nostræ cursu doceremus: ita ut nec singularem Deam fides Ecclesiæ, nec duos deos profiteretur; cum 215 nec nativitas Dei solitarium Deum sineret, nec nativitas perfecta diversarum naturarum nomina in diis duobus admitteret. Duplex autem nobis in refellendis eorum vaniloquiis cura est, ut primum quæ sunt sancia et perfecta et sana doceamus, neque sermo noster per deflexus quosdam atque anfractus oberrans, et ex deviis atque erraticis cuniculis emergens, veritatem quærat potius quam ostendat: tum deinde ut quæ ab illis inanium ac fallacium sententiarum argutiis ad speciem veri blandientiş aplantur, ea ipsa conscientiæ omnium ridicula esse et inepta pandamus. Non enim sufficit nobis docuisse quæ pia sant, nisi piissima ea esse pèr id intelligantur, dum quæ impia sunt refellantur.

vasæ mentis inûciens. Ob quod sani sermonis in A differentis a Patre naturæ, eodem prædicationis Episcopo voluit esse doctrinam, fidei conscientiam, 214 et exhortationum scientiam, adversum impias et mendaces et vesanas contradictiones (a) obtinentem. Multi enim sunt, qui simulantes fidem non subditi sunt fidei, sibique fidem ipsi potius constituunt, quam accipiunt, sensu humanæ inanitatis fuflati, duni quæ volunt sapiunt, et nolunt sapere quæ vera sunt cum sapientiæ hæc veritas sit, ea interdum sapere que nolis. Sequitur vero hanc voluntatis sapientiam (b) sermo stultitiæ : quia necesse est quod stulte sapitur, stulte et prædicetur. Jam vero stulta prædicatio quantum malum est audientium, cum se. ducuntur in sententiam stultitiæ sub opinione sapientiæ ? Et idcirco Apostolus hunc de bis ordinem tonuit dicens : Sunt enim multi et non subditi, vaniloqui et seductores. Contradicendum itaque est, et impietati insolenti, et insolentiæ vaniloquæ, et vaniloquío seducenti : et contradicendum per doctrinæ sanitatem, per fidei veritatem, per verborum sinceritatem; ut et (c) sinceritas veritatis sit, et veritas sanitatis.

2. Hoc tempus sibi obvenisse sentit Hilarius. Quid jam ea in re perfecerit. Quam viam contra hæreticos teneat.

· Ac mihi quidem ca nunc commemorandæ hujus sententiæ apostolic:e fuit causa, quia bomines mente perversi, el professione fallaces, et spe inanes, et sermone viperei, contradicendi nobis necessitatem imponnut: dum lethales doctrinas, et morbidas intelligentias, el corruptas voluntates, simplicitati audientium par speciem religionis insinuaut id apud eos prætermissa apostolicæ prædicationibus sincerilate agentes, ne Pater paler sit, ne Filius filius sit, ne Deus deus sit, ne fides fides sit. Quorum vesanis mendaciis renitentes usque eo jam sermonem responsionis nostræ tetendimus, ut cum (Lib. 1v) Deum et Doum, et (Lib. v) verum Deum in vero Dco demonstrassemus ex lege; tum deinde (Lib. VI) perfectam ac veram unigeniti Dei nativitatem ex evangelicis atque apostolicis doctrinis ostenderemus; postremo (Lib. vn) ut verum Deum Dei filium et in(1) Optamus.

(a) In vulgatis, obuitentem. Ex vetustissimis mss. Val, bas. Colb. Carn. ut et Corb, ab antiqua manu, quoruin consensus maximæ debet esse auctoritatis, præferimus obtinentem, supple palmam ut ea nimirum doctrina sit, que vincat ac revincat contradi

B

C

3. Hæretici plus impendunt curæ ad felsa insinuanda quam Catholici ad vera. Interrogationes quibus simplicium fidei insidiantur. · Ut vero bonis et prudenti bus viris naturæ ac studii est, totos se ad beatæ spel alicujus obtinendam vel rem vel te:npus præparare, ne in aliquo minor sit exspectatione procinctus; ila istis hæretico furore amentibus sollicitudinis maxime est, toto adversus piæ fidei veritatem impietatis suæ ingenio laborare : ut adversus eos, qui religiosi sunt (d) vincant esse irreligiosi ; et ultra spem vitæ nostræ vitæ suæ desperatione potiores sint; et plus impendant cogitationis ad falsa, quam nos doctrinæ (e) aplamus (1) að vera. Piis enim fidei nostræ professionibus has impie perfidiæ suæ contradictiones elaboraverunt, ut primum requirant, utrumne nobis in fide Deus unus sit; deinde subjiciant, an etiam Christus Deus sit; postremo, an Pater major sit Filio: ut cum audierint in professione Deum unum, utantur ea ad id, ne Christus Deus sit. Non enim de Filio quærunt, an Deus sit: sed id tantum volunt, de Christo (f) interrogando, ne filius sit; ut simplicis fidei hominem captantes, per unius eum Dei fidem a Christi Dei confessione depellant, dun jam noa unus Deus sit, si sit Deus confitendus et Christus.

