Leonini, quos sæculo x in usu fuisse, aliunde de- A monstrari postulant. Inter opum varias prono de pectore gazas, Obtulit hunc librum divina lege refertum : 83. Liceat mihi hic opinionem meam seu conjectu- Plenus amore Dei, pius in donaria templi, ram candide proferre. Nihil tantopere video quod Ut sit perpetuum decus illic omne per ævum credere nos velet Crucem ipsam, quousque tota Princeps Ecclesiæ, cœlestis claviger aulæ, græca est, ad sæculum x referre, sive ea in veteri O Petre, cum Paulo gentis doctore benigno, Græcia, sive in Magna Italiæ seu Apulia, sive a Hunc tibi devotum prece fac super astra beatum, Græcis artificibus in ipsa Germania fabricata fuerit, Cum Cunigunda sibi conregnante serena. quæ in S. Henrici manus pervenerit, tamquam sa- Hoc Pater, hoc Natus, necnon et Spiritus almus crum pretiosumque cimelium, antequam ad thro- Annuat æternis semper Deus omnibus imus. num eveheretur : dederit istud ipse sanctissimæ Con- 85. Expende hos versus quantum libuerit, nihil jugi; hæc vero, vel testamento vel alia donatione, ex ipsis extundi posse videtur quod non S. Henriapud monachos suos Michaelitas servari voluerit; cum viventem adhuc et superstitem redoleat ; ut inde Græcas eatenus, nec forte sacris adhuc usibus de- satis recte arguant Bambergeuses nihil esse in putatam. Fuerit subinde abbas aliquis qui pretiosis- Cruce græca, quo ad posterius sæculum retrahi comsimum monumentum ritu Catholico in processioni-pellatur, quando paria omnia in theca Evangeliorum bus circumferri posse censuerit, aptaveritque proinde manubrium seu perticam argenteam cui id imponeretur, atque ad renovandam identidem sanctissimorum fundatorum memoriam, latinos istos versus circumduxerit: Jesu Christe bonum clemens Crucis accipe donum, quod dabit Heinricus pius Cæsar atque secundus, »in quibus id solum displicet, quod pro dabit, potius non scripserit dedit, uti certe dicere debuit, si id tum scribi jussit dum Crucem acceperat, Hoc pacto evitantur difficultates, quas tamen aliter etiam solvere se posse Bambergenses existimant. B 84. Neque vero usque adeo abhorrendum est ab Rex Heinricus ovans, fidei splendore coruscans, reperiuntur. Ad id autem quod critici clamitant, nomen Cæsaris ac additamentum secundi aut pii Henriciano sæculo non obtinuisse in nummis, aut saltem nummos tales non inveniri: respondent Crucis vindices, et recte sufficere quod eæ appellationes in diplomatibus diserte exprimantur ut artifici vel additori vitio vertendum non sit, quod iis titulis S. Henricum ornaverit, tametsi non proprie secundus istius nominis Imperator sed primus dici debuerit. Sic et Pii agnomen S. Imperatoris vivo inditum probat Clar. Eppenaver ex diplomatibus seu privilegiis eo tempore concessis, in quorum uno anni 1017 expressos eos terminos recitat, sub patrimonio piissimi Imperatoris Henrici, etc. Et hæc quidem ad superabundantiam: cum tota græcæ Crucis vetustas salvetur, tametsi latina inscriptio adjectitia esse supponatur. De adversa Crucis parte id monere sufficiat, repræsentari istic sub Agno Dei, cui insistit statua sub littera F, S. Henricum stantem cum titulo Imperatoris Augusti inter symbola quatuor Evangelistarum quæ posterius superaddita esse, Bambergenses ipsi, nisi vehementer fallor, facile concesserit. 86. Suspicatur non nemo Crucis istius artificem et imperitum fuisse in græcis recte exprimendis, dum pro YIOC, scribit roc, pro NIKOAAOC, ponit NIKOAAOC, et forte non satis Christianum, qui sub speciosa religionis larva, non nihil impii involvere voluerit, Sanctorum effigies referens absque prævia tritissima formula é Aг, quod Græcis Christianis insolitum esse contendit. Magis ei displicet icuncula in dextro Crucis latere, cujus inscriptio accurate redditur in Schugentiana delineatione O 6 AITOC, (expresso L pror et ferme u pro C) quod explicatu difficillimum est, sive conjungas cum AIгOC, sive diversas voces efformandas censeas. Si conjunxeris, nihil