Seriei Patrum quæ a Tertulliano ad Gregorium Magnum extenditur quasi coronidem imponimus Vitas Patrum Rosweydi, opus videlicet omnium votis exoptatum, laudibus commendatum. Nec a nostro proposito nobis aberrare videmur, dum sex priorum sæculorum monumentis hanc Vitarum collectionem subjicimus quarum auctores forte omnes ad illam temporis periodum, satis multi ad Patrologiam Latinam pertinent: iis qui Græce scripserunt nonnisi sub antiquissimæ interpretationis larva se nunc Lectori studioso offerentibus, et quasi jus latinitatis ab hac speciali forma mutuatis, donec ipsos, in serie Græca, suis locis legere liceat, propriam linguam loquentes recentiorique interpretatione donatos. M.

AD ANTONIUM DE WINGHE

ABBATEM LÆTIENSEM ORDINIS SANCTI BENEDICTI

ET RELIGIOSUM EJUS CETUM

Heriberti Rosweydi prooemium

Annus jam agitur quartus,ex quo mihi provinciam hanc, admodum reverendissime Domine, Vitas Patrum recognoscendi imposuisti, omnem operam qua a libris qua a sumptibus,ut olim Evagrius in Syriæ eremo Vitas sanctorum Patrum non minus calamo quam vita exprimenti Hieronymo, identidem spondens. Exstimulabat te copiosus, quem ex hoc libro cujusque religiosum animum consequi posse censebas, fructus. Ego primum detrectare, causari quod alio opere distinerer, suggerere de Baronii legendis reliquiis, quem sciebam eo olim animo fuisse, ut eam ornaret provinciam ; ideoque Romæ inquirendum esse, si quæ forte ornamenta reliquerit. Primo igitur quoque tempore Romam cogitans, per illustrem et reverendissimum admodum dominum Moronatum sancti Michaelis in Gallia abbatem,etiam illustrissimi cardinalis Perronii accedentibus auspiciis,a Baronianorum studiorum consciis inquiris, si quid subsidii ad hanc rem præstantissimus Annalium scriptor reliquerit. Responsum vero hoc Roma accipitur (Epistol. Rom. ad cardın. Perron.): « Verum quidem est, ad instantiam multorum piorum fratrum fuisse animum illustrissimo cardinali Baronio S. M. amplificare et scribere in librum Vitas Patrum,quod et promisit in aliquibus suis libris ; sed huc usque operi non adhibuerat manum,quia studia sua alio direxit. Præceperat quidem in eum finem procuratori ordinis Cassinensis, ut scriberet ad duo vel tria principalia monasteria sui ordinis,et inquireret an haberi possent libri impressi vel manuscripti, qui tangerent hanc materiam;et si bene memini illustrissimo cardinaliSappatæsupplicavit,utin Hispaniam scriberet pro simili inquisitione.Et existimabat aliquid se etiam reperturum in bibliotheca Vaticana; sed præventus morte exsequi non potuit pium suum desiderium. Domi non inveni nisi unum librum Vitas Patrum, impressum Lugduni anno 1522, tam mendosum ut vix possit intelligi. Hæc causa est cur illustrissimæ Dominationi vestræ nequeam satisfacere,sicut ipsa cupit, et sicut ego libenter et cum omni reverentia facerem, si mihi esset integrum. Si quis sit qui manum adhibere velit huic operi, et operam suam impendere ut perfectum reddat hoc opus, rem præstabit gratissimam Deo optimo maximo et utilissimam omnibus religiosis volentibus pie vivere. » Hoc habito responso,cum viderem hanc provinciam mihi integram relictam, quam a me adornari optabas, omnibus aliis studiis sepositis, in unam hanc rem incubui. Et quidem tria mihi potissimum in hac recognitione præstanda esse sentiebam.

Primo,ut quoniam ab auctoribus omnis libris auctoritas,in eos non perfunctorie inquirerem. Quod qua cura præstiterim,tum manuductione librorum scriptorum, tum historiæ variæ monitu, docebunt proxime sequentia prolegomena.

Sccundo,ut textus prodiret genuinus,nullis interspersus glossematis, nullo subdititio adornatus fuco. Nempe ramenta auri e venis suis sinceriora exeunt,quam a fornace aurificis mistione nescio qua subinde adulterata. Quam in rem manuscriptos undique Codices non e Belgio tantum,sed etiam ex Germania evocavi, quorum catalogum prolegomeno 24 reperies. Quæsivi et editiones quas nancisci potui vetustissimas; imo me prope omnes,seu recentiores seu vetustas nactum esse vix dubitem asserere. Certe ad XIX diversa exemplaria indagavi et inspexi, quæ locis et annis assignatis prolegomenon 17suggeret. His fretus subsidiis manuscripta cum impressis imprimis comparavi, nunc manuscripta cum manuscriptis, nunc impressa cum impressis quoque committens. Tertio, ut sicubi verbum aliquod difficile occurreret,sicubi ritus aliquis rarior dubium teneret lectorem,sicubi historia perplexa sensum turbaret, difficultatem explicatione tollerem, raritatem similium adductione noPATROL. LXXIII.

