imperiti (3) sunt; corrupto sensu ac proprietate sententi:e creatum esse per id Deum potius quam natum affirmare nituntur, quia dictum est, Dominus creavit me (4) in initium (d) viarum suarum in opera sua (Prov. vin, 22); ut sit ex communi creationum natura, licet sit præstantior in genere creationis; neque in eo sit gloria divinæ nativitatis, sed virtus potentis creaturæ. Verum nos nihil novum, nibil extrinsecus præsumplum afferentes, ipso illo Sapientiæ testimonio veritatem dicti rationemque præstabimus, neque ad nativitatis divinæ et æternæ intelligentiam trahi posse, quod in initium viarum Dei et in opera sit creatus, quia non idem sit in hæc creatum esse, et ante omnia natum esse. cum ubi nativitatis significatio est, sola nativitatis professio est ; ubi vero creationis est nomen, ibi causa ejusdem creationis anterior est : et cum ante omnia sit nata Sapientia, tamen quia etiam in res aliquas sit creata, non idipsum sit id quod ante omnia est, et quod cœpit esse post aliqua. 54. Liber xu Arianam hæresim apertius expugnat. A Et quia dicti prophetici inscii, et cœlestis doctrinæ Filium Dei ita natum esse ut semper fuerit. - Quod antem in omni genere doctrinarum observari semper meminimus, ut si qui diu tenui primum exercitatione (1) longoque usu humilioris studii fuerint eruditi, tum jam ad rerum ipsarum, quibus imbuti sunt, experimenta (2) mittantur, ut cum jam bene luserint bella militaturi, in militiam protrahantur; aut cum forenses lites (a) scholaris materie tentaverint, tunc mittantur ad tribunalium pugnas; aut cum in stagnis domesticis navim nauta intrepidus instruxerit, tunc magni et peregrini maris committatur procellis: id ipsum nos in hac maxima et gravissima totius fidei intelligentia facere curavimus. Namque cum antea a levibus initiis de nativitate, de nomine, de divinitate, de veritate fidem teneram imbuissemus, ac leni pro- B fectu etiam usque ad evellendas omnes hæreticorum occasiones, legentium studia extulissemus; tum eos jam ad ipsam palæstram gloriosi certaminis magnique produximus: ut in quantum ad æternæ (b) nativitatis complectendam intelligentiam bumana mens communis sensus opinione deficitur, in tantum studiis divinis ad sentienda ea, quæ ultra naturæ nostræ opinionem sunt, niterentur; quæstionem hanc maxime dissolventes, quæ sæcularis sapientie (c) hebetudine invalescens, de Domino Jesu ratione se putet dicere: Erat quando non erat, el, Non fuit ante quam nasceretur, et, De non exstantibus factus est ; ut quia nativitas eam videatur afferre causam, ut esset qui non erat, et cum non exsisteret nasceretur; per id quoque unigenitum Deum sensui temporum subdant: C (quasi vero non fuisse eum aliquando, fides ipsa et 23 ratio nativitatis ostendat) atque ideo ex eo quod non fuit, natum esse dicant, quia nativitas præstet esse quod non fuit. Sed nos apostolicis atque evangelicis testimonits semper Patrem, semper Filium prædicantes, non post aliqua Deum omnium, sed ante omnia esse docebimus: neque incidere in eum irreligiosa hujus intelligentiæ temeritatem, ut de non exstantibus nasceretur, et non fuerit ante quam natus sit, sed ita semper fuisse, ut et patum prædicemus; ita vero natum esse, ut semper fuisse manifestemus: sitque in eo non innascibilitatis exceptio, sed nativitatis æternitas; quia et nativitas auctorem habeat, neque careat æternitate divinitas. 