cont. Ar. p. 329, ait eos per forum circumçursare, ac modo puellam interrogare ; An is qui est, nan ex istentem ex non existente fecit, an existentem, etc.; modo mulierculas sciscitari: An habebas filiwn ante

centes. Cui lectioni favet illud num. 19 lib. xi, ubi non erat ante se sigui non habebas, ita et Dei filius

cam in Pastore scientiam Hilarius exigit, quæ særuis sapientum scientiam superet : ut quanta, inquit, reram divinarum humanarumque discretio esi, tanta vítra terrena studia ratio cœlestis (in Christi pastoribus) excedat.

(b) Eorum scilicet, qui nihil volunt verum esse nisi quod sapiunt, seu quod humana ratione comprebendunt: quæ voluntatis sapientia toto lib. confutatur.

(c) Er. Lips. et Par. sanitas veritatis.

nem,

fuse

(d) Vetus codex Colb. et unus Serbon. ad margivindicantes se irreligiosi. Rectius in aliis, vincant esse irreligiosi, hoc est vincant impictatis studio. Hanc Arianorum in disseminanda sua bæresi sollicitudinem ac vafritiem describers Athanasius, Or. 2

erat antequam gigneretur.

(e) Quidam probæ notæ mss, aplamus,

(f) Vat. has. ins. interrogare. Sic reddenda into hæc phrasis sed interrogando de Christo tantum id voluni ne filius sit. Christum Denm aperte négare Ariaui extimescebant etiam tempore Augustini, de íis, I. 1, contra Maxim. c. 16, dicentis, Deus est et filius, quod et vos vultis, Dens est et Spiritus sanctus, etsi non vultis. Cumque eorum Sermo, quem refellendun ssscopit, ab his verbis inciperet, Dominus noster Jesus Christus Deus unigenitus, etc., ejusdem refutationem sie orditur: Eorum præcedenti disputationi kar disputatione respondeo, qui cum Dominum nostrum Jesum Christum fatentur quidem Deum, ele. Adeoque Christi disinitalem tantum ex obliquo puisabant. ita erat in animis omniuna fidelium insila ipsius &des.

tendi, qui cum frequen:er fidei ac spei nostræ Deum unum intimasset, ut sacramentum unius Dei se 217 quoque Deo professo probatoque firmaret dixit: Ego et Pater unum sumus: el, Si scitis me, scitis et Patrem meum: et, Qui me vidit, vidit et Patrem : e1, Pater, qui in me manet, rpse · facit opera sua : el, Credite mihi, quia Pater in me, et ego in Patre: sin autem vel propter opera ipsa credite (Joan. x, 30; xiV, 7; Ibid. 9, 10, 11, 12). Nativitatem suam in nomine patris expressit, () cognosci Patrem in se cognito docet. Unitatem naturæ fatetur, cum Pater in se viso videtur. Inseparabilem se a Patre testatur, cum in manente (g) in se manet Patre. Fiduciam conscientiæ tenet, cum his dictis snis credi postulat ex operatione virtutis. Atque ita in hac perfectæ nativitatis beatissima fide, vitiam omne, et duum deorum, et Dei singularis exstinguitur cum qui unum sunt, non sit unus; et qui non unus est, non tamen ab eo qui est, ita ex aliquo differat, ut uterque non unum sint.

