186. Ea, quæ m epi tola: caice notavi. Scripturæ loca perspicue indicant, ad que Hilarius perspexit. Ad alia etiam respexisse arbitror: sed cum ea expresse nou allegari, Lecter ca per se perquirat Fi. dem plenam (fide plena) haud temere eani intelligo. qua opera label: vacuam seu mortuam esse eam, que sine operibus sit, assequimur es Jacobo (Cap. 1, 17 ct 26).

187. Ad expressam illam, solemnemque renunciationem respicit Hilarius, quam adversus dæmonem profitemur, cum baptisma suscipimus.

188. Legendum suspicor, spes eorum quæ videntur, non est spes; nam antea speut de rebus futuris esse ait : futura poera non videntur. Quin tameù ferri ul cumque poterat codicis nostri lectio, eam reliqui. Lector si vult, eam emendet. Delevi porro vocem quid positam post vocem quis (quis quid sperat?), quia manifestum amanuensis errorem ea præ se l'erebat. Ubi vulgata legit in Ps, xvn ab Hilario allegato Timor sanctus, vetustissima alia versio legit, timor castus. Hanc lilarius, nec temere, sequitur. Keliqua per se palent. Delevi post vocem judices, vocem pules, quæ in codice habetur; facile quippe intelligis, ab imperito amouuensi eam in epistolam ipsam inductam esse. Vereor ue in definitione continentia desit vox aliqua, veluti complexin, aut, si vis, desiderium, amor, cupiditas, aut aliquid affine. Vide raput 17 proxime sequens (In bonis aviditas exigenda est, etc.). Ferri tamen potest bie quoque codicis nostri lectio.

189. Prvelarissima sane sunt ista Hilarii verba: Malorum sane substantiam ab initio nullam esse competimus: quippe in obedienna... juxta bonum, maium est. In prior porro hujus sententike parte indicatur pariter, el refellitur impium dogma Mauiehrorum, qui mali originem a principio malo repetebant. Dum hæc subjicit quippe inobedientia, etc, indubilale Adami inobedientiam innuit, per quam mors. adeo- C que mala omnia in mundum sunt introducia Utinam reliqua exstarent in codice, quæ de eadem Adanıi inobedieutia Hilarius tradidit! Ea sane haberemus, quibus non modo Manichæi, verum etiam ii onmes revincerentur, qui eirca peccati originem erraverunt. Sed intereapedo fortasse on modica, et subsequentium obscuritas ab amanuensium inscilia. ut puto, proveniens, emolumentum hoc nolis demunt. Duo famen notare opere pretium reor. scilicet sentculiam illam : juxta bonum malum est, ip issimam esse (nisi plane fallimir) atque eam, quæ legitor in Ecele. siastico (Cap. xxni, 15) : Contra bonum malum esi, el contra mortem vita . Sic et contra virum justum peccutor. Alterum : nesciri, ad quem fiuem afferatur. At corúm, quæ sequmitur, non modo metam, verum eliani seusum plane ignoramus: quin etiam, quoniam vitlosa procnl dubio eorum lectio est, nescimus plane, quauam ratione emendari ea possint. Quis enim recte emeudet hujus modi verba : Et quæ (vel, et quod vei, et quam) si nusquam comparentur sibi, boni tutela servatur? quamquam subodoramur, tradidisse hic Hilarium non compelli quamquam ad maJum sed in nostra esse potestate probitatem am plecti, et in ea persistere, vindicante nimirum nos ab illecebris; et tentationibus divina gratia, qua quidem protecti, bona tutela servantur : seu, si vis, boni Intebin servamus · id est, non relínquimus honum qund amplexi jam fuinus.

190. Continentiam hic latissime sumit bilarins. Aviditatem vero pro desiderio - ardentissimo operandi bova accipit. De continentia copiose mox dis

serit.

191. Post vocem conferre l'orlasse deest vox sermonem, Hinc in Evangelio: sermones, quos conjertis ad

D

Hilarium, ut habet nuster codex; ita seilicet, ut nulla expressa sermonis mentio habeatur. Nam sim. piiciter Collationes a Cassiano appellati sunt på àlonachurumi sermones et mutuæ exbortationes.

