619

"728

Quindecim Fragmenta ex Opere Historico.

Fragmenta ex aliis S. Hilarii operibus.

S. Hilarii Epistola seu Libellus cum præfatione et dissertationibus.

Sermo B. Hilarii de dedicatione ecclesiæ.

Liber de Filii et Patris Unitate.

Liber de Essentia Patris et Filii.

Nicolai Fabri in Fragmenta Hilarii præfatio.

Index rerum et sententiarum.

Index Glossarum.

IN LIBROS DE TRINITATE

PRÆFATIO.

•

tinet. Eos quoque ab Ambrosio tritos fui se persuademur vel ex primis ipsius de Fide libris, in quibus plura ad horum Hilarii librorum imitationem-ex pressa identidem advertimus. Quamvis enim ca in proprium stylum converterit, adhuc tamen apparet unde delibata sint. At cum pro more ne eum quidem nominet, e cujus lucubrationibus profecit, nihil ab eo habemus, unde nobis constet quod quæritur. Nisi forte dicamus eum etiam suum de fide titulum ab Hilario assumpsisse. Quamquam bunc ipsi quodam modo præscripsisse videtur imperator Gratianus.

1. Hi libri Athanasio adscripti. Quantam Hilario A Trinit. cap. 10, sed a titulo indicando utrobique abslaudem pepererint. - Temporis dispendium facere mcrito judicaretur, qui in his libris auctori suo vindicandis illud consumeret. Quamvis cuin eos Athanasio adscriptos quondam viderint Philippus bona Spei Abbas et Joannes quidam ipsius æqualis et amicus, illos tamen ab Hilario profectos esse ex castigatiori. bus membranis postmodum agnoverunt. Qua etiam in re tanto consensu sibi concinit priscorum temporum omnis ætas, ut nihil certius, nihil exploratius a majoribus acceperimus. Propter hos præscrtim libros eam Hilarius apud omnes cum Latinos tum Græcos promeruit scientia, fidei, et eloquentiæ laudem, ut, quod valde rarum, etiam ab adversariis ejus ¡idem libri summopere fuerint commendati. Sic enim ex vulgi fama testatum reliquit So- B tui queat. In vetustioribus si quidem desideratur zomenus lib. in, cap. 14: Hilarii autem libros de fide, etiam ab iis qui contrariam tuebantur catholicæ fidei opinionem, admodum commendatos esse prædicant.

11. Non una ratione ab antiquis inscribuntur.— Non ita constans est veterum in iis inscribendis consensio. Hieronymus de Script. eccl. in Marcello et Hilario, vetus Codex canonum Ecclesiæ Romanæ c. 41, et Ado Viennensis in Chronico eos contra Arianos inse bunt. Eosdem de fide appellant alii longe plures numero, et auctoritate non inferiores. Quos inter præcipui sunt Rufinus lib. 1 hist. cap. 31, Cassianus lib. vu de luc. c. 24; Leo Papa epist. alias 97, c. 3, Patres concilii Chalcedonensis Act. 2, p. 357; Theodoretus Dial. и, p. 106; Leontius Byzant. C lib. I contra Nestorium et Eutych. ubi Hilarium. ut ex Nicænæ synodi Patribus unum falso commendat. Neque alio eos titulo laudant Alcuinus contra Felicem lib. IV; Ratramnus Corb. Spicil. t. vn, p. 335, Joannes Diaconus commentario nondum vulgato in Pentateuchum, et Hincmarus de Prædestin. cap. 25. Quibus aperte suffragatur Oratio olim inter sacrosancta Missæ sacrificia in Natali S. Hilarii legi solita, in qua habetur: Deus, qui infusus corde beati Hilarii antistitis, quasi de tuo templo, FIDEI responsa dedisti, etc. Quo etiam alludere videtur et benedictio in perantiquo Pontificali Ecclesiae Ebroicensis ad kal. Nov. in Natali S. Hilarii prænotata: Sit apud te pro nobis exorator, qui tunc contra hæreticos pro le adstilit assertor: vt te retribuente populus crescat in- D) numerus, quod sudavit IN FIDE sacerdos, etc. At apud Cassiodorum lib. 1 Instit. c. 16, de Trinitate inscriptos eos videre est, consentiente Fortunato lib. 1 Vitæ S. Hilarii, juxta quos a Philippo abbate de fide sanctissimæ Trinitatis appellantur. Libros eosdem laudat Augustinus epist. cLxxx, n. 3, et lib. vi de PATROL. X.