1

tiorem facerem, perplexitatem collatis inter se historicis evolverem, omnibus denique locis tenebrosis, quantum mihi domestica suggerebat facula, lucem inferrem.

Quia vero memineram Baronium hisce Patrum Vitis jam olim bene voluisse (Baron. Notat. in Martyr. Roman. 17 Jan.), quidquid ex ejus scriptis ad has Vitas illustrandas colligere potui, suis locis ejus verbis dedi, et vel eo nomine libuit magno viro parentare.

Habes, admodum reverendissime domine prælate, instituti mei rationem, habes Vitas Patrum tantopere desideratas. Quas tibi tuoque cœtui imputabit posteritas, quod favore sumptuque vestro, veste nunc prodeant cultiore.

Sed nullasne solemni præfatorum more, laudum tibi tuoque cætui licebit hic laureas texere? Non permittis Deo domesticoque sat gloriosus teste. Sustinere igitur me calamum a luis tuorumque laudibus jubes, «ne affectus, inquis, tuus erga nos transferat te supra rei veritatem (Epist. Abbatis Winghii ad Herib.). » Ego vero, etsi de affectu testari possim, nihil me extra verum de te tuisque sentire, ne tamen in limine, quod aiunt, ad inobedientiæ lubricum offendam, jussis pareo.

Nihil dicam de religionis quo flagras studio, nihil de paupertatis quo gaudes amore, nihil de pietatis quo in Deum exæstuas ardore, nihil de præclaro tuorum regimine, quibus non verbis magis quam exemplo præis; nihil denique (de quo tamen ego copiosissime loqui, tu libentissime audire posses) de singulari tuo in minimam societatem nostram affectu, quem animus tunicaque non minus nostratem, quam religiosa regulæ discretione præcipuæ observantia (Greg. 1. 1 Dial., c. 36), et maforte Benedictinum facit. Nihil igitur de tuis laudibus dicam, quod hæc laudum flabella semper flagella existimasti.

Sed nec te pro merito convenire licebit, religiose cœtus Lætiensis, qui disciplina vestra repræstatis nobis Tabennam Pachomii, Ammonis Nitriam, Macarii Sceten? Quos enim non una Lætitia virtutum manipulos exhibuit sub Blosio? quibus non charitatis pyropis exsplenduit sub Doulletio? quo non effulsit religionis decore sub Le Francquio? Quisquis profecto Vitas Patrum leget, dum Egypti perambulans solitudines, Paulos, Antonios, Paphnutios lustrat; dum Palæstina deserta pervadens, Hilariones, Hesychas, Epiphanios invisit; dum Syriæ rupes antraque perreptans, Ephræmos, Aphraates, Julianos visitat; is Lætiam oculis, Lætiam animo, Lætiam adoret vestigiis. Ibi magnorum illorum virorum imitatores, quorum sacra in religiosorum animis viget memoria, abbates inveniet. Quibus ne Winghium non minus virtutum quam dignitatis successorem accenseam, ejus non patitur modestia. Quare eum posteris, non suspectis mortuorum censoribus, laudandum relinquo.

Fruere interca, admodum reverendissime domine prælate, cum religioso tuo cætu hoc sumptibus tuis elimato de Vitis Patrum tomo. Cui si aller quandoque tomus accedat, qui omnia Patrum ascetica scripta uno velut fasce comprehendat, haberes quidquid ad veterum ascesim requiri possit. Quo enim hic liber ad mores efformandos exemplis præit, aller docendo manuduceret. Sed quia scriptum memini: CŒPIT JESUS FACERE ET DOCERE (Act. 1), hic nunc factorum liber præcurrat.

Quod si solito favore studia mea perrexeris prosequi, et sacræ historiæ amantes e suis singuli provinciis Sanctorum Vitas pergant submittere, dabo operam ut illæ quoque simili modo recensitæ subsequantur.