192. Proxime posi vocem baue totuummodo, bac habentur in nostro codi e . quia contemplatione Deus judicat conscientiam singulorum wanifesto utique errore. An vero giossa quadam est olim in inargine apposita verbis illis, juxia conjunctiouem conjugulem continences? an in antographo conscripta ea sunt post illa verba, que deinceps habentur : non uniformem manduvil Deus continentiam ; aut clium post illa, quæ deinceps eliam, sed longiori intervallo pariter labentur: Deus solus intima, el secreta conspicit, et casu aliquo in epistol ipsa ab antiquo amanuensi omissa, el conjecia in marginem, notà apposita, qua! locum indicaret, ubi ea collocari debuisseul, a posteriori amanuensi. quem sæpe imperitum diximus, posita bie sunt? Alienum judicium esto.

193. Sie porre interpretor verba illa · Et ex formo veluti continentiæ magis inflati. Ex hac specie, et, ut tere dicimus. apparentia, et larva continentia? : veľa enim, et solida continentia non est, quippe contineritia, si Hilario credimus cam paulo ante dellnienti, appetendarum omniam rerum niularum est re frenatio ex hac, inquam, continentiæ specie inflati despiciunt alios, quibus a Deo concessum non es! donum istud, percutiuntque, maledicta in eos conjiciunt, etc.

194. Ubi posui continentiam in codice habetur conscientiam. Sed procul dubio legendum est continentiam : quippe de iis loquitur, qui proferant, id esi jactitant se habere continentiam: cum tamen ca ipsa continentia, quam habent, tantum absit, ut eos vere contineules, ut potius vitiosos efficiat; sic ut fomitem et materiam criminum videatur ea, quan; habent eontinentía, subministrare. Addidi vocem crimi num : deesi enim in codice, cujus rei inateriam subministret larva hæc et species conunentiæ. Sed ex sensu ulique constat, vitiorum criminumque materiam ab ea subministrari.

195. Ubi posui · cum utique hæc præseconda sint, in codice legitur, cum utique hæc perseveranda sini. Sed quis id ferat? Si probabilius einender Lector, illius emendationem equidem approbabo.

496 In priori illa sententia : multos vel plurimos sic flagrare cupiditate... sicut exitus docet, nouvulla procul dubio desunt. Sed quanam ratione ca reparem, plane ignoro. Sensus tamen omissorum verborum hic fuisse videtur: Multos vel potius plurimos sic fagrare cupiditate comperimus; ut a virginibus, quibuscum familiarissime vivunt, avelli nulla" ratione possini: atque id quidem eventus docet: etenim universa pœnarum geuera, etc. In codice legitur, aut sub uno cubent Lecto. Si in typos irrepsit vox el, cam emendet Lector.

197. Interdicium majorum natu; id est, sacerdotum, quos presbyterorum, sou majorum nutu vocabulo honestatos ex saeris ipsis bibliis novimus: aut seniorum aitate, quorum mpole prudentia, et rerum experientia præslanlium anctoritas in Ecclesia non levis erat: hi enim, quibus licentia ab Hilario hic descripta jure meritoque displicebat, quantum poleraul, cavehant, ne Virgines Christo dicata viris cohabitarent, multoque magis ne uno leclulo cum iis degerent. Hoc sane non leve maium vetustis ipsis temporibus vidit, et reprobavit, summisque viribus evellere Ecclesia studuit. Pauca ad exemplum innuo. Consule itsque Lan Cypriani epistolam, quæ in editione Baluzii inscribitur de Virginibus ad Pomponium (pag. 219 edition. Venet.), in qua quidem epistola hæc præsertim notes velim Primo igitur in loen, frater carissime, et præpositis, et plebi nihil aliud

pœnas incestis ejusmodi conjunctionibus comminatur! cujus ut gladium spiritalem, et venturum judicii diem unusquisque fratrum possit evadere, omni consilio providere, et elaborare debemus. »Notare antem libet. Cyprianum quidem, aliosque, quos Baluzius decima nona in eam, quam attulimus, epistolam annotatione allegat, non reprobasse experimentum ab obstetricibus in virginum corporibus factum. Sed certe illum reprehendit Hilarius, cujus exemplum secutus est Ambrosius Mediolanensis, vir sane egregius (b).