56. Liber xu quæ de Spiritu sancto confitenda sunt aperit. Dehinc consequens visum est, creationis nomine a fide, quæ nobis de unigenito Deo est, repu. diato, ea quoque quæ confessioni sancti Spiritus congrua ac religiosa essent, docere : ut jam confirmatis longo anteriorum libellorum diligentique tractatu, nibil de totius fidei absolutione deesset, cum amotis vitiosarum prædicationum etiam de opinione Saneti Spiritus irreligiositatibus, illæsum atque incontaminatum regenerantis Trinitatis sacramentum intra definitionem salutarem apostolica atque evangelica auctoritas contineret : neque jam per sensus bumani sententiam Spiritum Dei inter creaturas quisquam auderet referre, quem ad immortalitatis pignus, et ad divinæ incorruptæque naturæ consortium sume remus. 24 37. Gratia ad recle scribendum necessaria imploratur. Ego quidem hoc vel præcipuum vitæ mex officium debere me tibi, Pater omnipotens Deus, conscius sum, ut te omnis sermo meus et sensus Joquatur. Neque enim ullum aliud majus præmium hic ipse usus mihi a te concessus loquendi potest referre, quam ut prædicando te tibi serviat, teque quod es, patrem, (5) patrem scilicet unigeniti Dei, aut igno 35. Exponuntur verba: Dominus creavit me, etc.— D ranti sæculo, aut neganti heretico demonstret. Et in (1) Longo quoque. (2) Mittuntur, mox protrahuntur. (3) Sunt abest a Veronensi exemplari. probet Hilarius nobis multum acquiri; cum Christus adscenderit, ut homo noster glorificandus in Deum adscenderet: quo modo superius, n. 11, dixit, Verbam Deus caro factum est, ut per Deum Verbum carnem factum caro proficeret in Deum Verbum. Aut sequens particula ut non est causativa, sed illud ut bomo noster, perinde est ac, tamquam homo nostræ naturæ : quod qui malet, mox pro adscenderet, legendum ei adscenderit; aut certe cum Carnutensi codice udscendit. (u) Ita plures mss. Alii vero cum vulgatis, scho laves. (b) In ms. Vat. bas. divinitatis : corrupte. Mox in aliquot aliis, deficit, pro deficitur : ex scioli temeritate. Ita enim apud Ciceronem, Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. (c) Veteres libri hebitudine : ex quo in uno Remig. prave confectum est habitudine. (d) Bad., Er. et Lips. initium, sine in, consentientibus aliquot antiquis libris cum LXX. At particulam in addendam esse liquet tum ex subnexis, tum ex lib. xi, n. 35. Unde in ms. bas. Vat. et aliis legitur, in initio. hoc quidem tantum voluntatis meæ professio est: A festantibus pauca præloculus, ad scribendum de tam reconditis rebus invitum se ac trementem adduci pluribus protestatur. Hinc ubi aperuit de Patre quid sential, verbis rem ut est non satis explicari ostendit. Deinde quid sit quidve non sit Filius exponit; et arguit eos, qui inique ferunt se generationis illius sacramentum capere non posse; cum tot aliis in rebus, etiam suis, æquanimiter imperiti sint. Hanc vero inenarrabilem Filii Dei generationem sapientibus sæculi, scribis legis, et hæreticis ignoratam, divina illius natura prius paucis demonstrata, verbis Piscaloris explicat. Postea fidem Scripturis fundatam commendans, eam medicamento comparat medendis omnibus morbis idoneo, idque confirmat allatis Scripturæ testimoniis, quibus Sabellii simul et Hebionis Arianorumque commenta debellantur. Non tacet quædam de Christo in Scripturis memorari, quæ Deo indigna videantur; sed in iis ipsis, quæ humani generis causa pertulisse narratur, ostendit non deesse potestatis ac dignitatis signa, quibus eum vere Deum esse doce mur. Tandem Spiritum sanctum existere a Patre et Filio distinctum probat, et eorum scrupulum levat, qui hoc aut ignorant aut ambigunt, quia Spiritus voce Patrem aut Filium frequenter intelligi videant. Præterea demonstratur Spiritus sancti divina natura, officium, quam necessarium nobis sit illius donum, quove studio promerendum. 