III. In hoc non magis consentiunt mss. — Neque ex antiquis exemplaribus quidquam magis certi sta

inscriptio, quæ in aliis de Fide, in aliis de Trinitate, in Vindocinensi de fide sanctæ Trinitatis adversus Arianos, quibus in Remigiano additur, vel cæteros hæreticos, in Telleriano autem de Trinitate contra omnes hæreses prænotatur. Sed insignis præ cæteris in Corbeiensi atque altero e Sorbonicis hae habetur epigraphe: Hic insant libri Hilarii episcopi numero xu, quas in exsilio conscripsit, missus (scil, in arsilium) ab hæreticis Arianis propter deitatis unitatem Domini Jesu Christi cum Patre. Beatissime presbyter Barbaio in Christo Jesu Domino nostro ulere felix cum om· nibus tuis. Fides, spes, charitas maneat in cordibus nostris. Eamdem, paucis mutatis, inscriptionem præ se fert Pratellensis codex, in coque pro, felix cum_omnibus tuis, legere est, felix curationibus tuis. Nonnullam in expendendo titulo operam ponimus, de inscriptione ipsa non tam solliciti, quam ut inde consilium auctoris exploratum habeatur.

IV. Illos DE FIDE inscribere licet. Etsi non apparel prima fronte cur hoc opus de Fide inscriptum sit; si tamen propius inspiciatur totius operis ratio, non displicebit titulus satis congruens cum iis libris, in quibus Filii et Patris consubstantialitas, præcipuum fidei nostræ caput ac fundamentum, ubique propugnatur; quique ad hoc maxime sunt suscepti, ut ca fides, in qua renati sumus, illæsa et integra teneretur. Neque sane probabile videtur, tot tamque diversos scriptores græcos ac latinos in eamdem inscriptionem conspirare potuisse, nisi ab ipsomet auctore instituta esset. Conjecturæ huic plurimum favet quod lib. 1, n. 16, Hilarius ipse testatur se ad hos libros scribendos animum appulisse, ut eos compesceret, qui evangelicæ fidei corrumpunt sacramentum. Imno num. 34, totius operis sui studium in insi.uanda muxima et gravissima totius fidei intelligentia ponendum esse declarat. Unde lib. x, num.5, totius fidei demons1

corum testimoniorum responsionibus eorum vesanam doctrinam destrueret, et fidem Ecclesiæ firmius roboraret.

-

trationem vocat, quidquid eo usque disseruit. Quid A bus eorum agnitis, legis et prophetarum atque evangelivero sibi velit evangelicæ ɓdei sacramentum, cap. 13 in Matth., n. 6, explicat his verbis: Quumquam ad fidei sacramentum, id est, ad Patris et Filii et Spiritus sancti unitatem, etc. ubi fidei sacramentum idem sibi esse significat, quod Trinitatis mysterium. Mittimus interim singulare in iis libris haberi pratrocinium fidei. Eo namque statim perducitur liber primus, ut in Dei rebus non humano sensui, sed Dei ipsius de se testimoniis credendum esse quisque persuadeatur. Tum liber tertius in id unum niti videtur, ut ad capiendas res divinas hominem infirmitatis suæ convincat, doceatque nullum ei esse nisi in fide præsidium. Quod quidem rursum quarto, quinto, aliisque libris sæpenumero inculcatur.

