Deo scripsit (de Divinit. Filii, cap. 6); Hic est de quo et cùm dicitur, non potest dici : com æstimatur, non potest æstimari: cum comparitur, non polest comparari ; cum definitur,'ipsa sua definitione crescit. Trinitate pag. 30 tomi n); et numero 62 libri de A quæ diximus annotatione ad num. 20, dum hæc de Synodis (pag. 497 tomi 11). Hunc prorsus legas. velim. Novatianus quoque, si is est auctor libri de Trinitate, qui præposito ejus nomine aliquando evulgatus est, et inter Tertulliani,opera editus, Novatianus. inquam, in comdein sententiain consenul (cap. 7): idenùn, inquiens, quod est, secundum id quod est, nec humano sermone edici, nec humanis auribus percipi, nec humauis sensibus colligi potest.» Hujus antem incomprehensibilitatis origo est, ita loquamur, infinitas, id est inlinica illius perfectio ac virtus cum enim hæc illimitata sit prorsus, el (quod jam dixi) infinita, facit ut comprehendi omnino non possit. I'me infinitatem sæpissime Scriptura: tradunt. Sed mihi Theologi partes hic minime agenti satis erit, si nnum tantum locum allegem. Es: porro notissimus libri Job (cap. xt, vers. 7, 8 et 9): Forsitan vestigia Dei comprehendes, et usque ad perfectum Omnipotentem reperies? Excelsior cœlo est, et quid facies? profundior inferno, et unde cognosces? Longior lerra mensura ejus, et latior mari. › Porro vel incomprehensibilitas, ut ita loquar, extensionis omnipotenti:é hic proponitur; vel incomprehensibilitas periectionis ipsius, et infinitatis divinæ, ideoque ea incomprehensibilitas, quæ propterea Deum indicat vincentem scientiam nostram, quia eximia, et super onmem modum excellentissima, perfectione is poltet. Enim vero ad hæc Jobi verba ita Gregorins Magnus disserit (üb. x Moral., cap. 8, alias num. 15 et seqq.); Excelsior itaque est cœlo, quia ipsi quoque elceri spiritus visionem tautæ celsitudinis perfeele non penetrant.... Excelsior itaque cœlo fit, cum ipsa in eum nostra deficit contemplatio. 35. Invisibilem (Deum). Copiose de boc dogmate Theologi disputant. Nos, quibus propositum est hisce in annotationibus disputationes effugere, tuneri nostro satisfecisse arbitramur, si Lectorem amandenius ad Petavium, qui copiosissime hac de re disserit. Vide itaque, obsecro, tomum 1, lib. yu, capito prime; ibi quippe collegit Veterum testimonia. His ea adde, qua docet Hilarius in Commentariis in Psal. cxvin (7). Ea quoque, que ex commentarijs in Psalmum CXXXV annotatione 38 allegabimus, quippe ibi Deus inconspicabilis dicitur. Sed quoniam antea Ausonium me allegaturum fore dixi, en illum, cujus quidem auctoritate et id, quod nune agimus, et ea, Bum 32, et subsequentibus duobus tradita sunt, facile confirmantur. Sic porro ille Deum Patrem deprecatur (in Precal, matut.). Morito itaque de Deo concludit Augustinus (in ps. LXXXу, n. 12), facilins dici, a nobis, quid non sit, quam quid sit. Quin etiam hæe subjicit : « lloc solum potui dicera, quid non sit. Quæris, quid sit ? Quod ocujus non vidļt, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Non est similis tibi in djis, Domine, el non est secundum opera tna. » Simillima his C edoset n. 9 tractatus xx in Joannis Evangelium. Ilie si ea, adduxeris, quæ ineffabilem Deum describunt, recte adduces Cur enim ineffabilis e-t? Profecto quia incomprehensibilis est. Porro plurima et Scriptarum, et Patrum loca eo spectant, ut Deum ineffabilem describant. Hic Fulgentium unice affero hec docentem (in lib. contra object. Arianorum, objection. es respons, u). Non est ignorabilis Deus, cum sit inenarrabilis: sed a fidelibus cognoscitur, ut ametur; quamvis nec humanis linguis, nec Ange licis enarretur. : 31. Inextimabilem positum est pro inæstimubilem. Ea porro, que in annotatione anperiore diximus, facile ostendunt Deum inœstimabilem esse. Quis enim cum satis æstimet, qui incomprehensibilis est? Si quis tamen aliqua sanctorum Patrum expressa testimonia, ad sententian hanc confirmandain, afferri a me cupiat, en statim Tertullianum ( cap. 17 Apologet.) : « Invisibilis est, inquit ille, et si videatur incomprehensibilis, etsi per gratiam repræsentetur inestimabilis, et si humanis sensibus æstimetur : adco verus, et tantus est. Cæterum quod videri communiter, quod comprehendi, quod æstimari potest, minus est et orulis, quibus occupatur, et manibus, quibus invenitur. Quod vero immensum est, soli sibi notum est. Hoc est quod Deum æstimari facit, dum astimari non capit. fia eum vis magnitudinis et notum hominibus objecit, et ignotum. Et hæc est summa delicti nolemiyio recognoscere quem ignorare non possunt. › Quem