est, ut sit in gloria Dei patris; contumeliam adscribe A hæretici ad naturæ contumeliam sumunt, quia dicnaturæ : si vero, quod ab eo glorificatur, auctoritas est; Patrem majorem in glorificandi auctoritate cognosce.

56. Qui Pater major, nec Filius minor.- Quid dispensationem ad impietatem rapis? Quid sacramentum nostræ salutis invadis ad mortem? Glorificaturus Filium Pater major est glorificatus in Patre Filius minor non est Aut quomodo minor est, qui in gloria Dei patris est? Aut numquid Pater major non est? Major itaque Pater est, dum pater est : sed Filius, dum filius est, 303 minor non est. Nativitas Filii patrem constituit majorem minorem vero Filium esse nativitatis natura non patitur. Major Pater est, dum gloriam assumpto homini rogatur ut reddat: Filius minor non est, dum gloriam B resumit apud Patrem. Atque ita et sacramentum nativitatis, et dispensatio corporationis impletur. Nam et Pater, dum et pater est et glorificat nunc filium hominis, major est : et Pater et Filius unum sunt, dum ex Patre natus Filius, post assumptionem terreni corporis glorificatur in Patrem.

tum cst, Pater major me est : vel illud, De die autem et hora nemo scit, neque Angeli in cœlis, neque Filins, nisi Pater solus (Marc. x1, 32). Ignoratio ergo diei atque horæ objicitar unigenito Deo : ut Deus ex Deo natus non sit in ea naturæ perfectione qua Deus est, cum nesciendi nccessitate dominante, jam vis aliqua exterior eo potior sit, quæ taniquam adversum se imbecillum in ignorantiæ eum infirmitate detineat. Quin etiam ad hujus nos intelligentia impictatem hæreticorum furor jure quodam 304 necessariæ confessionis compellit, ut ita credendum sit; quia et a Domino ita dictum sit, et videri irreligiosissimum possit, professionis cjus de se protestationem diversæ intelligentiæ nostræ opinione corrumpi.

59. Auctor omnium nil potest nescire. Qui quæ nec in se nec per se sint scit, multo magis quæ in se et per · se. Dies Domini per ipsum et in ipso constituta est. Ac primum ante quam dicti ratio et causa memoretur, sensu communis judicii (6) sentiendum est, an credibile esse possit, ut aliquid ex omnibus nesciat, qui omnibus ad id quod sunt atque erunt auctor est. Si enim omnia per Christum et in Christo, et ita per ipsum, ut omnia in ipso sint; id quod neque extra eum neque non per eum cst, quomodo non etiam in scientia ejus sft, cum plerumque (c) scientia ejus ea, quæ neque in se neque per se sint, per virtutem naturæ (d) non nesciæ apprehendat? AL vero quod causam nisi ex co non sumit, (e) et motum ad id, (2) quod est eritque, nisi intra se non ca

57. Innascibilitatis et nativitatis non alia natura. Filius natus non cœpius. Non habet itaque nativitas naturæ ignobilitatem : quia in forma Dei est, quia ex Deo nascitur. Et cum differre significatione ipsa existimetur innascibilitas a nativitate; nativitas tamen non esɩ extra innascibilitatis naturam, quia non sumpsit aliunde quod substitit. Nam tametsi non consecuta sit, ut coinnascibilis effecta sit; accepit tamen ex innascibili Deo esse quod Deus est. Fides igitur C pit ; quomodo extra ejus naturæ scientiam est, per nostra, elsi initium nativitatis non apprehendens, unigenitum Deum semper (supple, esse) profitetur; quia natura non ferat, ut cœpisse cum aliquando confiteatur, cujus nativitas omne initii tempus excedat. Sed quem semper esse et ante tempora confitetur, natum tamen (a) intemporali infinitate non ambigit, enm tamen (1) ex ininitiabilis intelligentie nativitate confessa.

(1) Ex initiabilis.