Jam vero hic quanta sæcularis ingenii subtilitate A ipsis hoc Domini (e) nostri professionibus placuil oscontendunt, cum dicunt, (a) Si unus est, quisquis ille alius videbitur esse, jam non erit. Quod si alins est, jam unus hic non erit cum natura non sinal, ut ubi alius est, ibi unus sit : (1) (6) aut 216 ubi sit unus, ubi alius sit. Dehinc cum facilitatem credentis atque audientis, arte subdolæ hujus assertionis eluserint, tum id (c) aptant, quod tamquam jam faciliore via obtineant, ut Deus Christus ex nomine potius quam ex natura sit; quia generale hoc in eo nomen in nullo cam, quæ vera sola est, unius Dei fidem destruat et per hoc Pater filio major sit, quia differente natura, cum non nisi Deus unus est, major Pater sit proprietate naturæ; sit que hic nuncupatus filius, et creatio ex Dei voluntate subsistens, quia et minor Patre sit; et Deus non sit, quia Deus unus B Deum alium esse non patitur, et qui minor est, necesse est ut naturæ ab eo, qui se est major, alienæ sit. Et hi quidem quam ridiculi in eo sunt, præscribentes Deo, cum (d) asserunt, ex uno nasci nihil posse, quia universarum rcrum ex duorum conjunctione nativitas est: Deum autem indemutabilem nullam ex se nativitatem tribuere posse nascenti ; quia nec accessioni id quod non demutatur obnoxium sit, nec solitarii atque unius natura id in se habeat conditionis, ut generet.

5. ECO ET PATER UNUM SUMUS, exponunt de unitate consensus; quibus argumentis. Hæc igitur quia hæretici negare non possunt, quippe cuni sint tam absolute dicta atque intellecta, tamen stultissimo impietatis suæ mendacio (k) neganda corrumpunt. Id enim quod ait : Ego et Pater unum sumus (Joan. x, 50), tentant ad unanimitatis referre consensum; ut voluntatis in his unitas sit, non naturæ, id est, ut non per id quod (i) sunt, sed per id quod idem volunt, unum sint. Et illud, quod est in Actibus Apostolorum (j), buic defensioni suæ aplant : Multitudinis autem credentium erat (k) anima et cor unum (Act. iv, 32); ut animarum et cordium diversitas, in cor unum atque animam per convenientiam ejusdem voluntatis (1) unitas sit. Vel illud, quod ad Corinthios scribitur: Qui plantat autem, et qui rigat, unum sunt (I Cor. m, 8): ut non differente ministerio ad salutem et in ejusdem sacramenti profectum, voluntatis sit unitas in duobus. Vel id, quod Dominus salutem crediturarum in se gentiunr a Patre postulans, ail: Non pro his autem rogo tanium, sed el pro his qui credituri sunt per verbum eorum in me, ui omnes(m) unum sint sicut, tu, Pater, in me, el ego in te, ut et ipsi post, tum id tanquam jam faciliorem viam obtineant. D deat verbis: Ego et Pater unum sumus, altera sequentibus: Si scitis me, scitis et Patrem, etc.

4. Fides catholica hactenus asserta el sensu communi et Domini dictis confirmatur. — Nos autem evangelicam atque apostolicam fidem doctrinis spiritalibus assecuti, et beatæ æternitatis spem in Patris et Filii confessione sectantes, demonstrato Dei et Dei C ex lege sacramento, neque unius Dei fidem excedenles, neque non et Deum Christum prædicantes, hunc ex Evangeliis responsionis ordinem sumpsimus, ut veram ex Deo patre nativitatem unigeniti Dei, doceremus; quia per cam et Deus verus esset, ncque a natura unius Dei veri esset alienus; ac sic neque Deus negari posset, neque ipse alius Deus dici; quia et Deum (supple, essc) nativitas præstaret, et natura in eo unius Dei ex Deo, eum in Deum alterum non separaret. Et quamquam ad id nos communis intelligentiæ sensus impelleret ; ne in natura eadem naturarum nomina convenirent, et non unum essent, quibus id quod sunt non differret in genere: tamen (1) Aut ibi sit unus, ubi alius sit. Deinde, etc. Paulo (a) In mss. Martin. O si unus.

(b) Mss. aut ibi sit unus, ubi alius sit.

(c) Verbum aplant, cum sequenti relativo quod, omittunt vulgati ac plures mss. Exhibent autem cum codice has. Vat duo Colb. et pnus Sorbon. Mallemus tamen captani co sensu, quo Ambrosius, epist. nune xxv, u. 4, ad Stædium scripsit : Cum adulterum reperissent Judæi; obtulerunt eam Salvatori, caplanles ut si absolveret eam, videretur legem solvere.

(d) florum verba propria exstant, I. 1, n. 8.Quod autem Eudoxius ca de re donge crudius protulit, habetur lib. in Const. n. 13.

(e) In vulgatis nunc loco nostri.

(f) Particulam cum, faventibus duobus miss: Colb. hie addendam prima fronte conjectavimus, qua hæc Sententia cum superiore 'copularetur. Non male lamen utraque absoluta intelligitur, ut prima respon

(g) Editi, in se manei Pater, cmendantur ex scriptis.