visus est Ambrosius sequi (si Ambrosius est is, cui librum de Divinatute Filii tribuis; de quo vide (a) Litt. vi, u. 7, ad verba illa, deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo, etc. (6) Præter superiorem locum, vide quæ tradit n. 59. (c) Et si ipra paterni nomiris, ver quod impassibilis Omnipotens, quem mente colo, pster unice rerum, 36. Et impassibilem. An passiones a Deo hic arcei Hilarius, au mutabilitatem? an utrumque? An potius ad Patrem hæc refert, quippe qui carnem minime assumpsit, in qua passus est Eilius? Judicet Loclor. Profecto ut denotet Filium Dei Verbum esse Deum, Patrique consubstantialem, docet naturam impassibilem fuisse illi a Patre communicatam. • Omnibus creaturis, inquit ille ( De Synod, n 58. pag. 495) substantiam voluntas Dei, attidit; sed naturam Filio dedit ex impassibili, ac non nata - sui) stantia perfecta nativitas (b) • Impassibilitatem sane expresse amovet a Patre in Divini Filii generatione in libro de Synodis (c). Et alibi (lib tv de Trinit. n. 6): « Nova, inquit, in spirita Deum spiritum inpassibilem, et indesecabilem. 37. Is cui tituli bi et attribula desnot, fietitius est, non verus Deus. Hæc autem ideo espresse tradit, ut puto, Hilarius, ut confessionem suam opponat confessioni Arii, qui ut facum incaulis faceret, perfectiones, et attributa Dei expresse recensuit expo suitque Novimus unum, aiebat ille (d), Deum, solum infectum, solum sempiternunt, solum sine initio, solum verum, soium immortalitatem habentem, soJum optimum, solùm potentem, omnium Creatorem, eic. • Eaque ratione Catholicos sugillare - in animo habebat: quippe qui (eo judice) Deum in personas dividentes, divina; perfectiones imminuerent. Hilarius itaque Orthodoxorum causam defendendam susDcipiens. bæc quoque a se adimitti fatetur, idenque admitti fatetur etiam in personarum Trinitate Deum non facium, incomprehensibilem, ele. 38. Aliquando dubitavi, num verba ista, qui quædam generaucrit, obscuriore quadam ratione divinam Verbi generatiovem inauerent; eum enim superiora verba facite referi possint ad Patrem, suspicabar ne (quod jam dixi) divina generatio his vocības indicaretur. Sed deinceps suspicionem omnem amovi. Quis enimi putet, unigenitum Dei Bliun, quem tâm crebro, tam perspicue a creaturis secernit iliarius, communi illa voce quædam fuisse, designats.u7 Arbi tror itaque longe consultius esse, ij generationem illam, cujus hic lilarius mantinit, an eas referamas origo nascertis, etc., n. 24. (d) Apud Hilar lit we de Trinat, n. 12, et lib, ya de Trinit. n. 5. creaturas, quas intelligentia etiam orantas voluit: A intelligentia enim Deo similes, gratia divinæ naturæ quodam modo consortes faeit (Il Petri 1, 4), et filiorum Dei titulo ac dignitate honestat. Sane verba illa Job(cop. xxxvin, vers. 7) : cum... jubilarent omnes filii Dei, de Angelis plerique intelligunt, propter egregiam eorum intelligentiam, et gratiam. Quid? quod Hilarius ipse hæc tradit (4): Sed cum regionem Cognitioni suæ, qui infinitus est, collocaret: cœlo superiore atque primo, eodemque in orbe collocato termmunt quemdam virtutibus, que primæ ad cognoscendum se giguerentur, inclusit. Neque enim yiguendæ creationes virtutom inconspicabilis Dei ferre potuissent, nisi naturæ temperatioris objectu sedem hanc moderatæ ad infirmit,tem habitationis incolerent.› Alibi tamen monet, eos ipsos, quos et filios, et genitos dici posse latetur, cum proprietatis tamen significatione minime dici; nam si proprie toqui_volumus, nos per gratiam alii efficimur, non nascimur tilii; ideoque adoptione, vi electione, non generatione, rigorose scilicet, et proprio accepia (b). In eo itaque sensu nós a Deo genitos dicere Ililarios potuit, quo sensu Dei genus nos ppellari docet Paulus; anipue hæc in Areopago concionem habens, dixerat (Act" xv1, 28): eln ipso enim vieīnus, movemur, el,sumus: sícui et quidam: vestrarum Poetarum dixerunt: ipsius enim et genus sumus. › Ea qua: dissertatione. I copiose dicemus, ad hunc locum illustrandum afferri commode poterunt. 