38. Exspectamus ergo ut trepidi hujus cœpti exordia incites, et profectu accrescente confirmes, et ad consortium vel prophetalis vel apostolici spiritus voces: ut dicta eorum non alio quam ipsi locuti sunt sensu apprehendamus, verborumque proprietates iisdem rerum significationibus exsequamur. Locuturi enim sumus, quæ ab iis in sacramento prædicata sunt, te æternum Deum, æterni unigeniti Dei patrem et unum te sine nativitate, et unum Dominum Jesum Christum ex te nativitatis æternæ, non in (6) deorum numerum veritatis diversitate referendum : neque non ex te genitum, (c) qui Deus unus C dita. es, prædicandum; neque aliud quam Deum verum, qui ex te (2) Deo vero patre natus est, confitendum. Tribue ergo nobis verborum significationem, intelligentiæ lumen, dictorum honorem, veritatis fidem : et præsta, ut quod credimus, et loquamur; scilicet, ut contingat nobis, unum te Deum patrem et unum Dominum Jesum Christum de Prophetis atque Apostolis cognoscentibus, nunc adversum negantes hæreticos, ita (d) Deum et te celebrare, ne solum ; et eum prædicare, ne falsum. 25-26 LIBER SECUNDUS. De veritate Trinitatis generatim, et de singularum (2) In nostro ms. supprimitur vox Deo. (a) In cod. Vat. bas, obedientiam protrahunt, male. Quomodo autem fides nos provehat ad id, quod naturalis sensus non attingit, superius jam obser vatum. (b) Vetustus codex Colb. cum Germ. uti præmonuimus, num. 11, non in duorum numerum. (c) Ms. Vat. bas., quia Deus. Mox Carn. et nonnulli alii, neque in aliud; postea, ubi ex te Deo vero patre, abest Deo a plerisque mss. (d) In vetusto codice Colb. ita et Deum te. Melius alii ita Deum collocant, ut hæc vox et ad te et ad eum 1. Quod sufficiat Trinitatis notitia in baptismo traSufficiebat credentibus Dei sermo, qui in aures nostras Evangelistä testimonio cum ipsa veritatis suæ virtute transfusus est, cum dicit Dominus : Euntes nunc docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, docentes cos servare omnia quæcumque (e) mando vobis ; et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque in consummationem sæculi (Matth. xxvin, 19, 20). Quid enim (3) in eo de sacramento (f) salutis humanæ non continetur? aut quid est, quod sit reliquum aut obscurum? Plena sunt omnia ut a pleno,(4) el a perfecto perfccla (g). Nam et verborum significationem, et efficientiam rerum, et negotiorum ordinem, et naturæ intelligentiam comprehendunt. Baptizare jussit in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, id est, in confessione et auctoris, et (h) unigeniti, et doni Auctor unus est omnium. Unus est enim Deus Pater, ex quo omnia; et unus Unigenitus Dominus noster (3) In eodem Sacramento. æque referatur. Mox in Carnut. et aliis, nec solum, nec falsum: minus sincere. Hoc enim sibi vult: ita et te celebrare Deum, ut non solitarium credanius, et eum prædicare Deum, ut non falsum cogitemus. Tum in Corb. adjicitur clausula Amen. (e) Editi, mandavi reluctantibus mss. (f) Ita miss. antiquiores Colb., Carn., Germ., etc Alii cum vulgalis, in eodem sacramento. (g) Mss. bas. Vat., Carnut. cum paucis aliis, et perfecto profecta. (4) Duo mss. Colb. et Germ. unigeniti Dei, Jesus Christus, per quem omnia; (1) et unus Spiri. A sus, non sermo fit crinen. Numquid corrumpi tus, donum in omnibus. Omnia ergo sunt suis virtutibus ac merilis ordinata : (a) una potestas (2) ex qua omnia, una progenies per quam omnia, perfectæ spei munus unum. Nec deesse quidquam consummationi tantæ reperietur, intra quam (b) sit, in Patre et Filio et Spiritu sancto, infinitas in æterno, specics in imagine, usus in munere. 2. Plura de ea disserere cogit hæreticorum vitium. -Sed compellimur hæreticorum et blasphemantium 27 vitiis, illicita agere, ardua scandere, ineffabilia eloqui, inconcessa præsumere. Et cum sola fide expleri quæ præcepta sunt oporteret, (3; (c) adorare videlicet Patrem, et venerari cum eo Filium, sancto Spiritu abundare; cogimur sermonis nostri humilitatem ad ea quæ inenarrabilia sunt extendere, et in vi- B tium vitio coartamur alieno : ut quæ (d) contineri religione mentium (4) oportuissent, nunc in periculum humani eloquii proferantur. 