(2) Prius quidem legebatur in codice Veron., quod est eritque; sed secunda manu emendatum fuit, quod

(a) Bad., in temporali. Editiones aliæ, in intemporali. Mox Er. post Bad., ez innitiabilis. Par. post Lips., ex initiabilis. Sequimur mss. Non ambigit fides, natum intemporaii nativitate, quem scit natum ab æterno, nativitatem videlicet ex paterna æternitate sumentem, ut dicitur lib. iv, n. 6. Eum etiam ex ininitiabilis intelligentiæ nativitate confitetur, utpote initium nativitatis nou apprehendens, ut proxime dicebatur clarius autem lib. x4, n. 31, quia si quid de Filio mens retroacia scrutabitur, nihil aliud scrutantis sensui, quam natum esse el semper esse, semper occurret.

(b) Vat. bas.ms., sensum communis judicii interrogo, quid sentiendum est: glossema subolet, sicut et Martin. in quo legitur, interrogo an sentiendum est.

(c) Excusi, scientia ea etiam, omisso ejus, quod probe exhibent miss. Christus ut rausa generalis, proxime omnibus ad id quod sunt atque erunt auctor assertus est hic vero ut causa particularis, apprehendere dicitur que neque in se neque per se sint,

D

quam et in qua id quod efficiendum sit continetur ? Cogitationes namque humanas non solum præsenti motu incitatas, sed etiam instinctu futuræ voluntatis agitandas, Dominus Christas non ignorat, Evangelista testante: Sciebat enim Jesus ab initio, qui essent non credentes (3) et qui esset traditurus eum (Joan. vi, 65). Naturæ ergo ejus virtus, quæ cognitionem rerum non exstantium capit, et quiescentium adhuc animorum subituras inquietudines non ignorat, id esl exteriorque.

(3) Et quis essel.

puta, cogitationes alienas. Rursum movere potest cur plerumque: an non omnia apprehendit? Apprehendit quidem omnia, sed suam de nonnullis dumtaxat scientiam manitestam fecit. Hic enim vocabulum plerumque, non majorem partem, sed indefinite aliquam significat: qua intelligentia aliis etiam Patribus, sed maxime Gregorio Papæ familiare est.

(d) Apud Bad. et Er., non nesciens. In uno ms. Vatic. et altero Sorbon., non nesciat et apprehendat.

(e) Duo miss. Colb. cum Germ., et ne motum. Tum apud Bad., ad id quod est exterior eritque, in ano codice Vatic., Tell. et Vind., ad id quod est exteriorque; in Sorbon., ad id quod est exterioraque mendose. Hoc ipsum argumentum sic paucis perstringit et explicat Cyrillus lib. Thesauri pag. 218 : Proprium est Verbo, quatenus Verbum est, nossc eorum quæ ab ipso condita sunt principia et fines. Unum vero eorum, quæ ab ipso condita sunt, est lempus : et qui tempus condidit, quam diu duraturum sit novit.

ferre trepidatio, ut hoc sibi de Pro arbitrium prævsu mnat, et ei vitia humane demutationis adscribat; ut aut aliquid Filio Pater deneget, aut aliquid Deus nalus ignoret.

quod per se intraque se est, nescisse existimabitur? A præscientiam? Humanæ istud conscientiæ non potest Et alieni potens, impotens sui est; de quo dictum meminerimus, Omnia per ipsum, et in ipso creata sunt, el ipse est ante omnes (Coloss. 1, 16); vel illud, Quia in ipso complacuit omnem (1) plenitudinem inhabitare, et per ipsum reconciliari omnia (a) in eum (Ibid., 19)? Cum igitur omnis in eo sit plenitudo, et omnia per ipsum et in ipso reconcilientur, et dies illa reconciliationis nostræ exspectatio sit : hanc ille diem ignorat, cujus et in se tempus est, et per sacramentum (b) ejus est? Etenim adventus sui dies ista est, de qua Apostolus ait, Cum autem 305 Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos cum eo apparebitis (2) in gloria (Coloss. 1, 4). Nemo itaque quod per se et intra se est, nescit : Christus aderit, et adventus sui diem ignorat? Dies suus est, secundum cumdem B Apostolum, quia dies Domini sicut fur nocte adveniet (1 Thess. v, 2): et ignoratione ejus detineri intelligendus est? Humanæ naturæ quod agere definiunt, quantum in se est, præsciunt, et sequitur gerendorum cognitio voluntatem agendi: Deus vero natus quod in se et per se est nescit? Per eum enim tenipora, et in eo dies est; quia et per ipsum futu rorum constitutio est, et in ipso adventus sui dispensatio est et crit in ea hebetudine, ut quod sibi constat, sensu naturæ torpentis ignoret, ferarum belluarumque modo, quæ extra rationem consilii providentis animatæ, ipsum quod agunt nesciunt, cum quodam motu stupidæ voluntatis agitatæ, fortuito ad aliquid et incerto feruntur ingressu?