39. Locus hic paulo obscurior esse videtur. Suspicatus sum aliquando, amanuensis licentia legi ardinaverit, exornaverit, Cum fortasse in primævo exemplari legeretur, exornaverit, ordinuerit: Ordinaverit, inquam, optimum, justum mundurç judicem : id est constituerit opuníum, et justum judicem mandare, seu imperare, et judicium justam. exercerĉ. Deinceps famen advern, legi uchuc posse. ti in nostro codice legitur, id est ordinaverit, exornunerit. Recole bir quod pañlo ante positum fuerat; «Deum vera udes ita semper exposuit. Non natum, vic. › Tum perro sensum hunc haben, allegata "verba': Vera fides ita semper exposuit, ut agnoscamus non emque optimum justuin mandare judi natu cem. > .... Quod si quæras, quaenam fecerit Deus.. quenam disposueril, quænam ordinaverit, quænam vero exornaverit aio, naturas omnes, earumque genera, el species ab initio a Deo fuisse farlas: In principio creavit Deus cœlum, et terram, etc. Neque vero corporalia tantummodo condidit Deus, verum etiam spiritualia. Vide quæ tradidimus, adnotatione 10 et 18. Disposuit solem, et lunam, et stellas, ut dividant diem, ac nortem, et sint in signa, el tempora, el dies, et annos; ut iuceant in firmamento çœa, et illuminent terram (Gen. 1, 14; et Ps. cxxxv, 7, 8 et 4). Disposnit proinde temporum vicissitudines omnes et intervalla. Ees quoque ipsas disposuit : raras enim ubique obvias invémes: sed cuncia fere locis suis disposuit, ef aptavit. Nonnulla 20 de argumento habel liber Job (cap. xxxvni, 4, 5, etc.)", quem consulas opto, el apertissime liber Sapientiæ (cap. XI, 21) : Omnia in mensura, el numero, et pondere dispo suisti. Et inter profanos auctores Virgilius: Non omnis fert omnia tellus. Cur vero? quía, uti dixïnus, cuncia in mensura, et numero, et pondere disponens (a) in tractat. in Psal. cxxxv, n. 8, ad verba illu : qui fecit oœbos in intellectu. (b) ‹ Nisi forte in eo quod ait : Filus primogenitus ejus israel, quisquam hoc quod primogenitus meus dixit, ad detrahendam Filio propriétalein generationis intelliget; ut quia et de Israel dixerit meus, assumptio factorum tiliorum pro nativitatis proprietate usurpata sit; et idcirco non sit nativitati Dei proprium, quod de eo dietmin est: Hic est Filius meus dilectus, Cum meus etiam illis proprium esse dicatur, quos nou C D Deus, quamlibet portioneni. Mundi carere aliquibus voluit, quæ ab aliis repeteret regionibus, ut homines mutuis se oficiis adjuvarent. Ordinavit autem (Augustina judice) privationes eliam, et peccata. Recole quæ adnotatione 10 dixinius; quibus ea adde, quæ ideni Augustinus in Psalmum LI (n. 15: Ne puietis gratis esse malos in hoc mundo, etc.) docnit. Quæ quidem omnia experientia nitantur, et vetusto illo Salomonis effato (Prov. XVI, 4): Universa propter semetipsum operatus est Deus: impium quoque ad diem malum. Dum porro peccatores, eorumque errores a Deo ordinari affirmo, ægritudines, morbos, aliaque hujus generis peccati quidem poenas, sed tamen meriti nostri occasiones, atque incitamenta ad patientlam, ordinari etiam aio. r 40. Exornavit porro Deus non pauca in hoc mundo, attestante id experientia et Scriptura verbis illis (Gen. 1, 1): Igit à perfecti sunt cœli, et terra, el omnis ornatus eorum. Atque à cœlorum quidem ornatu, eorum auctorem inole-cere lacile posse, ma nifesto constat ex illis verbis (Ps. xviii, 1): Ca·li enurrant gloriam Dei, ei opera manuum ejus annuntiat firmamentum. Sicut autem cœlorum ornamenta stellæ sunt, ita terræ ornamenta fruuces, arbores, et herbae sunt, quorum omnium innumera, ac varia genera Deum omnipotentem illornm auctorem osten duni ( Sap. x1, 5), adeo ut inexcusobiles, sint, qui Deum agnoscentes non sicut Deum glorificaverunt. (Rom. 1, 19, 20, etc.) Vide que de hoc argumento Theologi disputant, ac præsertim Petavius, tumÓ I Theologic, dogmat. cap. 1. Nelas porro sit, dum Ihlarium illustro, alium ejusdem Aldaris profisiorem locum non adducere: Hæc scdicet alibi tradit (in Ps. LXII, n. 6, pug. 197 tomi 1):1 Docemur etiam consequentibus monitis ad orduiem obsequela, Propheta, vel Spiritu per Prophetam ita admouente: Dirite Deo Quam terriblia sunt opera tua Quis baitu non trepidet ad Majestatem ejus, qui, sæcula institueril, mundum condulerit, tempora revolubili vicissitudine cursuque dimensus sit, cœlum astris ornaverit, terram fructibus repleverit, amare obicibus concluserit, kominem, ut bis aut uteretur, ant du minaretur, ele. gerit? Per hæc enum omnia virtutis ac potestatis ejus eternitas noscitur, Apostolo dirente. Quæ enim invisibilia ejus, a creature mundi ipsius fuctis intertecla aspiciuntur, æterna quoque virius ejus et divinitas. Hæc terribile nomen conditons efficiunt el operum dignitas majestatem ejus, qui eu 811 operatus, ostendit. Horum igitur operuni conditur esse Deus et a nobis prædicandes est, et a cæteris confitendus. »Affinia habelin commentariis in ps..cxvur (c). 41, Recole que antes dixi,aunotatione sciiei 39. Si quis tamen aliqua deesse, unt mple conscripta, bic velit, i minime onsistam. Christum judicém nostrum constitatum esse velustæ ios:e fidej nostræ professiones agroścunt, Symbolum Apostolicum, Ircnaus, ci reliqni omnes de poitorības dilei nostræ articulis sərmonem habeutes. 