3. Hæresis e Scriptura perperam intellecta nascitur. -Exstiterunt enim plures, qui cœlestium verborum simplicitatem pro voluntatis suæ sensu, non pro veritatis ipsius absolutione susciperent, aliter interpretantes quam dictorum virtus postularet. De intelligentia enim hæresis, non de Scriptura est: et (e) sen (1) Et unum Spiritus donum. (2) Ex quo. Subinde per quem. (3) In nostro intrusa sunt verba, personis ac rebus. (4) Oportuisset. (5) Sit reposuimus ex ms. nostro pro fit: sequi (a) Apud Bad., Er. et Lips. et in recentiore ms. Colb. una potestas innascibilis : glossema. C (b) Er. intra quam non sit : perperam addita particula negante et renitentibus mss. Mox pro infinitas in æterno, Aug., lib. vi de Trinit. c. 10, legit, æternitas in Patre. Quam ille hujus loci explicationem ibidem cum Hilarii laude subjicit, potest quisque commode consulere, et longum esset huc adsciscere. Nec dubium est referri intra quam ad consummationem, idque dictum esse vel de consuminala ac perfecta Patris et Filii et Spiritus sancti prædicatione, vel etiam de hominis spe, ad cujus beatitudinem nihil desiderandum sit, utpote cui in Patre æterno promittatur beatitudinis infinitas; in Filio, qui pulcherrima ac numeris omnibus absoluta Patris imago est, id præstandum sit quo præclarius atque jucundius nibil sub adspectum cadere possit; in Spiritu sancto, qui Patris et Filii donum ac munus est, utriusque sit impertienda fruitio. Quamvis enim Theologi post Au. gustinum verba uti ac frui distinxerint, et usum retulerint ad res creatas, fruitionem ad Creatorem; D hanc tamen distinctionem ignoravit Hilarius, qui etiam respectu Dei verbum uti indifferenter adbibet; v. g. in Psal. 11, n. 15 In sensum nos atque usum beatæ suæ bonitatis assumit; et n. 16: Qui nos per benevolentiam utenda beatitudinis suæ creasset... per spem promerendæ et utendæ bonitatis suæ, etc. Denique cùm. lib 1, n. 36, docet Spiritum sanctum inter creaturas referre nefas esse, quem ad immortalitutis pignus et ad divinæ incorruptæque naturæ consortium sumeremus, satis declarat quid hic sibi velit usus in munere, nimirum Spiritum sanctum esse Patris et Filii munus, cujus beneficio immortalitatis pignus et divinæ incorruptæque naturæ consortium sumimus. Ex hac explicatione ruere putamus opinionem Erasmi, cui lapsus videbatur Hilarius, quod eum græce for veritas potest? Cum patris nomen auditur, numquid 4. Hæreticorum doctrinæ novæ, Sabelli, Hebionis, Arianorum, Pneumatomachorum. — Hæc igitur licet inutare de eo quod sint nullo modo possint, afferunt tamen doctrinas 28 novas et humana commenta : ut Sabellius Patrem extendat in Filium, idque nominibus potius confitendum putet esse quam rebus, cum ipsum sibi Filium, ipsum proponat et Patrem : ut Hebion omne initium (8) (i) filio Dei ex Maria tur enim velut id ipsum resumens, Non ex natura an tem est. (6) Natus et generans. (7) Ita in libro nostro; in anteriore editione, agnoscal. (8) Absunt verba, filio Dei. sitan legisset tv xprotótηta sive tò xpnotóv, verlerit usus in munere, quamvis ea vocabula bonitatem, comitatem et suavitatem magis sonent. Sed divinat Hilarium e Græcis sua verba esse mutuatum : et perperam vult antiquos nostris verbis de Spiritus sancti proprietate locutos esse. (c) Apud Bad., Er. et in mss. Remig., Corb., Pratel. et aliis ante, adorare præfixum est personis et rebus, quod rectius abest ab antiquioribus libris. (d) In duobus vetustis mss. Colb. ac Germ. confi teri. (e) In ms. Vat. bas., sensui, non sermoni : corrupte. Hilarium imitatur Ambrosius lib. 1 de Fide c. 1, ubi habet: Apices sine crimine sunt, sensus in crimine. Similis est alter