(h) In vulgatis, negando: quod pugnat cum proxime dictis, negare non possunt. Rectius in niss. neganda, hoc est, quo subinde possint negare. (i) In vulgatis. idem sunt. Abest idem a mss. (i) Editi, excepto Par. huic diffinitioni suæ.

(k) Sic mss. potiores constanter juxta græcum. At editi, anima una: et mox, animam unam per convenientiam.

(/) Quidam recentiores mss. unita sit, male.

(m) Val. bas. ms. in me unum sint. Mox Bad. et Er. ut et ipsi unum sint. Etsi nou exstat unum in mss. id tamen, perinde ac si exstaret, intellexit Hilarius, ut liquet ex num. 11.

sint in nobis (Joan, svu, 20, 21): ut quia homines A rupto dictorum sensu aliqua ex his (ƒ) ementita refundi in Dema non possunt, vel ipsi invicem in unum atque indiscretum acervum coire, id quod unami sunt, ex unit te sit voluntatis, cum et omnes Deo placita agant, et ipsi non dissidentibus inter se animorum motibus cocant; 218 atque ita unum cos esse non matura efficiat, sed voluntas.

6. Arianorum stultitia. Neseit plane sapere, qui Deum nescit. Et cum sapientia Christus sit, necesse est ut extra-sapientiam sit, qui Christum aut ignorat, aut audit: ut isti, qui majestatis Dominum, et Rezem sæculorum, et unigenitum Deum creaturam Dei volunt potius esse quam filium et cum stulte mentiantur, stultins tamen in defensione mendacii sui sapiunt. Dilata enim paululum etiam nunc ea, quæ in Deo patre et in Deo filio est, unitatis pro prietate, ex his ipsis quibus utuntur refellendi sunt. 7. Naturalis est fidelium per unius fidei naturam unitas. Fideles ez unitate sacramentorum sunt unum. Namque quorum anima et cor unum (α) erat, quæro utrum per fidem Dei unum erat. Utique per fidem per eam enim anima et cor unum omnium erat. Et interrogo, utrum fides una anne altera sit? Una certe, etiam ipso Apostolo auctore (Ephes. iv, 4, 5), unam fidem, sicuti unum Dominum, et unum baptisma, et unam spem (b), et unum Drum prædicante. Si ergo per fidem, id est, per unius fidei naturam unum onines erant; quomodo non naturalem in his intelligis unitatem, qui per naturam unius fidei unum sunt? Omnes enim renati (c) erant ad innocentiam, ad immortalitatem, ad C cognitionem Dei, (d) ad spei fidem. Et si ha'c non possunt sibi esse diversa, quia et spes una est, et Deus unus, sicuti et Dominus unus est, et baptisma regenerationis unum est si hæc assensu potius unum sunt, quam natura; his quoque, qui in hæc renati sunt, unitatem voluntatis adscribe. Si vero regenerati in unius vite atque æternitatis naturam sunt, per quod anima eorum el cor unum est; cessat in his assensus unitas, qui unum sunt (e) in ejusdem regeneratione naturæ.

8. Pauli in eam rem scntentia. Non nostra loquimur, neque ad illudendas audientium aures cor

(a) In solis editis hic additur omnium.

(b) Ms. Corb. aliique nonnulli hic addunt, et unum spiritum.

(c) Antiquus codex Coll›. nati.

(d) Ita vetustiores mss. Editi vero, ad spem fidei. Tum subjiciebant, et non possunt hæc, omisso si, quod exstat in omnibus mss.

(e) lu mss. Vat. bas. et Martin. hic adjicitur ut diximus.

(f) In codice Vat. bas. ementiti. Mox in vulgatis, fidelium Dei. Abest Dei a mss.

(g) Editi, quia ipsis in uno baptismo renatis.......... dispensatio sit. Restituitur ex consensu mss ipsi........ renati: ex Colbertino autem ac Germ. dispensatio sint, non sit. Unde duplicem qui plantat et qui rigat habent unitatem, sacramenti nimirum, quia uno baptismo renati, ac præterea instrumenti in eodem sacramento dispensando, proindeque non meram voluntatis unanimitatem. Angustini Coll, cum Maxim.

compingimus: sed sana doctrinæ formam tenentes, que sincera sunt sapimus, et prædicamus. Docet enim Apostolus ex natura sacramentorum esse hane fidelium unitatem, ad Galatas scribens: Quotquot enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Non inest Judius neque Græcus, non inest servus neque liber, non inest masculus neque femina; omnes 219 enim vos unum estis in Christo Jesu (Gal. m. 27, 28). Quod unum sunt in tanta gentium, conditionum, sexuum diversitate; numquid ex assensu voluntatis est, aut ex sacramenti unitate, quia his et baptisma sit unum, et unum Christum induti omnes sunt? Quid ergo hic animorum concordia faciet, cum per id unum sint, quod uno Christo per naturam unius B baptismi induantur?