42. Hæc referenda sunt ad ea que paulo ante dixerat: quædam fecerit, clc. Recole quæ dixi num, 39 et 40 43. Tempus agnitionis videtur híc Ifilarius sumere aut oro tempore, quo vívit homo, alque eo quidem perspicere potest, quæ Deus condidit:"aut pro lempore, quo Deus gratia sua uberius adjitval, studeique natos esse manifestum est. Non natos aulein esse > licet nati esse dicentur, vel ex eo docetur, cum dicitur, Populo qui nascetur, quem fecit Dominus. Ergo popuins Israel nascitur ut fiat: neque per id quod nasci dicitur, non intelligitur et fieri. Es adoptione enim est filius, non ex generatione; neque ei prɔprietas, sed nuncupatio es!. » Hilar. lib. Att de Trinit. num. 14. (c) Litt. x, n. 2, pag. 334 tom. 1, commune dicium est, cle. .... deducere ad se. Respicere porro videtur Hilarius ad A qui vero non crediderit.condemnabitur, « Fortasse, induos valde nobiles Scripturæ locos, quorum primus is est, quem legimus Luca xix (vers. 42): Quia si cognovisses et tu, el quidem in huc die tua, quæ ad pacem libi: nunc autem abscondila sunt ab oculis tuig non relinquent in te lapidem super lapidem eo quod non cognoveris tempus visitationis tuæ. Alter is est, quem habet epistola Pauli ad Romanos ( cap. 1, 18) iis verbis: Revelatur enim ira Dei de cœlo super omnem impietatem, et injustitiam hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent: quia quod nolum est Dei, manifestum est in illis; Deus enim illis manifestavit. 44. Prior pars hujns sententiæ, nempe : habiturns post exitum Judicem justum; perspicna est: eaque respicit ad judicium particulare cujusque mortem proxime sequens: antea porro summa capita fidei Bostræ recensens judicium universale commemorat. Atque in hoc quidem particulari judicio sententiam quisque accipit suam pro meritis, scilicet bonis aut malis. Id saue indicare videtur Paulus, cum hæc ait (Hebr. ix, 27): Statutum est hominibus semel muri: post hoc autem judicium. Etenim verba illa post học untem, judicium proxime sequens indicant. Id pariter ostenditur Epulonis et Lazari exemplo, Epulo enim statim ad inferos detrusus est, Lazarus autem assecutus etiam statim sinum Abraba. Profecto Augustinus postremo hoc exemplo suminum in modum uifitur, hæc seriptis mandans (a): Rectissime, et valde salubriter credit judicari animas, cum de corporibus exierint, antequam veniant ad illud judicium, in quo eas oportet jam redditis corporibus judicari..... Quis adversus Evangelium, etc.) 1 B Eadem alibi indicat (b); agnoscit cuin præter extremum judicium, judicia alia; in quibus Deus judicet etiam do singulorum operibus propriis; et homines pleramque aperte, semper occulte luont pro suis factis divinitus poenas, sive in hac vita, sive post mortem. › Etenim si post mortem punit ea facta judicio aliquo, quod extremum non sit, prarcedat necesse est partienlare judicium judicium extremum. E Et de priore hujusce sententiæ parte hactenus. Venio ad alteram, quæ multo difficilior est: hane nempe: qui non suo tempore se converti putaverit, sed ex præterito. An ad Judicem referuntur ea verba: qui non suo témpore converti se putaverit, an potius ad eum, qui cum factorem suum non agnoverit in tempore agnitionis, habiturus es! eum post exitum, judicem jusium? Utraque explicatio defendi fortasse poterit; sed oratioms series, ac coutinuatio indicare videtur, ad judicem ea verba rescrenda esse, qui cum ab homine, dum adhuc vivit, exorari se sinai, post mortem obscerationes quaslibet rejiešt. fine voces illas, sed ex præterito, sic interpretor, ut denotent : sed jam tempus aptum elupsam est. Agunt hoc de argumento Theologi, et præsertim P. Liberius (Tom. 1 Controversiarum, tracta!. m. de siglu animarumi, par. 1, eontrov. 1) Ego, cui multa hic congerere proposita brevitas vetat, Hilarium tantummodo allego, duo illius loca indicans, quæ quoniam paulo longiora sunt, Lectorem deprecor, ut ea per se legat. Sunt porro numerus 23 commentariorum in Psal. 1 (pay. 92 tomis: Confessio tartum in sœcuío, etc.), et nomerus 4 commentariorum in caput xxvi Matthæi, in quo quidem loco explicatur parabola decem Virginum. (Sponsus atque sponza, etc.) 45. Id est, oportet hæc de Deo credere. .46. Si deesse putes (deesse autem potest ob ama nuensis indiligentiam) in nostro codice, post vocem crediderit, particulam et; adeo ut legendum arbitreris qui crediderit, et abstinet se... requiem habebit, etc.; tam idein denotat hæc Hilarii senteutia, atque illa Gregorii Magni illustrantis nobilem Evangelii locum Qui crediderit, el baptizatus fuerit, salvus erit: D quil (Homil. 