locus lib. 1 ad Const. n. 9, ubi de hæreticis primo ponitur, Omnes Scripturas sine sensu Scripturæ loquuntur; ac deinde subjicitur: Scripturæ enim non in legendo sunt, sed in intelligendo, neque in prævaricatione sunt, sed in charitate. Hinc autem, ut lib. vn, n. 4, explicatur, maxime oritur prava illa intelligentia, dum quod legitur, sensui potius (præconcepto) coaptatur, quam lectioni sensus obtemperal. Abêst mente ab antiquioribus libris. Tum. Vat. bas. codex habet, perverse: Carnul., per se. (g) Particulam quando a Lipsio præter fidem velerum librorum expunctam restituimus. Mox apud Bad., Er. ef Par. sit filius. At in potioribus mss. fit filius: non male. Hoc enim loquitur Hilarins ex sententia Arianorum, qui Filium factum volebant. Quippe particula cum, pro secundum, ipsi valde familiaris est. (h) Ms. Carnut. a secunda manu antiqua, genuerit in Filio: que deinde lectio in recentioribus mss. necnon apud Bad., Er. et Lips. obtinuit. (i) Hæc verba filio Dei non exstant - in vetustis concedens, non ex Deo hominem, sed ex homine A omnis (2) sensus incertus est. Ergo non præceptis ali quid addendum est, sed modus est constituendus andaciæ ut quia inalignitas instinctu diabolicæ fraudulentiæ excitata veritatem rerum per naturæ nomina eludit, nos (3) naturam nominum proferamus; et editis, prout in verbis habebimus, dignitate atque officio Patris, Filii, Spiritus sancti, non frustrentur naturæ proprietatibus nomina, sed intra naturæ significationem nominibus coartentur. Et nescio quid de his rebus aliter sentientibus animi sit, veritatem corrumpentibus, tenebras (4) luci inferentibus, insccabilia desecantibus, incorrupta scindentibus, indivisa partientibus. (g) Quibus si (5) tantum factu fàcile est perfecta concerpere, jus ponere potestati, modum circumscribere infinito: mihi certe his re Deum proferat; neque subsistens antea quod in principio apud Deum erat Deus Verbum virgo (a) susceperit, sed carnem genuerit per verbum; quia in Verbo antea (b), non existentis unigeniti Dei naturam dicat, sed sonum vocis elatum : ut aliqui hujus nunc temporis prædicatores, qui ex nihilo atque a tempore formam et sapientiam et virtutem Dei provehunt; ne si ex Patre sit Filius, Deus sit imminutus in Filium; solliciti nimium, ne Patrem Filius ab co natus evacuet: atque idcirco Deo in filii creatione subveniant, eum ex non exstantibus comparando, ut intra naturæ sue perfectionem Pater, quia nihil ex eo sit genitum, perseveret. Jam vero quid mirum, ut de Spiritu sancto diversa (c) sentiant, qui in largitore cjus creando, et demutando, et abolendo tam temerarii B spondenti in curis æstus est, in sensu labes (f. tabes) sint auctores? atque ita dissolvant perfecti hujus sacramenti veritatem, dum (d) substantias diversitatum in rebus tam communibus moliuntur: Patrem negando, dum Filio quod est filius adimunt; Spiritum sanctum (1) negando (e), dum et usum. et auctore m ejus ignorant. Ita et imperitos perdunt, dum rationem prædicationis hujus affirmant; et audientes fallunt, dum naturam nominibus adimunt, quia nomina non possunt auferre naturæ. Prætermitto reliqua humani periculi nomina, Valentinos, Marcionitas, Manichæos pestesque cæteras, quæ interdum imperitorum mentes occupant, et ipso contagio conversationis 29 inficiunt : fitque omnium lues una, dum in audientium sensum prædicantium morbus infunditur. annotare. (a) Edit. in carne susceperit. Expunctum est in carne auctoritate mss. (b) Supple, quam Maria genuerit carnem. Hoc porro sibi vult, Hebionem verbi nomine, ante quam Maria genuerit, intelligere externum vocis sonum, non existentis seu subsistentis unigeniti Dei naturam. Hinc rectius cum mss. antea non, quam cum vulgatis non antea hic legere est. (c) Editi ex