VH. Ut efficacius confutentur, simul refellitur Sabellius. Non minori quidem conatu adversus Sabellii, quam adversus Arii commenta videtur contendere: sed học tantum agit, ut Arfanos efficacius configat, quos, ut ipse notat lib. x, num. 5, validissimis licet rationum momentis eonterere frustra conaretur, quam diu in se vel levissimam relinqueret Sabellianæ labis suspicionem. Sub specula enim, inquit, omnium hæreticorum ad occasiones singulorum verborum in os meum pendentium loquor. Sed pendentibus licet ita omnem de se detrahendi occasionem Hinc non B se sustulisse confidit, ut lib. x, n. 3, dicere non timeal: Nam quoque nunc secundum sancti Spiritus donum temperavimus totius fidei demonstrationem, ut ne quid ementiri saltem adversum nos criminis pos

sent.

V. Quomodo sint contra omnes hæreses. immerito contra omnes hæreses dicti fuerint, in quibus non modo omnium generatim hæreseon caput ac principium, quo cuique fidem intra sensus sui fines concludere, et ad placita propria Scripturas detorquere permittunt, passim profligatur atque retun- VIII. Libri scripti contra Arianos, contra AriaNOS ditur; sed et Arii, Photini, veterumque hæreticorum non sunt inscripti. — Quamvis autem totum hoc opus Hebionis, Valentini, Manichæi, Hieracæ, Sabellii jam contra Arianos scriptum ultro concedamus, ægre Latum propagatæ confutantur blasphemiæ; imo etiam men dabimus inscriptum contra Arianos. Quis enim prævertuntur nondum excitata Apollinarii, Macedonii, credat Hilarium, qui ab Arianis ex nomine designanNestorii, Eutychetis, Sacramentariorum, etc. Dein- dis de industria abstinet, illud in ipsa líbrorum fronte de cum Athanasius epist. ad Epictetum Synodum Ni- inscripsisse? Vix enim bis Arii, semel Ariomanitarum cenam vocet τροπαῖον οὖσαν πάσης αἱρέσεως, cumque vocabulum lib. vi, ex ipsius calamo excidit: alias hujus Synodi Symbolum contra omnes hæreses invero prorsus parcit sectæ nomini. Hæc modo (Lib. scriptum in veteribus exemplaribus legere sit; ea- VII, n. 3) nova hæresis, modo (tbid. n. 6) novella dem prope jure hi fidei ejusdem vindices libri titu- C nunc hæresis, nunc (Lib. x11, n. 17) nostri temporis lo eodem insigniri meruerunt,

VI. In Arianos potissimum intenti sunt. Falendum tamen est eos potissimum contra Arianam sectam fuisse conscriptos. Consilium suum declarat Hilarius ipse lib. 1, num. 17, ubi de Arianis, quorum nomini parcere solet, sermone babito statim subjicit: Horum igitur furori respondere animus -evarsit. Neque illud libri septimi exordium, Septimus kie nobis adversum novæ hæreseos vesanam temeritalem liber scribitur, aliud sibi vult, nisi ut indicet in unam Arianam hæresim hactenus disputatum esse. Ac ne superfluis probationibus diutius immoremur, sufficiat illud lib. x, num. 8, ubi Ililarius ad finom hujus operis licet vergens, cum unis tamen iisdemque hæreticis, quorum stultissimis professionibus huc usque responderit, sese rem habuisse testificatur. Non enim obscurum est quas vocet stultissimas professiones, cum Árii ae sociorum ejus epistolam ad Alexandrum missam, in qua perfidiam suam consignarant, libris quarto el sexto totam describat, et in ea refellenda Tum in iisdem libris tum in sequentibus lotus occupetur. Quo spectat illa tituli pars, quam præ se fert exemplar Vindecinense: In boc codice B. Hilarii quartus in ordine über manifestissime kæreticorum pandit fallacem doctrinam. Šúem ipsam illam perfidiæ eoum expositionem, quibus Ecclesiæ fidem nitebantur infirmari, ex eorum libris relatam præfatus Doctor in suo inseruit volumine: scilicet ut callidis propositivni