significabit; si diviseris, poterit AIFOC, accipi pro AOIгoc, quæ pronuntiatione conveniunt, tumque insignem blasphemiam involvet, quam hic exponere supersedeo, cum in artificis mentem numquam incidisse existimem: malim ipsum imperitiæ quam enormis malitiæ arguere. Quidni istic agnoscatur, S. Joannes Evangelista 6 AOгOC, jam senex, ta quorum non pauca oculis subjecimus, in ecclesia sua Bambergensi, ut alias plurimas prætereamus, Deo consecrata recondidit. metsi ut junior in medio repræsentetur ? Certe ve- A comparare potuerit, ubi tot alia pretiosissima dona, rosimile id reddit icuncula similis ejusdem Sancti ex theca Evangeliorum, ubi eadem ferme habetur epigraphe, quemadmodum hic satis clare perspicis in grandioris imaginis assumento sub littera E. Demus aliquid, obsecro, sæculi istius ruditati, fateamurque orthographiam græcam non adeo calluisse artificem, ut non hinc inde aut excessu aut defectu cespitaverit; ut habes in ipsa jam citata icuncula, in qua difficile est syllabas recte connectere. Cæterum utrobique eumdem Sanctum, eumque radiato capite exhiberi ; si non omnino certum, saltem verosimilliinum est. B 87. Icuncula in alia Crucis seu sinistra extremitate collocata, neque in delineatione Rissii, neque apud Ludewig vere redditur, nec appositæ litteræ seu potius abbreviationes recte effigiatæ sunt per OAP et HI, sed ea felicius restituit Schugentius, angelum exhibens, expansas alas sursum protendentem, quasi in signum admirationis, ob Filium Dei pro genere humano in Cruce patientem, cui adscriptæ litteræ indicent per OAP archangelum, per MI Michaelem, militiæ cœlestis archistrategum, Ecclesiæque defensorem. Græca reliqua, licet et ipsa parum exacta, satis manifesta existimo, cum appositi ad utrumque imaginis Christi latus statunculi beatissimæ Virginis et S. Joannis Evangelistæ, abunde insinuent verba ad utrumque referri: Ecce filius tuus ; ecce mater tua. Cur autem inferius cranii locus tam expresse istic indicetur, explicabunt ii qui plura id C genus monumenta alibi repererint; similia alia longe accersere, mihi nec lubet nec vacat. Neque hic ventilanda quæstio de Servatoris corpore tribus vel quatuor clavis affixo, de quibus alibi sæpe disputatum est consulantur Angelus Rocca, Cornelius Curtius et Responsiones Papebrochii ad Exhibitionem prætensorum errorum, ad articulum xx, a num. 2. 88. Si quis interim ex me quærat quid demum tali rerum collectione et connexione proprie intenderit artifex, fatebor lubens id me ignorare, non ægre laturus, si aliunde edoceri possim, cur in summitate S. Nicolaus potius quam quilibet alius Sanctus effictus sit; cur in extremis orbibus S. Evangelista Joannes, aut forte alius, et S. Michael archangelus ; quid magis ad rem spectaverit loculus infimus, hodie vacuus, qui in Rissii delineatione repletus apparet Hæc dubia omnia fateor, at nil me terret enorme pretium ipsius Crucis ex auro, uti volunt, puro, quidquid arguant critici, aurum Henrici sæculo rarissimum fuisse. Respondebunt enim Bambergenses non adeo rara fuisse istius et prægressorum sæculorum pretiosa donaria Dei ecclesiis facta, eoque adducent Imperatoris Constantini crucem auream librarum centum quinginta, innumeraque hujusmodi alia quibus plena est Anastasii Bibliothecarii de Romanis Pontificibus historia, in qua soli articuli ad laudatum Constantinum et Carolum magnum spectantes curiosis facient satis. Quidni igitur istius temporis sanctus juxta ac munificus Imperator Crucem istam D 89. Quæ hic præterea exhibentur sacrorum cimeliorum imagines sub litteris A, B et C, adductæ sunt in similium aliorum specimina, quæ in Bambergensi sacrario, ad sanctissimi Patroni ac Fundatoris memoriam, pie non minus quam solicite asservantur, sive ipsa vivo adhuc Sancto, sive paulo post, ex relictis in eum finem necessariis subsidiis efformata volueris, ut sunt plures alii libri sacri, arte, vetustate et pretio æstimatissimi. Segmenta duo superiora, sub litteris A