198 Quid hoc mali est? etc. Verba hæc sunt excusantium eos, qui cum virginibus nulla cognatione sibi devinctis, familiariter tamen sub uno tecto habitant, atque adeo uno dormiunt lecto. Atque eos quidem vehementer redarguit Hilarius, monens, ab osculis eos certe non cavere, quod tamen ferri omuino non poterat. id enim non leve est argumentum animi jam à dæmone correpti. Hos sane pœnitentiæ legibus ab Ecclesia subjici declarat Cyprianus, cum hæc ait (Epist. LI, pag. 220) : ‹ Et idcirco consulte et cum vigore fecisti, frater carissime, abstinendo Diaconum, qui cum virgine sæpe mansit, sed et cæteros, qui cum virginibus dormire consueverant. Quod si pænitentiam hujus illiciti concubitus sui egerint, et a se invicem recesserint.... accepta communicatione ad ecclesiam admittantur, hac tamen interminatione, ut, si ad cosdem masculos postmodum reverse fuerint, aut si cum eisdem in una domo et sub eodem tecto simul habitaverint, graviore censura ejiciantur, nec in Ecclesiam postmodum tales facile recipian tor. Vide etiam, obsecro, epistolam, quam flieronymus ad Sabinianum diaconum scripsit (in Veron. editione est 147; olim. erat 48). Serpentem dæmonem intellige; est enim serpens antiquus, qui vocatur diabolus (Apocalyp. xu1, 9, 14 et 15), et ea sub forma expressum novimus a Constantino magno (Euseb. de vita Constant. lib. in, cap. 3).

199. Alteram excusationem idem Hilarius ex eorumdem virginibus cohabitantium sententia profert. Atque ea ipsa, qualiscumque sit, Cypriani tempore afferebatur. Eani autem rejicit idem Cyprianus his sane præstantissimis monitis (in eadem epist. LII, p. 220): Nec aliqua putet se posse hac excusatione defendi, quod et inspici et probari possit, an virgo sit, cum et manus obstetricum et oculi sæpe fallantur, et si incorrupta inventa fuerit virgo ea parte sui, qua mulier potest esse, potucri tamen ex alia corporis parte peccasse, quæ corrumpi potest, et tamen inspici non potest. Certe ipse concubitus, ipse complexus, ipsa confabulatio, et inosculatio, et conjacentium duorum turpis et foeda dormitio quantum dedecoris et criminis confitetur! Si superveniens maritus sponsam suam jacentem cum altero videat, none indignatur, et fremit, et per zeli dolorem fortassis et gladium in manum sumit? Quid Christus et Dominus, et Judex noster, cum virginem suam sibi dicatam, et sanctitati suæ destinatam jacere cum al

(a) Harum prima exstat pag. 227, altera 248, toni editionis Monifanconi. Vide ibidem monitum hisce homiliis præpositum.

(6) Vide obsecro, quæ hac super re ex Epistolis ejusdem Ambrosti eruit Tilicmontius, tom. x Hist. Ecclesias., de Ambros., cap. 85 el 86, pag. 280 edit. Venet. Epistole XLV) et XLVII, que a Tilie

C

D

200. Obscuriora sunt, quæ hic traduntur: assequeris tamen, propterea ardentius dilectas fuisse eas, de quibus antea locutus fuerat, virgines, quod se virgines profiterentur, quamquam nomine tantum et professione virgines essent. Temere porro eæ se virgines jactitabant, laudem hanc ab hominibus perquirentes, cum eam a solo Domino exspectare debu ́ssent, præmium scilicet pudicitiæ iis reddituro.