60. Patri injuriosum est Filio ignorantiam affinge- C re quasi ei inviderit. Quomodo etiam Dominus gloriæ, adventus sui ignorabili die, naturæ esse incomposite imperfectaque credetur, quæ et necessitatem habeat adveniendi, et scientiam adventus sui non adepta sit? Per quod potior sit ignoratio (c) Deo, quæ ei auferat cognitionis habere virtutem. Jam vero quanta impictatis (d) geminatur occasio; si præter infirmitatem Christi etiam Deo patri vitium deputabitur; ut unigenitum Deum, et dilectionis sus filium, diei hujus cognitione fraudaverit, malignitatisque (e) affectu scientiam futuræ consummationis inviderit: et cum non ignorabilem ei esse passionis et diem et horam voluerit; diem virtutis ejus, et clarificandi in sanctis suis horam negaverit, et ademe

61. Ut Deus, invidia vacat; ut Pater, nil non dat quod habet, præsertim cum sil simplex. Ut Deo, ita Dei filio, proprium est futura præscire. Nescit antem Deus aliud aliquando quam dilectio esse, neque aliud quam pater esse. Et qui diligit, non invidet: et qui pater est, non etiam non pater totus est. Non enim admittit hoc nomen portionem, ut ex aliquo pater sit, et ex aliquo pater 306 non sit. Pater enim universitatis (f) ejus quæ in se est pater est, omnem se in eo habens, cui non sit ex portione quod pater est: non quod sibi corum quæ sua sunt pater ipse sit, sed quod in his quibus ipse est, ei qui ex se est, pater totus sit. Et cum secundum humanorum corporum naturas, quæ ex disparibus conveniunt et ex compositis consistunt, non possit nisi omnium suorum quis (g) pater pater esse, dum quod in unoquoque est generum ac partium, id in filiis nativitas perfecta conservet: omnium ergo suorum quis pater pater est, dum ex omnibus nativitas et in omnibus manet. Et cum in Deo non sint corporalia, sed absoluta; neque particulata, sed tota et universa; non vivificata, sed viva; totus vivens, et unum (3) (h) totus Deus est, dum non ex portione compositus est, sed ex simplicitate perfectus est : necesse est, ut secundum quod est pater, ipse sit omnium suorum ei quem ex se genuit pater totus, dum eum patrem ex suis omnibus nativitas filii perfecta consummat. Si igitur proprius Filio Pater est; in ea necesse est Filium manere proprietate qua Pater est. Manere autem quomodo existimabitur, si extra præscientiæ naturam sit, et aliquid nativitati ejus (i) ex auctore defuerit? deerit enim prope totum, si quod proprium Deo est, non habeat, Proprium autem Deo quid aliud, quam cognitio futuro rum est; ut res nondum manentes, mansurasque posterius, invisibilium ac nondum exstantium generum capax natura contineat?

-

62. Nil latet eum in quv omnes scientiœ thesauri, quamvis tamen latenies. Non patitur autem in nobis doctor gentium Paulus hanc impii erroris profes

rit beatitudinis cognitionem, cui mortis indulscrit D sionem, ut ignorasse aliquid unigenitus Deus existi

(1) Plenitudinem divinitatis.

(2) In gloriam.

(a) Ita mss. quomodo et lib. vIII, n. 5, consentiente græco eis æúróv. At editi, in ipso.

(b) Scilicet dispensationis et assumptæ carnis, in qua venturus est judicare vivos et mortuos. Quocirca dies illa Christi est ut hominis; si quidem Pater omne judicium dedit Filio, quia filius hominis est, ut scriptum est Joan. v, 22, 27. Diei quoque tempus est in ipso ut Verbo temporum conditore.

