Macedonianos, assertam esse Spiritus sancti divinita- A illumque de hoc hæretico ne quidem cogitasse. Et vero cum Sirmiensi concilio anni 351, damnatos legamus can. 8, qui prolativum verbum Filium Dei dicant; et can. 11 et 12, qui Verbum in carnem translatum, aut demutationem, corruptionem, et passionem, cum crucifixus est Dei Filius, in sua divinitate sustinuisse prædicent; cum etiam in generali præsatione § 3, ex Theodoreto, Augustino, Gregorio Nazianzeno et Athanasio demonstraverimus Arianos animam Christo negasse, quo in ipsummet Verbum caderent tristitia, dolor, aliæque, que ipsi ut homini adscribuntur, infirmitates: cum hæc, inquam, ita se habeant, perspicuum est Apollinaristas commentis illis, quæ ab Hilario lib. x confutantur, esse recentiores ac sicut Eutyches, Leone teste epist. nunc tem. Longe igitur probabilius est, Hilarium in iis, quæ de Spiritu sancto disserit, unos Arianos respexisse; quos non plane devicisse videretur, nisi etiam Spiritus sancti divinitatem asseruisset. Sed quia Filii divinitate, ex eo quou a Patre substantiam suam accipit, demonstrata, consectarium erat Spiritum sanctum, qui suam ab utroque sumit, neutri esse inferiorem; paucioribus hoc præstandum fuit, cum illud pluribus confectum jam fuisset. Itaque quemadmodum Gregorius Nazianz. Or. 27, n. 1, Alexandrum Alexandrinum, cui nullum contra Macedonianos certamen fuerat, magni Trinitatis propugnatoris et præconis elogio donat, et antea Or. xxi, num. 36, Athanasii ab Arianis, non a Macedonianis expulsi fugam pro Trinitate et cum Trinitate susceptam vo- B xcvii, ed Monachos Palæstina, c. 2, et alibi, Apollicat ita credibile est Patris et Filii et Spiritus sancti æqualitatem ab Hilario adversus Arianos, non adversus Macedonianos fuisse propugnatam. narii suscitavit errores; ita Apollinarium ab Arianis pravarum opinionum semina collegisse et disseminasse; nec proinde earum tam auctorem habendum esse, quam fautorem. Si cui adhuc dubii aliquid supersit, an liber decimus adversus Arianos scriptus sit, necne; ipsummet librum consulat, eosque ipsos, quibus in superioribus libellis responsum sit, in co refutari audiet, cum hoc tamen temperamento, ut non jam quod omnes unanimi consensu, sed quod plerique eorum volunt, excutiatur. XXI. Opus hoc in exsilio Hilarii conscriptum.—Sed quid moramur? Hoc Hilarii opus in exsilio illius lucubratum, antiqui mss. fidem faciunt, ipse lib. x, n. 4, conceptis verbis testatur: adeoque confectum fucrit necesse est ante annum 360, quo patriæ ac propriæ ecclesiæ redditus est, et perinde ante exortas Macedonii aut Apollinarii hæreses. Certe in patria ac propria ecclesia, quamvis absque exsilii indulgentia, jam manenti non congruunt hæc libri x verba : Loquemur exsules per hos libros et sermo Dei, qui vinciri non potest, liber excurret. Ut enim hæc, quemadmodum vult non nemo, eum nondum exsulem, sed ad exsilium animo dumtaxat paratum ac promptum dixisse vel scripsisse intelligamus, alia quæ illis proxime cohærent non permittunt. Quo autem exsilii anno animum ad hoc opus appulerit, non constat. Veri tamen simillimum est eum non distulisse, quin illud susciperet. XIX. Liber decimus est contra errores Apollinarii. - Expendendum hic venit, an non libro x, contra Apollinaristas disputetur: non enim repugnat magis libro duodecimo aliisve locis contra Macedonianos disceptari, quain contra Apollinaristas decimo; cum illorum princeps anno 360, horum autem non ante annum 361 prava sentire deprehensus sit. Negandum saue non est, totum librum decimum scriptum esse adversus errores, quorum auctor Apollinarius vulgo existimatur. Namque a num. 15 usque ad 23, magno studio defenditur, Christum verum ac totum hominem ex anima et corpore perfectum assumpsisse; C simulque