201. Præcepisse Apostolum Paulum mulieribus, ut tecto capite orarent, indubitata res est. Vide locum epistolæ ad Corinthios, quem in calce paginæ indico (c). He porro Virgines, de quibus loquitur hic Hilarius, detecto capite orabant: fortasse ut capillorum et capitis ornatus omnibus appareret, faventibus corruptoribus suis, quos antea reprchenderat. Appellat autem eos virginum corruptores, quia si non corporis, animi certe morumque corruptores erant. Nui voces ille, cohibentibus corruptoribus suis, apto loco sint positæ, auceps hæreo. Si suo tamen loco sunt positæ, ita illas explicopt hi cohibeant (id est restringant) Apostoli præceptum, quod ad fœminas omnes extensum fuerat, ad eas solas, quæ matrimonio junctæ erant. Quod quidem Hilarii ælate novum non erat ; et enim harc apud Tertullia num legimus (d) : « Sed quid promiscue observetur per Ecclesias, quasi incertum, id retractandum est, velari ne debeant virgines, an nou. Qui enim virgini bus indulgent capitis immunitatem, hoc niti videntur, quod Apostolus non virgines nominatim, sed mulieres designaverit velaudas esse; nec sexum, ut diceret feminas, sed gradum sexus, dicendo mulieres. Nam si sexum nominasset feminas dicendo, abso lute definisset de omni muliere. Aut quam unma gradum sexus nominat, alium tacendo secernit. Potuit enim, inquiunt, aut et Virgines nominare specialiter, aut compendio generaliter feminas. Qui ita concedunt, recogitare debent de statu vocabuli ipsius, quid est mulier a primis quidem litteris sanctorum Commentariorum; nam inveniunt sexus esse noinen, non gradum sexus. Siquidem Hevam nondum virum expertam Deus mulierem, et feminum cognominavit : feminam, qua sexus generaliter, mulierem, qua gradus scxus specialiter. Itaque jam tunc innupta adhuc Heva mulieris vocabulo fuit, commune id vocabulum et virgini factum est. Nec mirum, si Apos10lus codem utique spiritu actus, quo cum omnis Scriptura divinitatum, et illa Genesis digesta est, eadem voce usus est, mulierem ponendo; quæ exemplo Heve innupta et virgini competat. Cætera denique non sonant. Nam et hoc ipso, quod virgines non nominavit, sicut alio in loco, ubi de nubendo docet, satis pradicat de omni nuliere, et de toto sexu dic tum, nec distinctum esse inter virginem, omnino non nominat. Qui enim alibi distinguere meminit, ubi scilicet differentia postulat (distinguit autem utramque speciem suis vocabulis designans); ubi non dis

montio citantur, in editione PP. Benedictinorum sunt v et vi Classis 1, Syagrio: Prospiciendum, &c. Et, Quæ sunt in nostro judicio decursa, etc.

(c) I Corinth. x,5, etc.: Omnis autem mulier orans, aut prophetans non velato capite, etc.

(d) De Oratione cap. 31, tom. In anecdot. Muratorii, pag. 40,

differentiam intelligi. Neque porro ab hac sententia Tertullianus recessit, cum ab Ecclesia ipsa recessit, adhæsitque Montano. Etenim librum de Velandis Virginibus, postquam Montano adhæserat, couscripsisse traditur : et tamen etiam capite 4 ejusdem libri eadem, quæ hic, docet. Vehementer autem cos redarguit, qui Virgines capite minime vel to orare posse in Ecclesia aiebant, toto capite 22 libri de Oratione quod quidem caput integrum legas, rogo. Cæterum mulieris vocabulo interdum denotari subjectam viro, non virginem, ea veterum latinorum exempla ostendent, quæ annotatione 12 in epistolam Cypriani ad Pomponium in Baluzii editione LXI idem Baluzius collegit (Pag. 223 editionis Veneta). Eam pariter Lector adeat rogo. Vox illa initiantur (intecto capite initiantur) vel ad oblationem illam refertur, qua se Deo sistuut, virginitatem illi in ecclesia devoventes, vel, si vis, ad publicas preces. Reliqua per se patent, constituta præsertim definitione illa continentia, quam antea posuerat.