9. Qui plantat et qui rigat natura unum sunt. Aut cum qui plantat, et qui rigat, unum siut; numquid non per hoc unum sunt, quia (g) ipsi in uno baptismo renati una unius regenerantis baptismi dispensatio sint? numquid non idem agunt? numquid non in uno unum sunt? Itaque qui per rem eandem unum sunt, natura etiam unum sunt, non tantum voluntate : quia et ipsi res eadem effecti sunt, (h) et ejusdem rei atque efficientiæ sint ministri. 10. Stultitia se ipsa prodit, dum adversatur veritati, Fidei perversæ spes nulla. Simplicis meritum. - Proficit autem semper contradictio stultorum ad stultitia demonstrationem: quia quæ ingenio insipientis aut perversæ intelligentiæ adversus veritatem coaptantur, dum et inconcussa et immobilis est, necesse est ut quæ e diverso sunt, et falsa intelligantur et stulta. Laborantes enim hæretici fallere per id quod dictum est: Ego et pater uuum sumus (Joan. x, 30), ne naturæ in his unitas et indifferens divinitatis substantia crederetur, sed ex dilectione mutua et ex voluntatum concordia unwn essent, exemplum unitatis istius, ut superius demonstravimus, etiam ex dictis. dominicis protulerunt ; Ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi sint in nobis (Joan. XVII, 21). Extra evangelica promissa est, quisquis extra fidem eorum est: et impiæ intelligentiæ crimeu (i) spem simplicem perdidit. Habet enim non D n. 14, ubi illud pro certo ponit: Quando dicitur unum sunt, etsi non dicatur quid unum, inteliigitur una substantia, unica hace est ad locum allatum responsio Legimus, Qui plantat et qui rigat unum suni ? sed ambo homines erant, ejusdem substantiæ fuerant, non diversa.

(h) In ms. Carn. ut ejusdem, minus bene: quamvis sequatur deinde etiam in cæteris sint ministri. Hoc enim Hilario usitatum, ut in duabus sententiis conjunctione et copulatis non eumdem retineat verbi modum. Præferebant tamen editi, sunt ministri.

(i) Lips. et Par. crimine: renitentibus Bad. Er. et miss. Illud crimen est eorum, qui simplicem rei credendæ intelligentiam corrumpunt, falsam ei nequiter substituentes. Tum spem simplicem, id est, spem fidei simplicis et scientia destitutæ, de qua in Psal. cx, lit. 10, num. 12, habemus: Plus est autem nescio quid in cognitione, quam in fide, operis, quia fides habet obedientiæ meritum, non habet auden cognitæ veritatis fiduciam... Qui credit, potest iync

tam veniam, quain præmium, ignorare quod credas: A Patre est, (c) ita per bujus unitatis formam, in Patre quia maximum stipendium fidei est, sperare quæ et Filio unum omnes essent. nescias. At vero ultimæ impietatis 220 furor est, aut intellecta non credere, aut intelligentiam corrupisse credendi.

12. Honor a Patre acceptus, et a Filio datus credentibus, præstat ut unum sint. Sed quia soli Patri

et Filio ex natura proprium est ut unum sint, quia Deus ex Deo, et unigenitus ex innascibili non potest nisi in originis suæ esse natura; ita ut et in substantia nativitatis suæ qui genitus est exsistat, neque aliam ac diversam divinitatis nativitas habeat, quam ex qua profecta 221 est, veritatem : nihil nobis ambiguum Dominus ad fidem relinquens, absolutæ unitatis hujus toto consequenti sermone docuit naturam. Id enim sequitur : Ut et mundus credat, quoniam tu me misisti (Joan. xvi, 21). Per id ergo mundus crediturus est Filium a Patre missum esse,