(c) In duobus mss. deest Deo : qua voce intelligitur Pater, cui omnium cognoscendorum virtus neganda, et ignoratio attribuenda sit potius, quam ea invidiæ labes, qua dilecto filio cognitionem aliquam subtrahere credatur.

PATROL. X.

non nesciat. Nam cùm peccata magna valde sciat esse, ei rursum descendit ut videat (4) an consummata sint, et si nondum consummate sunt, ut sciat : intelligimus eum (5) non nescire, quía nesciat ; ()sed tum scire, quia tempus ad agendum sit. (j) Scire ergo Deum, non est ignorantiæ demutatio, sed temporis plenitudo. Exspectator enim adhuc ut -sciat : et cum non possimus id de eo intelligere quod nesciat; cum tamen adhuc exspectet ut sciat, necessc est, ut id quod sciens nescit, et nesciens scit, (k) nihil aliud quam vel loquendi dispensatio sit, vel gerendi. 64. Deus dicitur id modo scire, quod modo profert.

metur; ait enim : Instituta in dilectione, in omnes A et 21). Habemus ergo nescientem Deum, quod tamen divitias adimpletionis intellectus, in agnitionem sacramenti (a) Dei Christi, in quo sunt omnes thesauri sapientiæ et scientiæ (1) absconsi. Deus Christus sacramentum est, et omnes sapientiæ et scientiæ in eo thesauri latent. Portioni vero, et universitati non potest couvenire: quia neque pars omnia intelligitur, et omnia partem nou patiuntur intelligi. Filius enim si diem nescit, jam non omnes in eo scientiæ thesauri sunt: (2) (b) diem non ignorat, omnes in se scientia thesauros continens. Sed meminisse nos convenit, 307 occultos in eo istos scientiae thesauros esse, neque idcirco, quia occulti sint, non inesse : cum per id, quod Deus est, in eo insint; per id vero quod sacramentuin est, occultantur. Non occultum autem, neque ignoratum nobis est sacramentum B Dei Christi, in quo absconsi omanes scientiæ thesauri sunt. Et quia sacramentum (c) ipse est; videamus an in his, quæ nescit, ignorans sit. Si enim in cæ. teris professio ignorandi non (d) habet nesciendi intelligentiam; ne nunc quidem quod mescit ignorat. Nam (c) cum ignoratio ejus, secundum quod omnes thesauri in eo scientiæ latent, dispensatio polius quam ignoratio sit; habes causam ignorandi sine intelligentia nesciendi.

G3. Deus qui nescire aut jam scire quid dicatur. In omnibus enim, quæ ignorare se Deus loquitur, ignorantiam quidem profitetur, sed () ignoratione tamen non detinetur : dum ad id quod neseit, non nesciendi infirmitas est, sed aut tempus est non loquendi, aut dispensatio est non agendi. Loquitur ad C Abraham Deus dicens: Clamor Sodomæ et Gomor: hæ impletus est, et peccata eorum magna valde. Descendam ergo et videbo, si secundum clamorem eorum (g) consummantur ; quod si non, ut sciam (Gen. xvíli, 20

(1) Absconditi. Porro thensauri, littera ninterjecta, constanter in Veron. codice scribitar.

(2) Ante verba diem non ignorat, hæc habet codex : Quod si in eb omnis scientiæ thensauri sunt. Paulo post

(a) Lips. et Par. Dei patris et Christi; consentientibus mostris sacri textus éxemplaribus : sed renitentibus Bad., Er et mss. nec non subjecta verborum illorum expositione.

(b) Removimus hinc, Quod si in eo omnes scientiæ thesauri sunt, potiorum mss. auctoritate.

(c) In duobus mss. in se est : quod non placet. Superius enim Christus sacramentum non semel prædicatur, hoc est, Deus absconditus, cujus foram per susceptionem humilitatis corporea fuit exinanita. Postea mss. Martin. quæ ex se sunt, pro quæ nescit,

(d) Id est, non ea est, ut intelligatur ignorare. Sic Intra, Habes causam ignorandi sine intelligentia nesciendi, hoc est, habes cur se agat ut ignorans, nec tamen intelligatur neseire.

(e) Particulam cum omittunt duo mss. Colb., unus Sorbon. et Germ.