eorum refellitur opinio, qui eumdem Dominum nostrum non modo carnem, sed et animam ab Adam propagatam suscepisse arbitrantur. Imperfectum autem hominem, ut ignorat nemo, a Christo susceptum prædicabat Apollinarius: qui etiam, ut Nemesius cap. 2, lestis est, existimabat animos ab hominibus gigni, ul a corporibus corpora; progredi enim ut propagationem primi hominis in omnes qui ex illo generantur. Unde Monachi ab Apollinario ad Alexandrinum concilium missi, ut a suspicionibus quibus adspersus erat se purgaret, profitentes Verbum ex Maria hominem esse genitum (Apud Athanasium epist. ad Antioch.), non sine causa adjicere videntur, quantum ad carnem attinet, ne videlicet sus- XXII. Tres primi libri pridem ante cæteros absoluti. picio relinquatur, eos Christum ex Maria secundum D — Ex initio quarti libri perspicuum est, tres primos animam genitum sentire. Ex eodem concilio Alexandrino apparet, Apollinarium insimulatum esse, quod Verbum Domini ut in prophetis, ita et in Jesu fuisse crederet. Hec porro opinio etiam notatur et exploditur prædicto n. 21 libri x, quo deinceps per tofum confutantur tum iidem illi errores, tum maxime impietas eorum, qui Christum in sua divinitate passum esse asserebant. Nihil autem apud Leonem et alios Patres solemnius, quam ut Apollinaristis hæc impictas attribuatur. XX. Errorum eorumdem auctores Ariani in eo resel· luntur -A que tamen affirmare liceat, nullum Hilavo in hi ilbris cum Apollinario conflictum fuisse, pridem ante subsequentes fuisse absolutos. Photini autem hæresim tunc temporis Hilario nondum notam fuisse hinc suspicamur, quod commentum a Photino suscitatum libro 1, ad argumentum libri vnt propenens, ac lib. 11, n. 23, refellens, de hoc utrobique agit unius Hebionis nomine, non Photini : cujas, utpote recentioris, et perinde nocentioris, nomen potius exprimendum erat, quam Hebionis. Contra vero libro vi, jam doctior factus, argumentum, quod fibro 1 adversus Hebionem sibi proposuerat, ita prudens in Photinum retorquet, ut ne propositi immemor vi· deatur, n. 3 et 7, consulto repetat Hebionem esse Photinum. XXIII. Non deest unde primus putetur scriptus, qui A dicis, quem in Aquisgranensi bibliotheca ab Hitre primus est. Hac ratione nonnihil prohibemur, quo maro et Alchino consultum fuisse ad lib. 1, n. 27, ostendemus, planum est Barbarionem illum Caroli Magui temporibus non esse inferiorem. Cum autem bujus nomen absit a mss. aliis, quis illum Hilario existimandum putet æqualen)? XXVII. Quibus causis ad scribendum udductus sit Hilarius. Porro ipse non Barbarione, non áliquo alio suasore, sed charitate sola et episcopalis officii necessitate urgente se ad scribendum permotum fuisse declarat lib. vi, n. 1: Ac mihi quidem, inquit, præter officii mei necessitatem, qua hoc Ecclesiæ episcopus prædicationis evangelicæ debeo ministeriam ; tamen eo propensior eura ad scribendum fùil, quo magis plures periculo infidelis intelligentiæ detinebantur, uberius gaudium consecians ex salute multoram, si cognilis sacramentis perfectæ in Deum fidei, impia humanæ stultitiæ instituta desererent, el se Deo redderent. Hunc locum aliosque non attendisse convincuntur, qui cum velint plurimos non mala fide hæresim amplexatos, clementiam erga illos in Hilário desiderant. Eos certo, qui Arii partibus errore et ignorantia favebant, apprime distinguere noverat ab illis qui in eadein hæresi pravo quodam voluntatis affectu detinebantur. Et horum quidem malitiam ac sensus pravitatem 1:on sine horrore et indignatione cogitabat: at singulari in illos misericordis commovebatar. Sed quia nirisque subvenire cupiebat, utrisque scripsit. XXVIII. Quid de Arianorum affectione centiebat. Scripsit enim et propter magisirds nequitia vel corC rigendos, vel