et B, uno eodemque folio expansa sunt, atque in dicto libro Evangeliorum citatis supra versibus subjunguntur. Superior pars A satis aperte æquissimi Imperatoris justitiam denotat, in qua administranda quantum excelluerit, notius est quam út hic denuo explicare oporteat. Pars inferior, seu B, per se loquitur, dum universa Bambergensis ditio optimo Principi subditam se profitetur : quibns nihil video magnopere objici posse, cum picturæ istiusmodi, vel justitiæ et æquitatis symbola non videantur repugnare S. Heinrici adhuc viventis modestiæ. In alia vero sub segmento C, ubi SS. Udalricus et Emmeramnus hastam et gladium S. Henrico quodammodo porrigunt, sic aliqua exornantur, ut ad sanctitatis indicia proxime accedant. Hæc autem, Sancto adhuc superstite, effigiata fuisse, erunt fortasse qui non tam facile sint admissuri: sic tamen ut talia fraudi esse non possint iis, quæ de antiquitate Crucis et thecæ librique Evangeliorum disputata sunt. 90. Segmentum prædictum C, ex Missali, etiam pretiosissimo, acceptum, longa expositione non indiget, cum versus omnes, quantumvis rudes, commode per se intelligantur: unus est, qui lectores morari possit, nempe supremus ad sinistram, quo ad Sancti ensem alluditur, quique, si recte verba discrimino, ita legendus videtur: « Aptat et hic ensem, qui (pro cuivis seu cuicumque) præsignando timorem. »> Bini versus sub Sancti brachiis, ad cruculam inferiorem juxta pedem dextrum inchoandi sunt: <«< Ecce coronatur divinitus atque beatur, Rex pius Henricus proavorum stirpe polosus. Alludit, opinor, ad proaviam Mathildem reginam aliosque familiæ ejus, tum viros tum feminas, sanctitate illustres, quos, nimirum polosos seu beatos appellat; de quibus videsis Acta nostra ad XIV Martii, tomo II, pag. 356. Reliqua curiosis dispicienda expendendaque relinquimus, finem hic posituri ambiguæ disquisitioni, qua Bambergensium desiderio factum satis, sperare audemus a nobis id semper desiderabitur, ut rei totius anima, Acta nempe ab Adelboldo scripta, alicunde tandem in lucem producantur, quæ in totius mensis appendice seu Supplemento vulgari possint et de integro illustrari. CAPUT V. De S. Henrici hodierna gloria in annum Bambergensi solennitate, per totum octiduum, Catholico more, festive produci solita; in Officio pietatis, templisque et sacellis Sancto erectis. 91. Quam indefesso zelo, qua cura et solicitudine laboraverit toties laudatus R. P. Rector Bambergensis Nicolaus Pottu, ne quid præteriretur quod ad S. Henrici gloriam conducere existimaret, puto ex ante dictis esse quam testatissimum. Coronidem hanc idem ipse imposuit, eo accuratissime colligendo quæ ad modernam sanctissimi Patroni festivitatem potissimum pertinent, quibusque hic etiam locum dare visum est, tum ad meritam Bambergensium laudem tum ad Catholicæ religionis incrementum, tum vero ad exemplum quod ceteræ ecclesiæ imitentur in celebrandis Sanctorum suorum solennitatibus. Eam vetustissimam, opinor perpetuam, Bambergæ fuisse demonstrat antiquior anni 1379 celebritatis et processionis annuæ descriptio, quam etiam nuper adjunxit strenuissimus collaborator. Verum ne hic eadem aut saltem consimilia, non sine lectorum fastidio, repetenda sint, satis erit hodiernam, quam diximus, ob oculos ponere, cui accedet novissimus cumulus, studiosa ejusdem Pottuvii pietate hoc anno superadditus, ac demum Officium de Sancto proprium eadem occasione recursum, templa denique in ejus honorem condita. En igitur Bambergensium in Tutelarem suum illustris venerationis argumenta, ipsis Pottuvii verbis in hunc modum delineata. § I. Prævius ad festivitatem apparatus. 92. «Propridie ara, sepulcro sanctorum Henrici et Cunegundis superimposita, cultu et ornatu solennissimo instruitur, ac præsertim reliquiis insignibus sane, et copiosis, quæ, cum pretiosissimæ sint, et quod res est, potissima ex parte ab ipso Henrico, cura solicita, et Imperatoria auctoritate comparatæ, ac ecclesiæ, a se recens fundatæ, liberaliter donata; non incongrue hoc loco distinctius, una cum ornatu altaris reliquo, describi merentur; præcipue cum facta de iis mentione in Vita S. Cunegundis ad tertium Martii in Commentario prævio, descriptio ac curatior hunc in locum rejiciatur, ut ibi videri potest. 