a Filio prædicatur, hoc ignorantibus inanifestatur; sie clarificatur per Filium Pater, cum pater filii talis agnoscitur. Volens mundus esset, apud te. Manifestavi nomen tuum homi- A rabatur? Hoc Moyses de rube audivit, hoc Genesis uibus (Job. xvu, 4). Operibus ergo Fili clarificatus est Pater: dum Deus esse intelligitur, dum Dei unigeniti pater manifestatur, dum ad salutem nostram filium suum etiam ex virgine natum esse hominem voluit, in quo explentur ea omnia in passione, quæ de partu virginis cœpta sunt. Itaque quia Dei filius ex omni (a) qua est parte perfectus, et ante omne tempus in divinitatis plenitudine natus, nunc a carnis suæ origine bomo, consummabatur ad mortem; clarificari se apud Deum postulat, sicut Patrem ipse clarificabat in terris: quia tum Dei virtutes ignoranti sæculo clarificabantur in carne. 59 Nunc auiera quid est quod apud Patrem (b) clarificationis exspectet? Nempe hoc quod habuit apud eum, prius quam mundus esset. Ilabuit (c) plenitudinem divinitatis; atque B habet, namque Dei filius. Sed qui erat Dei filius, et (cex ctiam) hominis cœperat esse filius; erat enim Verbum caro factum Non amiserat quod erat, sød cœperat esse quod non erat; non de suo destiterat, sed quod nostrum est acoeperat: profectum (puta, humanæ naturæ) ei quod aceepit, ejus elaritatis expostulat unde non desutit. Ergo quia Filius Verbum, et Verbum caro faotum, et Deus Verbum, et hoc in principio apud Deum, et Verbum ante constitutionew mundi Filius: Filius nunc caro factus orabat, ut hoc Patri caro (d) inciperet: esse quod Verbum ; ut id, quod de tempore erat, gloriam ejus quæ sine tempore est claritatis acciperet; ut in Dei virtutem et spiritus incorruptionem transformata carnis corruptio absorberetur. Hæc itaque oratio ad Deum est, ad Patrem hæc confessio Filii est, hæc carnis deprecatio est in qua eum judicii die compunctum et de cruce recognitum universi videbunt, in qua præfiguratus in monte est, in qua elevatus ad cœlos est, in qua Deo assedit a dextris, (1) in qua visus a Paulo est, in qua honorificatus ab Stephano est. : 17. Der nomen ante Christum hominibus ignotum.— Manifestato itaque hominibus nomine Patris, hæc postulat: sed quo nomine? Numquid nomen Dei igno (1) Hæc verba, in qua visus a Paulo est, quæ Erasmiana atque Parisiensis habebant editiones, et in ea quæ huic antecessit editione suppressa, nostri 18. Nativitatis suæ fidem Christus fecit gestis. Divina quia non capiunt negantes objurgantur. itaque Filius hujus nativitatis suae fidem facere, fac torum suorum nobis (g) posuit exemplum ut per inenarrabilium gestorum suorum inenarrabilem efficientiam de virtute nativitatis inenarrabilis doceremur: cum aqua fit vinum, cum quinque panes saturatis quinque millibus virorum, excepto sexu. et ælate reliqua, replent fragmentis cophinos duodecim. Res cernitur, et neseitur: fit et non intelligitur; ratio non apprehenditur, et effectus ingeritur. Stultum est autemi, calumniam in eo inquisitionis intendere, quod comprehendi id unde quæritur, per naturam suam non potest. Ut enim inenarCrabitis est Pater in eo quod ingenitus est; ita enarrari Filius in eo quod unigenitus est non potest; quia ingeniti est imago qui genitus est. Cum enim sensu atque verbis imaginem apprehendimus, necesse est eliam eum cujus imago est consequamur. Sed invisibilia persequimur, et incomprehensibilia. tentamus, quibus intelligentia ad conspicabiles res et corporeas coarctatur. Non erubescimus stultitiæ, non-osmetipsos irreligiositatis arguimus, Dei arcanis, Dei vírtutibus calumniantes. Quomodo Filius, et unde Filius, (a)Unus e mss. Colb. que est Pater. Carnut., qua est D Pater. Retinenda lectio vulgata, non quod in Dei Fi lió ante carnis assumptionem fuerint partes, sed quod nihil ei fuerit unde non perfectus dici possit. (b) Editi, clarificationis profectum, ac deinde Lips. et Par. expetat: refragantibus mss. quorum lectio sic ordinanda : quid clarificationis est, quod apud Patrem exspectel? (c) Scil. prius quàm mundus esset; atque etiam habet, post quam ipse factus est homo. (d) Sic lib. de Synod, n. 48: Verbum caro factum est, ut caro potius hoc inciperet esse quod Verbum: quod non sentit Hilarius fieri mutatione substantiæ, sed qualitatis, non ut caro esse desinat quod est, sed ut absorpta corruptione in incorruptionem aliasve dotes, que divinæ Verbi naturæ propriæ sunt, transformetur, uti mox exponitur, et copiose ostensum est in præfatione generati § 5. Quod diligenter attendendum, ne ubi Patres antiqui carnem nostram a Christo post resurrectionem deificatam prædicani, ms. auctoritate reposuimus. De hac sua visione (e) In vulgatis, sed Deus plane. Expuncta est vox Deus auctoritate miss. Hilarii sententia liquidius patet ex his lib. v, num. 27: Et quæro an Deus verus non sit, qui tum secundum opinionem Judæorum et benedicebatur el jurabatur. Judæi namque sacramentum mysteri¡ Dei nescièntes, et per hoc Dei filium ignorantes, Deum tantum, non et Patrem venerabantur. Nam utique venerantes Patrem, venerarentur et Filium. (f) In vulgatis, aut dilatione: malc. Nec melius deinde apud Er. et Lips. aut remissione. Verbis aut dilatatione aut emissione cavetur hæresis Sabellii, quam lib. 1, nuKOT. 16, explicuimus, (g) Vat. bas. ms. cum uno Colb. et Remig. exposuit. Mox voceur inenarrabilium antea omissam restituimus e mss. |