saltem refellendas : scripsit el propier eos, quos illi deceperant, erudiandos. lllorum cuin emendationem perdifficilem prævideret, quia, inquit lib. vɔ, num. 11, ab ipsis et ratio intelligentiæ non quæritur, et deinceps ab intelligente intimata non capitur, refutationem et facilem propter ipsorum imprudentiam, et propter simplices neetasariam etistimabat. De cæteris vero spes ei longe alia erat, de quibus codem in loco subjicit : Sed at quos amor Dei et intelligentiæ ignorativ, RON IMPIETATIS VOLUN– TAS per stultitiæ sensum detinuerit in errore; spero ul ad ernendationem proclives sini, cum impietatis sindium absolutæ veritatis sit demonstratio proditura. flac spe nonnihil recreatus superias aiebat, Uberius gaudium consectans ez salate plurimorum, si cognitis sacramentis perfectæ fidei, impia humanæ stultitiæ institata desererent, et se Deo redderent. XXV. An illi libri ad Constantium ab Bitario sint Hisai.-Si Gregorio Turonensi fidem habere quis volet, non modo totum hoc opus in exsilio absolutum, sed etiam inde ad Constantium ab Hilario missum credat necesse est. Non enim aliud indicare videtur lib. Hist. Franc.-c. 38, dbi ait: Beatissimus Hilarius Pictavensis episcopus suasu hæreticorum exsilio deputatur : ibique libros pro fide catholica scribens Constantio misit. Hoc quippe de libellis ad Constantium loqui non intelligendus est, quorum unum ante exsilinm misit Hilarius, alterum non misit, sed ipse Constantio dedit. Verumtamen conjectare licet, Gre- D gorium confudisse quod pro fide catholica confessor strenuus et fecit libros ilios conscribendo, et tentavit libellis Constantio aut missis aut dalis audientiam deprecando. XXVI. Barbario presbyter. Rationem tituli expendeates, necdum diximus quis sit ille presbyter Barbarie, cujus nomen in Gorbeiensi aliisque duobus codicibus adscriptum reperimus; isne fuerit, ad quem Hilarius ipse autographum destinarit, an ad quem apographum longe post Hilarium aller vel sponte sua, vel regatus miserit. Hoo postremum siguificatur his ms. Pratellensis verbis, atere felia esrationibus tuis. Ex antiquitate autem Corbeiensis co XXIX. Effecit his libris ne sana doctrina cum sanctis eœsularet. — Neque vero propter Arianos soluni aht réfellendos aut emendandos, sed et propter fidelcs instruendos, has lucubrationes aggressus est; ut niminım exsulantium Doctorum quodam modo vicariæ esɛent, et quos ipse præsens nequibat, absens doceret per illas firmaretque. Litet, inquit lib. x, mum. 4, unhe a multis coacervantibus sibi secundum desideria sua magisiros sana doctrina éàsulet ; non tamen a sanctis quibusque prædientionie veritas exsulabli: loqkemur enim exsules per hos libros, etc. Triplicem illam scribendi causam lib. n, nuth 5, paucis 137529 ita perstringit : Extorquetur nobis hoc velle, dum et A tror, doctores œias hujus nunc sæculi protulit : sero hos audaciæ resistitur, et errori consulitur, et ignorantiæ providesur. XXX. De Trinitate verba facere illicitum putat. Non igitur sponte, aut aliquo suadente, ad verba de sancto Trinitatis mysterio facienda prosilivit : sed tam necessariis ad utilitatem Ecclesiæ causis hæc ei voluntas extorta fuit. Ei nimirum persuasum erat illud sola fide, sola mentium religione oportuisse contineri (lib. 11, n. 2; ibid. n. 5), quod extra significantiam sermonis est, extra sensus intentionem, extra intelligentiæ conceptionem. Quocirca cum de tanto mysierio sermonem inire illicitum ac vitiosum putaret, ad hanc se necessitatem adactum lib. 1 pluribus ingemiscit. Compellimur, inquit n. 2, hæreticorum blasphemantium vitiis illicita agere, ardua scandere, inessa bilia eloqui, inconcessa præsumere : et mox, Cogimur sermonis nostri humilitatem ad ea quæ inenarrabilia sunt extendere : et in vitium vitio