(f) German. codex, ignoratio tamen nou datur. Deinde Lips. et Par. dum id, expuncto ad absque

ulla aucioritate.

(g) Unus mis. Vatic. cum Remig. et Theod. hic adan, ad me venientem. Tum in solis Martin. et Vat. bas., consummabuntur.

(h) Potiores mss., an consummati sint, et si`nondumn

Ꭰ

Non ergo ambigi Hcet, Dei scientiam ex tempore potius esse quam ex demutatione, cum ad id quod Deus scit, profitendæ 308 potius scientiæ tempus sit, quam adeptæ : ut etiam ex học docemur, quod ad Abraham dictum est: Ne injicias manum tuam in puerum, et ne facias illi quidquam : nunc enim cognovi quia times (4) (1) Deum tuum, et non pepercisti filio tuo dilecto propter me (Gen. xx, 12). Deus itaque modo scit : modo autem scire, anterioris ignorantiæ professio est. Quod cum in Deum non cadat, neque (m) ut ignoraverit antea fidelem sibi ossc Abraham, de quo dictum est, Credidit Abraham Deo, et deputatum est ei ad justitiam (Gen, xv, 6; et Rom. Iv, 3): hoe quod nunc cognovit, tempus est quo Abraham testimonium accepit, non etiam (quo) sciro Deus cœpit. Abraham enim, holocausto fílii, dilectionem quam ad Deum habebat docuerat tum cognovit, cum loquitur. Et quia ante nescire non intelligendus est ; necesse est idcirco tunc intelligatur cognosse, quia loquitur. Et de plurimis quidem, quæ de scientia Dei Testamento Veteri continentur, hæc tantum exempli causa demonstrata a omnem... thensaurum; deinde, sint pro insint. (5) Sed tunc scire, cum tempus. (4) Dominum Deum tuum.

Deus

consummati sint. Martin., an consummandi sint, etsi non consummandi sint.

(i) Sic mss. uno excepto Vind. in quo exsiat, non ea scire, quia nesciat. Excusi, non ea tunc scire, quia prius nescial. Pro quia nesciat, sensus exigere videtur quia nunc sciat. Et quidem cum veteres libri nunc duabus litteris nc exhibeant, nec verha ullo modo a sese separent, ex nesciat facile confectum sit nescial. Deinde ms. Martin. sed tum scire, cum est tempus ad agendum.

(j) Loco verb scire prætulit Erasmus nescire, quod deinde arripuermut Lipsins et qui in postrema editione Par. corrigenda operam navarunt: omnibus prope in-s. reluctantibus. Hoc sibi vult : cum Deus scire dicitur, non fit in eo demulatio (male apud Bad., E. et in mss. Martin., diminutio) ab ignorantia ad scientiam, sed indicatur temporis plenitudo.

(k) In plerisque miss. et apud Par. repetitur hic particula ut.

(1) In vulgatis, Dominum Deum tuum. abest Dominum a mss. Abest præterea tuum a græco et latino Scripturæ textu.

(m) Post neque reticetur cadat; adeoqueparticulam ut subsequentem a Lipsio perperam expunciam restituimus ex Bad., Er, et miss

nobis sunt: ut id, quod nescit Deus, non ignoratio- A forte ignorationem ei deputabunt, ab eo qui sciat conis causa intelligeretur esse, sed temporis.

--

65. Dicitur nescire cognitione sua indignos, operarios iniquitatis, virgines stultas. In Evangeliis vero Dominum multa scientem nescire invenimus. Operarios iniquitatis, in virtutibus multis et in nomine cjus gloriantes, non povit dicens : Et tunc jurabo, quia non novi vos. Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem (Mall. vi, 23). Etiam cum jurejurando eos non novit, quos tamen iniquitatis operarios esse non nescit. Nescit ergo, non idcirco quia nescial, sed quia cognitione cjus (a) per iniquitatem operationis indigni sint: fidem dicti etiam jurisjurandi religione confirmans, et habens in nature virtute ne nesciat, el retinens in sacramento voluntatis ut nescial. Nescit quoque unigenitus Deus virgines stultas : et com- B parandi sibi olei incuriosas, gloriosi adventus sui thalamum ingressus, ignorat. Namque el adeunt et rogant, (1) et usque (b) adeo non ignorantur, ut his respondeatur: Amen dico vobis, quia nescio vos (Math. XXV, 12). Nam et occursus 309 et deprecatio pon ignorabiles esse eas patitur: sed nesciendi responsio non naturæ potius quain voluntatis est; dum ab eo, qui nihil (c) uon nescit, indignæ sunt quæ sciantur. Denique ne per infirmitatem ignorare existimaretur, continuo Apostolis ita locutus est: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam (Ibid., 13): ut cum vigilare eos ob ignorationem diei atque horæ mouet, per id nesciri ab eo virgines noscerentur, quod consopita et negligentes, indigna aditu thalami sui (2) olco indigendo mansissent.