93. Ara itaque memorata, quæ per modum mausolei cujusdam veluti in pyramidem desinentia, supra sepulcrum ipsum erigitur; ita ut per illius medium excavato fornice conspicuus pateat e loco sublimiori marmoreus Sanctorum tumulus; ara hæc, inquam, tum ipsa, tum ejus latera, pretiosa, trecentarum ulnarum tela Damascena rubra investiuntur. In aræ supremo vertice posita conspicitur, sex circiter pedum adæquans altitudinem, crux pretiosissima, ex argento puro affabre elaborata, ornataque gemmis et unionibus minime parcis; in qua inclusa, et per crystallum lucidam anterius conspicua, servatur insignis et præclara, spithamam ferme excedens, sacræ salvificæque Crucis particula; de cujus veritate extat in archivio cathedrali Bulla authentica Benedicti II A Pent. M. in qua perhibetur, et dicta S. particula una cum genuino clavo ferreo sancti Crucifixi (de qua infra) S. Henrico a duce Burgundiæ et rege Rudolpho dono data fuisse; atque Pontificio suffragio pro vera agnoscitur et declaratur. B D 94. Infra hanc directe collocata apparet statua S. Georgii, Patroni secundarii ecclesiæ, equo insidentis, statura hominis ordinaria aliquanto minore, ex argento itidem artificiose fabrefacta. Paulo inferius visuntur hinc atque hinc, ex utroque latere positæ statuæ duæ insignes, ex argento item inaurato, humani corporis partem dimidiam repræsentantes ; altera quidem S. Cunegundis, ignitum manu vomerem præseferentis; altera vero S. Henrici, magnitudine et materia pari apposita, ex utraque parte, sua cuique statuæ corona Imperatoria, illa ipsa, qua Sancti olim conjuges in terris fuerant coronati. Hanc inter utramque memoratam statuam eminet in medio magnitudinis ejusdem, dimidiato itidem corpore, et ex argento inaurato. eleganter elaborata statua B. Virginis, divinum ulnis Infantem complexæ. Illustrantur hæ statuæ compluribus interpositis candelabris argenteis, cereisque ardentibus. 95.« Sequuntur dein positæ circa partem aræ mediam diversæ Sanctorum diversorum reliquiæ: scilicet duo hinc atque hinc cusini, quorum unus partem cranii S. Dionysii Areopagitæ, alter caput D. Margarita integrum sustentat. Locum deinde parte ex utraque obtinent sarcula sive sarcophagi minoCres aut capsæ inauratæ numero octo, continentes corpora Sanctorum aut partem eorum præcipuam) scilicet primo corpus S. Joannis M. 2, S. Isaaci Mon: 3. SS. Dulcissimi et Charissimi discipulorum S. Petri. 4, SS. Caii et Pii Rom. Pont. 5, S. Hermetis Mart. 6, SS. Herculeani Episcop. et Mart. et Remacli Episc. 7, S. Theodori Mart. 8, S. Briccii Conf. 96. Assurgunt inter hæc pyramides quatuor insignes argenteæ, reliquiis sane pretiosis et præcipuorum Sanctorum ditatæ, nimirum reliquiis aut ossibus S. Joannis Baptistæ, SS. Pauli et Bartholomæi Apostolorum, SS. Stephani Protomart. S. Laurentii Mart. S. Pantaleonis Mart. S. Achatii Mart. etc. S. Mariæ Magdalenæ. S. Cæcilia Virg. et Mart. etc. Exponitur ibidem inter cetera altare (ut vocant portatile, quo usus dicitur militiæ S. Henricus, ad instruendam aram pro sacrificio Missæ : inclusum est hoc portatile thecæ pretiosæ, gemmis et unionibus insignitæ, quæ præter particulam S. Crucis continet reliquias SS. Georgii et Stephani Protomart. Christophori, Pancratii, Sebastiani, Laurentii, et de craticula ejus. 97. Prostant præterea conspicui, ex utraque parte, libri Evangeliorum quatuor, codices pretiosi, in thecis sericis auro gemmisque liberaliter distinctis compacti, et sua se antiquitate commendantes, utpote ab ipso S. Henrico ecclesiæ cathedrali in donum, tauto tamque pio condignum Imperatore oblatum. Tam magnifico desuper ornatu veluti coronatus, in ipso aræ medio per excavatum, ut dictum |