infidelitas appellatur. Hujus vero auctores similiter tectis verbis vocitari audias, aut non veri Dei prædicalores, aut (Lib. 11, n. 4) aliquos nunc hujus temporis prædicatores, aut (Lib. vii, n. 6) præsentes hæreticos, aut (1bidem) dissimilem Patri Filium prædicantes, aut (Lib. x1, n. 4) novi Christi prædicatores, vel etiam (Lib. 1, n. 26) creaturæ prædicatores; nusquam Arianos.

IX. Hilarius moderationem suam his libris patefecit.

Sicut cum solerter cavit, ne favere Sabellio videretur, egregium dedit prudentiæ specimen; ita hae agendi ratione singularem patefecit animi moderationem. Quam quidem longe clarius testatam facit, cum totis illis libris pravam Arianorum doctrinam D convellere contentus, in nullum nominatim invehitur. Alicubi enim audies mala deflentem, quibus tum misere per eos afflictabatur Ecclesia: at vel unius eorum, per quos illa tam injuste patiebatur, nomen prodentem frustra exspectaris. Semel lib. x, incidit mentio exsilii sui; sed injuriæ sibi iflatæ velut immemor, quærit potius unde de eo gratuletur, quam unde queratur. Neque cuiquam videri debet buic moderationis proposito adversari, quod Arianam hæresita non novellam modo, sed et furentem et impiam frequens cognominet. Certis enim notis indicanda erat, cujus nomen proprium tacebatur. Vulgo autem furentem illam cognominabant, cum nefaria illius indole conveniente nominis ratione. Ut euim ait Gre

gorius Nazianz. Or. xxi, n. 3, 'Apeños tñs pavias ènár A ritus sancti divinitate. flic non videntur tacenda,

quæ ad dicti libri x1 argumentum in primo scribit, se nimirum vitiosas et irreligiosas de Spiritu sancto prædicationes ad hoc amovisse, ut illæsum atque incontaminatum regenerantis TRINITATIS sacramentum intra definitionem salutarem apostolica atque evangelica auctoritas contineret; neque jam per sensus humani sententiam Spiritum Dei înter creaturas quisquam auderet referre, quem ad immortalitatis pignus et ad divinæ naturæ consortium sumeremus (Lib. 1, n. 56). Ex his enim palam fit, eum hisee libris regenerantia Trinitatis sacramentum defendere voluisse, ut nihil de totius fidei (in baptismo suscepta) absolutione deesset. XII. Spiritum sanctum Deum non nominari perperam notat Erasmus. Erasmo hic non succenscre vix