202. Delibata videtur ex variis Scripturæ locis ea palientiae definitio, quæ hic affertur: sed potissimum ex versiculis primo et secundo capitis iv epistole ad Ephesios: etenim ad hunc modum locus ille se habei: Obsecro itaque vos ego vinctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione, qua vocati estis, cum omni humilitate, et mansuetudine, cum patientia, supportantes invicem in charitate: quippe patientiæ in primis tribuitur, ut sufferal (supportantes invicem). Duas porro hic Hilarius illi adsignat partes, quarum una est tolerantia injuriarum, el passionum; altera sufferentia onnium exspectationum. Ac de prima quidem facile assentieris: sæpe enim in Scripturis admonemur, ut charitatem exerceamus, patientiam, el mansuetudinem (1 Timoth. vi, 41): que quidem tolerantiam injuriarum ac passionum exposcunt. At de secunda etiam nullum nobis inesse potest dubium: etenim, ut reliqua omittam, co spectant monita illa Jacobi (Cap. v, 7): Patentes igitur estote, fratres, usque ad C adventum Domini: Ecce agricola exspectat pretiosum fructum terræ, patienter ferens, donec accipiat temporaneum, et serotinum. Patientes igitur estole et vos, et confirmate corda vestra, quoniam adventus Domini appropinquavit. Hujus modi patientia genus si quis possederit, an non feret (bajulat ) contraria vitæ? an non etiam bona omuia possidebit? Profecto hæc habebit, qui exspectationes omnes sine precipitatione sufferet.

203. Innuit, ut puto, illa Apostoli verba (Rom. v, 5): Scientes, quod tribulatio patientiam operatur : patientia autem probationem : probatio vero spem.

204. Perspicua ea sunt, quæ tradit Hilarius, si cas definitiones recolueris, quas supra posuit. Verba illa superius comprehendi, idem hic sunt, ac supra monui.

203. Omnino legendum est, quando: etenim quando nihil speratur, id quod speratur, impatienter fertur. Sed in nostro codice legitur quia ob postremi amanuensis, ut puto, imperitiam.

206. Verba hæc omni autem virtute patientia perfert, quod spe pereunte dignoscitur, perspicua quidem sunt, et cum prioribus plane continuantur. Åt obscuriora sunt, quæ sequuntur : At si spem fructus patientia subsequatur, hæc mutre gaudet fide, gubernaculum habet Dei, continentia genus, propinquitatem. Sic autem ea interpretor : Si spem sequatur patientia, quæ spei fructus est (legendum est quippe spem, tametsi codex habeat spes), hæc, vei, si vis, et hac (spes) gaudet inatre fide; spes vero præsidiurn Dei peculiare habet: nam sperantes in Domino misericordia circumdabit (Ps. xxx1, 70) : continentia vero (quæ harum virtutum genus est, id est eas omnes

(a) Legitur quidem in codice virtutibus; sed vox certaminibus ad id, de quo agimus, significandum aptior esse videtur.