Nova Allocutio

Hæc vola mea erant anno 1615, quando ex umbra ad solem auspiciis vestris Vitæ Patrum typis Moretianis prodibant. Et jam sanctorum reliquorum Historiæ me accingebam, cum ecce tibi prodiit nonnemo Ecclesiæ hostis, cui necessario occurrendum fuit. Relictis igitur sanctorum armariis ad sancitorum armamentaria me converti.

Et post tres debellatos hostes, post Historiam Ecclesiasticam et nonnulla alia patriæ data, cum jam Vitas Sanctorum in manus resumerem, et Januarius pluteum premeret, ut ad prælum adornaretur, interpellor ab accuratissimo typographo mihique amicissimo Balthasare Moreto, qui asserebat Vitas Patrum posci, identidemque reposci. Huic igilur operi rursus me impendi, et hos æstivos menses correctioni et editioni dedi, adjutus singularibus tuis observationibus, bonarum spongiarum plenis.

Gratas porro nunc, uti olim, has veterum Patrum melotas denuo expumicatas, in piorum auctorum domesticum tuum cimiliarchium venturas, spem facit certam præclara illa tua sedulitas, quam in elucidando et ornando Blosio, parente Lætiensium optimo, non laboribus, non sumptibus parcens adhibes, donec tandem nova amiclus synthesi post hasce Vitas, his ipsis D. Moreli amici tui typis, publico animarum bono, in lucem veniat. Quod ut cito fiat, omnes vovemus.

Interea, admodum reverendissime domine, redit ad te tuamque Lætiensium coronam, qua merito gloriari potes, liber hic laborque denuo desudatus ; qui priscus, qui novus tuus est totus, tuus ære libraque, mancupio tuus. Tantum oro atque obtestor, ut precibus apud Deum optimum maximum quibus vales, velis obtinere, ut hæc novantiqua editio, ad æmulandam sanctorum Patrum virtutem in omni religioso cætu, toto orbe terrarum fecundior apparere possit.

PROLEGOMENA XXVI

Benevolo lectori salutem.

[1] Ne offendare, lector, si stylus quandoque rudior, si phrasis occurrat in Vitis Patrum et verbis seniorum incomptior; rem ipsam appende, non verba: fructum lege, non folia; florem carpe, ne volaticos desidera pappos. Præclare magna Ecclesiæ lumina, sanctus Hieronymus : « In loquendo simplicitatem excusabit sanctimoniæ magnitudo (Hieron., epist. 101, Pammach.). Sanctus Augustinus : « Bonorum ingeniorum insignis est indoles, in verbis verum amare, non verba. Quid enim prodest clavis aurea, si aperire quod volumus non potest? aut quid obest lignea, si hoc potest, quando nihil quærimus, nisi patere quod clausum est (Augustin., lib, Iv de Doctrina Christ., cap. 11)? » Quibus egregie succinit illustrissimus cardinalis Baronius Sicut effossum informe aurum et rude eo charius esse solet, quod nihil videatur alterius metalli habere commistum, ita egregia monumenta sua ipsius vetustate atque simplicitate micantia, quibus res potius quam verba in pretio esse solent, gratiora plane erunt atque jucundiora quovis scripto recentioris auctoris, quibuscunque eloquentiæ phaleris exornato. Quidquid enim obducitur fuco atque pigmentis, suspectum redditur, pulchriorque enitescit ipsa sua puritate simplicitas, quæ quod mentiri nesciat, omne quamvis ad ornatum compositum velamentum abhorret (Baronius, tom. III, anno 356). » Ego vero ita mecum ratiocinari soleo : Qui hæc legent, vel in Latinitatis adyta penetrarunt, vel ante Latinitatis portas etiamnum [11] exercentur et suspirant, prioribus non oberit stylus minus Latinus, cum ipsis domi suppetat, unde Latiniorem depromant; posteriores hic incunabula sua quandoque reperient, nec ipsi lingua minus prompti erubescent ad tertiata et velut offensantis linguæ fragmine dimidiata verba. Equidem solidum aurum, licet terrulenta obductum fæce, caryoticis vilium Kalendarum strenis semper prætuli; venustis quidem specie, fronteque divitias mentientibus, sed tenui tamen tantum auri illitis aspergine, et hoc fuco domesticam tegentibus paupertatem.

Ne mirere quoque, lector, Vitas Patrum toties cusas, recusas, et per tot doctorum virorum transisse manus, nec nitori tamen suo pristino hactenus redditas. Sed enim considerari opto, quod monet divus Augustinus, nempe sumus, « tanquam minuscularii vectigalium conductores, vel tanquam opifices in vico argentario, ubi unum vasculum, ut perfectum exeat, per multos artifices transit, cum ab uno perfecto perfici possit. Sed aliter non putatum est operantium multitudini consulendum, nisi ut singulas artis partes cito ac facile discerent singuli, ne omnes in arte una tarde et difficile cogerentur esse perfecti (Aug., lib. vII de Civitate Dei, cap. 4.)