11. Improprie UT UNUM SINT de unanimitate dixisset Christus. Sed licet ipsum intelligentiæ suæ senBum impietas demutet, non tamen potestintelligentia non exstare dictorum. Dominus Patrem orat, ut qui in se credituri sint, unum sint, et sicut ipse in Patre, el Pater in eo est, ita omnes in his unum sint. Quid hic quanimitatem, quid per voluntatis assensum animæ et cordis unitatem introducis? Fuerat namque in verborum copía et proprietate, ut si voluntas unum esse eos faceret, Dominus ita precarctor : Pater, sicut nos unum volumus, ita et illi unum velint, ut B quod omnes, qui credituri in eum sunt, unum in (a) unuin per concordiam simus omnes. Aut forte qui verbum est, significationem verbi ignoravit? et qui veritas est, loqui vera nescivių? et qui sapientia est, in staltiloquio erravit? et qui virtus est, in ea fuit infirmitate, ne posset eloquí quæ vellet intelligi? Locutus plane ille est vera et sincera fidei evangelicæ sacramenta. Neque solum locutus est ad significationem, sed etiam ad fidem docuit, ita dicens: Ut omnes unum síni, sicut ta Pater in me, et ego in te, ut et (b) ipsi sínt in nobis. Pro his primum precatio est, de quibus dicitur, Ut omnes unum sint : tum deinde unitatis profectus exemplo unitatis ostenditur, cum ait: Sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi sint in nobis : ut sicut Pater in Filio et Filius in

rare quod credit: qui autem jam cognovit, non potes! id, quod cognovit, adepta cognitione non credere.

C

(a) In vulgatis et, non ut. Hoc flilarii argumentum ad verba Christi: Ego et Pater unum sumus, accommodans Faustinus, cap. 1, copiose ac subtiliter persequitur: Qui, inquit, linguæ sermonem dedit, neschit loqui, et ignoravit illum sensum vestrum propriis et competentibus sermonibus explicare, et inefficax fuit dicere: Ego et Pater unum volumus? Si tamen hoc in loco unitatem voiuntatis, et non deitatis ac substantiæ volebat intelligi. Et post pauca, Vos quosi grammatici, velut inefficaciam dominicæ pronuntiationis suppositi verbi demutatione supplentes emendatis, et dicitis, hoc quod ait SUMUS, VOLUMUS intelligendum est. Observat deinde hæreticos pugnantia loqui, dum Christo alias negant voluntatis concordiain, quia dixerit: Descendi de cœlo, non ut faciam voluntatem meam, sed ejus qui misit me Patris. Ex quo subjicit, D quomodo interpretaris quod Pater et Filius unum sunt voluntate, cum Patris et Filii, secundum le, diversæ sini voluntates? etc.

(b) In excusis hic et mox, ipsi unum sint. Abest

unum constanter a mss.

(c) in inss. ut, non ita: forte ad imitationem sacri textus, in quo primum ut omnes unum sint, ac rursum postea, ut et ipsi sint, non ita. De hac ipsa unitatis forma Augustinus Coll. cum Maximino num. 14: : non dixit, Ut ipsi el nos unum; sed, Ut ipsi sint unum in natura sua et in substantia sua concordi æqualitate quodam modo uniti atque conflati, sicut Pater et Filius et Spiritus sanctus unum propter individuam eamdemque naturam. Et 1. 1, contra eumdein Maximin., c. 12: Cum ergo totiens dixerit, Ut sint nnum; non tamen alicubi dixit, Ut ipsi et nos simus unum, hoc est, ut nobiscum sint unum; sed, aut in

Patre et Filio erunt. Et quomodo erunt, mox docemur: Et ego honorem, quem dedisti mihi, dedi eis (Ibid., 22). Et nunc interrogo, utrum id ipsum sit honor, quod voluntas; cum voluntas motus mentis sit, at vero honor naturæ aut species aut dignitas. Honorem ergo acceptum a Patre Filius omnibus qui in se credituri sunt dedit, non utique voluntatem : quæ (d) si data esset, non haberet fides præmium, cum fidem nobis necessitas affixæ voluntatis inferret. Accepti autem honoris datio quid proficeret, ostendit : Ut sint unum, sicul nós unum sumus (Ib.). Ob eam ergo causam acceptus honor datus est, ut omnes unum sint. Jam igitur unum sunt omnes in honore; quia non alius, quam qui acceptus est, ho

nobis dixit, aut sicut nos, id est, ipsi secundum naturam suam, nos secundum nostram. Volebat enim eos, qui natura unum erant, in hoc ipso quod unum erant esse perfectos.... quod nisi in ipso simus, omnino esse non possumus. Qui autem in Deo unum simus, deinceps explicat Hilarius.