carum parens est, et veluti radix) propinquitatem Dei habet efficimar enim per continentiam veluti propinqui Dei, vel quia divinæ consortes naturæ per eam efficimur (II Petr. 1, 4); vel quia per eam appropinquamus Deo: cui si appropinquamus, ipse appropinquabit nobis (Jacob. iv, 8); vel, si vis, quia potiti coelesti beatitudine similes Deo erimus. Id autem probat Hilarius, tum exemplo martyrum, qui fide, et spe corroborati cruciatus quoslibet, et tormenta patienter et fortiter pertulerunt (Deo scilicet eos præsidio, ac gratia sua adjuvante), tum reliquorum Christianorum, qui usque ad mortem patientiæ virtutibus, seu, si vis, certaminibus (a) Christum imitali cohæredes Christi efficiuntur. Si quis próbabiliora proposuerit, mihi utique rem gratissimam faciet. Illud porro notare hic libet, ad plura Scripturarum loca respexisse quidem Hilarium, sed quæ certo designare vix possumus, præsertim cum vetustiorem Vulgata nostra interpretionem sequatur. Ne quid dissimulem, verba hec inde justi, dum omnia patienter operantur, in codice nostro habentur post voces illas patientiæ virtutibus faut potius certaminibus) imitantur. Et post vocem propinquitatem, legitur ibi inde gloriosi Dei testes, etc. Sensus la men, et distributio sententiae videtur exposcere, ut ita concludatur periodus, ac sententia ipsa: deinde (id est extremo loco) cohæredes Christi, dum illum usque ad mortem patientiæ certaminibus imitantur. Si quis tamen codicis lectionem retinere velit, putetque ab illa desumpsisse flilarium occasionem, ut de justitia dissereret, per me quidem licet. Quod attinet ad vocem gloriosi, recole num. 2.

207. In codice ita legitur : quam si quis obtinens, et cui quis adhærens vitæ suæ dispositæ, et sine conturbatione conservat. Quae quidem verba implicita manifesto sunt, et nitido sensu carent. Emendavi porro, nt probabilius duxi. Si quis aliter emendare cupit, quod Ibuerit, faciat. Post voces, cum esset omnium dominus, a Joanne, additur in codice, qui major in natis mulierum sed manifestum glossema, quod respicit ad versiculum 43 capitis v Matthæi, jure meritoque sustuli.

.

208. Arbitror, Hilarium respicere ad locum illum, quem in epistolæ ip-ius calce notavi, scilicet ad versiculum. 2 epistola Juda Apostoli. Nimirum hæc scribit Judas: His qui sunt in Deo Patre, dilectis, et Christo Jesu conservatis, et vocatis, misericordia vobis, et pax, et charitas adimpleatur. Neque enim ad Paulum referas necesse est locum hunc; nam voces hæ alio item loco, commode designant locum alium Scrip tur, neque cogimur, ut locum alium Pauli indicari putemus: Porro Christus misericordia, et pax, et charitas, seu dilectio nostra dici potest, tum quia horum auctor est et origo, tuin quia gratia sua has in nobis efficit. Suspicor etiam, aliter olim in aliquibus codicibus fuisse lectum, et expresse dictum in Christo Jesu, qui nobis misericordia est, pax, et charitas, seu dilectio. Si locum alium indicatum vis ab Hilario, ego quidem ninime obsistam, dummodo probabilem indices.

209. Ecclestastici Scriptores non modo dilectionem ipsam agapen vocant, verum etiam illius fructus (ut ita dicam), et opera ex charitate provenientia agupes appellant. Hinc Augustinus (b) agapes nostric in juit, pauperes pascunt, sive frugibus, sive carnibus. Si quis multa hac de re nosse cipit, cos Scriptores consulat, quos allegat Ducangins (c).

210. Vulgata hic habet chari:as. Sed Пlilarins vetustam aliam secutus interpreta ionem, legit dilectio, quam proxime post distinguit a charitate.

211. Porro ex superioribus duabus definitionibus

(b) Lib. xx contra Faustum cap. 20. Vide etiam cap. 4 ejusdem libri.

(c) In Glossario medic et infimæ lotritatis, ad

vocem agape

constat, llilario judice, dilectionem a charitate distin- A gui. Is porro qui vere diligit Deum, virtutes reliquas habet, et præcepta omnia observat : Quis enim illius prarcepta non observet, quem vere amat? Faures si afferam, atque adeo ipsa Scripturarum loca id confir mautia, infinitus propemodum ero: quippe tam Scripturæ, quam Patres sæpissimo id ipsum doeem, quod hie Bílarius, qui dum hæc ait : Cheritus est consummatio anium mandatorum, videtur respicere ali locum illum epistolæ Paui: ad Romanos (Cop. xut, 10), qui in Vulgata sic se habet : Plenitudo ergo legis est dilectio.