29 in Evang. n. 3), unusquisque apud semetipsum dicat: Ego jam credidi, salvus ero. Verum dicit, si fidem operibus tenet: vera etenim fides est, quæ in hoc, quod verbis dicit, moribus uon contradicit : hinc est enim, quod de quibusdan. falsis fidelibus Paulus dicit (Tit. 1, 16): Qui confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Hine Joannes ait (1 Joan. 11, 4) : Qui dicit se nosse Deum, et Mardala ejus non custodit, mendax est. › Inimo id ipsum denotat etiam Hilarius numero 9 commentariorum in psalmum xiv: quem quidem Hilarii locum subscquenti annotatione allegabimus. Si vero defuisse in primævo ipso exemplari putes particulam et, legendumque sit, uti in codiec nostro legitur, qui crediderit, abstinet se, etc.; tum sic explica qui vere credit, is abtinet ab omni injustitia, id scilicet executus, quod fides nostra agere nos jubet. Apte Jacobus apostolus (cap. 11, vers. 17) : Fi. des si non habeal opera, mortua est, etc. 47. Adeo frequentes sunt promissiones, quibus certi efficimur, per proba opera, æternam nobis requien esse conferendam, ut inutile videatur testimonia muila ad id facientia congerere. Unicam, sed perspicuam Christi sententiam hic proferam, poscenti enim ab ipso (Matth. xix, 16): Quid boni fuciam, ut hubeam vitam æternam, hæc reposuit : Si vis ad vitam ingredi, serva mundata..... Non homicidium facies non adulteraberis : non facies furtum : non falsum testimoniam dices: honora Patrem tuum el mairem luam et diliges proximum tuum sicut te ipsum. Vitam (qued alibi dixi) bic intellige vitam eain, quæ alibi simpliciter vita (Matth. vi, 14; rursus XVIII, 8), alibi corona vitæ appellatur (Jacob. 1, 12; Apoca. 1, 10). Sed quænam, inquies, requies ca est, quam habebimus in vita? Fa, de qua ait Paulus (Hebr. iv, 11): Festinemus, ingredi in illam requiem; et de qua agiì Muratorius in eo libro, quem inscripsit de Paradiso contra Burnetum (cap. I, pag. 38 et subseq.); in eo quippe veterum Patrum loca collegit, ex quibus constet, requici nomine verain perfectamque beatitudinem intelligi. Mihi, cui paucis in his annotationibus disserere licet, satis est unum allegare ex Ecclesiasticis precibus desumptum locum; quippe ante Pium V in vigilia Assumptionis Maria preces he recitanda præscribebantnr: Concede, misericors Deus, fragilitati nostræ præsidium, ut qui sanetæ Dei genitricis requiem celebramus, intercessionis ejus auxilio a nostris iniqur tatibus resurgamus. Per eumdem, etc. Quas si iminulavit sanctissimus Pontifex, non propterea immulavit, quia minus convenientes putaret, sed ne ij, quibus cordi erat Ecclesiam romanai ubique distringere, hanc babere vel minimam possent occasionem, qua eam carperent, veluti subonscure de cœlesti beaitudine loquentein. Verum, ie, dum Hilarii dicta expendimus, ejusque sensa investigamus, alia sancti Doctoris loca eodem spectantia negligere videamur, ecce ifta, ex quibus sune manifesto constat, quietis æternæ nomine æternain ab eo inteiligi bentuudinem. Commentariis ilJustrans versiculum primum Psalmi xiv: Domine, quis habitabit, etc, hæc ait (pag. 69) : 1 Oratio est simplex Dominum precantis et optanus ab eo noscere, qui mores, quod studium, quæ voluntas sit cohabitaturi cum Deo, et in excelsis ejus, et cœlestibus qnieturi. Et numero nowo (pag. 74) explicans bæc ejusdem xiv Psalmi verba : qui non egit dolum in tingua sua, scriptis hæc tradidit. Ut veritatem, quam sentit, non fallat in verbis; ut catholicæ doctrine professionem, et ita sentiendi ac prædicandi judicium etiam operatio consequatur: quia secundum apostoli testimonium ut in corde creditur, ita in ore (a) De anima el ejus origine liv. n, c. 4, alias n. 8. A confessio fit ad salutem. Ergo ut sit in Dei reqniem dignus ascensus, in verborum ac linguæ veritate Vivendum est ut per operationum fidem sensus nostri verba non falsa sint. › Confer autem, obsecro, jam allegata præsentis epistolæ verba: Aternam requiem habebit in vita, cum iis, quæ docet Hilarius explicatione sua illustrans Psalmum Lu, videbisque hae ipsa sententiarum collatione, quam merito dixerim, ejus, de qua dişserimus, Epistolæ auctorem Hilarsupi essc. Ecce porro quæ in illum Psalmum Hilarius docet (n. 7, in Psal. LXI, pag. 174): Est et vita post vitam, quia in Abraha sinibus vivendum est, in qua Dei nomen pauperis quiete benedicitur. 