unico recentiore ms. Colb., diversa nunc sentiant. Mox Bad., Er. et Lips. ex eodem mis. qui in largitore ejus et auctore creando, etc. Filium Spiritus sancti auctorem ab Hilario vocari certius mox ex consensu omnium sive scriptorum sive editorum codicum habebimus. Hæc de Arianis, non de Macedonianis dici ostendimus in Admonitione. (d) Mallet quis substantiarum diversitates: sed plura hujusmodi troporum exempla jam advertimus D est, in intelligentia stupor est; in sermone autem non jam infirmitatem, sed silentium confitebor. Et certe mihi extorquetur hoc velle, dum et audaciæ resistitur, et errori consulitur, et ignorantiæ providetur. Immensum est autem quod exigitur, incomprehensibile est quod audetur; ut ultra præfinitionem Dei, sermo de Deo sit. Posuit naturæ nomina, Patrem, Filium, Spiritum sanctum. Extra significantiam sermonis est, extra sensus intentionem, extra intelligentiæ conceptionem, quidquid ultra (6) quæritur, non enuntiatur, non attingitur, non tenetur. Verborum significantiam rei ipsius natura consumit, sensus contemplationem imperspicabile lumen obcæcat, intelligentiæ 30 capacitatem quidquid fine nullo continetur excedit. Sed nos necessitatis hujus ab eo, qui hæc omnia est, veniam deprecantes, audebimus, quæremus, loquemur : et, quod solum in tanta rerum quæstione promittimus, ea quæ erunt significata credemus. 6. Patris notio.- Pater est, ex quo omne quod est (7) constitit (h). Ipse in Christo et per Christum Abest tantum. Quæretur. Consistit. Unus ille locus idoneus est evincere quam indubitata Hilario fuerit Patris et Filii et Spiritus sancti consubstantialitas, cum aperte respuat substantiarum diversitates in tribus rebus substantia tam communibus. Unde et infra num. 5, aliter sentientes sic hahet, ut qui tenebras luci inferant, insecabilia desccent, incorrupta seindant, indivisa partiantur. (e) Sic vetustiores mss. bas. Vat., Colb., Carnut., etc. At Corb. et recentiores cum vulgatis hic, pro negando, exhibent nesciendo. Non obscurum est Filium Spiritus sancti auctorem hic vocari, eosque Spiritus sancti usum, id est, consortium ignorare, qui Filium ignorant, a quo ille est ac nobis datur. (f) Particula ac restituitur ex mss. (4) Recentior ms. Colb. glossematis fœdatus, et ex co Bad. et Er.: Quibus si factu facile esset, cuperent perfecta concerpere. Lips. et Par.: Quibus facile est perfecta concerpere: castigantur ex cæteris inss. Deinde pro jus ponere, habet. Vat. bas. codex finem ponere. (4) Sic miss., at editi, consistit. Tum in vetusto codice Remig., Ipse in Christo et per Spiritum. Patri autem proprium est esse originem omnium, quod, in origo omnium. Ceterum (a) ejus (1) esse in sese est, A Ipse ingenitus, æternus, habens in se semper (g) ut non aliunde quod est sumens, sed id quod est, ex se (2) Ms Veron.: cui et omne quod totum est. Rechas pro et suppleas est. In Erasmiana sic legitur Ergo neque totum ei est, cui reliquum est; neque reliquum est, cui omne quod est, totum est. (5) Imperspicabile. (4) Una cum Filio, revelante Filio. : quit Augustinus ser. LXXI, num. 26: Ab illo sit origo operum, a quo est existentia cooperantium personarum. (a) Ita duo mss. Colb. totidemque Vaticani, necnon in excerpto quod ex hoc loco ad calcem libri in Constanuum translatum est. At in vulgatis desideratur ejus quæ vox sola, sine esse, exstat in vetustioribus mss. Colb., Remig., Corb., Faur., Prat., Carnut. Et in hoc quidem, pro ejus, ab antiqua manu secuuda repositum est is: quod et inde in posterioribus miss cxpressum est. Mox in vulgatis continens, pro obtinens. (b) Additum est hic in vulgatis ex recentioribus mss. in loco, majoris perspicuitatis gratia. Tum mis. bas. Vat.: Semper extra ævum. (c) Editi, totum ei est, cui. Expunximus