212. Simillima sun! Hilarit monitis ea, quæ docel Gregorius Maguus (Homilia xxvn in Evangel., n. 1), eujus verba adducere hic placet : « Cum cuneta sacra eloquia plena sim Dominicis præceptis, quid est, quod de sola dítectione, quasi de singulari maudato, Dominus dicit: Hoc est præceptum meum, ut dih. gatis invicem? misi quia omne mandatum de sola dilectione est et piania unum præceptum sunt: quia quidquid pra cipitur, in sota charitate solidatur. Et enim multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic-multæ virtutes ex una charitate generantur. Nee habet aliquid viriditatis ramus honi operis, si non manet in radice charitatis. ›

213. Inter veteres querelas, quas adversus Hilarium effudit Erasmus, non postrema hæc fuit, flilarium magna contcntione defendere, nos quoque cum Patre, et Filio unum esse natura. Auxisset sane querelas suas rigidus ille Criticus, si epistolam hanc habuisset in manibus, in qua scilicet Deus, el Dei Filius sine ulla limitatione appellatur quisquis charitatem habet. Præproperam tamen, atque injuriosam adversus Hilarium Erasmi censuram refellit egregius Paler Constantius, cui debemus Hilarii editionem queni rogo consulās (a). Iilud sane constat, quemlibet nostrum, charitate supernaturali ornatum, dici utcumque posse Deum. Nonne Christus ipse hominibus pietate prastantibus tribui posse docuit sublimera hune titulum, cum ad refellendos Judæos, quibus C displicebat, quod se Deum, ei Dei Filium appellaret, hrc reposuit (Joan. x, 34) : Nonne scriptum est in lege vestra, quia ego dixi : dii estis? ( Quæ quidem: verba desumpta sunt ex Psalmi LXXX1 versiculo 6, qui sic se habet: Ego dixi: dii estis, et filii Excelsi omnes); quasi diceret : Cur vos me reprehenditis, quod me Deum, Deique filium appellom, quandoquidem hominibus_rectis communis jam pridem fa tus est titulus iste? Nonne etiam Petrus homines eos, qui in adoptionem filiorum Dei per charitatem assunie · rentur, divinæ consortes naturæ efficidixit (¡! Petr. 8, 4)? E en cur non modo Hilarius, sed ci Patres ali Deum, aut certe Dei filium, aut divinum eum appel larent, qui charitate imbueretur. Audi, obsecro, quid tradat Ambrosius (Lib. 1 de Virginibus, cap. 3, alias, n. 11): Verbum caro factum est, ui caro fieret Deus Audi pariter quid Augustinus scribal ( In epist. I Joan..traciat. 1, n. 14, id est postremo): « Talis est quisque, qualis ejus dilectio est. Terram diligis? terra eris. Deum diligis? quid dicam, Deus eris? Non audeo dicere ex me. Sripturas audiamus : Eyo dixi, Dii estis, et filii Altissimi omnes. Si ergo vultis esse Dii, et filii Altissimi, nolite diligere mundum, nec ca quæ sunt in mundo. › Si quis affinia in Bernardi scriptis reperire cupit, adeat ea loca, quæ ad pagina calcem adnota (6).

214. Sexceuti sunt Scripturarum loci, quibus do cemur nos diligi a Deo, cujus proiude sitniles efficimur, si eum amamus, uullo scilicet timore permoli, sicut et nos ab eo nllo timore ad nos diligendos permoto diligimur. Quamquam hæc similitudo potest etiam ad cum modum explicari, quem exposuit Au

(a) In præfatione præposita Operibus Hilarii, n. 76, et subseq., pag. 25 tomi 1.

(b) Serm. S in Cant. n. 9:1psa ipsa paterno se

gustinus nuper allegatus. Quin etiam per anticipatiouem dici potest, nos similes esse Den, quatenus similes ei erimns in beatitudine, cujus semen dieitur gratin a Theologis.