(d) In uno e mss. Valic., quod si ita essel: corrupte. Qui datam hic meget Hilarius fidem, quæri potest. At cum illam infra, num., 30 inter Dei dona recenseat, probabile est eum hoc loco tantum velle fidem nobis affixæ voluntatis necessitate non inferri, sed libera voluntate nos credere; quia, ut apertius in ps. LXV, num. 24, declarat, Fides animæ et cordis officium est, resque hæc voluntatis interna. Cui consentions Augustinus, quamvis ep. cxciv, ad Sixtum, n. 9, lidem gratuitum Dei donum esse plurimis demonstret, el Vitalem aliter sentientem corripiat epist. CCXVII, D. 29, in eadem tamen ad Vitalem epistola, n. 16, libenter hoc fatetur : Scimus eos, qui corde proprio credunt in Dominum, sua id facere voluntate et libero arbitrio. Et lib. de Spir. et lit. c. 31, fidem ait esse in potestate, sed potestaten: non esse nisi a Deo : adeoque lib. 1 Retr. n. 3, docet voluntatem a Deó quidem csse, quia præparat voluntatem; a nobis vero, quia non fil nisi volentibus nobis. Cur autem, ail ep. cxciv, N. 10, ille credat, ille non credat, cum ambo idem audiunt, et, si miraculum in eorum conspectu fiat, ambo idem vident: altitudo est divitiarum sapientiæ et scientiæ Dei. Quamquam Hilarius non ita enucleate quid a Deo, quid a nobis sit distinguens, et unam attendens voluntatis libertatem, voluntatem dari eatenus nega rit, quatenus hoc necessitatem sonat affixæ voluntatis. Sic porro argumentatur : Credentes in Patre et Filio unum sunt per aliquid quod datur: atqui non datur voluntas seu consensus voluntalis: non igitur unum sunt consensu voluntatis.

nor datus est; neque ob aliud datus est, quam ut A 23). Eos nunc, qui inter Patrem et Filium voluntatis

ingerunt unitatem, interrogo utrumne per naturæ veritatem hodie Christus in nobis sit, an per concordiam voluntatis? (c) Si enim vere Verbum caro factum est, et vere nos Verbum carnem cibo dominico sumimus; quomodo non naturaliter manere in nobis existimandus est, qui et naturam carnis nostræ jani inseparabilem sibi homo natus assumpsit, et naturam carnis suæ ad naturam (d) æternitatis sub sacramento 223 nobis communicandæ carnis admiscuit? Ita enim omnes unum sumus, quia et in Christo Pater est, et Christus in nobis est. Quisquis ergo naturaliter Patrem in Christo negabit, neget prius non natiraliter (e) vel se in Christo, vé! Christum sibi inessc; quia in Christo Pater, et Christus in nobis, unum in

omnes unum essent. Et cum per honorem datum Filio, et a Filio præstitum credentibus, omnes unum sint; quæro quomodo Filius diversi honoris a Patre sit, cum credentes omnes honor Filii ad unitatem paterni honoris assumat? Et insolens 222 quidem bic forte humanæ spei erit sermo, sed non erit infidelis : quia quamvis hoc sperare temerarium sit, tamen non credidisse irreligiosum est (a) cum idem atque unus nobis et spei auctor sit et fidei. Et de hoc quidem (b) planius et copiosius suo, ut congruit, loco tractabimus. Interim tamen etiam ex præsenti sermone neque inanis, neque temeraria esse hac spes nostra intelligitur. Per acceptum igitur et datum honorem unum omnes sunt. Fidem teneo, atque causam unitatis accipio: sed nondum appre- B his esse nos faciunt. Si vere igitur carnem corporis hendo rationem, quomodo datus honor unum omnes esse perficiat.

13. Unitas naturalis fidelium in Deo præstatur Verbi incarnatione, et Eucharistiæ sacramento.-Sed Dominus nihil fidelium conscientiæ incertum relinquens, ipsum illum naturalis efficientiæ docuit effectum, dicens, Ut sint unum, sicut nos unum sumus, ego in his, el lu in me; ut sint perfecti in unum (Joan. xvi), 22 et

(a) Lips. et Par. ut idem: male et præter fidem mss. Hic obiter observamus superius verbum sperare de spe et exspectatione humana ac naturali dici, at in reliquis vocabulo spei, etiam ubi dicitur humanæ spei sermo, hominum quidem spem, sed Dei promissis non humana ratione fultam significari. {line primum sperare dicitur temerarium : ac deinde spes non temeraria.

(6) Sic mss. cum Bad. et Er. At editiones aliæ, plenius.

(c) Argumentum hic duplex in unum conflatur, primum ex Christi corporatione petitum, qua nostram ille naturam vere suscepit; alterum ex Eucharistiæ sacramento, quo veram illius carnem vere sumimus.