coartamur alieno. XXXI. Quo animo hoc Opus aggreditur. Unde ad illud petractandum eo animo accedit, ut et prius veniam prò delicto deprecetur, nec de se spondeat quidquam, nisi supplendum esse per fidem suam, quod sermonii defaturum non ambigat. Sic enim ibid. num. 5, habet: Sed nos necessitatis hujus ab eo qui hæc omnia est veniam deprecantes, audebimus, quæremus, loquemur ; et quod solum in tanta rerum quæstione promittimus, ea quæ erunt significata credemus. habuit fides mea, quam tu erudisti, magistros. Inauditis ego nominibus his in te ita credidi, per te ita renatus sum; et exinde tuus ita sum. XXXIV. Fidem Scripturis assertam iisdem locis defendit, quibus impugnatur. - Quam autem e Scripturis bauserat fidem, Scripturis explicat, primum quidem propheticis, tum evangelicis, ac demum apostolicis. Ad quas intelligendas aptisque verbis enarrandas co se spiritu donari enixe rogat (lib. 1, n. 58), quo primum afflati sunt prophete et apostoli ad eas edendas. Hinc varios inter timores ne verbo offenderet, lib. vi, n. 3, mentem confirmat ac serenat his verbis Non meis, sed apostolicis scando gradibus. Sed et quam secure Scripturis ducibus scandal, liB bro superiore num. 20 luculentius ostendit, ubi recensens quibus auctoribus credidisset, et num bene bis Arianos doctores anteferret proponens, quamdam ex divinis Scriptoribus, quos sequitur, perpetue traditionis catenami contexit. Verum quia hæretici etiam se Scripturis niti gloriantur, eam illis fiduciam eripere curat, cum eos ipsos Scripturæ locos, quibus abuti solent ad destruendam fidem, prudenter adhibet ad eam adstruendam ; ut illic veritas reperiatur, ubi negatur, inquit lib. 11, num. 7, ubi deinceps sibi præstandum monet, quod hactenus se præstitisse confidit. Eodem in loco num. 6, libris superioribus se docuisse declarat, omnes Arianorum frandes et errores hinc oriri, quod dispensationem assumpli corporis rapiunt ad contumeliam divinitatis, et duplicem Christi naturam distinguere aut nesciunt, aut nolunt. Quocirca ut et errores radicitus amputentur; et inanes cadant hæreticorum technæ et fallacia; magno in id studio incumbit, ut demonstret Christum et Deum verum esse, dum natus ex Deo est, et perfectum hominem, dum ei est partus ex Virgine; ut cum veritate corporis subsistat in natura Dei, et eum Dei natura maneat in corporis veritate (lib. x1, N. 6). XXXV. Unde Cassiodorus tredecim libros dizarit. Veremur ne, dum præclari operis occasionem, causas, tempus, rationem, scopumqne indagamtis, mo. leste ferat lector in ipso limine se diutius detineri. Tempus est ut non jam stillas quasdam Hitarianas delibare, sed pleno ore de immenso doctrinæ profundo potare permittatur. Nonnulla tamen adhuc restant paucis explicanda. Ac primo eximendus scrupulus, quem Cassiodorus de Div instit. c. 16, injicit, ubi tredecim Hilarii de Trinitate libros recenset. Nec nos diutius distinere debet libri illius decimi tertii inquisitio. Haud dubie enim libris de Trinitate adjungit hhrum de Synodis, qui in ma. Colbertino ab annis ut minimum milie exarato nechon in Germanensi et altero Colbertino prædietis libris cohærens Liber xın inscribitur XXXII. Quanta illius de hoc mysterio fides.