66. Christus nil nesciens dispensationis ergo loqui.ur quasi nesciens. Diei scienia occulta: ideo quasi ignorala,

Non est igitur Dominus Jesus Christus, qui serutins corda et renes Deus est, in ca naturæ infirmi tate, (ul) ne vesciat, cum hoc ipsum ex naturæ scientia intelligatur esse, (d) quod nescit. Quod si qui

Et usque co.

(2) Oleum.

3) Sed et qui.

(a) Unus is. Vatic., per iniquitatis operationem. Mox poliores jurandi, non jurisjurandi.

Sic mss. At Editi, usque co.

(c) in vulgatis desideratur particula non, que exstat in omnibus mss. quæque hic nou negandi, sed græcorum more Hilario familiari amplius affirmandi vim købet, quasi nihil prorsus nescil.

(d) Editi, quod nesciut. Mss. autem, quod nescit, v. g. virgines stultas, operarios iniquitatis, etc., bọc nou proficiscitur ex ignorantia, sed ex scientia qua hos novit iniquos, illas stultas.

() Vetus codex Coth, cognitiones.

(f) In pluribus inss. sed et qui. Mox in uno Colb. aliquando nescire sed loqui. Magis placet, nescire se loqui, hoc est, ei, qui nóvit omnia, dispensatio e-t aliquando sic loqui, quasi nesciat ea ipsa qua: non Descit.

(g) Plerique mess. apud Abraham est.

(h) Edit veritate. Rectius mss. veritati. Hunc Hilari locum sic intelligere est: interrogatio ejus, qui ignorare videtur, ex h mine est : qui veritati corporeæ naturæ se accommodat in his omnibus, quibus, etc. Id ipsum variis modis inculcat Cyrillus lib. Thesauri Sic porro habet pag. 220 : Ignorare se

gitationes eorum dici sibi meluant, Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Math. ix, 4)? Nam cum cogitationum gestorumque non ignarus cognitor interdum de cogitatis gestisque quasi ignarus interrogat, velut de tactu fimbri:e mulierem, vel de dictorum dissensione Apostolos, vel de sepulcro Lazari flentes: non nesciens intelligendus est nescire, sed loquens. Neque enim natura fert, ut qui absens Lazarum morjuun sepultumque sciat, sepulcri locum nesciat; et qui (e) cogitationes videt, mulieris fidem non cognoverit, et qui necessitatem non habet de aliquo interrogandi (Joan. xvi, 30), dissensionem Apostolorum ignoraverit. (3) (Sed ei, qui novit omnia, ea ipsa qua non nescit, di-pensatio est aliquando nescire se loqui : dum aut apud Abraham (g) scientia dissimulator in tempus, aut apud stultas virgines et iniquitatis operarios cognitio negatur indignis, aut in sacramento filii hominis, interrogatio ignorantis ex homine est: in his se omnibus (h) veritati corporeæ nativitatis accommodans, quibus naturæ nostræ infirmitas detinetur; non (ila) ut (4) infirmis esset ex 310 natura qui Deus est, sed ut infirmitates sibi hominum Deus homo natus assumpserit, assumpserit autem ita, non ut in naturam infirmam natura indenutabilis sit redacta, sed ut (i) in natura indemutabili susceptionis esset sacramentum : dum et qui erat Deus, homo est; nee Deus destitit manere, qui homo est. Agens itaque se atque (j) confirmans hominem natum, manens Deus Verbum, sæpissime in ea est professione, qua homo C est, cum (k) tamen et protestatio Dei ea sit sæpe quic hominum: cum ea nescit, quæ aut non sint in tempore confitendo, aut non agnoscuntur (1) ad meritum.