vʊuos: ae rursum Or. xxix, n. 4, hanc sectam vocat τὴν ̓Αρείου καλῶς ὀνομασθεῖσαν μανίαν, hoc est, a fu rore recte cognominatam. Quidni etiam impia a temperante dicta sit, quæ a dilecto Fillo Patrem optimum separabat? Denique Hilarius ipse sibi conscins quam moderate lis libris ac toto exsilii sui tempore se ges sisset, ubi adversus Constantium scribendi quadam necessitate se constrictum vidit, libere contestatus est nikit a se bactenus in tempora maledictum, nihil in cam, quæ tum se Christi Ecclesiam mentiebatur... famosum ac dignum impietate ipsorum scripsisse aut locutum esse (Lib. in Const. num. 2). Non igitur sine causa crediderimus eum, qui ità affectus erat, lucubrationes suas contra Arianos minime inscripsisse. X. Inscriptio DE TRINITATE retinenda.- Minus con- B sustinemus, de docto praesule nostro, et antiquis stat an non de fide eas nuncuparit. At inscriptioni huic quamvis, ut superius ostensum est, multa faveant, iisque accedat exemplum Ambrosii, qui libros a se contra Ariananı sectam scriptos de fide compellavit; cum tamen non vera sit, nisi quatenus fidei nomine Trinitatis mysterium significatur, nulla snecurrit ratio satis gravis, ut antiquum et a multis jam sæculis roceptum de Trinitate titulum immulemus: buic præsertim suffragante Fortunato, cujus auctoritas eo pluris omnibus facienda, quo ipsummet Hilarii autographum vidisse potuit. Si enim illius ætate pii præsulis ad Abram epistola Pictavis tenebatur pro muuere conservata, quanto magis insignes illi libri ? Titulum eumdem conârmant liturgicæ preces in annua B. Ililarii solemnitate legi consuct:e, quæ etiam- C consideratissime abstinuerit, duin interim in alile uum in duobus Ecclesiæ S. Gatiani Turonensis codicibus ab annis saltem 800 exaratis asservantur : in uuo quidem ad primam novembris diem, in altero autem ad decimam tertiam januarii. Sie porro habont : Deus, qui venerabilem B. Hitarii confessoris tul atque pontificis festivitatem solemniter recurrentem populo tuo dedicasii, cujus lingua in sæculo pre saneTÆ TRINITATIS æqualitate sie tonuit, ut mundi hujus principem miles tuus prostorncret, ete. Exstat eadem oratie kal. noventh, assignata in Sacramentario regiæ bibliothecæ not. 3865, annos circiter 900 præ se ferente, in quo Symbolum Nicænum habetur sine additione Filioque.

XI. Titulo huic qui suiis fiat. Certe Hilarius ipse quadam modo videtur festinare ut titulum hunc im- D pleat, eum in asserenda vera Trinitatis fide et în disserendo singillatim de Patre, Filio et Spiritu sancto librum secundum totum consumit, quem propterea lib. 1, n. 22, brevem demonstratæ Trinitatis sermonem cognoménui ; ut non immerite libri 1v Initio profiteatur, sesc fidem et confessionem Patris et Filii et Spiritus sancti caperioribus libris sufficienter tradidisse. Et deinceps quidem ad defendendam Patris et Filii consubstantialitatem, de qua pene omnis erat controversin, diligentius incumbit : propositi tamen sui non immemor, ad scopum titulo præscriptum ante operis finem revertit, et librum xu non concludit, zisi propugnata totius Trinitatis, az nominatim Spi

Patribus in præfatione sua perinde scriptitanti, ac si Spiritus sancti divinitatem asserere formidassent. Hos quidem Spiritus saneti cultores facit, sed ita ut simul in animum inducat aut eos coluisse quem non certo cognoscerent Deum, aut non ausos esse ore vel scríptis confiteri quod animo crederent. Neque novæ sunt Erasmi argutie. Longe ante illum Gregorio Nazianzeno teste Or. xxxvii, num. 52, objecerant Pneumatomachi, nusquam se in Scripturis reperire Dei nomen Spiritui sancto adscriptum. Et Basilium quidem laudat iden præsul Or. xx, n. 100, quod eorum disputationi non nihil cedens, quos benigne ad veritatem reducere peroptabat, in libris de Spiritu sancto ab ea voce, a qua abhorrebant, pro tempore

vocibus e Scriptura petitis, testimoniisque minime dubula eamdem vim habentibus, necessarlisque argumentis adversarios ita comprimebat, ut nullo modo repugnare as contra niti possent. Alias vero tum privatis, cum publicis sermonibus Spíritum sanctum Dewn dicere numquam eum dubitasse testificatur.