48. Aliqua deesse bic videntur, per quæ via sternatur ad copiosiorem explicationem verborum illorum: Deinde credendum illis, Jesum Christum Filium Dei, elc. 49. Rejicu bie Hilarius perridiculas iilas, et turpes deoruin genitaras, quas Ethniet continxerunt, sexuum commistionem minime veriti interdum in ducere; quos imitari visi sunt non vulti bæretici, quos refellit Irenæus (lib. 1, cap. 1; rursus lib. iv. cap. 1; quibus adde que habet Epiph. her. 31), el recensel Petavius (vide que tradit Petavius, lib. x de Trinita. 8, 9 e: 12). Alibi saae Hilarius eumdem errorem videtur rescilere, cum bæc ait (lib. iv de Trinital., 1.6): «Novit (Ecclesia) in spiritu Deum Spiritum impassibilem, ei indesecabilem. didicit enim a Domino, spiritui carnem et ossa non esse : ne lorie cadere in eum corporalium passionum detrime la credantur. › Rejicit pariter illam Fill generationem quam per summam axientiam excopitarunt nonnulli, Sabelli, ut puto, asseciæ, qui, ut verbis Hilarii ular (lib. iv de Trinitut., n. 4, pug. 75, tom. 11), vocem hanc oμoovσiov hoc sensu usurparunt, atque elocuti sunt, tanquam ipse sit pater, qui et filius, ex infinitate videlicet sua protensus in Virginem ex qua corpus assumens, sibi in eo corpore quod assumpserit, filii nomen addiderit. › 50. Eos pariter rejicit, qui purum houinem Chri stum esse dixerum (Vide quæ trudit Hilarius de Synod. n. 38 can, vi et vn) : eos quoque, qui lingere euni polerant spiritum quemdam Deo minorem, qui carnem deinceps in Virgine suscepisset: vuit quippe indubitale ex Deo genitum, ideoque verum Dei Filius, proindeque Deum verum. 51. Error aliquis procul dubio in hae verba irrepsit: non divisa ejus substantia, nec majestatis ejus divisa substantia, ac per hoc passibilis videatur. Seilicet aut glossema quoddam priorumi verboruin, non divisa ejus substantia, sunt posteriora ista verba, nec majestatis ejus divisa substantia, quæ ex margiae in epistolam ipsam irrepserunt; aut legendum est, vec majestatis ejus imminuta substantia. At quomodo, inquies, cum superioribus subsequentia congruunt, ac connectuntur: nec majestatis ejus divisa substantiu, ae per hoc passibilis videatur? An Fitus ex eo quod ex indivisa Patris substantia prodit, passibilis aut videtur, aut est? Aul itaque emendandus est rursus codex legendumque, ne per hoc passibilis videatur; iolet enim passibilis Pater, si substantia ejus scimleretur: aut ita accipienda sunt verba isla, ac per hoc pussibilis videatur, ac si diceret : Fatemur quidem ex se (id est ex Deo Patre) Filium natum, sed ita ut indivi B (a) Unicum porro affero, sed notissimum exemplum desumptum ex commentariis in Matthæum (canone 27, alias cap. 27, in Matth. xxv, 48, atque eo quidem loco utimur in lectionibus tertii Nocturni in commiuri confessoris, pontificis secundo loco): Quia adventum desperaverit, quia mundatis non obtemperaverit, quia præsentibus studnerit, quia vita gentium vixerit, quia desperatione judicii commissam sibi familiam fame, siti, cæde veraverit pro despera vit: non obleinperavit: studuit, vixit, vexavit. Et C D dun permaneat illius (Patris) substantia; nam si dividuam facis, passibilis videtur, seu apparel posito scilicet subjunctivo, pro indicativo, quod sæpe facit Hilarius (a). Nimirum Arius, illiusque asseclæ catholicos accusabaut, quod, dnm Filii generanonem explicare studebant, in eorum errorem inciderent, qui divinam dividebant, secabanique substantiam, cam veluti patiemes in Patrem, et Filium ; hinc in suis lidei professionibus illud extollebant maxime, quod divinitatem in uno Patre agnoscentes, Deum mimme secarent dividerentve, sed integrum, ut ita loqua. mur, servarent. Audi, obsecro, quid Arius ipse ad Alexandrum Alexandria Episcopum scribens effutiat (b): «Novimus unum Deum solum infectum..... nunc Deum generasse filium umgenitum ante omma sæcula, per quem et szcenlum, et omnia fecit. Natum autem non pułative, sed vere obsecutum voluntati suæ, immutabilem, et inconvertibilem creaturam Dei perfectam, sed non sicut unum de creaturis; facuuram, sed non sicui cæteræ facturæ ; nec ut Valentinus prolationem, natum Patris commentatus est : neċ Sicut Manichæus partem unius substantiæ Patris na tum exposnit; nec sicut Sabellius, qui umonesu dividit, ipsum dixit filius, quem et Patrem, nec sicuti Hieracas, lucernam de lucerna, vel lampadem in duas partes; nec qui fuit ante, postmodum natum, vel supercreatum in filium, etc.