D

67. Quam sapienter absconsa sit. — Intelligendum itaque est, cur professus sit diem se nescire. Si omnino nescire (5) (m) creditur, Apostolus ita contradicit: In quo sunt omnes thesauri sapientiæ et scientiæ

(4) Infirmus.

(5) Credetur, Apostolus itaque.

dicit, quatenus hominibus, in quos ignorantia cadit, similis factus est et paulo ante, Non quod ignoret Verbum quatenus Verbum est et Sapientia Patris ; dicit se nescire: sed humanam in se naturam ostendens, cui præcipue convenit ignorare.

(i) İt mss. At excusi, in naturæ demutabilis susceptione, corrupta Hilarii sententia, qua vult sacramentum suscepke carnis factum esse salva et indemutabili permanente Verbi natura.

(j) In vulgatis, conformans. Melius in mss. confir

mans.

(k) Id est, quamquam ipsius etiam Dei ad nostrum captum sese accommodantis ea sa pe locutio sit quæ hominum.

(1) Hoc est, quia carent merito; sicuti, v. g.. operarii iniquitatis et virgines fatuæ ob inopiam meriti nesciuntur.

(m) Apud Par. deest creditur. Deinde in pluribus mss. Apostolus itaque, non ita. Quam hic interpretationem adhibet Hilarius, sic laudat Augustinus epist. ad Ocean. CLXXX, n. 3: Beatus Hilarius cum obscuram quæstionem obscuro hoc genere tropicæ quæ stionis aperuit, ut intelligeremus in eo se uimirum dixisse nescientem, in quo alios facit occultando nescientes,

teant valida infirmibus, validis tamen infirma peneIrantur. Ob id ergo cogitationes Dei patris ignorare Filius ab impiis dicitur, quia infirmus ipse cum si!, non adcat ineundo potiorem, nec valentem invalidus

transcurrat.

absconsi (Coloss. 11, 3). Est ergo absconsa scientia : A et solida liquidis (2) non cedant ; quia cum non paque quia abscondenda est, interdum et nescientia confitenda est, ut esse possit absconsa. Nam si erit in protestatione, non etiam in secreto manebit. Negat ergo se scire: ut scientia possit esse abscondita. Quod si idcirco nescit, ut scientia maneat absconsa ; non per naturam nescit omnia sciens, quod idcirco fantum, ut absconsum sit, nescit. Cur autem diei scientia absconsa sit, non in obscuro est. Namque moncus nos irreinissa tide intentos semper manere, securitatem cognitionis (a) definitæ ademit : ut pendulæ exspectationis incerto mens sollicita, festinans el adventus diem semper exspectans, semper exspectando speraret; curamque pervigilem incertum ipsum, non ambigendi tamen temporis, detineret. Ita cnim Dominus ait : Ideo et vos estote parati, quia nescitis qua hora filius hominis venturus est (Matth. xxiv, 44). Et rursum: Beatus ille servus quem veniens Dominus ejus (b) invenerit sic facientem (Ibid., 46). Ignoratio non ad errorem fuit necessaria, sed ad perseverantiam. Nec negatum id ad detrimentum est, quod ignoratum 311 tribuit incrementum, ne scientiæ securitas negligentiam fidei dissimulatæ (c) excitaret, sed præ parationem irremissam exspectatio indefinita retineret : (d) quæ modo furis metuendum semper caveret (1) adventum, illo eligente somni tempus ad furtum: patrefamilias vero domus, damni semper timore, vigilante.