XIII. Deus ab antiquis et in Scripturis appellatur.Longius a scopo aberrarel oratio, si quotquot ex antiquis id ipsum asseruerunt, hic recensere aggrederemur. Unum itaque sit onınium instar illud Tertulliani testimonium lib. adversus Praxeam num. 45: Duos quidem definimus Patrem et Filium, et jam tres cum Spíritu sancto, secundum rationem œcouomiæ quæ facit numerum; ne, ut vestra perversitas infert, Pater ipse eredatur natus et passus, quod non livet øredi, quoniam non ita traditum est. Duos tamen Deos et duos Dominos numquam ex ore nostro proferimus : non quasi non et Pater Deus, et Filius Deus, cl SPIRITUS SANCTUS Deus, et Deus unusquisque, etc. Neque etiam concedendum Spiritum sanctum in Seripturis minime Deum nuncupari. Ambrosius lib. de Spiritu sancto, e. v, aliud probai præsertim ex verbis Petri, Act. in, 3, etc., quibus ait primo, Ananía, cur implevit satanas cor tuum ad mentiendum Spiritui sancto; ac deinde subjicit, Non es mentitus hominibus, sed Deo.

XIV. Nugatur qui, cum rem habeat, quærit rei nomen. Cur Spiritui sancio Del nomen Hitarius non attribuat.

Sed quidquid sit de hac disputatione, quod

mentum.

prædictis hæreticis litteram, non spiritum sapientibus A ut incorruptæ ac divinæ naturæ non esset, quem respondit Gregorius Or. xxxvii, num. 56, nunc in ad immortalitatis pignus ct ad divinæ naturæ consorpromptu est in Erasmum retorquere, quem tamen tium sumeremus. Qui plura volet, adeat librum x11, Pneumatomachis ita in hac argutandi ratione compa- n. 54, etc., ubi Spiritus sanctus ejusdem cum Paramus, ut nullo pacto comparatum velimus in fide. tre naturæ, virtutis ac substantiæ esse luculenter adstruitur. Illos porro Gregorius nugari docet qui, relictis rebus syllabas consectantur, quique audientes ea in Scripturis Spiritui sancto attribui, quæ non consentanea sint nisi Deo, adhuc quærant ubi illud Dei nomen ei adscribatur. Quid enim interest, utrum decem, an bis quinque, utrum homo, an ratione præditum et mortale unimal dicatur? Sane quibus placebit hæc Gregorii ratio, ii non inani scrupulo tribuendum existimabunt, quod Hilarius Spiritus sancti vocabulo Dei nomen non adjiciat. Hoc potius ita factum crediderint, quia ipsammet Dei naturam vel solo Spiritus nomine B intelligere soleat. Neque vero dubium est eum externo illo litterarum sono expressius aliquid scriptis suis consignasse, quo Spiritus sancti divinitatem commendaret.

Ac

metipso adorari.