› Neque vero id Armus tantummodo tradidit. Eusebius Nicomediensis epiScopus, magui nominis inter Arianos. catholicos persiriugere non est veritus (e), quasi bi ‹ Deum unum ju duos divisum, vel corporale aliquid quod patiatur, assererent, tum ex ipso, vel ab ipso Patre fuisse, Siculi parlem ejus, aut ex affluemia substantiæ. › . Eunomius similiter (Aprd Nyssenum lib. ŋ contra Eunom.) ‹ liki substantiam a l'aire genitam esse ait, non extensione prolatam, nec incremento perfectam, non mutatione formatam : » quibus quidem verbis non inodo suam sententiam exponere, verum etiam cathoficos incusare creditur, et reprehendere. Hilarius itaque, ut eorum valritiem eludat, et catholicos a reprehensione vindicet, nou modo in eo libello, quem explanamus, verum etiam in libris alis illud ipsum dogma inculcat, cujus causa se a catholicorum partibus recessisse aiebamı Arinn, lib. u de Trinitale (u. 8) hæc ait: Sed neque pars Patris in Filio est... neque natura habet omnia esse, quod portio est. Perfectus autem a perfecto est : quia qui habet omnia, dedit omnia. Neque existimannus est non dedisse, quia habeat, vel non babere, quia dederit. Libro u de Trinitate (n. 4) : « Igitur perfecti Patris perfectus Filius, et ingeniti De! unigenita progenies, qui ab eo, qui habet omuia, accepit omnia, Deus a Deo, spiritus a spiritu, lumen a lumine, confidenter all Puter in mc, el ego in Paire : quia ut spiritus Pater, ita et Filius spiritus; ut Deus Pater, ila et Filius Deus; ut lumen Pater, ita et Filius lu men. Ex is ergo quæ in Patre, sunt ca in quibus est Filius, id est, ex toto Patre Lotus Filius natus est; non aliunde, quia nibil antequam Filius; non ex nihilo, quia ex Deo Filius; non in parte, quia plenitudo Deitatis in Filio; neque in aliquibus, quia in ompibus; sed ut voluit qui potuit, ut scil qui genuit. › Rursus in eamdem sententiam (lib. in de Trinil., n.17): Deuin nemo noscit, nisi confiteatur et dissolubiliter, neque simpliester vox est significativa, sed substantiale Verbum est, et substantials Sapientia, que reveca est Dei filius: nam nisi substajalis est, erit Deus loquens in aerem, aique corpus, nibil hominibus amplius habens, etc. › Reliquos Patres eo de argumento disserentes consule apud Petarium, eo ipso, quem annotatione 19 dixi, loco; scilicet capite 2 libri vi de Trimitate. Patrem, patrem unigeniti Filii, et Filium non de por- A nita hec ipso de argumento affero(d). ♦ Verbum non tione, aut dilatatione, aut emissio je, sed ex eo natum inenarrabiliter, incomprehenschilter, ut Filium a Paire, plenitudinem divinitatis, ex qua, et in qua natus est, obtinentem, verum et iulinitum, et perfectum Deum; hæc enim Dei est plonitudo. Nam si horuin aliquid decrit, jam non erit plenitudo, quam in eo habitare complacuit. Hoc a Filio prædicatur, hoc ignorautibus manifestatur: sic clarificatur per Filium Pater, cum Pater Filli talis agnosextur. › Deinceps vero, ne præsertimo nuïnero nono, el subsequentibus libri vi quaslibet explicationes he relicə> quarum, jam mennuimus, nominatim et expresse condemnal Panca delibemus ex plurimis (lib. vi, n. 10). ↑ Manichæum, secundum hæreticæ insaniæ prædicatores, pin Ecclcsize tides dainnat. Nescit enim in Fibo portionem : sed seit Deum totum ex Deo toto; seit ex nuo antim; non desertum, sed naluni, scit mativitatero Dei noc diminutionem esse gignentis, nec infirmitatem esse nascentis....... hac enim ita ei a Neo unigenito comperta suni, nuod Pater, el Filius unum sunt, quod plenitudo Deitatis in Filio est : per quod et portionem unius substantiæ edit ad Filiumi, et per nativitatis veritatem, veræ Divinitatis proprie~ talem veneritur in Filio. › 53. Substitue Fibis, seu, si vis. Sermonibus, quibus cave dicas æqualem, aut similem Dei filium. Nimirum impetit bic Hilarius impiam Arii confessionem (apud Hila., lib. w de Trinit., v. 12, el SI n. 5), qui fassus Patrem, quem solum Deum agnoscebat, ‹ genuisse Filium unigenitunr ante omnia sæcula, porquem et sæeulum, et omnia fecit;1 addebat, <creaturam Dei perfectam, sed von siem unam creaturarum : facturam, sed non siem cæteræ facıuræ, etc. 1 Arbitror antenredocere hic velle llitarium, si admittatur Filius ex ni ilo editus (quod necesse est fariat, qui B creaturam tametsi perfectissimam, eum'agnoseit), similem, atque adeo qualera reliquis ereaturis fore in polissima, et essentiali Creaturæ notione unigenitani Dei; id enim tantummodo sejungit Creaturam a Ben, quod Creatura ex nihilo sit; Deus ez so. Ariana porro opinio adeo displicuit akis omnibus, qui plane Ariani non erant, ut damitata sit ab i's ipsis, qui non omnino Catholici crediti sunt. Hæc sane in Sardieensi Synodo statura sunt (Hiler. de Synod, n. 34 et 55) : Eos autem, qui dienst, de non extantibus in se Filiain Dei, vel ex alia substantia, et nou ex Deo.... anathematizat Sancta et Catholica Ecclesia › humo in seemuda Sirmiens: Synodo, cujus fidei professionem Hilarius profert, idem error conden:mater his verbis (Ibid. n. 58, anath. 