ei est meliorum mss. auctoritate. (d) Bad Cui est omne quod est totum est. Er. Lips. et Par.: Cui omne quod est totum est. Recentiores mss. cui est omne quod totum est. Veram lectionem exhibent castigatiores libri.. (e) la plerique iss. cum Bad., Er. et Lips. At Par, cum duobus mss. Colb. et uno Sorbon. religionem intelligentiæ. Alius vero Colb. et Vat, bas, rationem intelligentiæ. (f) Removimus hinc, sed potens in semetipso habere quod pater est: quod non exstat nisi in perpaucis, iisque intimæ ætatis mss. Porro, si bene sapimus, Pater æternus hic prædicatur non habere aliunde quo sit, et aliunde quo pater sit, sed eo ipso quo pater est in natura sua constitui, proindeque abesse ab hominum more, qui non fiunt patres statim atque constituuntar homines. C D semper sit. Soli Filio notus : quia Patrem nemo novit uisi Filius, et 31 cui voluerit Filius revelare; neque Filium nisi Pater: illis scientia mutua est, illis vicissim cognitio perfecta. Et quia Patrem nemo novit nisi Filius, de Patre (4) (h) una cum revelante Filio, qui solus testis fidelis est, sentiamus. 7. Pater ineffabilis est. Dei scientia perfecta. — Alque hæc senserim potius de Patre, quam dixerim : nam me non (5) fugit, quod ad ea quæ ejus sunt eloquenda, sermo omnis infirmus sit. (i) Sentiendus est invisibilis, incomprehensibilis, æternus. Cæterum ipsum quod (6) (j) in semetipso et a semetipso sit, et ipse per se sit; quod invisibilis, (7) et incompre hensibilis, et (k) immortalis: in his qu'dem honoris confessio est, et sensus significatio, et quædam circumscriptio opinandi, sed naturæ sermo succumbit, et rem ut est verba non explicant. Namque quod in semetipso sit cum audias, (8) (1) rationi humanæ absolutio non occurrit; habere enim haberique discernitur, et erit alterum quod est, alterum in quo est. Si rursum quod a semetipso sit accipias; (m) nemo sibi ipse et munerator el munus est. Si quod immortalis est; ergo est aliquid non ab eo, (n) cui alter non fiat obnoxius . nec solum id est, quod per enuntiationem verbi hujus vindicatur ab altero. Si quod incomprehensibilis est : nusquam ergo erit, quod negatur attingi. Si quod invisibilis est, caret se ipso (5) Sic ope nostri codicis restituimus. Nam antea legebatur: Fugerit. (6) In nostro libro non exstat : In semetipso et. (7) Additur est. Mox legesis æternus cum aliis mss., non immortalis. (8) Ratio humanæ absolutionis occurrit. (y) Editi, ut pater semper sit : refragantibus mss. Neque jam Pater ut pater spectatur, sed ut 3:ternus. (h) Bad., Er. ac deterioris notæ mss., una cum Filio revelante Filio; quod et in postrema edit. Par. male restitutum erat. iloc enim sibi vult: non alia de Patre sentiamus, quam que Filius de eo revclavit. (i) Pro sentiendus est, habet ms. Vat. bas., de quo dictum est. (j) Omnes mss. uno excepto omittunt in seme! ipso. (k) In mss., æternus. (1) Par. cum antiquis libris, rationi humanæ absolutionis occurrit. In mss. tamen Carnut. et Corb. pro rationi superscripsit secunda manus, ratio: quam fectionem in posterioribus mss. exscriptam secuti sunt Bad., Er. et Lips. Emendantur ex pervetusto codice Vat. bas. Porro absolutio hic idem est quod enuntiatio omni ambiguitate absoluta, quæ rei naturam clare ac distincte exprimat. (m) Id est, videtur repugnare, ut idipsum sibi det esse, simul et accipiat. (n) In ms. bas. Vat., ante pro alter. In vetustiore Colb. et Germ. a te. Mallemus a se : quia scil. verbo immortalis significatur nors tanquam aliquid cui Pater ex natura sua non sit obnoxius: proindeque si soJum vocis sonur spectas, præter Patrem videtur esse ipsa mors a qua ille vindicatur ; pro quo verbo in ms. bas. Vat. est, vincatur, et in vetustiore Remig. indecatur de altero. Retinenda lectio vulgata. |