Ita plerumque evenit in libris recensendis. Non ab uno aliquo, non a duobus, sed a pluribus sæpe res una perficitur; cum hic in antiquariorum præstantiam inquirit, ut typographorum castiget vitia ; iste ordinis et rerum majorem rationem habet, ille historiæ. Ita multorum collata manu, prout quemque genius ducit, prodit tandem aliquid accuratum.

Quod ut de editione hac spondere non audeam, ita lectorem invitare non vereor, ut editionem hanc cum aliis editionibus conferat, et arbiter sedeat operæ a singulis præstitæ.

Quæ mihi subsidia fuerint, tum a libris mss., tum ab Editis, quid alii quoque præstiterint, qui ante me hac decurrere orbita, edisseram ordine, si prius de horum librorum inscriptione, auctoribus, interpretibus, auctoritate (quæ solemuia fere præambula sunt) non omnino perfunctorie disseruero.

PROLEGOMENON PRIMUM. Quæ horum librorum inscriptio. [II] Dico primo, ut nunc passim, itajam olim libri hi, (vel certe eorum pars) inscripti fuere: Vita Patrum. 1. Gelasius papa, in concilio anno Christi 494 cum LXX episcopis Romæ habito delectum habuit ecclesiasticorum librorum, decretumque condidit, quod habetur in decreto Gratiani dist. 15, cap. Sancta Romana Ecclesia, in quo ista habet: Vitas Patrum, Pauli, Antonii, Hilarionis, et omnium eremitarum, quas tamen vir beatus scripsit Hieronymus,cum omni honore suscipimus. »

A 2. Gennadius, de illustr. Ecclesiæ Scriptor., cap. 11, in Evagrio monacho: « Cujus etiam liber, qui attitulatur Vitæ Patrum, velut continentissimi et eruditissimi viri ́mentionem facit. » Et cap. 41, de Petronio Bononiensi episcopo: « Scripsisse putatur Vitas Patrum monachorum Ægypti. »

3. Paschasius S. R. E. diaconus prologo suo in librum, quem de Vitis Patrum rogatu Martini Dumiensis abbatis Latinitati donavit : « Vitas Patrum sanctorum, Græcorum (ut cætera) facundia studiose conscriptas, jussus a te, sanctissime Pater, in Latinum transferre sermonem. »>

4. Cassiodorus Instit. divin. lect. cap. 32: « Vitas A mentione in hisce libris. Apud Ruffinum, lib. III ViPatrum, confessiones fidelium, passiones martyrum tarum Patrum, num. 130: Quod verbum antequam legite constanter; quas inter alia in epistola Hiero- quiescam, sero ex cordis mei recenseo veritate. » nymi ad Chromatium et Heliodorum proculdubio Apud Pelagium, libro v Vitarum Patrum, libello ni, reperitis, qui per totum orbem terrarum floruere, ut n. 2: «Dic mihi aliquod verbum. » Et n. 9: « Rosancta imitatio vos provocans, ad cœlestia regna gabant autem eum senes, ut faceret verbum ad fraperducat. >> tres. » Et num. 24: « Abba, dic mihi aliquod verbum. » Et libello v, n. 13: « Ostende charitatem, abba, et dic mihi verbum. » Et num. 32: « Audivi enim quia dixerit abbas Pastor, sed et alii fratres hoc verbum. Libello VI, num. 5: « Dicens quodam verbo, quod memoriæ dignum est commendari. » Num. 12: « Dic mihi unum verbum. » Et apud Joannem, libro vi Vitarum Patrum, libello III, n. 4 : « Dic fratribus verbum ædificationis, pater. » Et alibi passim.

5. Sanctus Benedictus in regula sua, cap. 42: Monachi omni tempore, sive jejunii sive prandii fuerit, mox ut surrexerint a cœna, sedeant omnes in unum, et legat unus Collationes vel Vitas Patrum, aut certe aliquid quod ædificet audientes.