1) : « Eos autem, qui dicunt : De nuitis extantibus filius, vet de altera substantia, et nou ex Deo, et quod erat tempus, vel sæculum, quiado non erot, alienos seit sancta et Catholica Ecclesia. Ut reliquos porro prætereani, qui hane Arii blasphemiam refutarunt, sæpe illam, et luculente, repellit Hilarius. Unomi seliga, ne in re autissima videar abnodare, Hilzni locum. Numero 2 i:bri an de Trinitate (pag. 409 tomi 1) scriptis bæe tradidit : «Non enim Dominum Jesum Christum creafuram, quis neque ipse est: neque facturam, quia facturarum omnium ipse est Dominus; sed Neum novitnus, Deum Dei Patris propriam generationem, etc. Sic porra tum eos, qui in prolatione quadam divini Verbi gonerationem collocabant, tum eos etiam, qui Patrem corporeum fore dicekant, et mutabilem,” si filium genuisset ad eum modum, qua ortliadoxi con tendebant: sio, inquam, impios lios et disputantes inducit, et refutat (lib. vi de Trimit, n. 17). ‹ Si, inquit, ex Deo est Fdius deumrabilis, et eorporeus Deus eti, qui ex se protulerit, vel extenderit quod sibi esset, in Filium. Quid sollicitus es, be demul bilis Deus sit? Nos nativitatem confitemur; nos unigenitum prædicamus ex Den docti : tu, ne nativitas maneat, ne unigenitus Deus in Ecclesiæ fide sit, naturgan indenmukabilis Dei, quæ nec esteudi, nec protendi possit, oppoms. Afferrem fibi, intelix error, etiam ex rebus iundi quarumdam naturarum, quægi- C guntur, exemplum, ne nativitatem proteusionem existimares, ne nascentiem naluras detrimenta cre deres esse giguentjum, ut eliam multa sine corporali admixtione ex viventibus in viventes animas gignerentur: misi pelas esset. Deo de se nan credidisse, et ultimi furoris vesama judicaretur, adimere auctoriatem ad fidem, cui venerationem profitearts ad vitamı.> Rursus numero undecuno libri unde Trinitate: 4- Non enim, sicut frequenter dictum a nobis est, divisionis in Filio, sed nativitatis szeramentum prædicamus › Vide quæ annotant in locuor bone PP. Š. Mauri. Denique, we enneta alleram. copiosissime hoc de argumbuto disserit num. 22 et 23 libri, quem de Synodis, sen de Fide Orientalium inscripsit. Śl malla porro noc de argumento cucis, Petavinin consule (a). llic tantum proferre placct Alexandrum Alexandriæ Episcopum, quem magnum babemus Catholicæ veritatis vindicem. {b} ‹ Dèquibus (de Patre et Filio loquitar) nos ita credimus, quemadmodum Apostolica sentit Ecclesia: in unumi ingenituni Patrem.......... Et in unom Dominum Jesum Christum Filium Dei unigenitum ; non ex nihilo genitum, sed ex eo qui Pater est: non corporum more per incisiones, aut defluxus divisionun, quem ad modum Sabellio videtur, ei Valentino, sed inexplicabili, et inenarrabili quodam modo justa,Proplieta: verba, quæ supra retulimus : Generationem ejus quis enarrabit? » Consule, obscero, que hoc de argumento Gezo Derihonensis Abbas edidit (e); atque ex iis disces, quanti apud veteres ¡lilarii auctoritas constiterit, 52. Recule dicta n. 1b. Hic tantum Athanasii mo (a) Lib. v de Trinitate, cap. 6. Et rursus cap. 8, 8. 9, et sequent. (b) In Episto. ad Alesan Constant. Epist. apud Theodor lib Eccles list. 3D 4 54. Expressissima hærc est Hilarii sententia, ex qua quiden facile innotescat, unum eundemque esse utriusqneilyperis auctorem (lib. 11 de Trinît., n. 9, p. 32). Habent igitur nativitatis hujus mterque secretuin. Et si quis forte intelligentiæ suæ imputabit, generationis hujus sacramentum non posse se consequi, com tamen et Pater sit absolute intellectus, et Filius; majore istud dolore a mo andiet ignorari. Ego nescio, non requiro; et consolabor me tamen. Archangeli nesciunt, Angeli non audierunt, sæcula non tenent, Propheta non sensit, Apostolus non interrogavit, Filius ipse non edidit. Ineuarrabilem etiam unigeniti divini Filii nativitatem appellat n. 12 lib. n, et num. 16 libri vt de Trinitate. Sed ne solum Hilarium proferre videar, erco tibi Athanasium (orat. m. pag. 244; hæc proferentem. ‹ Indecorum est quærere quomodo ex Dea Verbum existat, aut quomodo sit Dei splendor, aut quomodo genere Deus, et quis sit modus generationis Dei. Insanus enim sit, qui talia audeat, cum inexplicabilem rem, ac divinæ nature propriam, solique ipsi, et ejus Filio cognitam, oratione sua declarare conetur. Perinde est enim, ac si iidem inquirerent, ubi sit Deus, (c) De Corpo. et Songu. Christi, cap. I et sequent., pag. 253 tomi u Anecdo. Murator. (d) Oratione v, Petavio, ut puto, interprete, in lib. vi de Trinita, cap. 2, n. 9 |