----Neque enin incerta, aut trepida, aut vulgaris fuit illius de occultissimo Trinitatis mysterio fides. Hane perspicue C adeo in Scripturis assertam videbat, ut hæreticorum duces, quibus illæ ignota non erant, sic haberet, quasi qui ex pertinacia et pravo impietatis studio apertæ resisterent veritati : Hinë est illud lib. xii. num. 48: Non habel salteni impietas venium, ut prætendat impietatis erroreni . quod verbis aliis frequens incultare consueviť. Ipse vero tám alte eamdem fidem animo imbiberat, ut à vita facilius quam ab illa sese divellendum confideret : Hæc enim ego fta didici, ita credidi, et à confirmatæ mentis fide teneo, ne au! possint eréderc aliter, aut velim. Quibus lib. v1, n. 20, verbis timilia sunt hæc num. 21: Ab his ego quæ teneo edoctus sum, his immedicabiliter imbutus sum: et ignosce onnipotens Deus, quin in his nec emendari possum, ei commori possum. Quocirca libello 2 ad Constantium enixe rogans ut de fide coram dispuLans auditetit, Non tam mihi, inquit num. 8, rogo audientiam, quani tibi atque Ecclesiæ Del. Ego enim penes me habeo fidem, exteriore non eyeo: quod accepi lenes, net demtuto quod Dei est. XXXIII. Unde illius tam constans, hæreticorum verò tam dubia fides. In his habemns lam constantis fidel rationem, quia nimirum adhæsit antiquæ traditioni, neque ex iis quæ acceperat quidquam demutavit. Contra vero hæreticorum doctrinam, vel propter novitatem respuendam er veritatis expertent lib. vi, 1. 21, lepide probat in hune moduni: Tarde miht hos impiissimos, quantum ego arbi D XXXVI. Illorum stylus, qui cum libriş Quintiliani consential Goteruin Hilarius ipse in duodecim tantum libros totum opus suum distribuit, el ab Hieronymo epist. LXXXIV ad Magnum propter hanc præsertim duodenarium numerum memoratur quodecim tamen via provisum est quod volebant. Quippe libros in plures numeros partiti, paucis verbis, quantum per marginem licuit, conati sumus comprehendere quod in iis disseritur. Quintiliani libros stylo imitatus esse et numero. Ex- A posse, quod ab Hilario minime præstitum est. Alia cepta enim quadam subtilitatis affectatione, quæ Quintiliano quodam modo peculiaris est, horum librorum stylum eruditi judicant non absimilem esse Quintiliani. Quamquam ut Quintiliano affectatam demus illam subtilitatem, Hilario tamen ex naturali ingenii acumine, non ex affectatione profectam arbitramur. Neque debet offendi quisquam, si de mysteriis nostris nobiscum sentiens, verbis aliis, quam quibus modo utimur, cogitationes suas aliquando enuntiet. Ipse enim primus e Latinis contra Arianos scribens, Voces nobis præscribere potuit, non potuit a nobis recipere. Ut tamen in assequenda ipsius sententia minus laboraremus, prudenter cavit ne illam una ratione explicaret. Hinc sane non ad vanam elo- p quentiæ ostentationem nata est ea qua utitur verborum copia: nimirum cum de Deo magnificentissime sentiret, nullis umquam verbis satis expressisse existimabat quod sentiret. Ita tamen sermo fusus est in verbis, ut densus sit in sententiis. Ut enim notivit Augustinus, brevitati studuit (Aug. lib. v1 de Trin., cap 10). Longe autem magis studuit ordini. Quo inspecto nonnulli eruditi facile factu judicarunt, ut singuli libri in diversa capita distribuerentur, idque lectori commodum fore, si cnique capiti summatim prænotatum haberet quod in co tractatur Nihil negligendum rati unde lectoris labor sublevaretur, hoc non reliquimus intentatum: sed experti sumus non sine aliqua confusione præstari a nobis C XXXVII. An simile quidquam in fronte cujusque libri præponeremus, diu hæsimus. Cum enim Hilarius ipse in primo libro totius operis sui synopsim ediderit, anceps erat ac dubius animus, an de nostro novam aliquam cuique præponendam cuderemus, an potius ex primo repeteremus, quod ad unumquemque pertinet, aut etiam eo mitteremus lectorem, quo summatim conspiceret, quod in unoquoque copiosius disputatur, an denique satis haberemus describere brevia quædam argumenta, quæ ad limbum mss. Corbeiensis et Pratellensis ab antiqua manu in fronte cujusque libri proposita sunt. Sed hæc breviora sunt visa, quam ut sufficientem dicendorum notitiam parere valerent. Hilariana autem synopsis plerumque est prolixior: et qui illius loquendi modis nondum satis assuefacti sunt, desiderarent fortasse ut simplicioribus