(d) Id est, ad naturam divinitatis. Sic Fragm. 11, n. 52, ubi ait Hilarius ita immutabilem csse Filium ul in assumptione hominis corruptioni potius gloriam intulerit, quam labem æternitati; quid corruptio nisi naturam humanam, quid nisi divinam æternitas sonat? Ea hujus vocis potestas perspicua est cap. 31. in Matth., n. 1, ubi arguit hæreticos, qui ipsam Christi divinitatem passam esse volebant, Ac si æternitas naturam fragilitatis acceperit. Cur autem æternitatis vocabulum, usurpet ad significandam divinitatem, planum est ex cap. 23, n. 5. Jam ab his verbis eludere frustra tental Scultetus præclarum Hilarii de Eucharistia testimonium. Neque vero sibi constat, dum primo vult, hic tantum esse repetitionem argumenti superioris, hoc est, cam tantum demonstrari unitatem, quam per consortium gloriæ Christi obtinemus : ac tandem, quasi procul hine Hilarius dixisset: Vere nos Verbum carnem cibo dominico sumimus, hec verba de Cœna sacra interpretatur. Gerte ex antecedentibus et consequentibus liquido constat, sermonem hic jam non esse de gloria Christi nobis communicata, sed de Eucharistiæ sacramento: cum hoc bimembri argumento comprobetur Christum vere et naturaliter esse in nobis, quia scil. et in Incarnationis mysterio caro nostra est in eo, et in Eucharistiæ sacramento caro illius est in nobis. Et sicut primo illi membro, Si vere Verbum caro factum est, respondet hæc propositio : Qui et naturam carnis nostræ jam inseparabilem sibi homo natus assumpsit; ita et subsequens illa: Et naturam carnis suæ ad naturam æternitatis sub sacra

C

D

nostri Christus assumpsit, et vere homo ille, (/) qui ex Maria natus fuit, Christus est, nosque vere sub mysterio (g) carnem corporis sul sumimus (at per hoc unum erimus, quia Pater in eo est, ot ille in nobis); quomodo voluntatis unitas asseritur, cum paturalis per sacramentum (h) proprietas, perfectæ sacramentum sit unitatis.

14. Verum Christi corpus in hoc Sacramento perci

mento nobis communicandæ carnis admiscuit, respondet alteri membro: Et nos vere Verbum carnem cibo dominico sumimus. Et hanc quidem partem ad mysterium assumptæ carnis referri non posse liquet : cum Christus carnem suscipiens, non naturam carnis suæ ad naturam divinam sed divinam potius ad naturam carnis nostræ admiscuerit, quam et suam tum facere cœpit. An in Eucharistiæ sacramento naturam carnis suæ ad divinam admiscet, ut carnem illam cum divinitate conjunctam suscipientes, ea carne mediante, cum divina Christi substantia, quæ cum Paterna una et eadem est, uniamur; quod probandum suscepit Hilarius: qui velut certum et indubitatum ponit, nos in hoc sacramento naturam carnis Christi et veritatem, nou figuram accipere. Carnem autem Christi in Euchariştia divinitati conjunctam dixerit non sola rationis luce illustratus, quod scil. caro illius cum a Verbo jam inseparabilis sit, tradi nobis nequeat sine illo; sed et niotus divini verbi auctoritate, quia scriptum est: Caro non prodest quidquam, Spiritus est qui vivificat: nam Spiritus vocabulo divinitatem ab eo intelligi solere, jam sæpius est observatum. Videndus Cyrillus Alexandrinus, Dial. 1, de Trinit., pag. 407, ubi nos cum Christo non sola voluntatum consensione, sed natura unum esse pariter ostendit ex sacramento Eucharistiæ.

(e) Naturaliter sumus in Christo, quatenus nostram carnem assumpsit, ut ille naturaliter inest nobis, quando carnem illius accipimus.

(f) Pessime apud Par. quia ex Maria: cum subinde to Christus est, idem sonet ac Deus est, ut ex his: Si homo ille, qui ex Maria natus est, vere Deus est, sequatur Patrem esse in eo.

(g) Id est, sub mysticis speciebus velatam. Nescio quomodo se putet Scultetus his verbis elusisse vim superiorum, Vere nos Verbum carnem cibo dominico suminus. Quid enim illud sub mysterio adversatur Ecclesiæ, quæ numquam in hoc sacramento manifesLam Christi carnem credidit? Quid vero juvat Scultetum, quod ita prædicatur sub mysterio, ut tamen vere carnem corporis Christi sumamus? Quid est cur tam sollicite Hilarius supra, hic, infra illud vere inculcat? (h) Hæc pressius dicta sic licet explicare; cum saturalis proprietas carnis tum a nobis susceptæ per sa