69. Christum Patre inferiorem dici non sinunt Scripturæ. Pater et Filius speculum mutuum. — Quæ si quis non modo ore temerario loqui audebit de unigeuito Deo, verum etiain corde impio cogitare; Apostolum ita de Spiritu sancto ad Corinthios scribentem credidisse cognoscat:Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum. Spiritus enim omnia scrutatur, et alta Dei. Quis enim scit hominum quæ sunt hominis, quæ in ipso (1), nisi spiritus qui in ipso est? Ita et B quæ in Deo sunt nemo novit, nisi Spiritus Dei (1 Cor. 11, 10, 11). Sed hæc inania corporalium rerum exem pla spernentes, Deum de Deo, et Spiritum de Spiritu, virtutibus suis potius, quam (9) terrenis conditionibus æstimemus. Estimemus autem, non sensu nostro, sed professione divina: et credamus ei qui ait, Qui me vidit, vidit et Patrem (Joan. xiv, 9). Nec ignoremus eum qui dixit, Vel operibus (3) meis credite, quia Pater in me, el ego in Patre (Joan. x, 38). Nec ignoremus eum, qui locutus est, 312 Ego et Pater unum sumus (Ibid. 30). Si enim sensum nostrum rerum nomina secundum humanam intelligentiam commemorata confirmant: non habet ab eo naturæ differentiam, in quo per intelligentiam (k) quis videtur; nec differt in genere, qui maneutem in se habens, inest in manente; nec diversi sunt, qui unum sunt. Intellige unitatem, dum non dividua natura est. Naturæ vero rursum individuæ sacramentum apprchende, dum tamquam speculum unus unius est. Speculum autem ita, ut non imaginatam spcciem naturæ exterioris splendor emittat ; sed dum vivens natura naturæ viventi indifferens est, quippe quæ ex tota tota sit, quæ et dum unigenita est Patrem in se habeat, et maneat in Patre dum Deus

68. Christum, etsi humana penetret ut potior, paterna penetrare nolunt ut inferiorem. — Quamquam igitur non obscurum sit, ignorationem Dei non igno- C rationem esse, sed sacramentum: dum per dispensationem aut agendi, aut protestandi, aut demnonstrandi sic nescit, ut sciat ; et sic non nescit, ut nesciat tamen videndum est, ne forte et ita infirmus sit, ut ea, que Pater scit, scire non possit: potente quidem co cogitationes humanorum cordium nosse: quia natura potior motibus se natura inferioris admisceat, eamque tamquam imbecillam vehementi virtute transcurtat: sed impotens sit vehementiorem (e) sui naturam infirmior ipsa penetrare; quia ut levia gravibus, et rara densis, et liquida solidis sunt pervia; ita contra et gravia levibus, et densa raris

(1) Vox adventum deest in nostro codice. Mox, omne tempus, non somni tempus. (2) Non cedunt.

non excusavit mendacium, sed non esse monstravit, Eamdem ipse sequitur lib. 1 de Trin., c. 12, n. 23, sicut et Gregorius Papa lib. vш, epist. 42. Nec dissentit Cyrillus, lib. Thesauri p. 222, Christi sermo☛ nem ita ab ipso temperatum enarrans, quia discipuforum captum ejus rei notina superabat. Longe magis ad eamdem sententiam accedit Eustackius Antioch. apud Facundum lib. x1, ubi hoc a Christo adinventum ostendit utilitatis hominum causa.

(a) Verbum definitæ, in prius vulgatis omissum, restituitur ex scriptis.

(b) Editi, invenerit vigilantem; dissidentibus mss.

cl sacro textu.

(c) Excusi, excepto. Par., non excerceret. Alii vero libri, excitaret, hoc est, pareret ac foveret.

(d) Hanc lectionem uni Vatic. et alteri Remig. ms.

D

(3) Vox meis desideratur in codice Veronensi; nee occurrit in græco textu, et omittitur lib. vit, num. 24 et 26, ubi ter hic locus repetitur.

habemus acceptam, aliis etiam faventibus, in quibus tamen vox adventum omittitur, quae et salvo sensu omitti potest. At in vulgatis, quæ modo furis metuendo semper caveret, illo eligente onine tempus.

(e) Editi, se; renitentibus mss.

(1) In vulgatis hic additur sunt, quod abest a miss., e quibus unus Colb. et alter Sorbon. omittunt quæ in ipso, ut et vulgata sacri textus exemplaria græca et latina.

(g) Duo mss. terrenis cogitationibus : male.

(h) In vulgatis, quisque. Rectius in plerisque mss. quis hoc est, in quo quis viso atque intellecto viletur atque intelligitur, non habet ab eo naturæ differentiam. Tum Lips. et Par. nec differt a genere: emendantur ex Bad, Er. et miss.