locutionibus exposita cujusque libri summa ad Hilariani sermonis intelligentiam via ipsis sterneretur. Neque hunc in nobis laborem suscipere gravati sumus. At ne quidquam ex veterum studiis pereat, argumenta quæ in mss. Corbeiensis et Pratellensis singulis libris, primo tantum excepto, præfisa sunt, hic in unum collata exhiben.us. SUMMA LIBRORUM SEQUENTIUM E DUOBUS MSS. 1. Liber, qui totius operis est veluti proœmium solus in prædictis mss. epitome caret. Il. Omne sacramentum divinæ generationis edocet, absolutissime demonstrans et Trinitatis et nominum veritatem; ita ut neque non ipsa sit veritas nominis, neque non nomen sit veritatis. III. Omnem difficultatem dicti, quo Dominus ait, Ego in Patre, et Pater in me, multis exemplis ad intelligentiæ fidem coaptat: ita ut neque non credendum de se Deo sit, neque opinandum, extra rationem fidei esse intelligentiam potestatis IV. Hæreticorum doctrinam exponit. Deinde, omnibus D legis ac prophetarum testimoniis demonstratis, perfidiam eorum ita revincit, ut unum Devan sine Christo Deo et confiteri, et non cum eo prædicare perfidiæ sil, V. Contra omnes hæreticorum professiones congreditur, quibus unum Deum secundum legem, ad adimendam Domino Christo nativitatem, et proferentibus et prædicantibus ita respondet, ut uno vero Dei patre ex lege et prophetis prædicato et fides unius Dei maneat incorrupta, et non negetur nativitas. V.L. Omnes impias offrandulentashæreticorum asserTiones, Valentini scilicèt, et Sabellii et Manichæi et Hierarcha apertissime pandit. Sic enim singulorum grreptis, di melius verbissorcurrit, ut nec commune esse cum damnatis hæreticis quidquam paliutur,nec Filium Dei secundum et Patris testimonium, el suam professionem ignorandum esse cuiquam permillat. VII. Contra Sabellium et Hebionem et hos non veri Dei prædicatores congreditur, quorum inter se diversas perfidiæ quæstiones conferendo, quantum intersit inter sanam et inviolabilem fidei nostræ doctrinam absolutissime demonstral. Sic numque causas singulorum generum ex Evangeliis excerplas prosequitur, ut nec professio nostra tacuerit Dei Filii potestatem, nec potestas non exserueril naturam, nec natura non suæ nativitatis sit, nec nativitas non sui sit nominis. VIII. Totus in unius Dei demonstrationem detentus est, non auferens Filio Dei nativitatem, sed neque per eam duum deorum divinitatem introducens. Deinde quibus modis hæretici veritatem Dei Patris et Dei Filii, quia negare non possunt, eludere nituntur, edocet. Sic etiam cætera prosequitur, ut et in Patre Filius intellectus, et Pater in Filio cognitus, unigeniti Dei nativilas el perfecta (Ms. Corb. perfecti. Confer. Breviarium lilarii lib. 1) in eo deitas in omni manifestetur veritulc. IX. In repellendis hæreticorum fraudibus totus digestus est: quibus corrupto depravatoque sensu ex dictorum dominicorum professionibus ad infirmandam unigeniti Dei divinitatem resistentibus ita respondet, ut omnibus dictorum causis ex his ipsis vel interrogatio. A apostolicis testimoniis edocet semper Patrem et semper num vel temporum vel dispensationum generibus demonstratis, non pertineas ad contumeliam veræ divini. tatis, quod sacramentum fidei evangelicæ sub dispensatione et temporis et nativitatis et nominis prædicatur. X. Universa quæ per stultæ intelligentiæ sensum ad contumeliam divinæ in Domino Jesu Christo naturæ virtutisque hæretici rapuerunt, impiissime ab is intellecta esse demonstrat, mayisque a Domino ad protestationem veræ et perfectæ in se majestatis esse memorata, nihil etiam inexploratum aut tacitum, quod ad sacramentum animæ corporisque Domini Jesu Christi pertinet derelinquens, sed fidem dictorum universorum absoluta evangelici mysterii prædicatione confirmat. XI. Primum ex