I

6. Gregorius Turonensis, lib. 1 de Vita Patrum. sui sæculi, in Leobardo recluso, cap. 12, cui tentatatio cellulam relinquendi incesserat: « Ego vero suspirans non minimo dolore increpare hominem B cœpi, asserens diaboli esse caliditatem librosque ei, et Vitas Patrum, ac institutionem monachorum, vel ⚫ quales qui recluduntur esse debeant, vel cum quali cautela monachos vivere oporteat, abscedens ab eo direxi. Quibus relectis non solum cogitationem pravam a se discussit, verum etiam tanto sensum acumine erudivit, ut miraremur facundiam locutionis ejus. »

7. Georgius Alexandrinus in Vita sancti Joannis Chrysostomi, c. 22 : Ἐν δὲ ταῖς συντυχίαις αὐτοῦ Βίον ἁγίων Πατέρων καὶ ἀναχωρητῶν, καὶ [1] τὴν τούτων πολιτείαν καὶ ἀρετὴν ἐξηγεῖτο, ὥστε ἐκ τῶν τοιούτων ῥημάτων πολλοὺς κατανύττεσθαι καὶ πλῆθος δακρύων καταφέρειν ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν, ποθῆσαι δὲ καὶ τὸν C μονήρη βίον μετελθεῖν, καὶ ἀποτάξασθαι τῆς τύρβης καὶ U Guyyúsews Tou ẞlou. « Porro in suis familiaribus colloquiis subinde commeminit Vitæ sanctorum Patrum et anachoretarum, eorumque conversationis ac virtutis, ita ut ejusmodi sermonibus compungerentur non pauci, ita ut ex eorum oculis uberrimæ elicerentur ac defluerent lacrymæ, et ingenti desiderio caperentur solitariam exercendi vitam, et extremum vale dicendi turbulentæ confusioni vitæ hujus. »

8. Fulbertus Carnotensis episcopus, epist. 79: « Mitto tibi Cyprianum, Porphyrium, et Vitas Patrum cum Psalterio, ut petisti. » Et in fine libri post hymnum de Nativitate Christi et Epiphania : « In Vitis Patrum veterum quiddam legi jucundum. » Ubi rhythmice recenset Joannis Parvi seu Brevis historiolam, qui instar Angeli agere desiderabat nihil operans, quod habes apud Ruffin., lib. 11, n. 56, et Pelagium, libell. x, num. 27.

Dico secundo: Quidam ex his libris inscripti quandoque fuere, Verba seniorum.

D

Sane jam olim profanis auctoribus verbum pro axiomate vel brevi sententia, qualia hæc Patrum verba sunt, usurpatum. Terentius Andria, act. 1, scen. 5: Miseram me, quod verbum audio? » Ubi Donatus : « Verbum pro άiopa more suo posuit. » Ibidem, act. 11, scen. 5: « Verum illud verbum est, vulgo quod dici solet. » Ubi Donatus : « Id est, proverbium, [v] et sententia; et sic veteres verbum pro sententia. » Idem, Eunucho, act. 1, scen. 2: « Utinam istuc verbum. » Donatus: « Et istuc verbum, pro tota sententia. Verbum pro dicto. Sed proprie ἀξίωμα, id est sententia vel enuntiatio, quæ uno ligatur et astringitur verbo, verbum a veteribus dicebatur. » Ibidem: « Victus uno verbo quam cito. » Donatus : « Verbum dictum intelligas, quod verbo complectitur, et completa sententiæ pronuntiationem, quod opa nominabatur. » Idem, Eunucho, act. 4, scen. 5: « Verbum, Hercle, hoc. » Donatus: « Verbum, proverbium. » Idem, Adelph., act. 5, scena 8: «Non meum illud verbum facio. » Donatus: « Verbum pro άióμati posuit, quod uno stringitur verbo. Ergo verbum brevis sententia, verbum dixit veram sententiam. Nam verba esse a veritate dicta, testatur Varro. »

་

Subinde responsa. Paschasius, cap. 44, in fine: « Hæc sapientium et spiritualium responsa Patrum. » Et Sigebertus de illustr. Ecclesiæ Scriptor., cap. 18: « Interrogationes et responsiones. »

Ita Beda Martyrologio suo, 19 Julii : «< Apud Thebaidam sancti Patris nostri Arsenii, de quo in Verbis Seniorum refertur, quia propter redundationem lacrymarum tergendarum sudarium-semper in sinu Item apophthegmata. Petronius, Bononiensis epivel in manu habuerit. » Eadem apud Usuardum, scopus, apud Alphonsum Ciacconem, tractatu de sanRabanum, Adonem, Notkerum. Desumpta sunt au- cti Hieronymi cardinalitio, ut mox citabitur prolegotem ex lib. III Ruffini, num. 163, et Pelagii, libello meno 4, § 7. Et nuper in Bibliotheca Patrum, tomo III, n. 1. IX, in secunda et tertia editione, liber quintus et Originem tituli hujus credo esse ex crebra verbi sextus Vitarum Patrum hoc nomine editus est. Quin