XVII. Ex dictis de Spiritu sancto non sequitur hos libros post exortam Macedonii hæresim confectos esse.

XVI. Luculentum de Spiritus sancti divinitate arguUnum dumtaxat ex eo loco proferimus argumentum, petitum ex verbis apostoli, Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Ex quibus ad Patrem conversus, sic eum cum magna Spiritus sancti reverentia alloquitur: Nulla te nisi RES TUA penetrat: nec profundum immensæ majestatis tuæ, peregrinæ atque alienæ a te virtutis causa metitur. Tuun EST, quidquid te init : neque alienum est, quidquid virlule scrutantis inest, quasi diceret : Qui omnia ctiam profunda Dei scrutatur, immensam ınajestatem metitur: non metitur autem nisi immensus et æqualis eidem majestati. Item : Qui scrutatur profunda Dei, internus sit necesse est ipsi Deo: internum auXV. Dei in eo naturam constanter prædicat. tem ci non est, quidquid alienum ab eo est, aut sion primo quidem quoties inculcat, quod saepius facit, ejusdem cum co substantiæ. Confitendus est igitur verbis baptismi Filium indicari et credi Patri con- Spiritus sanctus immensus, et æqualis Deo, ejusdemsubstantialem, toties Spiritum sanctum utrique pari- que cum eo virtutis ac substantiæ. Brevius, sed non ter consubstantialem esse profitetur. Non enim bap minus clare idipsum docet lib. 1, n. 31, cum scribit tismi verba Filium magis quam Spiritum sanctum Deum in Spiritu sancto adorari, ubi in Spiritu adounius cum Patre naturæ ac substantiæ esse signifi-ratur; et ubi in Spiritu adoratur, jam non nisi in secant. Sed et cap. 13 in Matth. num. 6, diserte declarat, quod in Patre et Filio el Spiritu sancto absque ullo causæ externæ subsidio, quæ fermenti in morem eos copulet atque conjungat, omnia unum sint. Sic C --Propter hæc aliaque tam clara ad probandam Spilib. u de Trinit. num. 28, Patrem et Filium et Spiritus sancti divinitatem argumenta, hos libros nonnulli ritum sanctum spectat velut aliquod totum, quod nullatenus separari queat. Qui enim, inquit nominatim de Spiritu sancio, confessioni Patris et Filii connexus est, non potest a confessione Patris et Filii separari. Imperfectum enim est nobis totum, si aliquid desit a toto. Hinc in eodem lib. n, n. 4, Arianorum doctrinas ut novas et humano ingenio confictas notat, quod dissolvant perfecti hujus sacramenti veritatem, dum substantias diversitatum IN BEBUS TAN COMMUNIBUS moliuntur. Hoc igitur a Deo traditum, et in Ecclesia semper creditum existimavit, Patreni et FiJium et Spiritum sanctum res communes esse, neque in eis haberi substantiarum diversitates. Ita vero persuasum ei erat Patri consubstantialem esse Spiritum sanctum, ut unam Patris et Filii esse substan tiam lib. 1x, num. 72, hinc demonstret, quod Spiritus sanctus, ut ex iis que Patris sunt, ita et ex iis quæ sunt Filii, suam accipiat. Non enim, inquit ibi, de creaturis sumebat Spiritus sanctus. Sumebat igitur de Crestore. Ut enim habet Ferrandus Diaconus epist. ad Anatolium, Omuis res aut Deus est, aut creatura: si Deus est, creatura non est ; si creatura est, Deus non est. Quia porro noster Hilarius Spiritum sanctum de Deo Creatore substantiam suam sumere certo sciebat; magno etiam studio laboravit, uti ex libro 1, num. 36, audivimus, ne quisquam eum inter creaturar auderet referre. Ei quippe videbatur absurdum,

D

conscriptos volunt post exortam Macedonii hæresim, proindeque post annum 360, quo Macedonius, Constantinopolitana Synodo episcopatu dejectus, errorem suum disseminare cœpit. Nihil tamen inde necessario conficitur. Quis enim nesciat, ut Filii, ila et Spiritus sancti divinitatem ab Ario labefactatam? Ipse in Thalia sua apud Athanasium Or. 2 contra Arianos, p. 312, divisas, et abunitas, et disjunctas, et alie · nas, et incommunicabiles esse Patris et Filii et Spiritus sancti substantias prædicat. Quem deinde perstringens Athanasius pag. 315 : Quomodo, inquit, de Spiritu sancto recle opinaretur, qui blasphemus est in Verbum quod Spiritum suppeditat? Simili omnino ratione Hilarius noster, lib. 11, n. 4 : Quid mirum ut de Spiritu sancto diversa sentiant, qui in largitore ejus (Verbo scilicet) creando, et demulando, et abolendo tam temerarii sint auctores? Quibus mox adjungit, Spiritum sanctum ab illis nesciri, quia Filium, auctorem ejus, ignorant. An hæc, quæso, adversus Macedonii fautores dixerit, qui de Verbo prava sentire non audiebant, quos ipse libro de Synodis laudavit ut qui veræ fidei revocandæ spem attulissent, quibus deni que Constantinopoli post concilium Seleuciense communionem non negavit suam, imo etiam cæterorum ex Galliis episcoporum coacto Parisiis concilio litteras obtinuit?

XVIII. Probabilius est contra Arianos, quam contra