dictis apostolicis demonstrul, non modo non ad divinitatis infirmitatem subjectionem B proficere, sed per eam ipsam, veritatem Dei qui ex Deo sit nalus ostendit. Deinde omnibus evangelicis atque Filium, et non post aliqua Deum omnium, sed esse ante omnia: sic vero natum esse Filium, ut et semper fuisse manifestet, et sit in eo non innascibilitatis exceptio, sed nativitatis æternitas ; ita ut nativitas habeat auctorem, et non careat æternitate divinitas. XII. Totus ad repellendas hæreticorum occasiones intentus est, quibus, per id quod scriptum est, Dominus creavit me initium viarum suarum, contra dicentibus, Erat quando non erat, el, Non fuit ante quam nasceretur, et, De non exstantibus factus est, ita respondet, ut semper Patrem, semper Filium, et non post aliqua Deum omnium, sed ante omnia esse doceat: el ila semper fuisse Filium, ut et natum esse prædicet, el semper fuisse manifestet, ut in eo non innascibilitatis (mss. nascibilitatis, male, uti planum est ex lib. 1, n. 34) sit exceptio, sed nativitatis æternitas : ita ut et nativitas habeat auctorem, et non careat æternitate divinitas. SANCTI HILARII PICTAVENSIS EPISCOPI DE TRINITATE 1 LIBER PRIMUS. LIBRI DUODECIM, In quo Hilarius, positis philosophorum de beatitudine ac de Deo sententiis, e Scripturis tum veteribus, tum maxime ex Joannis Evangelio veriorem ac sublimiorem Dei notitiam, certioremque immortalitatis spem nobis præberi declarat. Deinde ex parta Scripturis Dei cognitione observat summam illius majestatem kumani ingenii vires superare, nec attingi posse nisi fid; hincque natas hæreses, quod infinitatem illius intra sensus sui finem concludere voluerint. Duas præsertim, Arianam videlicet et Sabellianam, impuguandas proponit. Denique quo animo sacra Dei verba legi debeant, quave ratione quod ipse de Deo locuturus est excipi velit, lectore præmonito, libro rum suorum ordinem et argumenta præmittit, huncque hun:illima ac fide plena ad Deum prece conclu dit. A. In o'io et opulentia non est nisi beluina (a) felicilas. Circumspicienti mihi proprium humanæ vitæ ac religiosum officium, quod vel a natura mastans, vel a prudentum studiis profectum, dignum aliquid hoc conce-so sibi ad intelligentiam divino munere obtineret, multa quidem aderant, quæ opinione (b) com (a) Constanter hoc adjectivum nomen cum uno I scribit editio accuratissima quam recudimus. (b) Pervetustus codex Colbertinus cum Germanensi, communione; Forte, communiore. C muni efficere utilem atque optandam vitam videbantur, maximeque ea quæ et nunc et semper antea potissima inter mortales habentur, otium simul atque opulentia, quod aliud sine altero mali potius materies, quam honi esset occasio: quia et quies inops prope quoddam vitæ ipsius intelligatur esse exsilium, et opulens, inquietudo 2 tanto plus calamitatis afferat, quanto majore indignitate his caretur, quæ maxime et optata et quæsita sunt ad utendum. Atque hac quidem quamquam in se summa atque optima vitæ blandimenta contineant, tamen non mul tum videntur a consuetudine esse beluinæ oblectationis aliena: quibus in saltnosa loca ac maxime pabulis keta (c) evagantibes, adsit et securitas a labore, et satietas ex pascuis. Nam si hic optimus et abso D lutissimus vitæ humanæ usus existimabitur, quiescere et abundare; necesse est hunc eumdemn, secundum sui cujusque generis sensum, nobis atque universis rationis expertibus beluis e-se communem: quibus omnibus, natura ipsa in summa rerum copia et securitate famulante, sine cura habendi copia redundat utendi. 2. Ad ulia natos se senserunt plerique homines. Ac mihi plerique mortalium non ob 3 aliam quidem (c) In iisdem mss. vacantibus; que vox Hilarii menti, bestiarum scilicet otio designando, optime congruit, sed non ita orationi. |