215. Vereor, ne post illa verba: numquid fidit? Non, aliqua vorba desint, quibus scilicet in uostru codice omissis ohjectio antea proposita dissoivatur. Tamen persistere adhue possunt sine ulla interra pedine Hilarii verba. Etcnim charitas expresse 11on speral, expresse non fidit (nam certe aliqua ratione sperare, el eredere docet Apostolus Raulus (I Cor. xin, 7) Charilas, inquiens, omnia credit,oninia speral), nec ulle timet modo, si de timore, quen servilem Theologi appellant, sermo sit; tamersi co timore ti meat, qui timor filialis, ant reverentiulis a Thrologis appellatur. Profecto in cœlis charitas perstat, et Deum amamins, nec tamen rredimus, aut speramu . Multa hoc super argumento tradunt Theologi, alque interpretes Scripturarum,adea præsertim Pauli verba (I Corinth. xm, 8): Charitas numquam excidit. Etad àlia (I Cor. xu!, 10) : Eracunbitur quod ex parte esi, ele. Hos consule.

246. In co epistolæ ad Romanos loco, quem hic allegat Hilarius, desum verba : cum dilexisset mundum (Deus): deest quoque opithelon unicum, quod quidem epicheton tribuitor filio. Ea porro, que hic desant, desumpta sunt ex loco illo Evangelii Joannis (cap. m, vers. 16): Sic enim Deus dilexit mundam, ut filium suum unigenitum daret. An id referendum in Hilarium ipsum, qui hæc, quæ allega!, a Paulo tradi putavit? An potius hæc a Paulo tradi a 1, quia majorem horum partem tradit? An referendum id est in codicem, quo usus est, in quo scilicet ea scripta erant, quæ ipse allegat? An in amanuensei, qui ex duobus Scripturæ locis ab Hilario allegatis unuM conflavit? Judicaverit lector.

217. Ubi ego posui : Ergo qui hanc veluti speciem, etc., codex habet: ergo qui hanc veluti spem, etc. At post verbum veluti áliqua vox esse deberet, quæ uisi fallor, charitatem reliquis virtutibus præstantiorem deuotaret. Porro vox illa veluti hypriko lem aliquam innuit, qua Hilarius in extollenda cbariatis excellentia usus sit, et quam lenivil præposito adverbio veluti, quod sæpe iniminuendi vim habet. Specici nomine virtutem indicari quis nekel, postquam hæc ab eo scripta noverit : Et quamvis omaes, quas supra tractavimus, species (id est virtutes); el infra decet jam finem specierum, etc. Verba illa, Deus dilectio est, perspicue ostendunt, difcctionem bie pro charitate accipi: sed non en sensu, quo cam paulo ante exposuerat Hilarius: quis enimi diest, Denm consummare (ides! implerc) mundata omma? An Đeo mandatum imponi potest, quod ipse adimpleat? De Deo porro non licere multum disputare, sed obsequio potius illa esse excipienda, qua: files de ipso tradit, ea docent, quæ Deum ineffabilen, et iumrèstigabilem tradunt, expressissima sane, et plurima tum Scrip turarum, tum Patrum monita. Vide n. 33 et subsequentes.

218. Aliqua profecto in hac sententia desunt, pauca illa tamen. Si conjecturis &idimus, sic supplere quæ: desunt, possumus: et alienum o temeritate. Id ipsum de dilectione sentiendum ; tanta euim de ipsa (id est de dilectione), quanta de Deo, cognitio est, quoniam Deus dilectio est. Si vis loco vocum istarum, et alienum, legendum esse, id ipsum, per me quidem licebit.

219. An hic inunit Hilarius, quod olim præcepit Apostolus Paulus is verbis (I Cor. x1, 31) : Quod si nosmet ipros dijudicaremus, uon utique judicaremur? An potius celebratissimumt illud veterum philosopho rum adagium: Nosce të ipsum, a Patribus ipsis sæpe laudatum? Judicium alienum esto.

diligi præsumat affectu, etc. Serm. 46 pariter in Cantic., n. 4: Nam quod ait noster, et nostrarum, etc. Et Serm. 74 itidem in Cantic., n. 10.